Ndikịbi Mbọhọ Nsunsu Ido Ukpono
“Jehovah ọnọ uyo ete, Ẹwọn̄ọ ke otu mmọ, . . . Ẹkûnyụn̄ ẹtụk n̄kpọ ndek baba kiet; Ndien nyedara mbufo.”—2 CORINTH 6:17.
1. Nso mbubehe ke Satan okodomo ndinam ye Jesus, ndien nso n̄kpọ iba ke enye ndinọ ẹnọ emi ekpep nnyịn?
“NYENỌ fi kpukpru n̄kpọ ẹmi, edieke ọduọde ke isọn̄ atuak ibuot ọnọ Mi.” Okposụkedi ẹkenọde enọ emi ke ediwak tọsịn isua nte ẹketọn̄ọ nsunsu ido ukpono, enye ọmọnọ ukpọhọde ndida mfiọk owo emi odude ke edem nsunsu utuakibuot ye se uduak esie edide. Ke utịt utịt isua 29 C. E, Devil ama ọnọ Jesus kpukpru obio ubọn̄ ererimbot ke ndikpụhọ ye edinam utuakibuot. Mbụk emi asian nnyịn n̄kpọ iba: nte ke mme obio ubọn̄ ererimbot emi enyene Satan ndinọ ye nte ke ofụri uduak nsunsu ido ukpono edi utuakibuot nnọ Devil.—Matthew 4:8, 9.
2. Nso ke nnyịn ikpep ito mme ikọ Jesus ke Matthew 4:10?
2 Otode ke ibọrọ esie, Jesus ikesịnke nsunsu ido ukpono ikpọn̄îkpọn̄ edi enye n̄ko ama owụt se ido ukpono akpanikọ abuanade. Enye ọkọdọhọ ete: “Daha Mi ke usụn̄, Satan: koro ẹma ẹwet ẹte, Tuak ibuot nọ Jehovah Abasi fo, nyụn̄ nam n̄kpọ nọ enye ikpọn̄îkpọn̄.” (Matthew 4:10) Uduak ido ukpono akpanikọ edi, ke ntre, utuakibuot Abasi akpanikọ kierakiet, kpa Jehovah. Enye abuana mbuọtidem ye n̄kopitem, kpa edinam uduak Jehovah.
Ntọn̄ọ Nsunsu Ido Ukpono
3. (a) Ini ewe ndien didie ke nsunsu ido ukpono ọkọtọn̄ọ ke isọn̄? (b) Nso idi akpa edinam unana unyịme ido ukpono oro ẹkewetde ẹnịm, ndien didie ke ukọbọ ido ukpono akaiso toto ke ini oro?
3 Nsunsu ido ukpono ọkọtọn̄ọ ke isọn̄ ke ini mme akpa owo ẹketụtde utọn̄ ye Abasi ẹnyụn̄ ẹnyịmede ekikere urụkikọt ndibiere se idide “eti ye idiọk” nnọ idemmọ. (Genesis 3:5) Ke ndinam ntre, mmọ ẹma ẹsịn edinen itie edikara Jehovah ẹnyụn̄ ẹkpọnọde nnennen utuakibuot, kpa ido ukpono akpanikọ, ẹnịm. Mmọ ẹkedi mme akpa owo ẹmi “ẹkpụhọde akpanikọ Abasi ẹbọ nsu, ẹnyụn̄ ẹkponode se ẹbotde, ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye, ẹtre ndikpono Enyeemi edide Andibot.” (Rome 1:25) Edibotn̄kpọ oro mmọ ke unana ifiọk ẹkemekde ndituak ibuot nnọ ikedịghe efen ikan Satan kpa Devil, “kpa akani urụkikọt.” (Ediyarade 12:9) Akpan mmọ, Cain, ama esịn ndinam item oro Jehovah ọkọnọde ke mfọnido ndien ke ntre ọsọn̄de ibuot ye itie edikara Esie. Ke ọfiọkde m̀mê ke mîfiọkke, Cain ama akabade edi “eyen andidiọk,” Satan, ye andinam utuakibuot Devil. Enye ama owot ekpri eyeneka esie Abel, emi akanamde utuakibuot akpanikọ, kpa ido ukpono akpanikọ. (1 John 3:12, Revised English Bible; Genesis 4:3-8; Mme Hebrew 11:4) Iyịp Abel ekedi akpa iyịp oro ẹkeduọkde ke ntak unana edinyịme eke ido ukpono. Edi n̄kpọ mfụhọ nditịn̄, nsunsu ido ukpono amakaiso ndiduọk iyịp mbon oro mîduehe tutu osịm usen mfịn emi.—Se Matthew 23:29-35; 24:3, 9.
