Nditie Ntiense Nnọ “Kpukpru Mme Idụt”

“Ẹyenyụn̄ ẹkwọrọ gospel Ubọn̄ Abasi emi ke ofụri ekondo nte ntiense ẹnọ kpukpru mme idụt, ndien adan̄aoro ke utịt eyedi.”​—⁠MATTHEW 24:⁠14.

1. Ntak anade edi nte ke mme ikọ Jesus oro ẹwetde ke Matthew 24:14 ẹkedi n̄kpọ n̄kpaidem ọnọ mme mbet esie?

MME ikọ Jesus eke enyọn̄ ẹmi ẹkedi n̄kpọ n̄kpaidem ọnọ mme mbet esie ẹmi ẹkedide mme Jew didie ntem! Ekikere oro kaban̄a mme Jew oro ẹnamde asana ndika n̄ketịn̄ ikọ ye mme Gentile ẹdide “edidehe,” ‘mbon idụt,’ ekedi esen esen n̄kpọ ọnọ owo Jew, idem edide n̄kpọ itekesịt.a Kamse, ata owo Jew ikpekereke-kere ndidụk ufọk owo Gentile! Mme mbet oro ẹkedide Jew ẹkesụk ẹnyenyene ekese ndikpep mban̄a Jesus, ima esie, ye utom oro enye ọkọdọn̄de. Ndien mmọ ẹkesụk ẹnyenyene ekese ndikpep mban̄a unana asari Jehovah.​—⁠Utom 10:​28, 34, 35, 45.

2. (a) Utom ukwọrọikọ Mme Ntiense atara adan̄a didie? (b) Mme akpan n̄kpọ ita ewe ẹtịp n̄kpọ ẹsịn ke uforo oro Mme Ntiense ẹnyenede?

² Mme Ntiense Jehovah ẹmekwọrọ eti mbụk ke mme idụt, esịnede Israel eyomfịn, ndien idahaemi ke ẹtan̄a enye ke mme idụt awakde akan nte akanam edide ke mbemiso. Ke 1994 se iwakde ikan Mme Ntiense miliọn inan̄ ye ubak ke ẹkwọrọ ikọ ke n̄kpọ nte idụt 230. Mmọ ke ẹnịm n̄kpọ nte ukpepn̄kpọ Bible miliọn inan̄ ye ubak ye mbon oro ẹnyenede udọn̄. Ẹnam emi kpa ye usua ofụri ererimbot, emi esiwakde ndikọn̄ọ ke unana ifiọk oro aban̄ade mme ukpepn̄kpọ ye mme uduakesịt Mme Ntiense. Ẹkeme nditịn̄ mban̄a mmọ ukem nte ẹketịn̄de ẹban̄a mme akpa Christian ẹte: “Edi amaedi n̄ka emi, nnyịn imọfiọk ite mme owo ẹtịn̄ n̄kpọ ẹbiat enye ke kpukpru ebiet.” (Utom 28:⁠22) Ndien nnyịn ikeme ndibuan unen oro ẹkụtde ke utom ukwọrọikọ mmọ ye nso? N̄kpọ ita ẹdu ke nsụhọde n̄kaha oro ẹtịpde ẹsịn ke uforo mmọ​—⁠nditiene mme ndausụn̄ spirit Jehovah, ndikpebe nti usụn̄ Christ, ye edikama mme nnennen n̄kpọutom kaban̄a nneme oro enyenede uforo.

