Nte Akan̄a Ekpenyene Ndikara Uwem Fo?
KE UDỊM enyịn̄ oro, n̄kukụre owo oro mîkonịmke akan̄a ke akpanikọ ekedi Jesus Christ. Nso ikedi ekikere esie?
Mbụk eyouwem eke akpa isua ikie oro aban̄ade Jesus (mme n̄wed Bible eke Matthew, Mark, Luke, ye John) ẹwụt se enye okonịmde ke akpanikọ nte ke mme owo ẹkeme ndikara ini iso mmọ, ẹnamde se mmọ ẹduakde otịbe ọnọ mmọ.
Ke uwụtn̄kpọ, Jesus ama ọdọhọ ete ke Abasi eyeyak “nti n̄kpọ ọnọ mmọemi ẹben̄ede Enye” n̄ko nte ke “ẹyenyan̄a owo eke edimede ime tutu osịm akpatre.” Kpasụk ntre, ke ini mme andidụn̄ Jerusalem mîkọdọn̄ke enyịn ke ntọt oro akpakanyan̄ade uwem mmọ, Jesus ikọduọhọke akan̄a ke edinam mmọ. Utu ke oro, enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ikonyịmeke.”—Matthew 7:7-11; 23:37, 38; 24:13.
Nnyịn n̄ko imekeme ndifiọk ekikere Jesus oto se enye eketịn̄de aban̄a mbabuat n̄kpọntịbe n̄kpan̄a oro akadade itie ke Jerusalem, ọdọhọde ete: “Owo efụteta ẹmi tọwa Siloam ọkọduọde ọtọ mmọ owot, nte mbufo ẹse ẹte mmọ ẹdi mme abiatibet ẹkan kpukpru mme andidụn̄ ke Jerusalem? Ndọhọ mbufo nte, idịghe ntre.” (Luke 13:4, 5) Tịmfiọk ete ke Jesus ikọdọhọke ke akan̄a ekedi ntak n̄kpan̄a owo 18 oro, m̀mê enye ndikọdọhọ ke mmọ ẹkekpan̄a ke ntak mmọ ẹkediọkde ẹkan mmọ en̄wen. Utu ke oro, ke okpụhọrede ye mme Pharisee eke eyo esie oro ẹkedomode ndimen akan̄a mbuan ye edinịm oro ẹnịmde ke akpanikọ nte ke owo enyene ifụre umek n̄kpọ, Jesus ama ekpep ete ke owo ekeme ndikara ini iso esie.
Mme apostle Jesus kpasụk ntre ẹma ẹkpep ẹte ke edinyan̄a edi se ẹmekde-mek, kpa n̄kpọ oro kpukpru owo ẹkemede ndinyene. Apostle Paul ama ewet ete: “Afo ama ọfiọk edisana n̄wed Abasi, emi ekemede ndinam fi ọwọrọ ọniọn̄ ọbọ edinyan̄a.” Ndien apostle Peter ama ọdọhọ ete: “Nte nseknditọ, ẹyom ata mmọn̄eba spirit, man mbufo ẹda enye ẹkọri esịm edinyana.” (2 Timothy 3:15; 1 Peter 2:2; se n̄ko Utom 10:34, 35; 17:26, 27.) Encyclopædia of Religion and Ethics eke Hastings osio owụt nte ke mme ewetn̄wed eke udiana ye ọyọhọ isua ikie ita, utọ nte Justin, Origen, ye Irenaeus, ‘ikọfiọkke akan̄a oro mînyeneke isọn̄; mmọ ẹkekpep ẹte ke owo enyene ifụre umek n̄kpọ.’
Edi edieke ata ediwak owo, ẹsịnede ediwak mme Jew oro ẹkekande mmọ ẹkụk, ẹkenịmde ndusụk orụk akan̄a ke akpanikọ, ntak emi Jesus ye mme Christian akpa isua ikie mîkonịmke ite ke ẹma ẹbebiere akan̄a owo ẹnịm-e? Ntak kiet edi nte ke ekikere emi ọyọhọ ye mfịna. Ke ndisiak iba: Akan̄a atuaha ye mme edu Jehovah Abasi; mme akpanikọ oro ẹma ẹkesọsọn̄ọ inyịmeke ye enye. Akande oro, enye ekeme ndisịn uwem fo eke idahaemi ye eke ini iso ke itiendịk. Ntotụn̄ọ ndụn̄ọde eyewụt fi nte emi edide ntre.