4. Ke n̄kpọ aban̄ade Noah, mme itien̄wed Abasi ewe ẹnam orụk ido ukpono akpanikọ an̄wan̄a?
4 Mbemiso Ukwọ, Satan ama okụt unen ke ndiwọn̄ọde ediwak ke otu ubonowo n̄kpọn̄ ido ukpono akpanikọ. Noah, nte ededi, ama “okụt mfọn ke iso Jehovah.” Ntak-a? Koro enye ama “asan̄a ye Abasi” akpanikọ. Ke ikọ efen, enye ama anam utuakibuot akpanikọ. Ido ukpono akpanikọ idịghe usọrọ m̀mê edinam edi edi usụn̄uwem. Enye abuana edinyene mbuọtidem ke Jehovah nnyụn̄ nsụk ibuot nnam n̄kpọ esie, ‘nsan̄a ye enye.’ Noah ama anam emi.—Genesis 6:8, 9, 22; 7:1; Mme Hebrew 11:6, 7.
5. (a) Nso ke Devil okodomo ndiwụk ke Ukwọ ama ekebe, ndien didie? (b) Didie ke Jehovah akabiat uduak Devil, ndien nso ikedi utịp?
5 Ikebịghike ke Ukwọ ama ekebe, Devil nte an̄wan̄ade ama ada Nimrod, kpa eren oro ọkọwọrọde idiọk etop ke enye ‘ndibiọn̄ọ Jehovah’ anam n̄kpọ ke ukeme ndidian ofụri ubonowo ọtọkiet ke orụk utuakibuot oro edifiakde ibiọn̄ọ Jehovah. (Genesis 10:8, 9; 11:2-4) Enye ekpekedi nsunsu ido ukpono oro adianade kiet, kpa utuakibuot Devil oro adianade kiet owụhọde ke obio ye tọwa oro mme andituak ibuot nnọ enye ẹkebọpde. Jehovah ama abiat uduak emi ke nditịmede “usem kiet” oro ofụri ubonowo ẹkesemde adan̄aoro. (Genesis 11:5-9) Ke ntre, ẹkedikot obio oro Babel, ke ukperedem Babylon, enyịn̄ mbiba ẹmi ẹwọrọ ‘Ndutịme.’ Editịmede usem emi ama ada okosịm ubonowo ndisuana nyọhọ iso isọn̄.
6. (a) Mme ekikere ido ukpono ewe ke ekesịn ke esịt mme andituak ibuot nnọ Satan ke Babylon mbemiso mmọ ẹkesuanade? (b) Ntak emi mme ido ukpono ke ofụri ererimbot ẹnyenede ukem edinịm ke akpanikọ? (c) Nso uduak Satan ke Babylon akanam, ndien obio eset oro akakabade edi idiọ̄nọ nso?