Spirit Jehovah ye Eti Mbụk

3. Ntak emi nnyịn mîkemeke ndinam inua mban̄a utom oro ẹnamde?

³ Nte Mme Ntiense Jehovah ẹnam inua ẹban̄a unen oro mmọ ẹkụtde, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke oto mme akpan ukeme ekededi oro mmọ ẹkpekemede ndinyene? Baba-⁠o, koro ikọ Jesus ẹmi ẹnyene n̄kpọ ndinam: “Ke adan̄aemi mbufo ẹnamde kpukpru se ẹkedọhọde mbufo, ẹdọhọ ẹte, Nnyịn idi ifịn eke mînamke utom ibe adan̄a; inam kpa se nnyịn ikpanamde.” Nte mme Christian oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ, ẹnyụn̄ ẹna baptism, Mme Ntiense Jehovah ke unyịmesịt ẹnyịme mbiomo edinam n̄kpọ Abasi, inamke n̄kpọ se mme ọkpọkpọ idaha mmọ ẹdide. Ye ndusụk owo, oro ọwọrọ utom uyọhọ-ini nte mme isụn̄utom m̀mê nte mme anamutom unyịmesịt ke mme ọfis n̄kọk itieutom ye mme ufọkutom umịn̄ mme n̄wed Christian. Ye mmọ eken utọ unyịmesịt Christian oro anam mmọ ẹbuana ke utom ubọp mme ufọk ido ukpono, ke utom ukwọrọikọ uyọhọ-ini nte mme asan̄autom asiakusụn̄, m̀mê ke ukwọrọikọ ubak ini nte mme asuanetop eti mbụk ke mme esop n̄kann̄kụk. Idụhe owo nnyịn ndomokiet emi nte enende ekemede ndibụre mban̄a edinam utom nnyịn, “kpa se nnyịn ikpanamde.”​—⁠Luke 17:10; 1 Corinth 9:⁠16.

4. Didie ke ẹkan ubiọn̄ọ ofụri ererimbot ubọk ke utom Christian?

⁴ Ẹkeme ndibuan unen ekededi oro nnyịn ikụtde ye spirit Jehovah, m̀mê anamutom odudu. Enen ndidọhọ mfịn nte ẹkedọhọde ke eyo prọfet Zechariah ẹte: “Ikọ emi ke Jehovah ọdọhọ Zerubbabel, ete, Itoho ke odudu, inyụn̄ itoho ke nsọn̄idem, edi oto spirit mi, Jehovah mme udịm ọdọhọ.” Ntem, ẹkan ubiọn̄ọ ofụri ererimbot ke utom ukwọrọikọ Mme Ntiense, itoho ke ukeme owo, edi oto ke ndausụn̄ ye ukpeme Jehovah.​—⁠Zechariah 4:⁠6.

5. Nso udeme ke Jehovah enyene ke ndinam ẹsuan etop Obio Ubọn̄?

⁵ Kaban̄a mbon oro ẹnamde n̄kpọ ẹban̄a etop Obio Ubọn̄, Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹma ẹwet ke mme prọfet ẹte, Abasi eyekpep mmọ kpukpru n̄kpọ; kpukpru owo eke ẹkopde uyo Ete ẹnyụn̄ ẹbọde ukpepn̄kpọ ẹtiene Mi. . . . Baba owo kiet ikemeke nditiene Mi, ibọhọke Ete ọnọ enye ukeme.” (John 6:​45, 65) Jehovah ekeme ndikot mme esịt ye mme ekikere, enye onyụn̄ ọfiọk mbon oro ẹkemede ndinam n̄kpọ mban̄a ima esie idem okposụkedi ẹkemede ndidi mmọ ifiọkke enye kan̄a. Enye n̄ko esida mme angel esie ndinọ ndausụn̄ ke mme anana-mbiet utom ẹmi. Oro edi ntak emi John okokụtde ke n̄kukụt nte angel enyenede ebuana onyụn̄ ewet ete: “N̄kụt angel en̄wen efefe ke ufọt enyọn̄, emi enyenede nsinsi gospel ete ikwọrọ inọ mmọemi ẹdụn̄de ke isọn̄, ye kpukpru idụt ye esien ye usem ye obio.”​—⁠Ediyarade 14:⁠6.

Edinyene Udọn̄ ke N̄kpọ eke Spirit

6. Nso akpan edu ke ẹyom ẹto owo man anam n̄kpọ aban̄a eti mbụk?

⁶ N̄kpọ en̄wen emi anamde Jehovah ọnọ owo ifet ndinyịme eti mbụk edi ikọ oro Jesus eketịn̄de ete: “Inemesịt odu ọnọ mbon oro ẹnyenede udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit mmọ, sia obio ubọn̄ heaven enyenede mmọ.” (Matthew 5:⁠3, NW) Owo oro ekerede ke imoyụhọ m̀mê owo oro mîyomke akpanikọ idinyeneke udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit. Enye edikere n̄kpọ n̄kukụre ke mme usụn̄ eke n̄kpọ isọn̄ ye eke obụk. Edinyene mbuọtidem ke idem akabade edi n̄kpọ ubiọn̄ọ. Ke ntre, ke ini ediwak mbon oro nnyịn isobode nte nnyịn isan̄ade ke ufọk ke ufọk ẹsịnde etop oro, nnyịn inyene ndikere mban̄a kpukpru nsio nsio ntak oro mme owo ẹkemede ndinyene kaban̄a edinam mmọ.

