Mmọ Ẹma Ẹnam Uduak Jehovah
Edika N̄kese Oro Ẹkenọde Utịp Akamba Akamba
ANAEDI ndito Sheba n̄ka Jerusalem ama anam ọbọn̄ an̄wan oro enen̄ede akpa mba. Ndidu ọkpọmiọk uwem ama emehe enye. Idahaemi, enye akanam isan̄ oyomde usụn̄ ke kilomita 2,400 ke camel, ekese edide ndibe ke ufiop ufiop desat. Nte ekemde ye ibat kiet, eyedi isan̄ esie ama ada n̄kpọ nte usen 75 ndisịm utịt, ndien oro ekedi uka kpọt!a
Ntak emi imọ ọbọn̄ an̄wan emi ọkọkpọn̄de ediye ufọk esie ke Sheba aka utọ ọkpọsọn̄ isan̄ oro?
Ntọt Oro Edemerede Udọn̄
Ọbọn̄ an̄wan Sheba ekedi Jerusalem ke ama “[okokop] etop Solomon emi otode enyịn̄ Jehovah.” (1 Ndidem 10:1) Owo itịn̄ke ata n̄kpọ emi ọbọn̄ an̄wan oro okokopde. Nte ededi, nnyịn imọfiọk ite ke Jehovah ama ada n̄wọrọnda ọniọn̄, inyene, ye ukpono ọdiọn̄ Solomon. (2 Chronicles 1:11, 12) Ọbọn̄ an̄wan oro akasan̄a didie edifiọk emi? Sia Sheba ekedide iwụk ebiet unyamurua, ekeme ndidi enye okokop etop Solomon oto mbonurua ẹmi ẹkedide idụt esie. Ekeme ndidi ndusụk ke otu mmọ ẹmi ẹma ẹka Ophir, idụt emi Solomon akadade anam ekese mbubehe.—1 Ndidem 9:26-28.
Ke idaha ekededi, ọbọn̄ an̄wan oro ama asan̄a ye “ata akamba udịm, kpa camel eke ẹbiomde ufuọn̄kpọ, ye ata ediwak gold, ye ndiye itiat” ekesịm Jerusalem. (1 Ndidem 10:2a) Ndusụk owo ẹdọhọ ke “akamba udịm” oro ama esịne mbonekọn̄ ukpeme. Emi an̄wan̄a owo, ke ẹkerede nte ke ọbọn̄ an̄wan oro ekedi okopodudu andikara ke okonyụn̄ asan̄a ye inyene akpade ediwak miliọn dollar ke mme itie duop.b
Nte ededi, tịm fiọk ete ke ọbọn̄ an̄wan oro okokop etop Solomon “emi otode enyịn̄ Jehovah.” Ntre emi ikedịghe ikpîkpu isan̄ mbubehe. Nte an̄wan̄ade, ọbọn̄ an̄wan emi ekedi akpan akpan man okop ọniọn̄ Solomon—iso-ọfọn man akam ekpep n̄kpọ aban̄a Abasi esie, Jehovah. Sia etiede nte enye okoto ubon Shem m̀mê Ham, ẹmi ẹkedide mme andituak ibuot nnọ Jehovah, ekeme ndidi enye ama enyene ọkpọsọn̄ udọn̄ aban̄a ido ukpono mme ete ete esie.
Mme Awak-N̄kukọhọ Mbụme, Mme Ibọrọ Oro Ẹnọde Uyụhọ
Ke ama okosobo ye Solomon, ọbọn̄ an̄wan emi ama ọtọn̄ọ ndida “mme awak-n̄kukọhọ mbụme” ndomo enye. (1 Ndidem 10:1, NW) Ẹkeme n̄ko ndikabade ikọ Greek oro ẹdade mi nte “n̄ke.” Edi emi iwọrọke ite ke ọbọn̄ an̄wan akanam ikpîkpu mbubru ye Solomon. Nte enemde, ke Psalm 49:4, ukem ikọ Hebrew oro ke ẹda nditịn̄ mban̄a mme akpan mbụme ẹban̄ade idiọkn̄kpọ, n̄kpa, ye ufak. Do, eyedi ọbọn̄ an̄wan Sheba ekeneme mme ntotụn̄ọ n̄kpọ ye Solomon oro ẹkedomode udomo ọniọn̄ esie. Bible ọdọhọ ete ke enye “ekeneme nneme ye enye aban̄a kpukpru se idude enye ke esịt.” Solomon, n̄ko, “asiak kpukpru ikọ esie ọnọ enye: baba ikọ kiet eke enye mîsiakke inọ enye, idịbeke edidem.”—1 Ndidem 10:2b, 3.