6 Ke isọn̄ mbụk n̄ke ye ido ukpono, etie, nte ededi, nte ke mbemiso edisuan oro Jehovah akasuande ubonowo mi, Satan ama esesịn ndusụk akpan n̄kpọ nsunsu ido ukpono ke ekikere mme andituak ibuot nnọ enye. Mmọemi ẹma ẹsịne mme ekikere ido ukpono ẹban̄ade ukpọn̄ ndibọhọ ndu uwem ke n̄kpa ebede, edikop ndịk mban̄a mme akpan̄kpa, ye edidu ererimbot mme akpan̄kpa, adianade ye utuakibuot nnọ mme anana-ibat abasi ye mme abasi-an̄wan, ẹmi ẹkebaharede ndusụk mmọ ẹdọn̄ ke otu ita ita. Nsio nsio otu usem ẹma ẹda mme utọ edinịm ke akpanikọ oro ẹsịm ofụri ikpehe isọn̄. Nte ini ekebede, mme akpan ekikere ẹmi ẹma ẹnyene ukpụhọde. Edi ke ofụri ofụri, mmọ ẹma ẹnam urụk nsunsu ido ukpono ke ofụri ikpehe ererimbot. Okposụkedi ẹkebiatde ukeme esie nditọn̄ọ nsunsu ido ukpono oro adianade kiet ye ibuot ofụri ererimbot esie ke Babylon, Satan ama okop uyụhọ ye nsio nsio orụk ido ukpono, ẹmi ẹkedade ẹto Babylon ẹkenyụn̄ ẹtịmde ndin̄wọn̄ọde utuakibuot n̄kpọn̄ Jehovah ke idemesie. Babylon ama akaiso ke ediwak isua ikie ndidi okopodudu iwụk ebiet ukpono ndem, mfọni, idiọn̄, ye ukpepn̄kpọ mban̄a ntantaọfiọn̄—kpukpru ẹdide akpan ikpehe nsunsu ido ukpono. Idịghe n̄kpọ n̄kpaidem, n̄wed Ediyarade owụtde ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono nte ndedehe akpara ẹkotde Akwa Babylon.—Ediyarade 17:1-5.
Ido Ukpono Akpanikọ
7. Ntak emi editịmede oro ẹketịmerede usem mîkotụkke ido ukpono akpanikọ? (b) Anie ke ẹkedidiọn̄ọ nte “ete kpukpru mmọemi ẹbuọtde idem,” ndien ntak-a?
7 Nte an̄wan̄ade, usụn̄ unyene nneme ubonowo ke Babel oro Jehovah okotịmerede ikotụkke ido ukpono akpanikọ. Mme anam-akpanikọ iren ye iban utọ nte Abel, Enoch, Noah, n̄wan Noah, ye nditọiren ye iban nditọiren Noah ẹma ẹnam ido ukpono akpanikọ mbemiso Ukwọ. Ke Ukwọ ama ekebe ẹma ẹtịm ido ukpono akpanikọ ẹnịm ke udịm Shem, eyen Noah. Abraham, andito ubon Shem, ama anam ido ukpono akpanikọ onyụn̄ akabade edi se ẹdiọn̄ọde nte “ete kpukpru mmọemi ẹbuọtde idem.” (Rome 4:11) Enye ama ada utom ọsọn̄ọ mbuọtidem esie. (James 2:21-23) Ido ukpono esie ekedi usụn̄uwem.
8. (a) Didie ke ido ukpono akpanikọ akatuaha ye nsunsu ido ukpono ke ọyọhọ isua ikie-16 B.C.E., ndien nso ikedi utịp? (b) Nso obufa ndutịm ke Jehovah ọkọtọn̄ọ ke se iban̄ade edisana utuakibuot esie?