7. Ntak emi ediwak owo mînamke n̄kpọ iban̄a akpanikọ?

⁷ Ediwak owo ẹsịn ndibiọn̄ utọn̄ koro mmọ ẹsọn̄de obotitọn̄ ẹyịre ke ido ukpono oro mmọ ẹkemanade ẹdidụk inyụn̄ inyịmeke ndibuana ke nneme. Mbon en̄wen ẹdi se ido ukpono oro ekemde ye eduuwem mmọ odụride ada​—⁠ndusụk owo ẹyom eke ndedịbe odudu, mmọ en̄wen ẹma ekikere edida ntụk mbiere kpukpru n̄kpọ, ndien mmọ eken ẹyom ebuana edinam n̄kaowo ke ufọkabasi mmọ. Ediwak owo mfịn ẹmek usụn̄uwem oro odude ke ntuaha ye mme idaha Abasi. Eyedi mmọ ẹdu oburobụt uwem, emi edide ntak mmọ ẹdọhọde ẹte, “Nyeneke udọn̄.” Edi mmọ eken, ẹmi ẹkemede ndidọhọ ke idi mme ọfiọkn̄wed ye mbon ifiọk ntaifiọk, ẹsịn Bible nte se imemde ikaha.​—⁠1 Corinth 6:9-⁠11; 2 Corinth 4:​3, 4.

8. Ntak emi owo ndisịn mîkpanamke ifịk nnyin etek? (John 15:​18-⁠20)

⁸ Nte ata ediwak owo nditre ndinyịme n̄kpọ ekpenyene ndinam mbuọtidem ye ifịk nnyịn ke utom unyan̄a uwem etek? Nnyịn imekeme ndibọ ndọn̄esịt nto mme ikọ oro Paul ọkọdọhọde mbon Rome ete: “Ọwọrọ didie ndien? Edieke ndusụk mmọ mîkanamke akpanikọ, nte unana akpanikọ mmọ edinam akpanikọ Abasi okpu? Idighe ntre. Yak ẹwụt ẹte Abasi edi akpanikọ, kpukpru owo ẹkpedi mme osu nsu; nte ẹwetde ẹte, Man ẹkpetebe Fi ke ikọ Fo, Afo onyụn̄ akan ke ini ẹkpede ikpe ye Afo.”​—⁠Rome 3:​3, 4.

9, 10. Nso uyarade idu nte ke ẹma ẹkan ubiọn̄ọ ke ediwak idụt?

⁹ Nnyịn imekeme ndibọ nsịnudọn̄ nto ediwak uwụtn̄kpọ oro ẹkande ererimbot ẹkụk ẹmi ẹban̄ade mme idụt oro ẹketiede nte ẹnen̄ede ẹsọn̄ utọn̄ ndien edi, ekem, ẹwụt nte idide ata isio isio. Jehovah ye mme angel ẹma ẹfiọk ke ẹyekụt mbon eti esịt do​—⁠edi Mme Ntiense Jehovah ẹkenyene ndikaiso nnyụn̄ nyọ ke utom mmọ. Da, ke uwụtn̄kpọ, ndusụk idụt ẹmi ẹketiede nte ido ukpono Catholic ama onịm ubiọn̄ọ emi owo mîkemeke ndikan ke isua 50 ẹmi ẹkebede​—⁠Argentina, Brazil, Colombia, Ireland, Italy, Mexico, Portugal, ye Spain. Mme Ntiense ẹkedi ibat ibat ko ke 1943, owo 126,000 kpọt ke ofụri ererimbot, 72,000 ke otu mmọemi ẹdude ke United States. Unana ifiọk ye usua oro Mme Ntiense ẹsobode etie nte ibibene kọrikọri oro owo mîkemeke ndibụn̄ ndụk. Edi, mfịn ndusụk ke otu utịp utom ukwọrọikọ oro ẹkụtde unen ẹkan ẹdi ke mme idụt ẹmi. Edi ukem ntre ye mme idụt akani obio ukara Communist. Ke 1993 edinịm owo 7,402 baptism ke mbono Kiev, Ukraine, ọnọ uyarade aban̄a emi.

