Abasi Ye Caesar

“Ẹnọ Caesar ndien se inyenede Caesar, ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi se inyenede Abasi.”—LUKE 20:25.

1. (a) Nso idi n̄kokon̄ idaha Jehovah? (b) Nso ke nnyịn inyene ndinọ Jehovah emi nnyịn mîkemeke-keme ndinọ Caesar?

KE INI Jesus Christ ọkọnọde item oro, eyịghe ndomokiet ikodụhe ke ekikere esie nte ke mme n̄kpọ oro Abasi oyomde oto mme asan̄autom Esie ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan n̄kpọ ekededi oro Caesar, m̀mê Ukara, ekemede ndiyom nto mmọ. Jesus ama otịm ọfiọk nte akam oro andiwet psalm ọkọbọn̄de ọnọ Jehovah edide akpanikọ akan owo ekededi: “Ubọn̄ fo edi ata nsinsi ubọn̄, afo onyụn̄ akara [itie edikara fo odu]a ke ofụri emana.” (Psalm 145:13) Ke ini Devil ọkọnọde Jesus odudu ndikara kpukpru mme obio ubọn̄ isọn̄, Jesus ama ọbọrọ ete: “Ẹma ẹwet ẹte, Tuak ibuot nọ Jehovah Abasi fo, nyụn̄ nam n̄kpọ nọ Enye ikpọn̄-ikpọn̄.” (Luke 4:5-8) Owo ikemeke-keme ndinọ “Caesar” utuakibuot, edide Caesar edi andikara Rome, andikara efen edide owo, m̀mê Ukara ke idemesie.

2. (a) Nso idi idaha Satan kaban̄a ererimbot emi? (b) Satan enyene itie esie oto unyịme anie?

² Jesus ikafan̄ake nte ke idịghe Satan enyene ndinọ owo mme obio ubọn̄ ererimbot emi. Ke ukperedem, enye ama okot Satan “ọbọn̄ ererimbot emi.” (John 12:31; 16:11) Ke ekperede utịt akpa isua ikie E.N., apostle John ama ewet ete: “Nnyịn imọfiọk ite, nnyịn idi eke Abasi, ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19) Emi iwọrọke ite ke Jehovah ama asana itie ukara ofụri isọn̄ esie ayak. Ti ete Satan, ke ini ọnọde Jesus itie ukara obio ubọn̄ ukaraidem, ọkọdọhọ ete: “Nyenọ Fi ofụri odudu emi . . . koro ẹma ẹyak kpukpru ẹnọ mi.” (Luke 4:6) Satan enyene odudu ke mme obio ubọn̄ ererimbot n̄kukụre koro Abasi onyịmede.

3. (a) Nso idaha ke mme ukara eke mme idụt ẹnyene ke iso Jehovah? (b) Didie ke nnyịn ikeme ndidọhọ ke ndisụk idem nnọ mme ukara ererimbot emi iwọrọke ndisụk idem nnyịn nnọ Satan, kpa ọbọn̄ ererimbot emi?

³ Ukem ntre, Ukara owụt odudu esie n̄kukụre koro Abasi nte Ọbọn̄ Andikara onyịmede enye anam ntre. (John 19:11) Ntem, ẹkeme ndidọhọ ke “mme enyene-odudu ẹmi ẹdude kemi, edi Abasi okonịm mmọ.” Ke ẹmende ẹdomo ye akakan odudu ukara Jehovah, ekemmọ edi ata ekpri odudu. Nte ededi, mmọ ẹdi “anam-utom Abasi,” “mme asan̄autom Abasi,” ke emi edide mmọ ẹnam mme n̄kpọ oro ẹyomde ẹdu, ẹsịn emem, ẹnyụn̄ ẹnọ mme anamidiọk ufen. (Rome 13:1, 4, 6) Ntre oyom mme Christian ẹfiọk ẹte ke idem okposụkedi Satan edide andikara ererimbot, m̀mê ndutịm oro enyịn̄ mîkwe, mmọ isụkke ibuot inọ enye ke ini mmọ ẹnọde Ukara ukeuke nsụkibuot mmọ. Mmọ ẹkop uyo Abasi. Ke isua emi, 1996, Ukara ukaraidem osụk edi ubak “se Abasi okonịmde,” ndutịm ibio ini emi Abasi onyịmede odu, ndien mme asan̄autom Jehovah eke isọn̄ ẹnyene ndidiọn̄ọ enye ntre.—Rome 13:2.