8 Ẹma ẹkaiso ẹnam utuakibuot akpanikọ ke udịm mme andito ubon Abraham—Isaac, Jacob (m̀mê, Israel), ye nditọiren Jacob 12, ẹmi esien Israel 12 ẹkewọrọde ẹto. Utịt utịt ọyọhọ isua ikie-16 B.C.E. ama okụt mme anditọ ubon Abraham ebe ke Isaac ẹn̄wanade ndisọn̄ọ mmụm edisana ido ukpono nnịm ke n̄kann̄kụk oro ọkọyọhọde ye usua ye ukpono ndem—kpa Egypt—emi ekesịnde mmọ ke ufụn. Jehovah ama ada Moses, anam-akpanikọ asan̄autom esie eke esien Levi, ndinyan̄a mme andituak ibuot nnọ Enye nsio ke ọkpọnọ Egypt, kpa idụt oro okobụhọde ke nsunsu ido ukpono. Ebede ke Moses, Jehovah ama anam ediomi ye Israel, anamde mmọ ẹdi edimek ikọt Esie. Ke ini oro, Jehovah ama odiomi utuakibuot esie ke usụn̄ oro ẹwetde-wet, onịmde enye ke ibio ini ke ndutịm ufọp uwa oro mme oku ẹkesinamde n̄kpọ ye itie uwa oro ẹdade ubọk ẹnam, akpa, ataya oro ẹkesimende-men ẹsan̄a ndien ke ukperedem temple ke Jerusalem.
9. (a) Didie ke ẹkenam utuakibuot akpanikọ mbemiso Ibet ediomi? (b) Didie ke Jesus okowụt nte ke mme n̄kpọ ẹban̄ade Ibet oro ẹdade ubọk ẹnam ikedịghe nsinsi n̄kpọ?
9 Ẹkpenyene ndifiọk, nte ededi, nte ke mme n̄kpọ oro ẹdade ubọk ẹnam mi ikanaha ẹkabade ẹdi nsinsi n̄kpọ oro ẹnamde utuakibuot akpanikọ. Ibet ekedi “ukpọn̄ n̄kpọ eke edidide.” (Colossae 2:17; Mme Hebrew 9:8-10; 10:1) Mbemiso Ibet Moses, ke ini mme ete-ekpụk, mme ibuot ubon nte an̄wan̄ade ẹkesida ke ibuot ubon mmọ ke ndifọp uwa ke mme itieuwa oro mmọ ẹkebọpde. (Genesis 12:8; 26:25; 35:2, 3; Job 1:5) Edi itie oku oro ẹketịmde-tịm m̀mê ndutịm ufọp uwa, ye mme usọrọ ye edinam ndomokiet ikodụhe. N̄ko-n̄ko, Jesus ke idemesie ama owụt adan̄a nte ndutịm utuakibuot oro ẹwetde-wet emi okowụhọde ke Jerusalem ekedide eke ibio ini ke ini enye akasiande n̄wan Samaria ete: “Ini ke edi, eke mbufo ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete, idịghe ke obot emi [Gerizim, kpa akani itie temple mbon Samaria] inyụn̄ idịghe ke Jerusalem. . . . Ini ke edi, omonyụn̄ ededi ama, eke ata mme andituak ibuot ẹdituakde ibuot ẹnọ Ete ke spirit ye ke akpanikọ.” (John 4:21-23) Jesus ama owụt ete ke inaha ẹnam ido ukpono akpaikọ ye mme n̄kpọ oro ẹdade ubọk ẹnam, edi ke spirit ye ke akpanikọ.
Ntan̄mfep Babylon
10. (a) Ntak emi Jehovah akayakde ẹtan̄ ikọt esie ẹka ntan̄mfep ke Babylon? (b) Ke ewe usụn̄ iba ke Jehovah akanyan̄a mme anam-akpanikọ nsụhọ ke 537 B.C.E., ndien nso ikedi akpan uduak mmọ ke ndifiak nnyọn̄ Judah?
