Nte Afo Emesinọ Ukpep Nte Jesus Ekesinọde?

“N̄kpaidem omụm ediwak owo oro aban̄a ukpepn̄kpọ Esie; koro Enye ekpep mmọ n̄kpọ nte owo emi enyenede odudu, ikpepke nte mme scribe mmọ.”​—⁠MATTHEW 7:28, 29.

1. Mmanie ẹketiene Jesus nte enye ọnọde ukpep ke Galilee, ndien didie ke Jesus akanam n̄kpọ?

EBIET ekededi emi Jesus akakade, otuowo ẹma ẹtiene enye. “[Enye] asan̄a ke ofụri Galilee, ekpep mme owo n̄kpọ ke synagogue mmọ, onyụn̄ ọkwọrọ gospel Ubọn̄ Heaven, onyụn̄ anam kpukpru orụk ubiak ye kpukpru orụk udọn̄ọ eke ẹnamde mbio obio ẹkụre.” Nte etop utom esie akasuanade, “ata ediwak otuowo ẹto ke Galilee ye Decapolis ye Jerusalem ye Judea ye edem Jordan oko ẹsan̄a ye Enye.” (Matthew 4:​23, 25) Ke okụtde mmọ, “atua mmọ mbọm, koro mmọ ẹdude ke nnanenyịn ẹnyụn̄ ẹsuanade, nte erọn̄ eke mînyeneke andikpeme.” Nte enye ọkọnọde ukpep mmọ ẹma ẹkeme ndikụt mbọm m̀mê ufiop ufiop ima oro enye ekenyenede ọnọ mmọ; eketie nte aran oro osụhọrede ubiak emi ẹdoride mmọ ke unan emi odụride mmọ esịk ekpere enye.​—⁠Matthew 9:​35, 36.

2. Ke adianade ye mme utịben̄kpọ Jesus, nso ikodụri akwa otuowo itiene enye?

² Nso utịbe utịbe ukọkudọn̄ọ ikpọkidem ke Jesus akanam ntem​—⁠anamde mbon akpamfia ẹsana, inan ẹkop ikọ, nnan ẹkụt usụn̄, mbụn̄ọ ẹsan̄a isan̄, mme akpan̄kpa ẹfiak ẹdu uwem! Ke akpanikọ mme n̄wọrọnda uwụt odudu Jehovah ẹmi anamde utom ebe ke Jesus okodụri otuowo ke akwa ibat! Edi mme utịben̄kpọ ikedịghe n̄kukụre n̄kpọ oro okodụride mmọ; akwa otuowo n̄ko ẹma ẹdi kaban̄a ukọkudọn̄ọ eke spirit emi ẹkenọde ke ini Jesus ọkọnọde ukpep. Ke uwụtn̄kpọ, tịmfiọk nte okotụkde mmọ ke idem ke ẹma ẹkekop ọwọrọetop Ukwọrọikọ esie oro ke Obot: “Ke ini Jesus ama eketịn̄ ikọ emi ama, n̄kpaidem omụm ediwak owo oro aban̄a ukpepn̄kpọ Esie; koro Enye ekpep mmọ n̄kpọ nte owo emi enyenede odudu, ikpepke nte mme scribe mmọ.” (Matthew 7:​28, 29) Mme andikpep mmọ ẹkesikot ẹto mme item owo eke mme andikpep ini edem ndida nsọn̄ọ ukpepn̄kpọ mmọ. Jesus ọkọnọ mmọ ukpep ye odudu oro otode Abasi: “Mme n̄kpọ eke ntịn̄de, ntịn̄ kpa nte Ete ọkọnọde Mi uyo.”​—⁠John 12:⁠50.