Mme Asan̄autom  Jehovah eke Eset ye Ukara

4. Ntak emi Jehovah akayakde Joseph akabade edi ọwọrọiso owo ke ukara Egypt?

⁴ Mbemiso eyo mme Christian, Jehovah ama onyịme ndusụk mme asan̄autom esie ẹnyene ikpọ itie ke ndutịm Ukara. Ke uwụtn̄kpọ, ke ọyọhọ isua ikie 18 M.E.N., Joseph ama akabade edi akpan isụn̄utom ukara Egypt, Pharaoh emi akakarade kpọt okponde akan enye. (Genesis 41:39-43) Mme n̄kpọntịbe oro ẹketienede ẹwụt ẹte ke Jehovah okodiomi emi man Joseph ekeme ndinam n̄kpọ nte n̄kpọutom ke ndinịm ‘mfri Abraham,’ mme andito ubon esie uwem, kaban̄a edisu mme uduak Esie. Nte ededi, ẹkpenyene nditi nte ke ẹkenyanyam Joseph nte ofụn ke Egypt, ndien enye okodu uwem ke ini emi mme asan̄autom Abasi mîkenyeneke Ibet Moses m̀mê “ibet Christ.”—Genesis 15:5-7; 50:19-21; Galatia 6:2.

5. Ntak emi ẹkenọde mme Jew mbon ntan̄mfep ewụhọ ‘ndiyom ifụre’ Babylon?

⁵ Ediwak isua ikie ke ukperedem Jehovah ama ọnọ anam-akpanikọ prọfet Jeremiah odudu spirit ndisian mme Jew oro ẹkedude ke ntan̄mfep ete ẹsụk ibuot ẹnọ mme andikara ke ini ẹdude ke ntan̄mfep ke Babylon idem ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹyom ifụre obio oro. Ke leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mmọ, enye ekewet ete: “Ntem ke Jehovah mme udịm, Abasi Israel, ọdọhọ ye mbio ntan̄-mfep . . . Mbufo ẹnyụn̄ ẹyom ifụre obio emi n̄katan̄de mbufo nsịn do, ẹnyụn̄ ẹkpe Jehovah ubọk ẹnọ enye: koro mbufo ẹdikụtde ifụre ke ifụre esie.” (Jeremiah 29:4, 7) Ikọt Jehovah ẹnyene ntak ‘ndiyom emem’ kpukpru ini nnọ idemmọ ye idụt emi mmọ ẹdụn̄de, man ẹnyene ifụre ndituak ibuot nnọ Jehovah.—1 Peter 3:11.

6. Okposụkedi ẹkenọde ikpọ itie ukara, ke mme ewe usụn̄ ke Daniel ye ufan esie mbita ẹkesịn ndibiat idaha mmọ kaban̄a Ibet Jehovah?

⁶ Ke ini ntan̄mfep oro ke Babylon, Daniel ye mme anam-akpanikọ Jew ita efen ẹmi ẹkedide mbuotekọn̄ oro ẹkedude ke ufụn ke Babylon ẹma ẹsụk idem ẹbọ ukpep oro Ukara ọkọnọde ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi ikpọ mbonutom ukara ke Babylonia. (Daniel 1:3-7; 2:48, 49) Nte ededi, idem ke ini oro ẹkenọde mmọ ukpep, mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ke n̄kpọ ẹban̄ade udia oro akpakanamde mmọ ẹbiat Ibet oro Abasi mmọ, Jehovah, ọkọnọde ebe ke Moses. Ẹma ẹdiọn̄ mmọ ke ntak emi. (Daniel 1:8-17) Ke ini Edidem Nebuchadnezzar okowụkde mbiet Ukara, nte an̄wan̄ade ẹma ẹnyịk mbon Hebrew ita oro ẹkedide ufan Daniel nditiene ndụk edinam oro ye ekemmọ mme esenyịn Ukara. Edi, mmọ ẹma ẹsịn “ndiduọn̄ọ ke isọn̄ nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ” edisọi n̄kpọ Ukara oro. Jehovah ama ọnọ nsọn̄ọnda mmọ utịp. (Daniel 3:1-6, 13-28) Ukem ntre mfịn, Mme Ntiense Jehovah ẹwụt ukpono ẹnọ ọfọn̄ etakubom idụt emi mmọ ẹdụn̄de, edi mmọ idituakke ibuot inọ enye.—Exodus 20:4, 5; 1 John 5:21.