Mme Mfịna Akan̄a ye Mme Edu Abasi
Ke edem ko ke ọyọhọ isua kiet ita B.C.E., Zeno, owo akwaifiọk eke Citium ama ekpep nditọ ufọkn̄wed esie ke Athens “ndinyịme ibet Akan̄a nte edide mfọn n̄kan ke ndusụk ndedịbe usụn̄.” Usen kiet, nte ededi, ke Zeno ama ọkọfiọk ete ke ofụn imọ ama oyịp n̄kpọ, Zeno ama osobo iso-ye-iso ye mme mfịna akwaifiọk esiemọ. Didie ke ekedi ntre? Ke ama akamia inọ oro, ofụn oro ama ọsọsọp ọbọrọ ete: “N̄kọm ẹma ẹkan̄a ẹte ke ami nnyene ndiyịp inọ.”
Ofụn Zeno ama osio akpan n̄kpọ owụt. Edieke afo onịmde ete ke ẹma ẹbebemiso ẹbiere usụn̄uwem owo kiet kiet ẹnịm, do ndiduọhọ owo ke ntak enye akabarede edi inọ etie nte ediduọhọ n̄kpasịp osokoro oro akabarede edi eto osokoro. Kamse, n̄kọm owo oro ye n̄kpasịp oro ẹkam ẹkọri ẹtiene nte ẹketịmde mmọ. Nte ededi, nso idi ofụri mfịna ke utọ ekikere oro?
Ọfọn, edieke mme abiatibet n̄kukụre ẹtienede akan̄a mmọ, do enyeemi okonịmde akan̄a mmọ enyene nduduọhọ ke mme edinam mmọ. Anie ekpedi oro? Nte mbon akan̄a ẹdọhọde, edi Abasi ke idemesie. Ndida ekikere emi n̄ka ata anyan, adan̄aoro anaedi Abasi edi Anditọn̄ọ kpukpru idiọkido, afai, ye ufịk oro owo toto ke editọn̄ọ anamde. Nte afo omonyịme oro?
Ibuotikọ kiet ke Nederlands Theologisch Tijdschrift (N̄wedmbụk Ukpepn̄kpọ Ido Ukpono Mbon Dutch) etịn̄ ete ke utọ ekikere oro aban̄ade akan̄a mi “akam ekekere mbiet Abasi oro, ye mme Christian ke nsụhọde n̄kaha, idịghe se ẹkemede ndinịm.” Ntak-a? Koro enye atuahade ye mbiet Abasi oro mme ewet a-Bible ke odudu spirit ẹwụtde. Ke uwụtn̄kpọ, tịmfiọk mme ikọ ẹkotde ẹto n̄wed Psalm eke odudu spirit ẹte: “Koro afo mûdịghe Abasi eke idiọkido enemde fi.” “Owo eke amade afai, ukpọn̄ esie asua mmọ.” “Enye [Edidem Messiah oro Abasi emekde] eyefak ukpọn̄ [mmọ] osio ke ukụt ye nnama.” (Psalm 5:4; 11:5; 72:14) Nte an̄wan̄ade, mme mfịna eke akan̄a ye mme edu Abasi ẹtuaha nnennen.
Ekikere Akan̄a ye Akpanikọ
Edi nso kaban̄a mme afanikọn̄ ẹtode obot? Nte owo ikonịmke akan̄a inọ mmọ nditịbe ndien ke ntre edide se owo mîkemeke ndimen mfep?
Nso ke akpanikọ ẹsọn̄ọ? Tịmfiọk se ẹkụtde ke ndụn̄ọde ẹkenamde ndifiọk se isidide ntak mme afanikọn̄ ẹtode obot, nte NRC Handelsblad, n̄wedmbụk n̄kpọntịbe mbon Dutch ọkọtọtde ete: “Tutu osịm emi, kpukpru ini ẹsida ẹte ke mme unyekisọn̄, ukwọ, isọn̄ ndisịbe, ye oyobio . . . ẹsidi etikwo etikwo n̄kpọ ẹtode obot. Nte ededi, ata ntotụn̄ọ ndụn̄ọde omowụt ete ke ọkpọsọn̄ editịmede oro owo otịmerede n̄kpọ obot ke ata idiọk usụn̄ omotụk odudu oro n̄kann̄kụk enyenede ndinyan̄a idemesie mbọhọ afanikọn̄. Nte utịp, mme afanikọn̄ ẹtode obot ẹmeda uwem owo awak akan nte akanam edide.”—Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.