Ukpepn̄kpọ Esie Ama Osịm Esịt

3. Didie ke usụn̄ nte Jesus ọkọnọde etop esie okokpụhọde ye eke mme scribe ye mme Pharisee?

³ Ukpụhọde oro okodude ke ukpepn̄kpọ Jesus ye eke mme scribe ye mme Pharisee ikedịghe ke se isịnede ikpọn̄îkpọn̄​—⁠mme akpanikọ ẹtode Abasi emi ẹkpụhọrede ye ufịk ufịk item ẹtode owo⁠—​edi n̄ko usụn̄ nte enye ọkọnọde ukpep. Mme scribe ye mme Pharisee ẹkedi mbon n̄wụtidem ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ido, ẹyomde ikpọ udorienyịn̄ ke ntan̄idem ndien ye edu emiom ẹdade otuowo ke “mbukpo owo.” Nte ededi, Jesus ama esisụhọde idem, enyene ifụre ifụre ido, ọfọn ido, okop mbọm, onyụn̄ esiwak ndinyịme nnọ, ndien ama onụk enye nditua mmọ mbọm. Jesus ikadaha nnennen ikọ kpọt ke ndinọ ukpep edi n̄ko inem inem ikọ ẹtode enye esịt, ẹmi ẹkedụkde esịt mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye nnennen nnennen. Idara idara etop esie ama odụri mme owo ọsọk enye, onụk mmọ ndibak n̄ka temple man ẹkekop se enye etịn̄de, onyụn̄ anam mmọ ẹtiene enye ketket ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ enye ye idatesịt. Mmọ ẹkewọn̄ọ ke ọkwọkudịm ẹka ndikokop se enye etịn̄de, ẹdọhọde ẹte: “Akananam owo itịn̄ke ikọ nte owo emi.”​—⁠John 7:​46-⁠49; Mark 12:37; Luke 4:22; 19:48; 21:38.

4. Nso akpan akpan okodụri udọn̄ ediwak owo ke ukwọrọikọ Jesus?

⁴ Ke akpanikọ, kiet ke otu mme ntak ẹmi mme owo ẹkemade ukpepn̄kpọ esie ekedi enye ndida mme uwụtn̄kpọ. Jesus ama esikụt se mbon en̄wen ẹkekụtde, edi enye ekesikere aban̄a mme n̄kpọ oro akananam mmọ mîkereke iban̄a. Ekpọn̄idịm ẹmi ẹkọride ke ikọt, inuen ẹbọpde mme efọk mmọ, mme owo ẹsuande n̄kpasịp, mme ekpemerọn̄ ẹdade mme erọn̄ oro ẹkesopde ẹdi, iban ẹdade mbak ọfọn̄ ẹkịm ẹdian ke n̄kani ọfọn̄idem, nditọwọn̄ ẹbrede mbre ke an̄waurua, mme ọkọiyak ẹdụride iyịre mmọ​—⁠mme ọsọ n̄kpọ oro kpukpru owo ẹkụtde⁠—​akananam ikedịghe ikpîkpu n̄kpọ ke enyịn Jesus. Kpukpru ebiet oro enye esede, enye ama esikụt se enye ekemede ndida nnọ uwụtn̄kpọ mban̄a Abasi ye Obio Ubọn̄ Esie m̀mê ndida ntịn̄ n̄kpọ mban̄a n̄kaowo emi akande enye okụk.

5. Jesus ọkọkọn̄ mme uwụtn̄kpọ esie ke nso, ndien nso ikanam mme n̄ke esie ẹnyene uforo?

⁵ Mme uwụtn̄kpọ Jesus ẹkọn̄ọ ke mme n̄kpọ eke usen ke usen ẹmi mme owo ẹkụtde ediwak ini, ndien ke ini ẹbuande akpanikọ ke mme n̄kpọ ẹmi owo ẹmehede, mmọ ẹsiwụhọ usọp usọp ye ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke esịt mbon oro ẹkpan̄de utọn̄. Owo ikam ikopke-kop mme utọ akpanikọ oro ikpọn̄; edi ẹkụt mmọ ke enyịn ikike ẹnyụn̄ ẹsọp ẹti mmọ ke ukperedem. Mme n̄ke Jesus ẹkedi mmemmem, iyọhọke ye mme n̄kpọ oro mînyeneke ufọn oro ẹkemede ndibiọn̄ọ nnyụn̄ n̄kpan mme akpanikọ ndin̄wan̄a mmọ. Da, ke uwụtn̄kpọ, n̄ke owo Samaria emi ekenyenede edu mbọhọidụn̄. Afo okụt in̄wan̄în̄wan̄ se eti mbọhọidụn̄ edide. (Luke 10:​29-⁠37) Ekem ama ọnọ uwụtn̄kpọ nditọiren iba​—⁠emi kiet ọkọdọhọde ke iyenam utom ke in̄wan̄ vine edi mîkanamke, enye eken emi ọkọdọhọde ke idinamke edi akanamde. Afo ọsọsọp okụt se ata n̄kopitem edide​—⁠kpa edinam utom oro ẹnọde. (Matthew 21:​28-⁠31) Idụhe owo ndomokiet emi ekikere ekefekde m̀mê okoyode ke ini ukpepn̄kpọ Jesus emi ekesịnede uwem. Mmọ ẹkenen̄ede ẹyọhọ ke edikpan̄ utọn̄ ye edikụt n̄kpọ.

