Ndinọ Caesar Se Inyenede Caesar

“Ẹnọ kpukpru owo se idide udeme mmọ.”—ROME 13:7.

1, 2. (a) Nte Jesus ọkọdọhọde, didie ke mme Christian ẹkpenam mbiomo oro mmọ ẹnyenede ẹnọ Abasi ye Caesar ẹda ukem ukem? (b) Nso idi akpa n̄kpọ oro ebehede Mme Ntiense Jehovah?

NTE Jesus eketịn̄de, odu mme n̄kpọ oro nnyịn inyenede ndinọ Abasi ye mme n̄kpọ oro nnyịn inyenede ndinọ Caesar, m̀mê Ukara. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹnọ Caesar se inyenede Caesar, ẹnyụn̄ ẹnọ Abasi se inyenede Abasi.” Ke ikọ ifan̄ ẹmi, enye ama anam ekikere etịmede mme asua esie ndien ke ibio ibio usụn̄ etịn̄ nnennen edu oro adade ukem ukem oro anade nnyịn inyene ke itie ebuana nnyịn ye Abasi ye ke mme edinam nnyịn ye Ukara. Eyịghe idụhe mme andikakpan̄ utọn̄ nnọ enye ‘ẹkedude ke n̄kpaidem ẹban̄a enye’!—Mark 12:17.

² Nte ededi, ata akpan n̄kpọ oro ebehede mme asan̄autom Jehovah edi mmọ ndinọ Abasi mme n̄kpọ oro ẹnyenede Abasi. (Psalm 116:12-14) Ke ndinam ntre, nte ededi, mmọ ifreke ite ke enyene mme n̄kpọ oro Jesus ọkọdọhọde ke ana mmọ ẹnọ Caesar. Ubieresịt mmọ oro Bible ọnọde ukpep oyom ete mmọ ẹkere ke akam ẹban̄a adan̄a nte mmọ ẹkemede ndinọ mme n̄kpọ oro Caesar oyomde. (Rome 13:7) Ke eyomfịn, ediwak mme ọfiọkibet ẹfiọk ẹte ke odudu oro ukara enyenede enyene adan̄a ye nte ke oto-obot ibet onịm adan̄a ọnọ mme owo ye mme ukara ke kpukpru ebiet.

3, 4. Nso inem inem ikọ ke ẹtịn̄ ẹban̄a oto-obot ibet, ibet oro ẹyararede, ye ibet owo?

³ Apostle Paul eketịn̄ aban̄a oto-obot ibet emi ke ini enye ekewetde aban̄a mbon ererimbot ete: “Se owo ekemede ndifiọk mban̄a Abasi ayarade mmọ ke esịt; koro Abasi akayarade ọnọ mmọ. Koro tọn̄ọ ẹkebot ererimbot owo ẹtịm ẹkụt ndịbe-ndịbe n̄kpọ emi enyenede Enye, kpa nsinsi odudu Esie ye idaha Esie nte Abasi; ẹda mme n̄kpọ ẹmi Enye akanamde ẹtịm ẹfiọk; man mmọ ẹkûnyene n̄kpọ nditịn̄ nnyan̄a idem.” Edieke mmọ ẹdinamde n̄kpọ ẹban̄a emi, oto-obot ibet eyekam onụk ubieresịt mbon oro mînịmke ke akpanikọ mi. Ntem, Paul ama aka iso ọdọhọ ete: “Ke adan̄aemi mme Gentile ẹmi mînyeneke ibet ẹnamde ke edimehe se ibet etemede, edi esịt mmọ ọnọnọ mmọ item, okposụk edi nte mmọ mînyeneke ibet: mmọ ẹyarade edinịm ibet eke item oro ẹwetde ke esịt mmọ etemede, esịt mmọ ẹnyụn̄ ẹtiene edinịm ibet oro edi ntiense mmọ.”—Rome 1:19, 20; 2:14, 15.