Ukwọ oro ke Bangladesh oro ikasiakde ke akpa ibuotikọ edi uwụtn̄kpọ kiet ndinam emi an̄wan̄a. Ntaifiọk ẹdọhọ idahaemi ẹte ke “ediwot oro ẹwotde ikpọ akai ke Nepal, Edem Edere India, ye Bangladesh edi akpan ntak ke ukwọ oro ọkọnọmọde Bangladesh ke mme isua ndondo emi.” (Magazine Voice) Ntọt efen ọdọhọ ete ke uwot akai amanam ibat ini oro mmọn̄ esifiọrọde emen Bangladesh ọkọri, emi akpa ekesidide ini kiet ke isua 50 idahaemi eyedi ini kiet ke isua 4. Mbiet edinam oro owo otịmerede n̄kpọ ke mme ikpehe eken ke ererimbot amada osịm ukem ndiọi utịp ntre—unana edịm, usịn ikan̄ ke akai, ye isọn̄ ndisịbe. Ih, mme edinam owo—idịghe ndịben̄kpọ ẹtode akan̄a—ẹsiwak ndidi ntak m̀mê se isinamde afanikọn̄ ẹtode obot ọsọn̄ ubọk.
Sia emi edide ntre, akpana mme edinam owo n̄ko ẹnam se idide isio isio: ndisụhọde mme afanikọn̄. Ndi oro edi ntre? Ih. Kere ban̄a akpanikọ ẹmi: UNICEF (United Nations Children’s Fund) ọtọt ete ke ediwak isua nditọn̄wọn̄ ke ediwak ikie ke esịt obio Bangladesh ẹma ẹdọn̄ọ nnan. Ndi akan̄a oro owo mîkemeke ndikpụhọde akanam emi? N̄wan̄ansa-o. Ke mbonutom UNICEF ẹma ẹketịn̄ ẹkabade mme eka-nditọ esịt do ẹte mmọ ẹkûda edesi kpọt ẹbọk ubon mmọ edi ẹda n̄ko mfri ye ikọn̄ udia, udọn̄ọ enyịn ama ọtọn̄ọ ndisụhọde ubọk. Etisịm idahaemi, ukpụhọde emi ke udia amanyan̄a nditọn̄wọn̄ ke ediwak ikie ke Bangladesh osio ke udọn̄ọ nnan.
Kpasụk ntre, mbon oro mîn̄wọn̄ke sika ẹsidu uwem ẹbịghi, ke ẹbaharede ukem ukem, ọtọn̄ọde ke isua ita osịm inan̄ akan mbon owo ẹn̄wọn̄de sika. Mme akaisan̄ o-moto oro ẹsikpahade n̄kpaha n̄kpọitie ẹsida unan mbabuat n̄kpọntịbe oro ekpride akan eke mbon oro mîsikpahake. Ke akpanikọ, mme edinam okwommọ—idịghe akan̄a—ẹkara uwem fo.
Ndiọi Utịp Ẹtode Akan̄a
Nte ikasiakde, akan̄a ekeme n̄ko ndimụhọ uwem fo. Didie? Ke enemede aban̄a “mme uwụtn̄kpọ akan̄a ke orụk enyenede ndịk akan,” The Encyclopedia of Religion ọdọhọ ete: “Ọtọn̄ọde ke Ekọn̄ Ererimbot II nnyịn imọfiọk mme en̄wan uwotidem ke n̄kpọekọn̄ mbon Japan ye uwotidem ke mme okụre SS (Schutzstaffel) ke eyo ukara Hitler ke ndinam n̄kpọ mban̄a ekikere akafia (Schicksal) emi ẹkerede ke ọsọn urua akan uwem mme owo.” Ndien ke ata ndondo emi, kpasụk n̄wed oro ọdọhọ ete, “mme en̄wan uwotidem ẹtode ido ukpono oro ẹkesikerede nte edide n̄kpọndịk ọnọ Islam . . . ayak esisịt ndikabade ndi edinam ofụri usen ke se n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ọtọtde aban̄a Near East.” Ediwak tọsịn n̄kparawa owoekọn̄, nte utọ ntọt oro ọdọhọde, ẹma ẹsan̄a ẹdụk iso ekọn̄ sia ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke “edieke mîkewetke ite ke owo enyene ndikpa, enye ididaha unan baba kiet.”
Edi, idem mme andikpep mbon Muslim oro ẹtịmde ẹkpono ẹfafan̄a utọ unana-ibuot unana-ibuot edu oro. Ke uwụtn̄kpọ, etubom mbon Muslim ọkọdọhọ ete: “Owo eke odude ke ikan̄ ekpenyene ndiyak idemesie nnọ uduak Abasi; edi owo eke mîdụkke ikan̄ kan̄a inaha otop idemesie esịn ke enye.” Nte n̄kpọ mfụhọ, akwa udịm mbonekọn̄ ikanamke n̄kpọ ekekem ye item etubom emi. Ke ini ekọn̄ oro ekperede ndidi isua itiata, ẹma ẹwot ibatowo 400,000 ke Iran—kpa ibat n̄kpan̄a isọ ekọn̄ oro awakde akan enyeoro okosịmde United States ke Ekọn̄ Ererimbot II! Nte an̄wan̄ade, akan̄a ekeme ndimụhọ uwem fo. Enye ekeme ndikam nsịn uwem fo ke itiendịk. Didie?