Jesus Ama Esinyịme Ọnọ ke Ini Ima Okoyomde Anam Oro

6. Ini ewe ke ediwụt eti ibuot, m̀mê edinyịme nnọ, ẹdi se ifọnde akpan akpan?

⁶ Ediwak ini ke ini Bible etịn̄de aban̄a ediwụt eti ibuot, ikọ idakisọn̄ esiwụt ke enye ọwọrọ edinyịme nnọ. Ọniọn̄ emi otode Abasi esinyịme ọnọ ke ini ntak emi anamde ẹnam n̄kpọ ẹdude. Nnyịn inyene ndiwụt eti ibuot, m̀mê ndinyịme nnọ, ke ndusụk ini. Mbiowo ẹkpenyene ndidu ke mben̄eidem ndinyịme nnọ ke ini ima oyomde ẹnam oro ndien editua n̄kpọfiọk anamde oro odot. (1 Timothy 3:3; James 3:17) Jesus ama onịm utịbe utịbe uwụtn̄kpọ eke edinyịme nnọ, anamde ibet oro ẹmehede enyene adan̄a ke ini mbọm oyomde oro.

7. Nso idi ndusụk uwụtn̄kpọ ẹmi ẹban̄ade nte Jesus okonyịmede ọnọ?

⁷ Ini kiet Jesus ama ọdọhọ ete: “Owo ekededi eke edikan̄de Mi ke iso owo, ete, idịghe okịm, Ami nyenyụn̄ n̄kan̄ enye ke iso Ete Mi emi odude ke heaven.” Edi enye ikesịnke Peter, idem okposụkedi emi Peter akakan̄de enye utịm ikata. Mme ntak oro anamde ẹnam n̄kpọ ẹma ẹdu, emi Jesus nte an̄wan̄ade ekekerede aban̄a. (Matthew 10:33; Luke 22:​54-⁠62) Mme ntak oro anamde ẹnam n̄kpọ ẹma ẹdu n̄ko ke ini n̄wan emi uwọrọiyịp akanamde enye edehe akabiatde Ibet Moses ke ndidụk otuowo. Jesus n̄ko ikobiomke enye ikpe. Idaha nnanenyịn esie ama an̄wan̄a enye. (Mark 1:40-⁠42; 5:25-⁠34; se n̄ko Luke 5:​12, 13.) Jesus ama ọdọhọ mme apostle esie ete ẹkûnam ẹdiọn̄ọ imọ nte Messiah, edi enye ikọsọn̄ọke iyịre ketket ke ibet oro ke ini enye okowụtde idemesie nte idide oro ọnọ n̄wan Samaria ke obube mmọn̄. (Matthew 16:20; John 4:​25, 26) Ke kpukpru idaha ẹmi, ima ye mbọm ẹma ẹnam edinyịme nnọ emi odot.​—⁠James 2:⁠13.