⁴ Ke ọyọhọ isua ikie 18, ọwọrọetop ọfiọkibet owo England oro William Blackstone ekewet ete: “Ibet obot [oto-obot ibet] emi, emi edide n̄ka ye [ukem isua emana ye] ubonowo emi Abasi ke idemesie okonịmde, nte ededi, edi n̄kponn̄kan mbiomo akan efen ekededi. Enye ọbọp owo ke ofụri ererimbot, ke kpukpru idụt, ye ke kpukpru ini: ibet owo ndomokiet inyeneke odudu, edieke atuahade ye emi.” Blackstone ama aka iso nditịn̄ mban̄a “ibet emi ẹyararede,” nte ẹkụtde ke Bible, ndien enye ọkọdọhọ ete: “Kpukpru ibet owo ẹkọn̄ọ ke isọn̄ iba ẹmi, ibet obot ye ibet emi ẹyararede; oro edi, owo ikpenyeneke ndiyak [ndinyịme] ibet owo ndomokiet atuaha ye mmọemi.” Emi odu ke n̄kemuyo ye se Jesus eketịn̄de aban̄a Abasi ye Caesar, nte ẹwetde ke Mark 12:17. Nte an̄wan̄ade, odu mme ikpehe oro Abasi onịmde adan̄a ke se Caesar ekemede ndiyom nto Christian. Sanhedrin ama oyo odụk utọ ikpehe oro ke ini mmọ ẹkewụkde mme apostle ẹte ẹtre ndikwọrọ mban̄a Jesus. Ntem, mme apostle nte enende ẹma ẹbọrọ ẹte: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo.”—Utom 5:28, 29.

“Se Inyenede Abasi”

5, 6. (a) Ke ikerede iban̄a emana Obio Ubọn̄ ke 1914, nso ke mme Christian ẹkpenen̄ede ẹnyene ke ekikere? (b) Didie ke Christian ọnọ uyarade nte ke imọ idi asan̄autom?

⁵ Akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1914, ke ini Jehovah Abasi, kpa Ata Ọkpọsọn̄, ọkọtọn̄ọde ndikara nte edidem ebe ke Obio Ubọn̄ Messiah Christ, ke mme Christian ẹkenyene ndikụt ẹte mmimọ inọhọ Caesar se inyenede Abasi. (Ediyarade 11:15, 17) Nte akanam mîtịbeke, ibet Abasi idahaemi oyom ete mme Christian ‘ẹkûdi ubak ererimbot.’ (John 17:16) Sia ẹma ẹkeyak idem ẹnọ Abasi, Ọnọ-Uwem mmọ, ana mmọ ẹwụt in̄wan̄în̄wan̄ nte ke idịghe mmọ ẹnyene idemmọ aba. (Psalm 100:2, 3) Nte Paul ekewetde: ‘Nnyịn inyene Jehovah.’ (Rome 14:8) Akan oro, ke ini baptism Christian, ẹdori enye ubọk nte asan̄autom Abasi, man enye ekeme nditịn̄ se Paul eketịn̄de ete: ‘Abasi okonyụn̄ anam nnyịn idot ndidi mme asan̄autom.’—2 Corinth 3:5, 6.