10 Toto ke nsọn̄ibuot ke Eden, usua omodu kpukpru ini ke ufọt ido ukpono akpanikọ ye nsunsu ido ukpono. Ke ndusụk ini, nsunsu ido ukpono, emi Babylon adade aban̄a toto ke eyo Nimrod, ama esitan̄ mme ata andituak ibuot, ke nditịn̄ ke ndamban̄a usụn̄, aka ntan̄mfep. Mbemiso Jehovah okonyịmede ẹtan̄ ikọt esie ẹka ntan̄mfep ke Babylon ke 617 B.C.E. ye 607 B.C.E., mmọ ẹma ẹdọduọ ẹdụk nsunsu ido ukpono Babylon. (Jeremiah 2:13-23; 15:2; 20:6; Ezekiel 12:10. 11) Ke 537 B.C.E., mme anam-akpanikọ nsụhọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ Judah. (Isaiah 10:21) Mmọ ẹma ẹnam ntịn̄nnịm ikot emi: “Mbufo ẹto ke Babylon ẹwọn̄ọ.” (Isaiah 48:20) Emi ikedịghe ikpîkpu edinyan̄a eke ikpọkidem. Enye n̄ko ekedi edinyan̄a nsio ke ndedehe n̄kann̄kụk, nsunsu ido ukpono ndem. Ẹma ẹwụk mme anam-akpanikọ nsụhọ ẹmi ke ntre ẹte: “Mbufo ẹdan̄a! ẹdan̄a! ẹwọn̄ọ ke esịt! ẹkûtụk n̄kpọ ndek: ẹwọn̄ọ enye ke ufọt; mbufo ẹmi ẹbiomde n̄kpọutom Jehovah, ẹnam idem mbufo ẹsana.” (Isaiah 52:11) Akpan uduak mmọ ke ndifiak nnyọn̄ Judah ekedi ndifiak n̄wụk edisana utuakibuot, kpa ido ukpono akpanikọ.
11. Ke adianade ye edifiak n̄n̄wụk edisana utuakibuot ke Judah, ewe n̄kọri obufa ido ukpono akada itie ke ọyọhọ isua ikie itiokiet B.C.E.?
11 Nte enemde, kpa ọyọhọ isua ikie itiokiet B.C.E. oro ama okụt mbufa ubahade ke nsunsu ido ukpono ke esịt Akwa Babylon. Enye ama okụt emana Ido Ukpono Buddha, Confucius, Zoroaster, ye Jain, idịghe nditetịn̄ mban̄a nsio nsio akwaifiọk mbon Greek oro ke ukperedem ẹkenyenede odudu ata akamba akamba ke idem ufọk ederi Christendom. Ntre ke adan̄aemi ẹkefiakde ẹwụk edisana utuakibuot ke Judah, akwa asua Abasi ke ọkọnọ ntatara ukpụhọde edimek ke nsunsu ido ukpono.
12. Edinyan̄a nsio ke ewe ntan̄mfep Babylon akada itie ke akpa isua ikie C.E., ndien nso ikosụn̄ọ nte utịp?
12 Etisịm ini emi Jesus ọkọwọrọde owụt idem ke Israel, ediwak mbon Jew ke ẹkenam nsio nsio orụk Ido Ukpono mme Jew, kpa orụk ido ukpono oro akadade ediwak ekikere ido ukpono Babylon enyene. Enye ama ọkọmọ idemesie ye Akwa Babylon. Christ ama obiom enye ikpe onyụn̄ anyan̄a mme mbet esie osio ke ntan̄mfep Babylon. (Matthew, ibuot 23; Luke 4:18) Sia nsunsu ido ukpono ye akwaifiọk mbon Greek ẹkeyọhọde ke mme ebiet emi enye ọkọkwọrọde ikọ, apostle Paul ama okot oto prọfesi Isaiah onyụn̄ ada enye abuan ye mme Christian, ẹmi okoyomde ẹkịbi ẹbọhọ ndedehe odudu Akwa Babylon. Enye ekewet ete: “Nso ediomi ke temple Abasi odiomi ye ndem [mbon Babylon]? Koro nnyịn idi temple Abasi uwem; kpa nte Abasi ọdọhọde ete, Nyedụn̄, nyenyụn̄ nsan̄a ke otu mmọ, ndien nyedi Abasi mmọ, mmọ ẹyenyụn̄ ẹdi ikọt Mi. Mmọdo, Jehovah ọnọ uyo ete, ẹwọn̄ọ ke otu mmọ ẹnyụn̄ ẹdianade ẹda. Ẹkûnyụn̄ ẹtụk n̄kpọ ndek baba kiet; ndien nyedara mbufo.”—2 Corinth 6:16, 17.