8. Ini ewe ke mme scribe ye mme Pharisee ẹkesikwan̄a ibet, ndien ini ewe ke mmọ mîkesikwan̄ake?

⁸ Emi ama okpụhọde ye mme scribe ye mme Pharisee oro mîkenyịmeke inọ. Ke n̄kpọ ẹbehede mmọ mmọ ẹyebiat mme item Sabbath mmọ man ẹmen enan̄ mmọ ẹkenọ mmọn̄. Mîdịghe edieke enan̄ m̀mê eyen mmọ ọduọde odụk obube mmọn̄, mmọ ẹyebiat Sabbath man ẹkesio enye. Edi ye mme ọsọ owo, mmọ ididehede inyịme! Mmọ “[ikonyịmeke] ndida nnuenubọk ntụk [ewụhọ oro].” (Matthew 23:4; Luke 14:⁠5) Ye Jesus, mme owo ẹkedi akpan n̄kpọ ẹkan ekese ibet; ye mme Pharisee, ibet ẹkedi akpan n̄kpọ ẹkan mme owo.

Ndikabade Ndi “Eyen Ibet”

9, 10. Ke ẹma ẹkefiak ẹka Jerusalem, m̀mọ̀n̄ ke ete ye eka Jesus ẹkekụt enye, ndien nso ke mbụme Jesus ẹkewọrọ?

⁹ Ndusụk owo ẹseme ẹte ke n̄kpọntịbe kiet kpọt ke ini eyenọwọn̄ Jesus ke ẹwet. Edi ediwak owo ẹkpu ndidiọn̄ọ nte n̄kpọntịbe oro edide ata akpan n̄kpọ. Ẹtọt ẹnọ nnyịn ke Luke 2:​46, 47 ete: “Ke usen ita ẹma ẹkebe, mmọ ẹkụt Enye ke temple, nte etiede ke ufọt mme andikpep, akpan̄ utọn̄ okop se mmọ ẹtịn̄de, onyụn̄ obụp mmọ mbụme: edi idem akpa kpukpru mmọemi ẹkopde ikọ Esie, aban̄a ọniọn̄ ye mme ibọrọ esie.” Theological Dictionary of the New Testament eke Kittel ọnọ ekikere nte ke afan̄ emi ikọ Greek oro ẹdade ẹnọ “mbụme” ikedịghe ikpîkpu nduaidem ekpri eyen. Ikọ oro ekeme ndida mban̄a mbụme emi ẹbụpde ke ikpe, ndụn̄ọde, mbụme ndụn̄ọde, idem “mme n̄kari n̄kari mbụme ndụn̄ọde eke mme Pharisee ye mme Sadducee,” utọ nte mmọ oro ẹsiakde ke Mark 10:2 ye Mr 12:18-⁠23.

¹⁰ Ukem n̄wed ukabadeikọ oro akaiso ete: “Kaban̄a usụn̄ ẹdade enyeemi mi ẹkeme ndibụp m̀mê . . . [Luke] 2:46 inen̄ekede iwụt mbụme nduaidem ekpri eyen, edi utu ke oro owụt nte Enye ekenenide eneni uforo uforo. [Lu 2 Ufan̄ikọ] 47 eyetịm odot ye akpatre ekikere emi.”a Nte Rotherham akabarede Lu 2 ufan̄ikọ 47 owụt emi nte ndyọ ndyọ ntuaha: “Idahaemi idem ama enen̄ede aduai kpukpru mbon oro ẹkekopde se enye eketịn̄de, ke ntak ifiọk ye mme ibọrọ esie.” Word Pictures in the New Testament eke Robertson ọdọhọ ete ke n̄kaiso n̄kpaidem oro mmọ ẹkekopde ọwọrọ ke “idem ama enen̄ede aduai mmọ nte n̄kpọ eke enyịn okoyomde ndiwọrọ mmọ.”

11. Didie ke Mary ye Joseph ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a se mmọ ẹkekụtde ẹnyụn̄ ẹkopde, ndien nso ekikere ke n̄wed ukabadeikọ ido ukpono kiet ọnọ?

¹¹ Ke ini ete ye eka Jesus ẹkedide ẹdisịm ebiet oro ke akpatre, “idem [ama] akpa mmọ etieti.” (Luke 2:48) Robertson ọdọhọ ke ikọ Greek oro ke ikọ emi ọwọrọ “ndikpụhọ ekikere, ndikan owo ke ita.” Enye adian do ete ke se Joseph ye Mary ẹkekụtde ẹnyụn̄ ẹkopde ama anam mmọ “ẹkpụhọde ekikere.” Ke usụn̄ kiet, Jesus ama ededi utịbe andikpep. Ndien kaban̄a n̄kpọntịbe emi ke temple, n̄wed Kittel ọdọhọ ete ke “Jesus ama ọtọtọn̄ọ ndinyene ntuaha ke ini uyen Esie emi mme andibiọn̄ọ Enye ẹkesion̄ode idem ẹfep ke akpatre.”