⁶ Apostle Paul ama ewet n̄ko ete: “Nsọn̄ọ n̄kpono itie-utom mi.” (Rome 11:13) Ke akpanikọ nnyịn ikpenyene ndinam kpasụk ntre. Edide nnyịn inam utom ukwọrọikọ uyọhọ ini m̀mê ibio ini, nnyịn inyene ke ekikere nte ke Jehovah ke idemesie ọkọnọ nnyịn utom oro nnyịn inamde. (2 Corinth 2:17) Sia ndusụk owo ẹkemede ndibụp mbụme mban̄a idaha nnyịn, ana Christian kiet kiet emi ama akayak idem ọnọ onyụn̄ ana baptism odu ke mben̄eidem ndinọ in̄wan̄în̄wan̄ uyarade nte ke imọ ke akpanikọ idi asan̄autom eti mbụk. (1 Peter 3:15) Ẹkpenyene ndikụt uyarade utom esie n̄ko ke edu esie. Nte asan̄autom Abasi, Christian ekpenyene nditịn̄ mban̄a nnyụn̄ nnanam edisana ido uwem, ọsọn̄ọ omụm edidianakiet ubon akama, anam akpanikọ, onyụn̄ owụt ukpono ọnọ ibet ye ndutịm. (Rome 12:17, 18; 1 Thessalonica 5:15) Itie ebuana Christian ye Abasi ye utom esie oro Abasi ọnọde ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan ke uwem esie. Enye ikemeke nditre mmọemi ke ewụhọ Caesar. Nte an̄wan̄ade, ẹnyene ndibat mmọ nsịn ke otu “se inyenede Abasi.”

“Se Inyenede Caesar”

7. Nso idi etop oro Mme Ntiense Jehovah ẹnyenede kaban̄a edikpe tax?

⁷ Mme Ntiense Jehovah ẹfiọk ẹte ke mmimọ inyene ‘ndisụk ibuot nnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade,’ kpa mme andikara ukara. (Rome 13:1) Ntem, ke ini Caesar, kpa Ukara, oyomde mme n̄kpọ oro ẹnende, ubieresịt mmọ oro Bible ọnọde ukpep ayak mmọ ẹnam se ẹyomde emi. Ke uwụtn̄kpọ, mme ata Christian ẹdu ke otu mbon oro ẹdide ata nti uwụtn̄kpọ ke ndikpe tax ke isọn̄. Ke Germany n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro Münchner Merkur ama etịn̄ aban̄a Mme Ntiense Jehovah ete: “Mmọ ẹdi mbon oro ẹnamde akpanikọ ẹkan ye mbon oro ẹbakde ẹkpe tax ẹkan ke Akwa Obio Ukara emi.” Ke Italy n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro La Stampa ọkọdọhọ ete: “Mmọ [Mme Ntiense Jehovah] ẹdi nditọisọn̄ oro ẹnyenede nsọn̄ọnda ẹkan emi owo ekededi ekemede ndikere mban̄a: mmọ ifepke ndikpe tax m̀mê ndiyom ndifep mme ibet oro mîfọnke ye mmọ ke ntak ufọn idemmọ.” Mme asan̄autom Jehovah ẹnam emi ke ‘ntak ubieresịt mmọ.’—Rome 13:5, 6.

8. Nte se nnyịn inyenede ndinọ Caesar etre ke okụk tax?

⁸ Ndi “se inyenede Caesar” okụre ke ndikpe tax? Baba. Paul ama asiak mme n̄kpọ efen, utọ nte ndịk ye ukpono. Ke Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew esie, eyen ukpepn̄kpọ Germany oro Heinrich Meyer ama ewet ete: “Ke ndidọhọ [se inyenede Caesar] . . . inyeneke ndin̄wan̄a nnyịn nte ke edi sụk tax ukara, edi kpukpru n̄kpọ emi Caesar ekenyenede unen ke ntak odudu esie oro ekemde ye ibet.” Ewetmbụk oro E. W. Barnes, ke n̄wed esie oro The Rise of Christianity, ọkọdọhọ ete ke Christian ekenyene ndikpe tax edieke enye akakamade mmọ onyụn̄ “obiom kpukpru mbiomo Ukara kpasụk ntre, amakam edi owo idọhọke enye ọnọ Caesar mme n̄kpọ oro ẹnyenede Abasi.”

9, 10. Nso mmen̄e ke Christian ekeme ndinyene mban̄a edinọ Caesar udeme esie, edi mme n̄kpọ ewe ke ẹkpenyene ke ekikere?