Ndikịbi Mbọhọ Nsunsu Ido Ukpono ke Utịt Ini
13. Nso ke ẹwụt ke mme etop oro Christ ọkọnọde ẹsọk esop itiaba ke Asia Minor, ndien nso ikotịbe inọ ata Ido Ukpono Christ?
13 Mme etop oro Christ ọkọnọde ẹsọk esop itiaba ke Asia Minor ebe ke Ediyarade oro ẹkenọde apostle John ẹwụt in̄wan̄în̄wan̄ nte ke etisịm utịt akpa isua ikie C.E., mme edinam ye mme edu ido ukpono Babylon ẹma ẹnyọni ẹdụk esop Christian. (Ediyarade, ibuot 2 ye 3) Nsọn̄ibuot ama ọkọri akpan akpan ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie iba osịm ọyọhọ isua ikie ition C.E., osụn̄ọde ke idiọk abian̄a abian̄a edisana ido ukpono Christian ndiwọrọ ndi. Mme utọ ukpepn̄kpọ Babylon nte ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi, hell oro asakde ikan̄, ye Abasi-Ita-ke-Kiet edi se ẹkebuakde ye mme ukpepn̄kpọ Ido Ukpono Christ eke mbon nsọn̄ibuot. Mme ufọkederi Catholic, Orthodox, ndien ke ukperedem Protestant kpukpru ẹma ẹda mme nsunsu ukpepn̄kpọ ẹmi ẹnyene ndien, ke ntre, ẹkabarede ẹdi ubak Akwa Babylon, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono Devil.
14, 15. (a) Nso ke n̄ke Jesus aban̄ade ibokpot ye idiọk n̄kpasịp owụt? (b) Nso ikotịbe ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie-19, ndien ke 1914, nso n̄kọri ke mme ata Christian ẹkenam kaban̄a ukpepn̄kpọ?
14 Akananam owo isọhike ido ukpono akpanikọ ofụri ofụri ifep. Mme ama akpanikọ ẹsụk ẹsidodu kpukpru ini ke ofụri emana, ndusụk mmọ ẹduọkde uwem mmọ ke ntak edinam akpanikọ mmọ nnọ Jehovah ye Ikọ esie, kpa Bible. Edi nte n̄ke Jesus aban̄ade ibokpot ye idiọk n̄kpasịp owụtde, ẹdibahade ndamban̄a ibokpot, m̀mê nditọ Obio Ubọn̄ oro ẹyetde aran, ẹkpọn̄ idiọk n̄kpasịp, m̀mê nditọ andidiọk, n̄kukụre ke “akpatre ini eyo emi.” (Matthew 13:24-30, 36-43) Nte utịt ini—kpa ini emi edibahade emi adade itie—akasan̄ade ekpere, mme enyene esịt akpanikọ nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie-19 ẹma ẹtọn̄ọ ndikịbi mbọhọ ọkpọnọ nsunsu ido ukpono.
15 Etisịm 1914 mme Christian ẹmi, ẹdiọn̄ọde mfịn nte Mme Ntiense Jehovah, ẹma ẹnyene ata ọkpọsọn̄ mbuọtidem ke ufak. Mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke edidu Christ ana edi se enyịn mîkwe. Mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke 1914 edinịm utịt “ini mme Gentile” idiọn̄ọ. (Luke 21:24, King James Version) Ndien mmọ ẹma ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ se ukpọn̄ ye ediset ke n̄kpa ẹwọrọde. Ẹma ẹnam mmọ n̄ko ẹnyene ifiọk ẹban̄a ikpọ ndudue ke mme ukpepn̄kpọ ufọkederi ẹban̄ade hell ikan̄ ye Abasi-Ita-ke-Kiet. Mmọ ẹma ẹkpep n̄kpọ ẹban̄a ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndikama enyịn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹkụt nte ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo ye edinam ubụpekpo ẹdiọkde.