¹⁰ Nso mme usụn̄ ke Mme Ntiense ẹda man ẹtịn̄ eti mbụk ẹnọ mbọhọidụn̄ mmọ? Nte mmọ ẹda mme n̄kpọ etabi eke obụkidem ndikọ mbet, emi edide se ndusụk owo ẹdọhọde? Nte mmọ ẹka ẹbịne mme ubuene ye mbon oro mîfiọkke n̄wed kpọt, nte mbon en̄wen ẹdọhọde?

Mme Usụn̄ oro Ẹkụtde Unen ke Ndisuan Eti Mbụk

11. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Jesus okonịm ke utom ukwọrọikọ esie? (Se John 4:​6-⁠26.)

¹¹ Jesus ye mme mbet esie ẹma ẹnịm usụn̄ oro Mme Ntiense ẹtienede tutu osịm mfịn ke utom edinam mbet mmọ. Jesus akaka ke ebiet ekededi oro mme owo ẹdude, imọ m̀mê ubuene​—⁠ke mme ufọkidụn̄, ke an̄wan̄wa ebiet, ke mben mmọn̄, ke mben ikpọ obot, idem ke mme synagogue.​—⁠Matthew 5:1, 2; 8:14; Mark 1:16; Luke 4:⁠15.

12, 13. (a) Didie ke Paul okonịm uwụtn̄kpọ ọnọ mme Christian? (b) Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹtiene uwụtn̄kpọ Paul?

¹² Kaban̄a utom ukwọrọikọ esie, apostle Paul ama ekeme ndidọhọ nte enende ete: “Tọn̄ọ ke usen emi ndide ke Asia mbufo ke idem mbufo ẹmefiọk adan̄a nte ndude uwem ke otu mbufo kpukpru ini, nnam n̄kpọ nnọ Ọbọn̄ . . . , n̄kefeheke ndisian mbufo se ededi eke odorode mbufo n̄kpọ, mma nnyụn̄ n̄kpep mbufo n̄kpọ an̄wan̄wa, nnyụn̄ n̄kpep mbufo ke ufọk ke ufọk.”​—⁠Utom 20:​18-⁠20.

¹³ Ẹdiọn̄ọ Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ke mmọ nditiene uwụtn̄kpọ mme apostle, kpa utom eke ufọk ke ufọk. Utu ke ndiwụk ntịn̄enyịn ke ọsọn̄urua ukwọrọikọ TV, emi ananade ufọn, emi owo mîsoboke owo iso ye iso, Mme Ntiense ẹka ẹbịne mme owo, imọ ye ubuene, enyụn̄ ẹsọbọ mmọ iso ye iso. Mmọ ẹyom ndineme mban̄a Abasi ye Ikọ esie.b Mmọ iyomke ndikọ mme Christian ndia, ẹkamade mme n̄kpọ obụkidem. Ye mbon oro ẹnyịmede ndikọk ibuot, mmọ ẹsio ẹwụt ẹte ke n̄kukụre usọbọ akpanikọ oro odude ọnọ mme mfịna ubonowo edi ukara Obio Ubọn̄ Abasi, emi edikpụhọde mme idaha ke isọn̄ anam ọfọn akan.​—⁠Isaiah 65:17, 21-⁠25; 2 Peter 3:13; Ediyarade 21:​1-⁠4.

14. (a) Didie ke ediwak mme isụn̄utom ye mme asiakusụn̄ ẹsịn eti itiat idakisọn̄? (b) Nso ke nnyịn ikpep ito ifiọkutom Mme Ntiense Jehovah ke Japan?