12. Nso ikonịm nneme emi Jesus ekenyenede ye mme adaiso ido ukpono ke ukperedem idiọn̄ọ?

¹² Ndien mmọ ẹma ẹsion̄o idem ẹfep! Ediwak isua ke ukperedem, utọ mbụme oro ke Jesus akada akan mme Pharisee tutu mmọ “idehede ibụp Enye aba mbụme efen.” (Matthew 22:​41-⁠46) Ke ukem usụn̄ oro ẹma ẹkịbi mme Sadducee inua ke mbụme aban̄ade ediset ke n̄kpa, ndien “mmọ [ikedehede] ibụp Enye aba mbụme kiet efen.” (Luke 20:​27-⁠40) Mme scribe ikekwe unen n̄ko. Ke owo mmọ kiet ama ẹkenyene nneme ye Jesus, “baba owo kiet idehede ibụp Enye aba mbụme kiet.”​—⁠Mark 12:​28-⁠34.

13. Nso ikanam n̄kpọntịbe oro ke temple edi akpan n̄kpọ ke uwem Jesus, ndien nso n̄kaiso ifiọk ke enye ọnọ ekikere aban̄a?

¹³ Ntak edide n̄kpọntịbe oro akabuanade Jesus ye mme andikpep ke temple edi enyeemi ẹsiode ẹto ini uyen esie ẹbụk? Enye ekedi akpan ini ke uwem Jesus. Ke ini enye ekedide n̄kpọ nte isua 12 ke emana, enye ama akabade edi se mme Jew ẹkotde “eyen ibet,” enyenede mbiomo ndinịm kpukpru mme ewụhọ esie. Ke ini Mary ekesemede ọnọ Jesus aban̄a mfụhọ eke ekikere oro enye anamde imọ ye Joseph inyene, ibọro eyen esie ama owụt ke anaedi enye ama ọfiọk utịbe utịbe usụn̄ oro enye akamanade ye ini iso esie nte Messiah. Se inọde ekikere iban̄a oro edi enye ndikowụt ke ata nnennen usụn̄ nte ke Abasi edi Ete imọ: “Nsidi ntak eke mbufo ẹyomde Mi? nte ifiọkke ite, nnyene ndidu ke ufọk Ete Mi?” Ntem, mmọemi ẹdi mme akpa ikọ Jesus ẹmi ẹwetde ẹsịn ke Bible, ndien mmọ ẹwụt ke enye ama ọfiọk uduak Jehovah kaban̄a edinọ enye edi isọn̄. Ntem, ofụri n̄kpọntịbe emi edi enyeoro enyenede akpan n̄kpọ emi enye ọwọrọde.​—⁠Luke 2:​48, 49.

Jesus Enyene Ima ọnọ Onyụn̄ Ọfiọk Idaha Nditọwọn̄

14. Nso inem inem akpan n̄kpọ ke mbụk aban̄ade ekpri Jesus ke temple anam n̄kparawa owo ẹfiọk?

¹⁴ Mbụk emi ekpenyene ndiduai n̄kparawa owo idem akpan akpan. Enye owụt nte Jesus ekesịnde ifịk ekpep n̄kpọ nte enye ọkọride odụk akwa owo. Idem ama akpa mme andikpep ke temple kaban̄a ọniọn̄ oro “eyen ibet” isua 12 ke emana emi ekenyenede. Kpa ye oro enye okosụk ananam utom ye Joseph ke efe anamusọ eto, “osụk ibuot ọnọ” enye ye Mary, onyụn̄ ọdọdiọn̄ edi “eyen mfọniso ke iso Abasi ye ke iso owo.”​—⁠Luke 2:​51, 52.