⁹ Nso mme n̄kpọ ke Ukara ekeme ndiyom ye unana edituaha ye mme n̄kpọ ẹmi ẹnyenede Abasi nte enende? Ndusụk owo ẹkekere ke mmimọ nte enende imekeme ndinọ Caesar okụk ke uduot tax edi n̄kpọ efen idianake ikan oro. Mmọ ke akpanikọ idikopke inem ndinọ Caesar n̄kpọ ekededi oro ekemede ndida ini oro ẹkpedade ẹsịn ke mme utom ukara Abasi. Edi, ke adan̄aemi edide akpanikọ nte ke nnyịn ikpenyene ‘ndima Jehovah Abasi nnyịn ke ofụri esịt, ukpọn̄, ekikere, ye odudu nnyịn,’ Jehovah oyom nnyịn ida ini inam mme n̄kpọ efen ke ẹsiode edisana utom nnyịn ẹfep. (Mark 12:30; Philippi 3:3) Ke uwụtn̄kpọ, ẹnọ Christian oro ọdọde ndọ item ete osio ini onịm ndinam nsan̄andọ esie okop inemesịt. Mme utọ utom oro idiọkke, edi apostle Paul ọdọhọ ete ke mmọ ẹdi “mbubehe ererimbot” idịghe “mbubehe Ọbọn̄.”—1 Corinth 7:32-34; men 1 Timothy 5:8 domo.

¹⁰ N̄ko-n̄ko, Christ ama ọnọ mme anditiene enye odudu ete ‘ẹkpe’ tax, ndien emi ke akpanikọ esịne edida ini emi ẹkeyakde ẹnọ Jehovah—sia iyakde ofụri uwem nnyịn inọ ke usụn̄ emi. Edieke ukem mbahade tax oro ẹbọde ke idụt edide mbahade 33 eke ikie ke okụk oro owo adiade (awak akan oro ke ndusụk idụt), emi ọwọrọ ete ke isua kiet kiet ukeuke anamutom esikpe okụk ọfiọn̄ inan̄ ke otu okụk oro enye adiade esịn ke Itie Unịm-Okụk Ukara. Ke nditịn̄ ke usụn̄ efen, ke utịt ofụri ini oro enye anamde utom, ukeuke anamutom eyekpe n̄kpọ nte okụk utom isua 15 nte okụk tax oro “Caesar” oyomde. Kere, n̄ko, n̄kpọ aban̄ade uka n̄wed. Ke ata ekese idụt ibet oyom ete mme ete ye eka ẹnọ nditọ mmọ ẹka n̄wed ke nsụhọde n̄kaha ibat isua oro ẹnịmde. Ibat isua uka n̄wed okpụhọde to ke idụt sịm idụt. Ke ata ediwak ebiet enye edi ata ediwak isua. Edi akpanikọ, utọ uka n̄wed oro esiwak ndinyene ufọn, edi edi Caesar esibiere ikpehe ke uwem eyenọwọn̄ oro anade ẹda ẹnam n̄kpọ ke usụn̄ emi, ndien mme ete ye eka Christian ẹsibere ye ubiere Caesar.

Utom Ekọn̄ Oro Ẹnyịkde-Nyịk Owo Ẹsịn

11, 12. (a) Nso mme n̄kpọ ke Caesar esiyom ke ediwak idụt? (b) Didie ke mme akpa Christian ẹkese utom ekọn̄?

¹¹ N̄kpọ efen oro Caesar esiyomde ke ndusụk idụt esidi utom ekọn̄ oro ẹnyịkde-nyịk owo ẹsịn. Ke ọyọhọ isua ikie 20, ata ediwak idụt ẹma ẹtọn̄ọ ndutịm emi ke ini ekọn̄ ndien ye ndusụk ke mme ini emem n̄ko. Ke France ẹkekot mbiomo emi tax iyịp ke ediwak isua, emi ọwọrọde ete ke akparawa kiet kiet ekenyene ndinyịme ndiyak uwem esie atak kaban̄a Ukara. Nte emi edi n̄kpọ oro mbon oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ Jehovah ẹkemede ndinọ ye eti ubieresịt? Didie ke mme Christian akpa isua ikie ẹkese n̄kpọ emi?