¹⁴ Man ẹnam utom emi ke ediwak idụt nte ẹkekeme, mme isụn̄utom ye mme asiakusụn̄ ẹmemum akamba ubak isọn̄ ke ediwak idụt. Mmọ ẹmesịn itiat idakisọn̄, ndien ekem, Mme Ntiense n̄kann̄kụk ẹda usụn̄. Ntem, isiyomke ediwak ibat Mme Ntiense esenidụt ndinam ukwọrọikọ akaiso nnyụn̄ nnam enye enyene eti ndutịm. N̄wọrọnda uwụtn̄kpọ kiet edi eke Japan. Ko ke edem ke utịt utịt iduọk isua 1940, mme isụn̄utom Australasia ye Britain ẹkeka do akpan akpan, ẹkpep usem idụt oro, ẹkpụhọde ke ndusụk udomo ekekem ye mme akpa idaha ini ukụre ekọn̄ oro, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndinọ ikọ ntiense ke ufọk ke ufọk. Ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, ẹma ẹkpan ẹnyụn̄ ẹkọbọ Mme Ntiense ke Japan. Ntre mme isụn̄utom oro ẹkedi ẹdikụt ibat ibat Mme Ntiense oro ẹdide mbon Japan oro ẹsọn̄de idem. Edi mfịn mmọ ẹmekọri ebe 187,000 ke se iwakde ikan mme esop 3,000! Nso ikedi ukpọhọde unen mmọ ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ? Isụn̄utom kiet emi anamde utom do ke se ibede isua 25 ọkọdọhọ ete: “Ndikpep ndineme nneme ye mme owo ekedi ata akpan n̄kpọ. Ebede ke ndifiọk usem mmọ, nnyịn ima ikeme ndibuak idem ye mmọ, ndinyene ifiọk mban̄a nnyụn̄ ndara usụn̄uwem mmọ. Akana iwụt nte ke imama mbon Japan. Nnyịn ima idomo ke nsụhọdeidem ndikabade ndi ubak mbio obio n̄kann̄kụk oro, nte ededi, ye unana edibiat mme ido uwem Christian nnyịn.”

Ido Uwem Christian Edi Ntiense N̄ko

15. Didie ke Mme Ntiense ẹwụt ido uwem Christian?

¹⁵ Nte ededi, mme owo inamke n̄kpọ iban̄a etop Bible ikpọn̄. Mmọ ẹmekụt Ido Ukpono Christ ke edinam n̄ko. Mmọ ẹkụt ima, n̄kemuyo, ye edidianakiet eke Mme Ntiense idem ke idak ata n̄kpọsọn̄ idaha, utọ nte ekọn̄ mbon obio, en̄wan ekpụk, ye usua eke orụk. Mme Ntiense ẹmemụm in̄wan̄în̄wan̄ idaha eke edida san̄asan̄a Christian ẹkama ke kpukpru en̄wan ẹnyụn̄ ẹsu mme ikọ Jesus ẹmi: “Mmọnọ mbufo obufa ibet nte, Mbufo ẹma kiet eken; nte, mbufo nde ẹma kiet eken kpa nte n̄kamade mbufo. Mbufo ẹma ẹma kiet eken, kpukpru owo ẹyeda oro ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet Mi.”​—⁠John 13:​34, 35.

16. Nso ifiọkutom iwụt ata ima Christian?

¹⁶ Ẹma ẹwụt ima mbọhọidụn̄ ke idaha oro akaban̄ade akanieren kiet emi ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk n̄wedmbụk n̄kann̄kụk aban̄a “Ete ye Mma Eti Owo.” Enye ama anam an̄wan̄a ete ke mme mbọhọidụn̄ imọ ẹma ẹfọn ido ye imọ ke ini n̄wan imọ ekekperede ndikpa. “Tọn̄ọ nte enye akakpa . . . mmọ ẹnen̄ede ẹfọn ido etieti,” ntem ke enye ekewet. “Ọtọn̄ọde ke ini oro mmọ ẹmebọ mi ‘ẹnyene’ . . . , ẹnamde kpukpru orụk utom ufọk ẹnyụn̄ ẹn̄wamde ndikọk mme mfịna owo isua 74 oro ama ọkọkpọn̄ utom. Se inamde kpukpru emi edi ata esen esen n̄kpọ edi nte ke mmọ ẹdi mbubịt, ami ndi afia owo. Mmọ ẹdi Mme Ntiense Jehovah, ami ndi owo oro ama ọkọkpọn̄ ufọkabasi Catholic.”