Sia owo akan̄a onịmde ke akpanikọ ete ke ẹma ẹbebiere ini iso ke usụn̄ oro mîkemeke ndikpụhọde nte ini edem, enye mmemmem mmemmem ekeme nditịbi mbuka edu uwem ndu. Nso edu uwem? Encyclopedia of Theology ọbọrọ ete: “Owo oro . . . ekere ke imọ inyeneke ukeme, idi ikpîkpu owo, idi owo oro akpande-kpan n̄kọri ke n̄kaowo ke usụn̄ oro etiede nte enye ikemeke ndibọhọ. Emi ada ndebe ndebe edu edi emi ẹyịride ediye ediye ke edinam oro ẹnamde ukwan̄ ekikere an̄wan̄a nte ke kpukpru n̄kpọ ẹkọn̄ọ ke ndịben̄kpọ emi edide akan̄a, andikara.”
Nso inam ndebe ndebe edu edi n̄kpọndịk ntre? Enye esiwak ndida nsịm ndisịme edu ukụt edikpu. Emi ekeme ndikpan owo akan̄a ndinam n̄kpọ ekededi ke idemesie m̀mê idem akpande enye ndinam n̄kpọ mban̄a utịbe utịbe ikot Abasi emi: “Ho, mbufo kpukpru ẹmi itọn̄ asakde, ẹdi ke mmọn̄ . . . ẹkpan̄ utọn̄ mbufo, ẹnyụn̄ ẹdi ẹtiene mi: ẹkop, ndien ukpọn̄ mbufo eyedu uwem.” (Isaiah 55:1-3) Edieke edinịm akan̄a ke akpanikọ edide ntak owo okpude ndiwọrọ ‘ndi’ nnyụn̄ ‘n̄kpan̄ utọn̄,’ emi eyesụn̄ọ ke editaba ifet ‘edidu uwem’ nsinsi ke Paradise oro edide, emi ẹfiakde ẹwụk ke isọn̄. Nso akwa ekọmurua owo ndikpe!
Ntre m̀mọ̀n̄ ke afo ada? Edieke afo ọkọkọride okpon ke n̄kann̄kụk emi ekikere akan̄a edide akpan ekikere mme owo, ekeme ndidi afo ama onyịme se ẹnịmde ke akpanikọ mi ye unana mbụme. Edi, ekeme ndidi mme n̄kpọ eneni oro ẹnemede ke ibuotikọ emi aman̄wam fi ndikụt ke akamba udomo, nte ke mme edinam okwommọ ẹkara uwem fo eke idahaemi ye eke ini iso.
Nte afo okokụtde, ntak, mme akpanikọ, ye, ke akande kpukpru, Edisana N̄wed Abasi owụt ete ke inaha afo ayak idemfo ọnọ edu ukụt edikpu eke akan̄a. Utu ke oro, nte Jesus ọkọdọhọde: “N̄wana ọkpọsọn̄ . . . ndibe ndụk ke mfafaha usụn̄.” (Luke 13:24, The Emphatic Diaglott, edikot eke interlinear) Nso ke ikọ esie ọkọwọrọ? Atat-ikọ Bible kiet anam an̄wan̄a ete: “Ẹda ikọ oro [n̄wana ọkpọsọn̄] ẹto mme mbre mbon Greek. Ke itọk mmọ . . . mmọ ẹma ẹsidomo idem, m̀mê ẹn̄wana ọkpọsọn̄, mîdịghe ẹsịn ofụri ukeme mmọ ndikan.” Utu ke afo ndinụhọ nnọ edikpu ke uwem, Jesus ọkọdọhọ yak afo an̄wana ọkpọsọn̄ oyom edikan!
Ntem, sio ndebe ndebe edu ekededi oro akan̄a edide ntak duọk. Tiene fehe itọk uwem nte Ikọ Abasi ọdọhọde, kûnyụn̄ uyak akan̄a anam fi ọnuọn ukot itọk. (Se 1 Corinth 9:24-27.) Sọp ukot itọk ke ndinam n̄kpọ iwiwa mban̄a ikot eke odudu spirit emi: “Mek uwem, ndien, man afo ye nditọ fo ẹdu uwem.” Didie ke afo ekeme ndimek oro? ‘Ke ndima Jehovah Abasi fo nnyụn̄ n̄kop uyo esie, nnyụn̄ nyịre ye enye.’ Ndinam ntre eyeda osịm edikan, koro Jehovah eyedi “uwem fo, ye ọniọn̄ mme usen fo.”—Deuteronomy 30:19, 20.
[Ndise ke page 7]
Moses ikọkwọrọke akan̄a edi akakpak ete: “Mek uwem, . . . man afo . . . odu uwem.”