¹² Ke adan̄aemi mme akpa Christian ẹkedomode ndidi nti nditọisọn̄, mbuọtidem mmọ ama akpan mmọ ndida uwem mbon efen m̀mê ndiwa uwem mmọ nnọ Ukara. The Encyclopedia of Religion ọdọhọ ete: “Mme akpa ewetn̄wed ufọkabasi, esịnede Tertullian ye Origen, ẹma ẹsọn̄ọ nte ke ẹma ẹkpan mme Christian ndida uwem owo, kpa edumbet oro akakpande mmọ nditiene mbuana ke udịmekọn̄ mbon Rome.” Ke n̄wed esie oro The Early Church and the World, Prọfesọ C. J. Cadoux ewet ete: “Tutu osịm ini ukara Marcus Aurelius ke nsụhọde n̄kaha [161-180 E.N.], Christian ndomokiet ikakabakede idi owo ekọn̄ ke enye ama akana baptism.”

13. Ntak emi ata ekese owo ke Christendom mîsehe utom ekọn̄ nte mme akpa Christian ẹkesede?

¹³ Ntak emi mme andibuana ke mme ufọkabasi Christendom mîkereke n̄kpọ ntre mfịn ke usụn̄ emi? Ke ntak n̄wọrọnda ukpụhọde oro akadade itie ke ọyọhọ isua ikie inan̄. N̄wed Catholic oro A History of the Christian Councils anam an̄wan̄a ete: “Ediwak Christian, . . . ke idak mme andikara ẹkedide mme okpono ndem, ẹma ẹnyene mfịna ido ukpono kaban̄a utom ekọn̄, ẹnyụn̄ ẹsịn ndinam utom nte owo ekọn̄ in̄wan̄în̄wan̄, mîdịghe ẹkpọn̄ utom ekọn̄. Akwa esop ufọkabasi [eke Arles, emi ẹkenịmde ke 314 E.N.], ke ekerede aban̄a mme ukpụhọde oro Constantine akanamde, ama onịm mbiomo ete ke ana mme Christian ẹnam utom ekọn̄, . . . koro Ufọkabasi odu ke emem (in pace) ke idak andikara emi etiede ufan ufan ye mme Christian.” Nte utịp edikpọn̄ mme ukpepn̄kpọ Jesus emi, ọtọn̄ọde ke ini oro tutu osịm emi, mme ọkwọrọ ederi Christendom ẹmesịn udọn̄ ẹnọ otuerọn̄ mmọ ndinam utom ke udịmekọn̄ mme idụt, okposụkedi ndusụk owo ẹsịnde ke ntak ubieresịt.

14, 15. (a) Ke mme ntak ewe ke mme Christian ke ndusụk ebiet ẹyom ẹsio mmimọ ẹfep ke utom ekọn̄? (b) Ke ebiet emi edisio owo mfep mîdụhe, mme edumbet N̄wed Abasi ewe ẹdin̄wam Christian ndinam nnennen ubiere ke n̄kpọ aban̄ade utom ekọn̄?

¹⁴ Nte obiomo mme Christian mfịn nditiene n̄wakn̄kan ibat owo ke n̄kpọ emi? Baba. Edieke Christian oro ama akayak idem ọnọ onyụn̄ ana baptism odụn̄de ke idụt emi ẹsiode mme asan̄autom ido ukpono ẹfep ke utom ekọn̄, enye ekeme ndibọ ufọn nto ndutịm emi, koro enye ke akpanikọ edi asan̄autom. (2 Timothy 4:5) Ediwak idụt, esịnede United States ye Australia, ẹsinyịme utọ edisio mfep oro idem ke ini ekọn̄. Ndien ke ini emem, ke ediwak idụt oro ẹsụk ẹnyịkde-nyịk owo ẹsịn ke utom ekọn̄, ẹsisio Mme Ntiense Jehovah, nte mme asan̄autom ido ukpono, ẹfep. Ntem mmọ ẹkeme ndika iso n̄n̄wam mme owo ebe ke an̄wan̄wa utom mmọ.