7. (a) Nso eti idaha ke Daniel akada, kpa ye oro ekenyenede akamba itie ke ndutịm ukara Babylon? (b) Nso ukpụhọde ikodu ke eyo mme Christian?

⁷ Ke obufa ubọn̄ ererimbot eke mbon Babylon ama ọkọduọ, ẹma ẹnọ Daniel akamba itieutom ke idak obufa ukara mbon Media ye Persia oro akadade itie esie ke Babylon. (Daniel 5:30, 31; 6:1-3) Edi enye ikayakke akamba itieutom esie anam enye abiat nsọn̄ọnda esie. Ke ini ibet Ukara okoyomde ete enye atuak ibuot ọnọ Edidem Darius utu ke Jehovah, enye ama esịn. Ke ntak emi ẹma ẹtop enye ẹnọ mme ekpe, edi Jehovah ama anyan̄a enye. (Daniel 6:4-24) Nte ededi, emi ekedi mbemiso eyo mme Christian. Ndondo oro ẹma ẹketọn̄ọ esop Christian, mme asan̄autom Abasi ẹma ẹdidu “ke idak ibet Christ.” Ẹkenyene ndise ediwak n̄kpọ oro ẹkenyịmede ke idak ndutịm mme Jew ke isio isio usụn̄, ọkọn̄ọde ke usụn̄ oro Jehovah akanamde n̄kpọ idahaemi ye ikọt esie.—1 Corinth 9:21; Matthew 5:31, 32; 19:3-9.

Edu Jesus Kaban̄a Ukara

8. N̄kpọntịbe ewe owụt nte ke Jesus ama ebiere nditre ndisịn idem ke ukaraidem?

⁸ Ke ini Jesus Christ okodude ke isọn̄, enye ama onịm n̄kokon̄ idaha ọnọ mme anditiene enye, ndien enye ama esịn ndisịn idem ke mme mbubehe ukaraidem m̀mê eke ekọn̄. Ke Jesus ama akada uyo ifan̄ ye n̄kpri iyak iba ọbọk ediwak tọsịn owo, irenowo ẹdide mme Jew ẹma ẹyom ndimụm enye nnịm ke edidem ukaraidem mmọ. Edi Jesus ama ọbọhọ mmọ ebe ke ndisọsọp mfehe ndọk akamba obot. (John 6:5-15) Kaban̄a n̄kpọntịbe emi, The New International Commentary on the New Testament ọdọhọ ete: “Idat idat udọn̄ ufreidụt ama odu ke otu mme Jew eke ini oro, ndien nte eyịghe mîdụhe ediwak mbon oro ẹkekụtde utịben̄kpọ oro ẹma ẹkere ke emi ekedi adausụn̄ oro Abasi ọnọde, emi ekedide nnennen owo ndida mmimọ usụn̄ n̄n̄wana ye mbon Rome. Ntre mmọ ẹma ẹbiere ndimụm enye nnịm ke edidem.” N̄wed oro adian ete ke Jesus “ama enen̄ede esịn” enọ edidi adausụn̄ ukaraidem emi. Christ ikọnọhọ ibetedem ekededi ke nsọn̄ibuot oro mme Jew ẹkesọn̄de ye ukara Rome. Ke akpanikọ, enye ama ebemiso etịn̄ se ididide utịp nsọn̄ibuot oro edidade itie ke n̄kpa esie ebede—akpakịp ufen oro edisịmde mme andidụn̄ Jerusalem ye nsobo obio oro.—Luke 21:20-24.

9. (a) Didie ke Jesus akanam itie ebuana Obio Ubọn̄ esie ye ererimbot an̄wan̄a? (b) Nso ndausụn̄ ke Jesus ọkọnọ mme anditiene enye kaban̄a mme edinam mmọ ye mme ukara ererimbot?