17. Nso usụn̄uwem ke nnyịn ikpenyene ndifep?

¹⁷ Ifiọkutom emi owụt ete ke nnyịn imekeme ndinọ ikọ ntiense ke ediwak usụn̄, esịnede ido nnyịn eke usen ke usen. Ke akpanikọ, ibọhọke ido nnyịn ebiet eke Christ utom nnyịn edibiet eke mme Pharisee, inyeneke ufọn. Nnyịn iyomke ndibiet mbon oro Jesus eketịn̄de aban̄a ete: “Mbufo ẹnam ẹnyụn̄ ẹnịm kpukpru n̄kpọ eke mmọ ẹtemede mbufo: edi ẹkûnam nte mmọ ẹnamde; koro mmọ ẹdọhọ, edi inamke-nam.”​—⁠Matthew 22:37-⁠39; 23:⁠3.

Otu Asan̄autom Ọnọ Mme Nnennen N̄kpọutom

18. Didie ke mme n̄wed ukpep Bible ẹtịm nnyịn idem ndin̄wam mbon esịt akpanikọ?

¹⁸ Ata akpan n̄kpọ en̄wen ke ndikwọrọ eti mbụk nnọ kpukpru mme idụt edi edidu oro mme n̄wed ukpep Bible ẹmi Watch Tower Bible and Tract Society emịn̄de ẹdude. Nnyịn imenyene mme n̄wed, ndiye uduot n̄kpri n̄wed, mme tract, ye mme magazine ẹmi ẹkemede ndiyụhọ ke ekperede ndidi kpukpru mme obụp mbụme ẹmi ẹnyenede esịt akpanikọ. Edieke nnyịn isobode owo Muslim, Hindu, Buddha, Tao, m̀mê owo Jew, nnyịn imekeme ndikama n̄wed oro Mankind’s Search for God m̀mê nsio nsio tract ye mme n̄kpri n̄wed nditọn̄ọ nneme ndien ke ikemede itọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible. Edieke owo oro onịmde edito ke unam mforo owo obụpde aban̄a edibotn̄kpọ, nnyịn imekeme ndikama n̄wed oro Life​—⁠How Did It Get Here? By Evolution or by Creation? Edieke akparawa owo obụpde, ‘Nso idi uduak uwem?’ nnyịn imekeme ndida enye n̄ka n̄wed oro Uyen Fo​—⁠Ndibö se Itimde Ifön Ikan nto Enye. Edieke mme ọkpọkpọ mfịna ẹsịmde owo idiọk idiọk​—⁠mfụhọ, mba, idan̄ n̄kanubọk, usiondọ⁠—​nnyịn imenyene mme magazine ẹmi ẹtịn̄de ẹban̄a mme utọ ibuotikọ oro ke eti usụn̄. Ke akpanikọ, otu asan̄autom anam-akpanikọ oro Jesus ekebemde iso etịn̄ aban̄a ke eyenọ “udia ke edikem ini” ke ọyọhọ utom esie.​—⁠Matthew 24:​45-⁠47.

19, 20. Utom Obio Ubọn̄ ọsọp adan̄a didie ke Albania?

¹⁹ Edi man ẹsịm mme idụt, edi akpan n̄kpọ ete ẹsio mme n̄wed ẹmi ke ediwak usem. Didie ke edi mmemmem ndikabade Bible ye mme n̄wed ukpep N̄wed Abasi nsịn ke usem 200? Edikere mban̄a uwụtn̄kpọ kiet ke ibio ibio, Albania, owụt nte otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ ekemede ndimenede eti mbụk ke enyọn̄ kpa ye mme n̄kpọsọn̄ idaha ye unana Pentecost eyomfịn ndinam ẹsem mme usem ke ebe oro.​—⁠Utom 2:​1-⁠11.