¹⁵ Nte ededi, nso, edieke Christian odụn̄de ke idụt oro owo mîsioho mme asan̄autom ido ukpono ifep? Do enye enyene ndinam ọkpọkpọ ubiere etienede ubieresịt esie oro Bible ọnọde ukpep. (Galatia 6:5) Ke adan̄aemi enyenede odudu ukara oro Caesar enyenede ke ekikere, enye eyetịm ekere aban̄a se enye enyenede ndinọ Jehovah. (Psalm 36:9; 116:12-14; Utom 17:28) Christian enyene nditi nte ke idiọn̄ọ ata Christian edi edinyene ima nnọ kpukpru ekemmọ andinịm ke akpanikọ, idem mbon oro ẹdụn̄de ke idụt efen m̀mê mbon oro ẹtode ekpụk efen. (John 13:34, 35; 1 Peter 2:17) N̄ko-n̄ko, enye idifreke mme edumbet N̄wed Abasi oro ẹkụtde ke mme utọ itien̄wed nte Isaiah 2:2-4; Matthew 26:52; Rome 12:18; 14:19; 2 Corinth 10:4; ye Mme Hebrew 12:14.

Utom Mbio Obio

16. Ke ndusụk idụt, nso utom oro mîdịghe eke ekọn̄ ke Caesar oyom oto mbon oro mînamke utom ekọn̄?

¹⁶ Nte ededi, odu mme idụt oro Ukara, ke adan̄aemi mînyịmeke ndisio mme asan̄autom ido ukpono mfep, enyịmede nte ke kpa ye oro ndusụk owo ẹkeme ndisịn ndinam utom ekọn̄. Ediwak ke otu utọ idụt ẹmi ẹnam ndutịm ẹnọ mme utọ mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹtiene ubieresịt do nte ke inaha ẹnyịk mmọ ẹsịn ke utom ekọn̄. Ke ndusụk itie ẹda utom mbio obio oro ẹyomde, utọ nte utom oro enyenede ufọn ke obio, nte utom idụt oro mîdịghe eke ekọn̄. Nte Christian oro ama akayak idem ọnọ ekeme ndinam utọ utom oro? Mi n̄ko, Christian oro ama akayak idem ọnọ onyụn̄ ana baptism enyene ndinam ubiere idemesie ọkọn̄ọde ke ubieresịt esie oro Bible ọnọde ukpep.

17. Ndi uwụtn̄kpọ odu ke Bible kaban̄a utom mbio obio oro mîdịghe eke ekọn̄?

¹⁷ Etie nte utom oro ẹnyịkde-nyịk owo anam ama esidu ke mme ini Bible. N̄wed mbụkeset kiet ọdọhọ ete: “Ke adianade ye tax ye utomo oro ẹkesibọde mbio obio Judea, corvée [utom oro owo mîkpehe okụk emi ukara obio ẹnyịkde owo anam] ama odu n̄ko. Emi ekedi edinam eset ke Edem Usiahautịn, emi mme ukara mbon Greek ye Rome ẹkekade iso ndinam. . . . Obufa Testament, n̄ko, asiak mme uwụtn̄kpọ corvée ke Judea, owụtde nte enye akatarade. Nte ekemde ye edinam emi, mbonekọn̄ ẹma ẹnyịk Simon owo Cyrene ndimen cross [eto ndutụhọ] Jesus (Matthew 5:41; 27:32; Mark 15:21; Luke 23:26).”