⁹ Esisịt ini mbemiso n̄kpa esie, Jesus ama asian akpan andida ke ibuot andikara Rome ke Judea ete: “Obio Ubọn̄ Mi idịghe eke ererimbot emi: edieke Obio Ubọn̄ Mi ekpedide eke ererimbot emi, ikọt Mi ẹkpen̄wana en̄wan, mbak ẹdiyak Mi ẹsịn mme Jew ke ubọk: edi Obio Ubọn̄ Mi itoho do.” (John 18:36) Tutu Obio Ubọn̄ esie osobo ukara ukaraidem, mme mbet Christ ẹtiene uwụtn̄kpọ esie. Mmọ ẹsụk ibuot ẹnọ mme odudu oro ẹnịmde edi isịnke idem ke mme edinam ukaraidem mmọ. (Daniel 2:44; Matthew 4:8-10) Jesus ama ọnọ mme mbet esie ndausụn̄, ọdọhọde ete: “Ẹnọ Caesar ndien n̄kpọ eke ẹnyenede Caesar; ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi n̄kpọ eke ẹnyenede Abasi.” (Matthew 22:21) Ntọn̄ọ ntọn̄ọ, ke Ukwọrọikọ esie oro ke Obot, Jesus ama ọdọhọ ete: “Owo ama onyụn̄ esịn fi asan̄a mile kiet, san̄a iba ye enye.” (Matthew 5:41) Ke udọn̄ikọ ukwọrọikọ emi, Jesus akanam edumbet eke edinyịme ndisụk ibuot nnọ mme nnennen n̄kpọ oro ẹyomde an̄wan̄a, edide ke itie ebuana owo m̀mê ke se ukara oyomde emi ekemde ye ibet Abasi.—Luke 6:27-31; John 17:14, 15.

Mme Christian ye Caesar

10. Nte ewetmbụk kiet etịn̄de, nso ọkpọsọn̄ idaha ke mme akpa Christian ẹkeda kaban̄a Caesar?

¹⁰ Ibio ibio ndausụn̄ ẹmi ẹkenyene ndikara itie ebuana oro odude ke ufọt mme Christian ye Ukara. Ke n̄wed esie oro The Rise of Christianity, ewetmbụk oro E. W. Barnes ekewet ete: “Ke ini ekededi, ke ediwak isua ikie oro ẹketienede, Christian oro ekenyenede eyịghe aban̄a se idide utom esie kaban̄a Ukara, ama aka ebịne okopodudu ukpepn̄kpọ Christ. Enye eyekpe tax: mme utomo oro ẹkesidoride ẹma ẹsisọn̄ ndikpe—mmọ ẹma ẹkabade ẹdi se owo mîkemeke ndiyọ mbemiso iduọ Obio Ukara N̄kan̄ Edem Usoputịn—edi Christian ama esikpe mmọ. Kpasụk ntre enye ama esinyịme kpukpru mbiomo ukara eken, amakam edi owo idọhọke enye ọnọ Caesar mme n̄kpọ oro ẹnyenede Abasi.”

11. Didie ke Paul ọkọnọ mme Christian item ndinam n̄kpọ ye mme andikara ererimbot?

¹¹ Ekedi ke n̄kemuyo ye emi, ke ebede isua 20 esisịt ke n̄kpa Christ ama ekebe, ke apostle Paul akasian mme Christian ke Rome ete: “Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade.” (Rome 13:1) N̄kpọ nte isua duop ke ukperedem, esisịt ini mbemiso n̄kpọkọbi esie ọyọhọ ikaba ye n̄kpa esie ke Rome, Paul ama ewet ọnọ Titus ete: “Ti mmọ [mme Christian Crete] ẹte ẹsụk idem ẹnọ mme andikara ye mme enyene-idaha, ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot, ẹnyụn̄ ẹben̄e idem ndinam kpukpru nti utom; ẹkûsụn̄i baba owo kiet, ẹkûnyụn̄ ẹdi mbon utọk; edi ẹtie ifụre-ifụre, ẹnyụn̄ ẹwụt kpukpru owo sụn̄-sụn̄ ido.”—Titus 3:1, 2.

N̄kaiso Ifiọk Aban̄ade “Mme Enyene-Odudu Ẹmi Ẹkarade”

12. (a) Nso ke Charles Taze Russell akada nte nnennen idaha oro Christian enyenede ke ebuana ye mme odudu ukara? (b) Kaban̄a edinam utom ekọn̄, nso nsio nsio ekikere ke mme Christian oro ẹyetde aran ẹkenyene ke ini Ekọn̄ Ererimbot I?