15. Didie ke Jesus ọkọnọ n̄kparawa owo un̄wam ke ini utom ukwọrọikọ esie eke isọn̄, ndien nso ke emi ọwọrọ ọnọ n̄kparawa owo mfịn?

¹⁵ Jesus ama esin̄wam n̄kparawa owo etieti ke ini utom esie eke isọn̄: “Edi ke adan̄aemi ikpọ oku ye mme scribe ẹkụtde mme utịben̄kpọ eke Enye anamde, ye nditọ ẹmi ẹfioride ke temple, ẹte, Hosanna enyene Eyen David, esịt ayat mmọ etieti, mmọ ẹnyụn̄ ẹdọhọ Enye ẹte, Nte omokop se mmọemi ẹdọhọde? Edi Jesus ọdọhọ mmọ ete, Edi ntre; nte akanam mbufo ikotke se ẹwetde ẹte, Afo osio itoro eke ọfọnde ama ke inua nsek nditọ ye mme awap eba?” (Matthew 21:​15, 16; Psalm 8:⁠2) Enye ke ukem usụn̄ oro mfịn esin̄wam ediwak tọsịn n̄kparawa owo ke mme itie ikie ẹmi ẹmụmde nsọn̄ọnda mmọ ẹkama ẹnyụn̄ ẹnọde itoro, ndusụk mmọ ẹkam ẹnamde oro ke ibuot uwem mmọ!

16. (a) Nso ukpepn̄kpọ ke Jesus ekekpep mme apostle esie ke ndida ekpri eyen nnịm ke ufọt mmọ? (b) Ke nso ndiọkn̄kan ini ke uwem Jesus ke enye okosụk enyene ifet ọnọ nditọwọn̄?

¹⁶ Ke ini mme apostle ẹkenenide ẹban̄a owo ẹmi edide andikpon n̄kan, Jesus ọkọdọhọ owo 12 oro ete: “Edieke owo ekededi oyomde ndidi ebeiso, enye enyene ndikpere edem, ndinyụn̄ nsan̄a utom nnọ kpukpru mmọ eken. Ndien enye ada ekpri eyenọwọn̄ onịm ke ufọt mmọ; onyụn̄ emen enye akama ke ubọk Esie, onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete, Owo ekededi eke adarade kiet ke otu orụk n̄kpri nditọwọn̄ emi ke enyịn̄ Mi adara Mi: ndien owo ekededi eke adarade Mi, idịghe Ami ke adadara, edi Enye emi ọkọdọn̄de Mi.” (Mark 9:​35-⁠37) Akande oro, ke ini enye akanamde isan̄ aka Jerusalem ke akpatre ini, man okosobo enyene-ndịk idomo ye n̄kpa, enye ama osio ini onịm ọnọ nditọwọn̄: “Ẹyak n̄kpri nditọ ẹtiene Mi, ẹkûkpan mmọ: koro Obio Ubọn̄ Abasi edide eke orụk emi.” Ndien enye “emen mmọ akama, odori mmọ ubọk, onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ.”​—⁠Mark 10:​13-⁠16.

17. Ntak emi ekememde ọnọ Jesus ndinyene ebuana ye nditọwọn̄, ndien nso ke ana nditọwọn̄ ẹti ẹban̄a enye?

¹⁷ Jesus ọfiọk nte etiede owo ndidi eyenọwọn̄ ke ererimbot emi ikpọ owo ẹdude. Enye ama odụn̄ ye ikpọ owo, anam utom ye mmọ, ọfiọk nte etiede ndidu ke idak mmọ, onyụn̄ okop ufiop ye ifụre n̄ko ke ndidi se mmọ ẹmade. Nditọ, ukem Jesus emi edi ufan mbufo; enye akakpa ọnọ mbufo, ndien mbufo ẹyedu uwem ke nsinsi edieke mbufo ẹnamde mme ewụhọ esie.​—⁠John 15:​13, 14.

