Ndi Ama Ọfiọk?
Ndi mme Christian ẹma ẹfehe ẹwọrọ ke Judea mbemiso ẹsobode Jerusalem ke isua 70 E.N.?
▪ “Ke ini mbufo ẹkụtde nte mbonekọn̄ ẹkande Jerusalem ẹkụk, ẹfiọk ndien ẹte n̄wụre esie asan̄a ekpere. Adan̄aoro yak mbon oro ẹdude ke Judea ẹfehe ẹka ikpọ obot.” (Luke 21:20, 21) Jesus ọkọnọ mme mbet esie item emi mbemiso ẹsobode Jerusalem. Ndi mme mbet ẹma ẹkop item Jesus emi?
Ediwak isua ke Jesus ama akakpa, Cestius Gallus ama ada mbonekọn̄ Rome odụk Palestine man ẹketre nsọn̄ibuot emi mme Jew ẹketọn̄ọde. Josephus, eyen Jew emi ekesiwetde mbụkeset, okonyụn̄ odude ini oro, ọdọhọ ke se iketịbede edi oro. Mbonekọn̄ Rome ẹma ẹkan Jerusalem ẹkụk ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke imọn̄ ikan. Edi, akwaowo mmọ, Gallus ama ọdọhọ mmọ ẹfiak ẹnyọn̄. Eusebius emi ekesiwetde mbụk ufọkabasi ọdọhọ ke mme Christian ke Judea ẹma ẹda ini oro ẹfen̄e ẹka Pella emi okodude ke obot obot ikpehe Decapolis.
Ekem ke isua 70 E.N., Titus akwa owoekọn̄ Rome en̄wen ama afiak asan̄a ye mbonekọn̄ edikan Jerusalem okụk. Isan̄ enye emi, mbonekọn̄ emi ẹma ẹsobo Jerusalem ofụri ofụri. Ata ediwak owo oro mîkefeheke iwọrọ ẹma ẹtak.
Mmanie ẹkedi “nditọ mme prọfet”?
▪ Mbụk Bible emi aban̄ade prọfet Samuel, Elijah, ye Elisha ẹtịn̄ n̄ko ẹban̄a “nditọ mme prọfet.” Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Elisha okoyomde ndiyet Jehu aran nte edidem Israel, enye ọkọdọn̄ “kiet ke otu nditọ mme prọfet” ekeyet.—2 Ndidem 9:1-4.
Ndusụk nta mme ekpepn̄kpọ mban̄a Bible ẹdọhọ ke ikọ emi ọwọrọ nditọ ukpepn̄kpọ m̀mê n̄ka, iwọrọke ata ata nditọ mme prọfet. Journal of Biblical Literature ọdọhọ ke mmọ ẹkedi mbon emi “ẹnen̄erede ẹsịn idem ke utom Yahweh [Jehovah], ndien ke prọfet emi mmọ ẹkesisan̄ade utom ẹnọ eketie . . . nte ete mmọ.” (2 Ndidem 2:12) Mbụk oro aban̄ade nte ẹkeyetde Jehu aran okot owo emi Elisha okosiode ọdọn̄ “asan̄autom prọfet.”—2 Ndidem 9:4.
Etie nte “nditọ mme prọfet” ikesimaha inyene. Ẹtịn̄ nte mmọ ẹkebuọtde owo ekụri ke eyo Elisha ẹka ndikek eto mbọp ufọk mmọ. (2 Ndidem 6:1-5) Bible nditịn̄ mban̄a “n̄wan owo kiet ke otu nditọ mme prọfet” owụt ke ndusụk mmọ ẹma ẹdọ ndọ. (2 Ndidem 4:1) Nditọ Israel emi ẹkemade Abasi ẹma ẹsima nditọ mme prọfet emi, ẹsinyụn̄ ẹnọ mmọ udia nte itie kiet ke Bible owụtde.—2 Ndidem 4:38, 42.