¹² Ke ata ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke 1886, Charles Taze Russell ama ewet ke n̄wed oro The Plan of the Ages ete: “Jesus m̀mê mme Apostle ikadianke idem ye mme andikara eke isọn̄ ke usụn̄ ekededi. . . . Mmọ ẹkekpep Ufọk Abasi ndinịm mme ibet, nnyụn̄ n̄kpono mbon oro ẹkarade ke ntak itieutom mmọ, . . . ẹkpe tax oro ẹdọhọde mmọ ẹkpe, ndien ibọhọke ke ebiet emi mmọ ẹtuahade ye mme ibet Abasi (Utom 4:19; 5:29) ẹkûsọn̄ ibuot ndomokiet ye ibet oro ẹnịmde. (Rome 13:1-7; Matt. 22:21) Jesus ye mme Apostle ye akpa ufọkabasi kpukpru ẹkedi mme onịm ibet, okposụkedi mmọ ẹkedianarede idem ẹkpọn̄, mîkonyụn̄ itieneke ibuana ke mme ukara ererimbot emi.” N̄wed emi nte enende ama owụt “mme odudu ẹmi ẹkponde ẹkan,” m̀mê “mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade,” emi apostle Paul akasiakde, nte mme odudu ukara owo. (Rome 13:1, King James Version) Ke 1904 n̄wed oro The New Creation ama ọdọhọ ete ke mme ata Christian “ẹkpenyene ndidu ke otu mbon oro ẹnịmde ibet ẹkan mfịn—idịghe mbon ikọ, idịghe mbon utọk, idịghe mme okụt ndudue.” Emi akan̄wan̄a ndusụk owo nte ke oyom ẹnọ mme ukara ọyọhọ nsụkibuot, idem okosịm udomo edinam utom ekọn̄ ke ini Ekọn̄ Ererimbot I. Mmọ en̄wen, nte ededi, ẹkeda enye nte se ituahade ye ikọ Jesus emi: “Kpukpru owo eke ẹmende ofụt ẹyekpan̄a ke ofụt.” (Matthew 26:52) Nte an̄wan̄ade, ama oyom ifiọk oro an̄wan̄ade akan kaban̄a nsụkibuot Christian nnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade.

13. Nso ukpụhọde ke ifiọk ẹkenyenede ẹban̄a se idide mme odudu ẹmi ẹkponde ẹkan ke ẹkenọ ke 1929, ndien didie ke emi ekenyene ufọn?

¹³ Ke 1929, ke ini mme ibet nsio nsio ukara ẹketọn̄ọde ndikpan mme n̄kpọ oro Abasi ọdọhọde ẹnam m̀mê ndiyom mme n̄kpọ oro mme ibet Abasi ẹkpande, ẹma ẹkere ẹte ke anaedi mme odudu ẹmi ẹkponde ẹkan ẹdi Jehovah Abasi ye Jesus Christ.b Emi ekedi ifiọk oro mme asan̄autom Jehovah ẹkenyenede ke n̄kpọsọn̄ ini oro mbemiso ye ke ini Ekọn̄ Ererimbot II onyụn̄ aka iso osịm ini En̄wan Ukaraidem, ye n̄kpọndịk oro enye akakamade ke edem mbiba ye mben̄eidem ekọn̄ esie. Ke ẹfiakde ẹse edem, ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ekikere oro ẹkenyenede mi ẹban̄a mme n̄kpọ ẹmi, emenerede n̄kokon̄ itie Jehovah ye eke Christ esie ke enyọn̄, ama an̄wam ikọt Abasi ndimụm san̄asan̄a idaha oro mîyokke n̄kama ke ofụri ọkpọsọn̄ ini emi.