²⁰ Ke ibat ibat isua ifan̄ ẹkebede, ẹkesụk ẹse Albania nte n̄kukụre ata idụt Communist oro mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ. Magazine oro National Geographic ọkọdọhọ ke 1980 ete: “Albania akpan [ido ukpono], atan̄ade idemesie ke 1967 nte ‘akpa idụt ke ererimbot oro mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ.’ . . . Obufa emana Albania ẹfiọk unana edidu Abasi kpọt.” Kemi ukara Communist ama ọkọduọ, mbon Albania oro ẹdiọn̄ọde ẹban̄a udọn̄ n̄kpọ eke spirit mmọ ẹmenyịme ukwọrọikọ oro Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọde. Ẹma ẹtọn̄ọ ekpri otu mme akabade n̄wed ke Tiranë ke 1992 emi esịnede n̄kparawa Mme Ntiense ẹmi ẹnyenede ifiọk usem Italy ye Ikọmbakara. Nditọete oro ẹdotde ẹmi ẹtode mme idụt en̄wen ẹma ẹnọ mmọ ukpep nte ẹkamade mme kọmputa oro ẹdoride ke ifụhi ndiwet n̄kpọ nsịn ke usem Albania. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndikabade mme tract ye magazine Enyọn̄-Ukpeme. Nte ifiọk mmọ ọkọkọride, mmọ ẹma ẹnam utom edikabade mme enyene-ufọn n̄wed ukpep Bible eken. Idahaemi n̄kpọ nte Mme Ntiense 200 oro ẹsọn̄de idem ẹdu ke ekpri idụt oro (ibat mbio obio edi 3,262,000), ndien owo 1,984 ẹkedụk Usọrọ Editi ke 1994.

Kpukpru Nnyịn Imenyene Mbiomo

21. Ke nso utọ ikpehe ini ke nnyịn idu uwem?

²¹ Mme n̄kpọntịbe ererimbot ẹmesịm etịn̄e. Ye n̄kọri ke ubiatibet ye afai, uwotowo ye idan̄ n̄kanubọk ke mme ekọn̄ n̄kann̄kụk, usụhọde idaha ido uwem oro atarade ye mbun̄wụm esie eke udọn̄ọ oro ẹmende ẹto idan̄, unana ukpono kaban̄a nnennen itie edikara, etie nte ererimbot akabade etie ntịme ntịme, nte se owo mîkemeke ndikara. Nnyịn idu uwem ke ikpehe ini oro ebietde enye oro okodude mbemiso Ukwọ emi ẹtịn̄de ke Genesis ẹte: “Jehovah okụt idiọkn̄kpọ owo nte okponde ke isọn̄, kpukpru n̄kpọ ke ekikere esịt esie ẹnyụn̄ ẹsụk ẹdi idiọk kpukpru ini. Ndien Jehovah atua n̄kpọfiọk koro enye akanamde owo ke isọn̄, esịt onyụn̄ ayat enye.”​—⁠Genesis 6:​5, 6; Matthew 24:​37-⁠39.

22. Nso mbiomo Christian ke kpukpru Mme Ntiense Jehovah ẹnyene?

²² Ukem nte ekedide ke eyo Noah, Jehovah eyenam n̄kpọ. Edi ke unenikpe ye ima esie, enye oyom ẹbem iso ẹkwọrọ eti mbụk ẹnyụn̄ ẹnọ ntọt etop esie ke kpukpru idụt. (Mark 13:10) Ke afan̄ emi Mme Ntiense Jehovah ẹnyene mbiomo​—⁠ediyom mbon oro ẹdotde ndinyene emem Abasi nnyụn̄ n̄kpep mmọ mme usụn̄ emem esie. Ibịghike, ke ekemini Abasi, ẹyekụre utom ukwọrọikọ oro mfọn mfọn. “Adan̄aoro ke utịt eyedi.”​—⁠Matthew 10:12, 13; 24:14; 28:19, 20.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 19]

IDỤT MME NTIENSE ẸKESỊNDE IFỊK KE 1943 KE 1993

Argentina 374 102,043

Brazil 430 366,297

Chile 72 44,668

Colombia ?? 60,854

France Ekọn̄ Ererimbot II​—⁠ibat idụhe 122,254

Ireland 150? 4,224

Italy Ekọn̄ Ererimbot II​—⁠ibat idụhe 201,440

Mexico 1,565 380,201

Peru Ibat utom idụhe 45,363

Philippines Ekọn̄ Ererimbot II​—⁠ibat idụhe 116,576

Poland Ekọn̄ Ererimbot II​—⁠ibat idụhe 113,551

Portugal Ibat utom idụhe 41,842

Spain Ibat utom idụhe 97,595

Uruguay 22 9,144

Venezuela Ibat utom idụhe 64,081

[Mme ndise ke page 17]

Mme Ntiense Jehovah ke ẹkọri ke ediwak idụt Catholic, utọ nte Spain

[Mme ndise ke page 18]

Mme Ntiense Jehovah ke ẹsịn ifịk ke mme idụt ẹdude ke ofụri ererimbot