Ọniọn̄ Solomon ye uforo obio ubọn̄ esie ẹma ẹnen̄ede ẹtụk ọbọn̄ an̄wan Sheba tutu “idem akpa enye.” (1 Ndidem 10:4, 5) Ndusụk owo ẹda ke ubak udịmikọ emi ọwọrọ nte ke “ibifịk ama ọbọhọ” ọbọn̄ an̄wan emi. Eyen ukpepn̄kpọ kiet akam ọnọ ekikere ete ke enye ama osụhọ! Se ededi oro eketịbede, idem ama akpa ọbọn̄ an̄wan oro aban̄a se enye okokụtde onyụn̄ okopde. Enye ama ọdọhọ ke ọfọfọn ọnọ mme asan̄autom Solomon ke ndikeme ndikop ọniọn̄ edidem emi, enye ama onyụn̄ otoro Jehovah ke ndikodori Solomon ke ebekpo. Ekem enye ama ọnọ edidem ọsọn̄urua enọ, ke ekọmurua eyomfịn, gold ikpọn̄ edide n̄kpọ nte $40,000,000. Solomon n̄ko ama ọnọ enọ, ọnọde ọbọn̄ an̄wan oro “kpukpru se inemde enye esịt.”c—1 Ndidem 10:6-13.
Ukpepn̄kpọ Odude ọnọ Nnyịn
Jesus akada ọbọn̄ an̄wan Sheba nte ukpepn̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ọnọ mme scribe ye mme Pharisee. “Ọbọn̄-an̄wan usụk ayadaha ada ke usen ikpe ye emana emi, onyụn̄ obiom enye,” ntem ke enye ọkọdọhọ mmọ, “koro enye okotode ke mme utịt isọn̄ edi edikop ọniọn̄ Solomon: ndien sese, Enye emi okponde akan Solomon odu mi.” (Matthew 12:42) Ih, ọbọn̄ an̄wan Sheba ama owụt akwa esịtekọm aban̄a ọniọn̄ oro Abasi ọkọnọde. Edieke enye akasan̄ade kilomita 2,400 man akakpan̄ utọn̄ ọnọ Solomon, ke akpanikọ mme scribe ye mme Pharisee ẹkpekenyene ndinen̄ede n̄kpan̄ utọn̄ nnọ Jesus, emi akadade mmọ ke iso.
Nnyịn mfịn imekeme ndiwụt ntotụn̄ọ esịtekọm nnọ Akwa Solomon, kpa Jesus Christ. Didie? Usụn̄ kiet edi nditiene ndausụn̄ esie ndinam “kpukpru mme idụt ẹdi mbet.” (Matthew 28:19) Usụn̄ en̄wen edi ndinen̄ede n̄kere mban̄a uwụtn̄kpọ Jesus ye ekikere esie ndien ekem ikpebe mmọ ẹmi.—Philippi 2:5; Mme Hebrew 12:2, 3.
Edi akpanikọ, nditiene uwụtn̄kpọ Akwa Solomon oyoyom ukeme oto nnyịn. Edi, ẹyediọn̄ nnyịn akamba akamba. Ke akpanikọ, Jehovah ọn̄wọn̄ọ ọnọ ikọt esie ete ke edieke mmọ ẹwụtde edu n̄waidem, imọ ‘iyeberede window heaven inọ mmọ, inyụn̄ in̄wan̄a nti n̄kpọ inọ mmọ, tutu akaha.’—Malachi 3:10.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ediwak nditọ ukpepn̄kpọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke Sheba okodu ke ufọt edem usụk ye edem usoputịn Arabia, ke se idide Republic of Yemen mfịn.
b Nte ekemde ye Strabo, owo Greece eset edide ekpepn̄kpọ mban̄a isọn̄, mbon Sheba ẹma ẹnyene n̄kpọ eti eti. Enye ọdọhọ ete ke mmọ ẹkesida gold ẹnam n̄kpọ nte ẹmama ke mme n̄kpọ mbanaufọk mmọ, mme udọn̄n̄kpọ mmọ, ye ke idem ibibene, usụn̄, ye ọkọm ufọk mmọ.
c Ndusụk owo ẹda ubak udịmikọ emi ndiwọrọ nte ke ọbọn̄ an̄wan oro ama enyene ebuana idan̄ ye Solomon. N̄ke ẹdọhọ ke mmọ ẹma ẹkam ẹnyene eyeneren. Nte ededi, uyarade ndomokiet idụhe ndisọn̄ọ emi.