16. Nso ikot ke mme Christian oro ẹyetde aran ẹkeyere ke 1919?
16 Ẹma ẹnyene eti ntọn̄ọ ke nditop mme n̄kpọkọbi nsunsu ido ukpono nduọk. Ndien ke 1919, Akwa Babylon ama ataba odudu esie ofụri ofụri ke idem ikọt Abasi. Kpa nte ẹkenyan̄ade nsụhọ mme Jew ẹsio ke Babylon ke 537 B.C.E., ntre mme anam-akpanikọ nsụhọ Christian oro ẹyetde aran ẹma ẹnam ikot oro ke ‘ndiwọn̄ọ enye [Akwa Babylon] ke esịt.’—Isaiah 52:11.
17. (a) Nso ikọkọri ọtọn̄ọde ke 1922 kaiso, ndien nso udọn̄ ke ikọt Abasi ẹkenyene? (b) Nso ata n̄kokon̄ idaha ke ẹkeda, ndien ntak oro emi an̄wan̄ade owo?
17 Ọtọn̄ọde ke 1922 kaiso, ẹma ẹmịn̄ n̄kpọsọn̄ akpanikọ Bible ẹnyụn̄ ẹsuan mmọ an̄wan̄wa, ẹyararede nsunsu ido ukpono Babylon, akpan akpan eke mme ufọkederi Christendom. Ẹma ẹkụt ufọn ndisịn ke esịt ikọt Abasi oro ẹkenamde ẹsana nte ke ndikịbi mbọhọ kpukpru orụk nsunsu ido ukpono ana edi ofụri ofụri. Ntem, ke ediwak isua, idem ẹma ẹtre ndida ikọ oro “ido ukpono” ke ini ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a edisana utuakibuot. Ẹma ẹkama mme ufiet utọ nte “Ido Ukpono Edi N̄kpọ Ẹtabi ye N̄kpọ Mbubịne,” ẹsan̄a ke mme efak ikpọ obio. Mme utọ n̄wed nte Government (1928) ye “The Truth Shall Make You Free” (1943) ẹma ẹnọ in̄wan̄în̄wan̄ ubahade ke ufọt “Ido Ukpono Christ” ye “ido ukpono.” Ata n̄kokon̄ idaha emi an̄wan̄a owo, sia anade ẹnam edikịbi mbọhọ kpukpru ndutịm ido ukpono Akwa Babylon oro atarade asuana ke usụn̄ asanade.