Ukeuke Nsụkibuot

14. Didie ke ẹkeka iso ẹsịn un̄wana ke Rome 13:1, 2 ye mme itien̄wed oro ẹnyenede ebuana ke 1962?

¹⁴ Ke 1961 ẹma ẹkụre New World Translation of the Holy Scriptures. Nditịm enye ama oyom ntotụn̄ọ ndụn̄ọde ke akpasarade usem N̄wed Abasi. Nnennen edikabade oro ẹnọde mme ikọ oro ẹkedade, idịghe ke Rome ibuot 13 ikpọn̄ edi n̄ko ke mme utọ itien̄wed nte Titus 3:1, 2 ye 1 Peter 2:13, 17 ama anam ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ikọ oro “mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade” itịn̄ke iban̄a Akakan Odudu, Jehovah, ye Eyen esie, Jesus, edi aban̄a mme odudu ukara owo. Ke utịt utịt 1962, ẹma ẹmịn̄ mme ibuotikọ ke Enyọn̄-Ukpeme oro ẹkenamde Rome ibuot 13 enen̄ede an̄wan̄a okonyụn̄ ọnọde ekikere oro an̄wan̄ade akan enyeoro ẹkenyenede ke eyo C. T. Russell. Mme ibuotikọ ẹmi ẹma ẹwụt nte ke nsụkibuot Christian nnọ mme odudu ukara ikemeke ndidi ofụri ofụri. Ana edi ukeuke, ọkọn̄ọde ke unana enye ndida mme asan̄autom Abasi ndisịn ke ntuaha ye mme ibet Abasi. Mme n̄kaiso ibuotikọ ke Enyọn̄-Ukpeme ẹma ẹsọn̄ọ ẹtịn̄ ẹban̄a akpan n̄kpọ emi.c

15, 16. (a) Nso eti ekikere oro adade ukem ukem ke obufa ifiọk oro ẹkenyenede ke Rome ibuot 13 akada okosịm? (b) Mme mbụme ewe ẹsụhọ ndibọrọ?

¹⁵ Akpan n̄kpọ emi ke nnennen ifiọk emi ẹnyenede ẹban̄a Rome ibuot 13 ama an̄wam ikọt Jehovah ndinam ukpono oro odotde ẹnọ ukara ukaraidem ada ukem ukem ye unana edibiat idaha oro ẹdade ẹnọ mme akpan edumbet N̄wed Abasi. (Psalm 97:11; Jeremiah 3:15) Enye ama anam mmọ ẹnyene nnennen ekikere ẹban̄a itie ebuana mmọ ye Abasi ye mme edinam mmọ ye Ukara. Enye anam mmọ ẹkụt ẹte ke adan̄aemi inọde Caesar se inyenede Caesar, mmimọ ifụmike ndinọ Abasi se inyenede Abasi.

¹⁶ Edi nso ikam idi se inyenede Caesar? Nso n̄kpọ ẹmi ẹdotde ke Ukara ekeme ndiyom nto Christian? Ẹyeneme mme mbụme ẹmi ke ibuotikọ oro etienede.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Nte enemde, ke se enye etịn̄de aban̄a Rome ibuot 13, Prọfesọ F. F. Bruce ewet ete: “Ana in̄wan̄în̄wan̄ oto n̄kpet n̄kpet udọn̄ikọ, ukem nte ofụri ofụri udọn̄ikọ eke mme uwetn̄kpọ mme apostle, nte ke ukara nte enende ekeme ndiyom nsụkibuot n̄kukụre ke adan̄a oro Abasi okonịmde ọnọ enye—akpan akpan, idịghe n̄kukụre ke ẹkemede edi ana ẹbiọn̄ọ ukara ke ini oyomde nsụkibuot oro odotde ẹnọ Abasi ikpọn̄.”

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

◻ Ntak emi edisụk ibuot nnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade mîdịghe edisụk ibuot nnọ Satan?

◻ Nso ikedi edu Jesus kaban̄a mbre ukara eke eyo esie?

◻ Nso item ke Jesus ọkọnọ mme anditiene enye kaban̄a mme edinam mmọ ye Caesar?

◻ Didie ke Paul ọkọnọ mme Christian item ete ẹnam n̄kpọ ye mme andikara mme idụt?

◻ Didie ke ifiọk oro ẹkenyenede ẹban̄a enyeemi mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ẹdide ọkọri ke mme isua ẹmi ẹbede?

[Ndise ke page 10]

Ke ini Satan ọkọnọde enye odudu ukaraidem, Jesus ama esịn

[Ndise ke page 13]

Russell ekewet ete ke mme Christian “ẹkpenyene ndidu ke otu mbon oro ẹnịmde ibet ẹkan mfịn”