18. Nso akama-nduaidem ekikere ke nnyịn mîkpefreke, akpan akpan ke mme ini mfụhọ m̀mê afanikọn̄?

¹⁸ Ndinam nte Jesus okowụkde isọn̄ke utom nte ekemede nditie. N̄kparawa owo, enye odu ndinọ mbufo un̄wam ọkọrọ ye kpukpru owo en̄wen, kpa nte nnyịn ikotde ke Matthew 11:​28-⁠30: “Ẹtiene Mi, kpukpru mbufo ẹmi ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo, ndien Ami nyenọ mbufo nduọkodudu. Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo [m̀mê, “Ẹdụk ke ọkpọnọ mi ye ami,” ikọ idakisọn̄, NW] ẹnyụn̄ ẹkpebe Mi; koro mmenyene ifụre ifụre ido nnyụn̄ nsụhọrede idem ke esịt; ndien mbufo ẹyekụt nduọkodudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. Koro ọkpọnọ Mi ememem, mbiomo Mi onyụn̄ efefere.” Kam kere, nte afo odude ke ofụri eyouwem ndinam n̄kpọ Jehovah, Jesus ke asan̄a ye afo, anamde ọkpọnọ oro emem mbiomo oro onyụn̄ efere. Oro edi akama-nduaidem ekikere ọnọ kpukpru nnyịn!

19. Nso mbụme ẹban̄ade usụn̄ unọ ukpep Jesus ke nnyịn ikpesifiak idụn̄ọde ke ini ke ini?

¹⁹ Ke ima ikodụn̄ọde sụk esisịt ke otu mme usụn̄ unọ ukpep Jesus, nte nnyịn imokụt ke nnyịn imesinọ ukpep ukem nte enye ekesinọde? Ke ini nnyịn ikụtde mbon oro ẹdọn̄ọde ke ikpọkidem mîdịghe ẹkopde biọn̄ eke spirit, nte mbọm esinụk nnyịn ndinam se nnyịn ikemede ndin̄wam mmọ? Ke ini itemede mbon en̄wen, nte imesikpep Ikọ Abasi, mîdịghe, nte nnyịn isikpep mme ekikere idem nnyịn nte mme Pharisee? Nte nnyịn imesidu ke edidemede man ikụt mme n̄kpọ eke usen ke usen oro ẹkande nnyịn ẹkụk ẹmi ikemede ndida nnam ifiọk akpanikọ eke spirit ẹn̄wan̄a, ẹdu ke ikike, ẹnyene orụn̄, ẹnyụn̄ ẹkọri? Nte nnyịn imesifep ndisọn̄ọ nyịre ketket ke ndusụk ibet ke ini odotde ẹwụt ima ye mbọm, etienede mme idaha ẹdude, oto ndinyịme nnọ ke nte inamde orụk ibet ntre? Ndien nso kaban̄a nditọwọn̄? Nte nnyịn imesiwụt mmọ ukem edikere mban̄a ye ima-mfọnido oro Jesus okowụtde? Nte afo emesisịn udọn̄ ọnọ nditọ fo ẹkpep n̄kpọ nte Jesus ekekpepde ke ini ekedide eyenọwọn̄? Nte afo eyenam n̄kpọ enyene iwụk nte Jesus akanamde edi odu ke mben̄eidem ndidara mbon oro ẹtuade n̄kpọfiọk ufiop ufiop, kpa nte unen obonde nditọ ke idak mba esie?​—⁠Matthew 23:37.

20. Ye nso inem inem ekikere ke nnyịn ikeme ndida ndọn̄ idem nnyịn esịt nte inamde n̄kpọ Abasi nnyịn?

²⁰ Edieke idomode ndinam ukeme nnyịn ndinọ ukpep nte Jesus ekesinọde, ke akpanikọ enye eyeyak nnyịn ‘idụk ke ọkpọnọ esie ye enye.’​—⁠Matthew 11:​28-⁠30.

[Ikọ idakisọn̄]

Nte Afo Emeti?

◻ Ntak emi otuowo ẹkewọn̄ọde ke ọkwọkudịm ẹtiene Jesus?

◻ Ntak emi Jesus ekesinyịmede ọnọ ke ndusụk ibet?

◻ Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto mbụme oro Jesus okobụpde mme andikpep ke temple?

◻ Nso ukpepn̄kpọ ke nnyịn ikeme ndikpep nto ebuana oro Jesus ekenyenede ye nditọwọn̄?