18. Mme ewe utom obio oro mîdịghe eke ekọn̄ ye eke ido ukpono ke Mme Ntiense Jehovah ẹsinam kpukpru ini?

¹⁸ Ukem ntre, Ukara ofụri idụt m̀mê eke n̄kann̄kụk ke ndusụk idụt mfịn ẹsiyom nditọisọn̄ ẹtiene ẹbuana ke nsio nsio orụk utom obio. Ndusụk ini emi esidi kaban̄a akpan edinam, utọ nte editịbi obube mmọn̄ m̀mê edidiọn̄ usụn̄; ndusụk ini esinam emi ofụri ini, utọ nte editiene mbuana ke ndidiọn̄ mme usụn̄, mme ufọkn̄wed, m̀mê mme ufọkibọk kpukpru urua. Ke ebiet emi utọ utom mbio obio oro edide ke ufọn obio ndien mînyeneke ebuana ye nsunsu ido ukpono m̀mê ndidemede mbụme ke ndusụk usụn̄ ke ubieresịt Mme Ntiense Jehovah, mmọ ẹsiwak nditiene mbuana. (1 Peter 2:13-15) Emi nte ido edide esisụn̄ọ ke eti ikọ ntiense ndien ke ndusụk ini ẹsikụbi inua mbon oro ẹsidoride Mme Ntiense ikọ ke nsu nte ẹdide mme andibiọn̄ọ ukara.—Men Matthew 10:18 domo.

19. Didie ke Christian ekpese aban̄a mme n̄kpọ edieke Caesar oyomde enye anam utom idụt oro mîdịghe eke ekọn̄ ke ndusụk ini?

¹⁹ Nso, ndien, edieke Ukara oyomde Christian ada ndusụk ini anam utom mbio obio oro edide ubak utom idụt ke idak ukara mbio obio? Mi n̄ko, ana mme Christian ẹnam ọkpọkpọ ubiere mmọ ọkọn̄ọde ke ubieresịt oro ama ọkọbọ ukpep. “Kpukpru nnyịn iyeda ke iso itie-ikpe Abasi.” (Rome 14:10) Mme Christian oro ẹnyenede ndinọ Caesar n̄kpọ oro enye oyomde ẹkpenyene ndidụn̄ọde n̄kpọ oro ye akam nnyụn̄ ntie n̄kere mban̄a enye.a Okpowụt eti ibuot ndineme n̄kpọ oro ye mme Christian oro ẹma ẹkekọri ẹsịm ọyọhọ idaha ke esop. Ke ẹma ẹkenam emi ẹnyene ndinam ọkpọkpọ ubiere.—Mme N̄ke 2:1-5; Philippi 4:5.

20. Mme mbụme ye mme edumbet N̄wed Abasi ewe ẹn̄wam Christian ndikọk ibuot ke n̄kpọ aban̄ade utom mbio obio oro ẹnamde ẹnọ idụt emi mîdịghe eke ekọn̄?

²⁰ Ke adan̄aemi ẹnamde utọ ndụn̄ọde oro, ana mme Christian ẹkere ẹban̄a ediwak edumbet Bible. Paul ọkọdọhọ ete ke ana nnyịn ‘isụk idem inọ mme andikara ye mme enyene idaha nte mme andikara, iben̄e idem ndinam kpukpru nti utom, itie ifụre ifụre, inyụn̄ iwụt kpukpru owo sụn̄sụn̄ ido.’ (Titus 3:1, 2) Ke ukem ini oro, mme Christian ẹyenam ọfọn ndidụn̄ọde utom mbio obio oro ẹyomde ndinam do. Edieke mmọ ẹnyịmede ndinam, ndi mmọ ẹyekeme ndimụm edida san̄asan̄a Christian n̄kama? (Micah 4:3, 5; John 17:16) Nte emi eyeda mmọ akabuan ye ndusụk nsunsu ido ukpono? (Ediyarade 18:4, 20, 21) Nte ndinam enye eyekpan m̀mê eyebọ mmọ ini nte mîdotke ndiyọhọ mme utom Christian mmọ? (Matthew 24:14; Mme Hebrew 10:24, 25) Ke n̄kan̄ eken, nte mmọ ẹyekeme ndika iso nnam n̄kọri eke spirit, idem ndusụk ẹtienede ẹbuana ke utom uyọhọ ini ke adan̄aemi ẹnamde utom oro ẹyomde mi?—Mme Hebrew 6:11, 12.