Ido Ukpono Akpanikọ ye eke Nsu
18. Nso obufa ifiọk aban̄ade “ido ukpono” ke ẹkenọ ke 1951, ndien didie ke ẹkenam emi an̄wan̄a ke 1975 Yearbook?
18 Ekem, ke 1951, ini ama edikem Jehovah ndinọ ikọt esie ata nnennen ifiọk aban̄ade ukpụhọde oro odude ke ufọt ido ukpono akpanikọ ye nsunsu ido ukpono. 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses ọtọt ete: “Ke 1951, mme andida nnọ edisana utuakibuot ẹma ẹkpep n̄kpọ oro ekedide akpan n̄kpọ ẹban̄a ikọ oro, ‘ido ukpono.’ Ndusụk mmọ ẹkeme ndisụk nti 1938 mfọn mfọn emi, ke ndusụk ini, mmọ ẹkesikamade idiọn̄ọ oro anamde owo ekere n̄kpọ do ‘Ido Ukpono Edi N̄kpọ Etabi ye N̄kpọ Mbubịne.’ Otode ke idaha ukere n̄kpọ mmọ adan̄aoro, kpukpru ‘ido ukpono’ ikedịghe eke Christian, okoto Devil. Edi Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke March 15, 1951, ama onyịme ẹda mme nsan̄a ikọenyịn̄ oro, ‘akpanikọ’ ye ‘nsunsu’ kaban̄a ido ukpono. N̄ko-n̄ko, omụm-owo udọn̄ n̄wed oro, What Has Religion Done for Mankind? (emi ẹkemịn̄de ke 1951 ẹnyụn̄ ẹsiode ke ini Mbono ‘Edisana Utuakibiot’ ke Wembley Stadium, London, England) ama enyene emi ndidọhọ: ‘Ke ẹdade ke usụn̄ oro ẹdade enye ẹnam n̄kpọ, “ido ukpono” ke ata mmemmem ukabade esie ọwọrọ ndutịm utuakibuot, orụk utuakibuot, inamke n̄kpọ m̀mê enye edi utuakibuot akpanikọ m̀mê eke nsu. Emi onyịme ye se ikọ Hebrew oro adade ọnọ enye, ‘a-boh-dáh, ọwọrọde, emi ke ataata usụn̄ ọwọrọde “utom”, inamke n̄kpọ m̀mê anie ke ẹnam ẹnọ.’ Ke oro ebede, mme ikọ oro, ‘nsunsu ido ukpono’ ye ‘ido ukpono akpanikọ’ ẹma ẹkabade ẹdi ọsọ ikọ ke otu Mme Ntiense Jehovah.”—Page 225.
19, 20. (a) Ntak emi mme ata andituak ibuot mîkpokopke iyatesịt ke edida oro ẹdade ikọ oro “ido ukpono” ke nditịn̄ ikọ ndian edisana utuakibuot? (b) Nso ke obufa ifiọk emi akan̄wam ikọt Jehovah ndinam?
19 Ke ibọrọ oro ẹkenọde mbụme otode andikot kiet, nsiondi Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke August 15, 1951, ọkọdọhọ ete: “Owo ndomokiet ikpenyeneke ndikop iyatesịt mban̄a edida oro ẹdade ikọ oro, ‘ido ukpono.’ Koro nnyịn ndida enye isịnke nnyịn ke otu mme nsunsu ido ukpono oro ẹyọhọde ye item owo, kpa nte nnyịn ndikot idem nnyịn mme Christian mîsịnke nnyịn ke otu mme nsunsu Christian eke Christendom.
20 Utu ke ndidi edikan̄ mbuọtidem, obufa ifiọk ẹnyenede ẹban̄a ikọ emi, “ido ukpono” ama an̄wam ikọt Jehovah ndinam ukpe oro odude ke ufọt utuakibuot akpanikọ ye eke nsu atatara akan, nte ibuotikọ oro etienede ediwụtde.
Ke Ndidomo Ifiọk Nnyịn
◻ Ini ewe ndien didie ke nsunsu ido ukpono ọkọtọn̄ọ ke isọn̄?
◻ Nso ke Satan okodomo nditọn̄ọ ke Ukwọ ama ekebe, ndien didie ke eketịmede edinam esie?
◻ Babylon akakabade edi idiọn̄ọ nso?
◻ Mme edinyan̄a ewe ẹkeda itie ke 537 B.C.E., ke akpa isua ikie C.E., ye ke 1919?
◻ Nso obufa ifiọk aban̄ade ikọ oro, “ido ukpono” ke ẹkenọ ke 1951, ndien ntak ekedided ini oro-o?
[Ekebe/Ndise ke page 11]
Mme nsunsu ukpepn̄kpọ oro ẹnịmde ke akpanikọ ke ofụri ererimbot ẹnyene ntọn̄ọ mmọ ẹto Babylon:
◻ Abasi-Ita-ke-Kiet, m̀mê mme adiana ita abasi
◻ Ukpọn̄ owo ndibọhọ n̄kpa
◻ Ubụpekpo—ndinyene nneme ye “akpan̄kpa”
◻ Ndikama mme mbiet ke utuakibuot
◻ Ndida odudu ibọk nsụk mme demon nnịm
◻ Ukara mme okopodudu ọkwọrọ ederi