21. Se ededi oro edide ubiere esie, didie ke esop ekpese eyenete emi esede aban̄a n̄kpọ aban̄ade utom mbio obio oro ẹnamde ẹnọ idụt emi mîdịghe eke ekọn̄?

²¹ Nso edieke ibọrọ esịt akpanikọ oro Christian ọnọde mme utọ mbụme oro adade enye okosịm ndibiere nte ke utom mbio obio ẹnamde ẹnọ idụt mi edi ‘eti utom’ oro imọ ikemede ndinam ke nsụkibuot nnọ ukara? Oro edi ubiere esie ke iso Jehovah. Mbiowo oro ẹmekde ye mbon en̄wen ẹkpenyene ndiwụt ọyọhọ ukpono nnọ ubieresịt eyenete oro ẹnyụn̄ ẹka iso ndida enye nte Christian oro odude ke eti idaha. Edieke, nte ededi, Christian ekerede ete ke imọ ikemeke ndinam utom mbio obio emi, ẹkpenyene n̄ko ndikpono idaha esie. Enye n̄ko odu ke eti idaha ndien ekpenyene ndibọ ima ima un̄wam.—1 Corinth 10:29; 2 Corinth 1:24; 1 Peter 3:16.

22. Se ededi idaha oro nnyịn isobode, nso ke nnyịn idika iso ndinam?

²² Nte mme Christian nnyịn iditreke ‘ndikpono mmọemi ẹdotde ukpono.’ (Rome 13:7) Nnyịn iyewụt ukpono inọ eti ndutịm inyụn̄ iyom ndidi emem emem nditọisọn̄ oro inịmde ibet. (Psalm 34:14) Nnyịn imekeme idem ndibọn̄ akam ‘mban̄a ndidem ye kpukpru mmọemi ẹdude ke ikpọ itie’ ke ini ẹkotde mmọ ndinam mme ubiere oro ẹtụkde uwem ye utom Christian nnyịn. Nte utịp nnyịn ndinọ Caesar mme n̄kpọ oro ẹnyenede Caesar, nnyịn idori enyịn ite ‘nnyịn iyedu uwem ifụre ye emem, ke kpukpru uten̄e ye eti ido.’ (1 Timothy 2:1, 2) Ke akande kpukpru n̄kpọ, nnyịn iyeka iso ndikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ nte n̄kukụre idotenyịn ubonowo, inọde Abasi mme n̄kpọ oro ẹnyenede Abasi ye eti ubieresịt.

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emekeme Ndinam An̄wan̄a?

◻ Ke ndinam mme itie ebuana esie ye Caesar ye Jehovah ada ukem ukem, nso idi akpa n̄kpọ oro ebehede Christian?

◻ Nso ke nnyịn inyene ndinọ Jehovah oro nnyịn mîkemeke-keme ndinọ Caesar?

◻ Nso idi ndusụk n̄kpọ oro nnyịn nte odotde inọde Caesar?

◻ Mme itien̄wed Abasi ewe ẹn̄wam nnyịn ndinam nnennen ubiere ke n̄kpọ ẹban̄ade utom ekọn̄ oro ẹnyịkde-nyịk owo anam?

◻ Nso idi ndusụk n̄kpọ ndinyene ke ekikere edieke ẹkotde nnyịn ndinam utom mbio obio oro ẹnamde ẹnọ idụt emi mîdịghe eke ekọn̄?

◻ Kaban̄a Jehovah ye Caesar, nso ke nnyịn ika iso ndinam?

[Ndise ke page 16, 17]

Mme apostle ẹma ẹsian Sanhedrin ete: “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo”