Ata Ido Ukpono Christ Amakara!
“Ikọ Ọbọn̄ ọkọri ọkpọsọn̄, onyụn̄ akara.”—UTOM 19:20.
1. Nam n̄kọri Ido Ukpono Christ ke akpa isua ikie an̄wan̄a.
KE ODUDU edisana spirit onụkde, mme akpa Christian ẹma ẹtan̄a ikọ Abasi ye ifịk oro owo mîkekemeke ndinam ebịt. Ewetmbụk kiet ekewet ete: “Ido Ukpono Christ ama asuana ata usọp usọp ke eyo mbon Rome. Etisịm ọyọhọ isua 100 eyedi kpukpru mbahade obio ukara oro ẹkedian̄arede adan̄a ye Mediterranean ẹma ẹnyene otu mme Christian ke esịt mmọ.”
2. Didie ke Satan okodomo ndibiọn̄ọ eti mbụk, ndien didie ke ẹkebem iso ẹtịn̄ ẹban̄a emi?
2 Satan kpa Devil ikekemeke ndikịbi mme akpa Christian inua. Utu ke oro, enye ama ada usụn̄ efen—nsọn̄ibuot—ndibiọn̄ọ odudu eti mbụk. Jesus ama ebem iso etịn̄ aban̄a idaha emi ke n̄ke esie aban̄ade ibokpot ye idiọk n̄kpasịp. (Matthew 13:24-30, 36-43) Apostle Peter n̄ko ama ọtọt ete ke mme abian̄a abian̄a andikpep ẹyedaha ẹda ke esịt esop, ẹdade esen ukpepn̄kpọ eke osobode ukpọn̄ owo ẹdi. (2 Peter 2:1-3) Ukem ntre, apostle Paul ama ọtọt nnennen ete ke nsọn̄ibuot eyebem usen Jehovah iso.—2 Thessalonica 2:1-3.
3. Nso iketịbe ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a?
3 Ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, ukpepn̄kpọ mme okpono ndem ye ukpepn̄kpọ akwaifiọk ẹma ẹfụk eti mbụk. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, mme abian̄a abian̄a andikpep ẹma ẹwọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹsiak mmọn̄ ke ata etop akpanikọ. Abian̄a abian̄a ido ukpono ẹkotde Christendom ama ofụk ata Ido Ukpono Christ sụn̄sụn̄. Otu mme ọkwọrọ ederi oro ẹkedomode ndinam Bible okûdu ọnọ mme ọsọ owo ẹma ẹdaha ẹda. Okposụkedi ibat mbon oro ẹkekotde idemmọ Christian ọkọkọride, utuakibuot mmọ ikasanake. Christendom ama asuana ke ediwak idụt onyụn̄ akabade edi okopodudu n̄ka oro akarade ke N̄kan̄ Edem Usoputịn, edi enye ikenyeneke edidiọn̄ Abasi m̀mê spirit esie.
4. Ntak emi edinam Satan ndibiat uduak Abasi mîkekwe unen?
4 Nte ededi, edinam Satan ndibiọn̄ọ uduak Jehovah ama okpu. Idem ke ata eyo ekịm nsọn̄ibuot, ata Ido Ukpono Christ okosụk ododu ke otu ndusụk owo. Mbon oro ẹkefiakde ẹsion̄o Bible ẹma ẹtịn̄ enyịn ẹnam oro nnennen nnennen. Ntem, Bible ke idemesie ikokpụhọkede, okposụkedi ediwak mbon oro ẹkedọhọde ke imenyene odudu ndikpep enye ẹkekabarede etop esie ke ukwan̄ usụn̄. Ke ediwak isua ikie emi ẹkebede utọ nditọ ukpepn̄kpọ nte Jerome ye Tyndale ẹma ẹkabade ẹnyụn̄ ẹsuan Ikọ Abasi uko uko. Ẹma ẹmen ediwak miliọn owo ẹwụt Bible ye orụk Ido Ukpono Christ kiet, okposụkedi ekedide mbiara.
5. Nso ke prọfet Daniel ekebem iso etịn̄ aban̄a ‘ata ifiọk’?
5 Ke akpatre, nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke n̄wed Daniel, ‘ata ifiọk ama okpon aka iso.’ Emi etịbe ke “utịt ini”—ini emi nnyịn idude uwem idahaemi. (Daniel 12:4) Edisana spirit amada mme andima akpanikọ ke ofụri ererimbot usụn̄ owụt nnennen ifiọk Abasi akpanikọ ye uduak esie. Idem ke ediwak isua ikie eke ukpepn̄kpọ mbon nsọn̄ibuot ẹma ẹkebe, ikọ Abasi amakara! Mfịn, ke ẹtan̄a eti mbụk ke kpukpru ebiet, ẹnyande ubọk ẹwụt mme owo idotenyịn edinem obufa ererimbot. (Psalm 37:11) Ẹyak nnyịn idahaemi idụn̄ọde n̄kọri ikọ Abasi eke eyomfịn.
N̄kọri Ikọ Oro Mfịn
6. Mme akpanikọ ewe ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkedifiọk etisịm isua 1914?
6 Ke utịt utịt ọyọhọ isua ikie 19, akpanikọ Bible ama edemede ekpri otu Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, oro ẹdiọn̄ọde mfịn nte Mme Ntiense Jehovah. Etisịm 1914 Bible ama an̄wan̄a mmọ. Mmọ ẹma ẹfiọk mme utịbe utịbe akpanikọ ẹban̄ade uduak Abasi. Ima Jehovah ke ndinọ Eyen esie edi isọn̄ ke ntem ebererede usụn̄ ọnọ nsinsi uwem ama enen̄ede otụk mmọ. Mmọ n̄ko ẹma ẹdifiọk ẹnyụn̄ ẹma enyịn̄ ye edu Abasi. Ke adianade do, mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke “ini mme Gentile” ama esesịm utịt, owụtde nte ke ini ama ekpere ọnọ ukara Obio Ubọn̄ Abasi ndida mme edidiọn̄ nsọk ubonowo. (Luke 21:24) Nso ubọn̄ ubọn̄ eti mbụk ke oro ekedi ntem! Ẹkenyene ndibuana mme okopodudu akpanikọ emi ye kpukpru owo ke kpukpru ebiet. Uwem ẹkedu ke itiendịk!
7. Didie ke akpanikọ Bible akara ke eyomfịn?
7 Jehovah ama ọdiọn̄ ekpri otu Christian oro ẹkeyetde aran do. Mfịn, ibat mbon oro ẹnyịmede ata Ido Ukpono Christ emebe miliọn itiokiet. Ikọ Abasi n̄ko amasuana ke ediwak idụt, koro Mme Ntiense Jehovah ẹdu ke idụt 235. N̄ko-n̄ko, akpanikọ Bible okop odudu, akande kpukpru n̄kpọ ubiọn̄ọ, eke ido ukpono ye mme n̄kpọ ubiọn̄ọ eken. Utom ukwọrọikọ ofụri ererimbot emi etịp esịn ke uyarade oro owo mîkemeke ndifan̄a nte ke Jesus odu ke odudu Obio Ubọn̄.—Matthew 24:3, 14.
8. Nso ke ndusụk owo ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kọri Mme Ntiense Jehovah?
8 Kpa nte mme ewetmbụk ẹketịn̄de ẹban̄a n̄wọrọnda n̄kọri Ido Ukpono Christ ke akpa isua ikie, ediwak nditọ ukpepn̄kpọ ẹtịn̄ ẹban̄a n̄kọri ikọt Jehovah ke eyomfịn. Ke United States, nditọ ukpepn̄kpọ iba ẹma ẹdiana kiet ẹwet ẹte: “Ke isua 75 emi ẹkebede Mme Ntiense Jehovah ẹnyene ata n̄wọrọnda n̄kọri . . . ẹnyụn̄ ẹkọri ke udomo eke ofụri ererimbot.” N̄wedmbụk n̄kpọntịbe kiet ke Edem Usiahautịn Africa etịn̄ aban̄a Mme Ntiense nte “kiet ke otu ido ukpono oro ọkọride usọp usọp akan ke ererimbot, oro ẹnen̄erede ẹkpono ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ ke ofụri ererimbot ke ntak mmọ ndisọn̄ọ nyịre ke mme ukpepn̄kpọ Bible.” Ndien akani n̄wedmbụk mbon Catholic, oro ẹkemịn̄de ke Europe, etịn̄ aban̄a “akwa n̄kọri Mme Ntiense Jehovah.” Nso itịp isịn ke n̄kọri emi?
Edisana Spirit ke Anam Utom Mfịn
9. (a) Nso idi akpan ntak oro ikọ Abasi akarade mfịn? (b) Didie ke Jehovah odụri mme owo ada?
9 Akpan ntak oro ikọ Abasi akarade mfịn edi nte ke spirit Jehovah ke anam utom ọkpọsọn̄, kpa nte akanamde ke akpa isua ikie. Jesus ọkọdọhọ ete: “Baba owo kiet ikemeke nditiene Mi, ibọhọke Ete emi ọkọdọn̄de Mi odụri enye edi.” (John 6:44) Mme ikọ emi ẹnọ ekikere nte ke Abasi esidụri mbon oro ẹdotde sụn̄sụn̄, edemerede esịt mmọ. Ebede ke utom ukwọrọikọ Mme Ntiense esie, Jehovah ke odụri “ndiye n̄kpọ kpukpru mme idụt”—sụn̄sụn̄, mbon mbieterọn̄ eke isọn̄—ọnọ utom esie.—Haggai 2:6, 7, NW.
10. Nso orụk mme owo ẹnam n̄kpọ ẹban̄a ikọ Abasi?
10 Edisana spirit inọhọ ikọt Abasi odudu ndida ikọ Abasi nsịm utịt isọn̄ kpọt; enye n̄ko onụk kpukpru orụk owo ndinam n̄kpọ mban̄a eti mbụk. Ke akpanikọ, mbon oro ẹnyịmede ikọ Abasi ẹto ke “kpukpru obio ye esien ye idụt ye usem.” (Ediyarade 5:9; 7:9, 10) Ẹkụt mmọ ke otu mme imọ owo ye mme ubuene, mme ata ọfiọkn̄wed ye mbon oro mîfiọkke n̄wed. Ndusụk owo ẹnyịme akpanikọ ke ini ekọn̄ ye ke ini ọkpọsọn̄ ukọbọ, ke adan̄aemi mbon efen ẹnyịmede ke ini emem ye uforo. Ke idak kpukpru orụk ukara, ke kpukpru n̄kann̄kụk, ọtọn̄ọde ke itienna ekikere esịm ufọk ubọn̄, iren ye iban ẹnam n̄kpọ nte ọfọnde ẹban̄a eti mbụk.
11. Didie ke edisana spirit anam utom ke uwem ikọt Abasi, ndien nso ukpụhọde ke ẹkụt?
11 Kpa ye oro ikọt Abasi ẹnyenede akwa ukpụhọde, mmọ ẹdu ke edidianakiet ye kiet eken. (Psalm 133:1-3) Emi ọsọn̄ọ uyarade oro nte ke edisana spirit ke anam utom ke uwem mbon oro ẹnamde n̄kpọ Abasi. Spirit esie edi ọkpọsọn̄ eti odudu oro anamde mme asan̄autom esie ẹnyene ima, idatesịt, emem, mfọnido, ye nti edu eken. (Galatia 5:22, 23) Mfịn, nnyịn imenen̄ede ikụt se prọfet Malachi ekebemde iso etịn̄ ke anyan ini ko ete: “Mbufo [ẹyekụt] nte eti ye idiọk ẹsan̄ade isio, ye nte anam n̄kpọ Abasi ye owo eke mînamke n̄kpọ esie ẹsan̄ade isio.”—Malachi 3:18.
Ikọ Abasi Akara ke Otu Mme Ifịk Ifịk Anamutom
12. Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹse utom ukwọrọikọ, ndien mmọ ẹdori enyịn ke ẹdinam n̄kpọ didie ẹban̄a utom ukwọrọikọ mmimọ?
12 Mme Ntiense Jehovah mfịn idịghe mme ndebe ndebe aka ufọkabasi. Mmọ ẹbuana ifịk ifịk ke utom ukwọrọikọ. Ukem nte mme akpa Christian, mmọ ẹnọ idemmọ unyịme unyịme ndinam uduak Abasi, ẹyomde ndin̄wam mbon efen ẹkpep mme un̄wọn̄ọ Obio Ubọn̄ Jehovah. Mmọ ẹdi mme anamutom Abasi emi, ke n̄kemuyo ye edisana spirit esie, ẹtan̄de mbon efen ẹbok man ẹnam utom Jehovah. Ke ndinam ntre, mmọ ẹwụt mbiet mbọm ye ima Jehovah ẹnọ ubonowo emi mînịmke ke akpanikọ. Ndien mmọ ẹnam ntre kpa ye oro ẹsobode unana udọn̄, nsahi, ye ukọbọ. Jesus ama etịm mme mbet esie idem ọnọ nsio nsio usụn̄ oro ẹdinamde n̄kpọ ẹban̄a eti mbụk. Enye ọkọdọhọ ete: “Asan̄autom ikponke ikan ete-ufọk. Edieke mmọ ẹkesịnde Mi enyịn, ẹyesịn mbufo enyịn n̄ko: edieke mmọ ẹkenịmde uyo Mi, mmọ ẹyenịm uyo mbufo n̄ko.”—John 15:20.
13. Mme n̄kpọ ewe oro ẹnanade ke Christendom ẹyọhọ ke otu Mme Ntiense Jehovah?
13 Mbiet oro odude ke ufọt Mme Ntiense Jehovah mfịn ye mbon oro ẹkenamde ata Ido Ukpono Christ ke akpa isua ikie ikpetreke nditụk nnyịn. Se idide n̄wọrọnda n̄ko edi ukpụhọde oro odude ke ufọt Mme Ntiense Jehovah ye Christendom mfịn. Ke ama ekewet aban̄a ifịk utom ukwọrọikọ mme akpa Christian, eyen ukpepn̄kpọ kiet ama eseme ete: “Ibọhọke ẹkpụhọde ndutịm ufọkabasi idahaemi man ẹfiak ẹda utom ukwọrọikọ nte utom kpukpru Christian oro ẹnade baptism, ẹnyụn̄ ẹdu uwem oro ọfọnde akan eke mbon oro mînịmke ke akpanikọ, ekeme ndidi nnyịn idinyeneke akwa n̄kọri.” Mme n̄kpọ oro ẹnanade ke Christendom ẹyọyọhọ ke otu Mme Ntiense Jehovah! Mmọ ẹnyene odu-uwem mbuọtidem, ata mbuọtidem, ye mbuọtidem oro ọkọn̄ọde ke akpanikọ Bible oro onụkde mmọ ndibuana enye ye kpukpru mbon oro ẹdimade ndikop.—1 Timothy 2:3, 4.
14. Didie ke Jesus ekese utom ukwọrọikọ esie, ndien nso edu ke mme mbet esie ẹwụt mfịn?
14 Jesus ama enen̄ede ada utom ukwọrọikọ esie ke akpan n̄kpọ, anamde enye edi akpan n̄kpọ oro ebehede enye. Enye ọkọdọhọ Pilate ete: “N̄kamana kaban̄a ntak emi, n̄konyụn̄ ndụk ke ererimbot kaban̄a n̄kpọ emi, man ndi ntiense nnọ akpanikọ.” (John 18:37) Etie ikọt Abasi ke idem nte eketiede Jesus. Sia ẹnyenede akpanikọ Bible ke esịt mmọ, mmọ ẹdomo ndiyom mme usụn̄ ndibuana enye ye adan̄a ediwak owo nte ẹkekeme. Ndusụk ke otu mme usụn̄ emi ẹwụt n̄wọrọnda mbufiọk.
15. Didie ke ndusụk owo ẹwụt mbufiọk ke ndikwọrọ eti mbụk?
15 Ke idụt Edem Usụk America kiet, Mme Ntiense ẹma ẹnam isan̄ ẹbe idịm oro ewetde odụk Akpa Amazon man ẹda akpanikọ ẹsọk mme owo. Nte ededi, ke ini en̄wan mbio obio akasiahade ke 1995, ẹma ẹkpan mbio obio ndisan̄a mbe akpa oro. Ke ẹbierede ndika iso ke ndinọ mbon oro ẹnyenede udọn̄ mme n̄wed Bible, Mme Ntiense ẹma ẹbiere ndinam etop oro ọfiọrọ ke enyọn̄ mmọn̄. Mmọ ẹma ẹwet mme leta ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mmọ ye mme magazine Enyọn̄-Ukpeme ye Awake! ke mme ọkpọ. Ekem mmọ ẹma ẹtomo mme ọkpọ oro ẹdọn̄ ke akpa oro. Emi ama aka iso ke isua inan̄ ye ubak tutu ẹfiak ẹyak mbio obio ẹsan̄a ẹbe akpa oro. Ke ofụri mben akpa oro, mme owo ẹma ẹkọm Mme Ntiense ẹban̄a mme n̄wed oro. N̄wan kiet oro ekedide eyen ukpepn̄kpọ Bible ama afat mmọ ye mmọn̄eyet ke enyịn esie onyụn̄ ọdọhọ ete: “N̄kekere ke ndikwe mbufo aba tutu amama. Nte ededi, ke mma n̄kọtọn̄ọ ndibọ mme n̄wed ke ọkpọ, mma mfiọk nte ke mbufo ifreke mi!” Mbon efen oro ẹkedụn̄de ke mben akpa oro ẹma ẹdọhọ ẹte ke mmimọ ima ikot mme magazine oro ediwak ini. Ediwak obio-in̄wan̄ ẹma ẹnyene “itie ubọ n̄wed”—esịk emi mme n̄kpọ oro ẹfiọrọde ẹsituakde ẹda ke ibio ini. Edi do ke mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹkesika ndien ndien ẹkese m̀mê “leta” ekededi edibehe.
16. Didie ke nnyịn ndibuana esiberede usụn̄ ndusụk ini ọnọ edinam mbet?
16 Jehovah Abasi ye mme okopodudu angel esie ẹnọ utom edikwọrọ eti mbụk ndausụn̄ ye ibetedem. (Ediyarade 14:6) Ebede ke nnyịn ndikam mbuana, mme ifet edinam mbet oro owo mîkodorike enyịn ẹsiberede ndusụk ini. Ke Nairobi, Kenya, iban Christian iba oro ẹkedude ke utom an̄wautom ẹma ẹkụre ndinam utom ke mme ufọk oro ẹkebaharede ẹnọ mmọ. Ke mbuari, n̄kaiferi kiet ama aka ebịne mmọ ọkọdọhọ ke idatesịt ete: “Ami ke n̄kọbọn̄ akam ndisobo ye owo nte mbufo.” Enye ama ekpe Mme Ntiense oro ubọk ete ẹdi ufọk imọ ke ndondo oro man ẹdinyene nneme, ndien ẹma ẹtọn̄ọ ukpepn̄kpọ Bible ye enye kpa ke usen oro. Ntak emi n̄kaiferi oro okoyomde Christian iba oro ẹdi usọp usọp ntre? N̄kpọ nte urua iba ke mbemiso, nsekeyen esie ama akpa. Ntre ke ini enye okokụtde nte akparawa kiet akamade tract oro “Nso Idotenyịn Idu Inọ Mbonima Ẹmi Ẹkpade?” enye ama oyom tract oro ke mbrenyịn onyụn̄ eben̄e akparawa oro ete ọnọ imọ. Akparawa oro ama esịn, edi ama anyan ubọk owụt Mme Ntiense oro ẹkenọde enye tract oro. Ibịghike n̄wan oro ke akanam eti n̄kọri ndien ama ekeme ndiyọ ubiak editaba eyen esie.
Ana Ima Abasi Akara
17-19. Nso ima ke Jehovah owụt ubonowo ebe ke ufak?
17 N̄kọri ikọ Abasi ke ofụri isọn̄ enyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye uwa ufak Christ Jesus. Ukem nte ufak, utom ukwọrọikọ edi ediwụt ima oro Jehovah enyenede ọnọ mme owo ke kpukpru ebiet. Ẹma ẹnọ apostle John odudu spirit ndiwet nte: “Abasi akamama ererimbot ntem, tutu Enye osio ikpọn̄-ikpọn̄ Eyen emi Enye obonde ọnọ, man owo ekededi eke ọbuọtde idem ye Enye okûtak, edi enyene nsinsi uwem.”—John 3:16.
18 Kere ban̄a ima oro Jehovah okowụtde ke ndinọ ufak. Ke anana-ibat isua, Abasi ama enyene n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye edima, ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie, kpa “ebeiso ke kpukpru se Abasi obotde.” (Ediyarade 3:14) Jesus enen̄ede ama Ete esie, ndien Jehovah akamama Eyen esie “ndien ediwụk adaha ererimbot.” (John 14:31; 17:24) Jehovah ama ayak edima Eyen emi akpa man ubonowo ekpenyene nsinsi uwem. Nso akwa ediwụt ubonowo ima ke emi edi ntem!
19 John 3:17 ọdọhọ ete: “Abasi ikọdọn̄ke Eyen Esie ke ererimbot ete ekpe ikpe ererimbot, edi ọkọdọn̄, man ẹnyan̄a ererimbot oto ke Enye.” Ntem, Jehovah ọkọdọn̄ Eyen esie ima ima utom edinyan̄a, ikọdọn̄ke ite edikpe m̀mê edibiom ikpe. Emi odu ke n̄kemuyo ye mme ikọ Peter: “[Jehovah] iyomke baba owo kiet atak, edi oyom kpukpru owo ẹtua n̄kpọfiọk ẹkabade esịt.”—2 Peter 3:9.
20. Ke nso usụn̄ ke edinyan̄a enyene ebuana ye utom edikwọrọ eti mbụk?
20 Ke ama ọkọnọ isọn̄ oro ekemde ye ibet kaban̄a edinyan̄a kpa ye oro akakpade enye ediwak n̄kpọ, Jehovah oyom adan̄a ediwak owo nte ẹkekeme ẹbọ ufọn ẹto enye. Apostle Paul ama ewet ete: “Owo ekededi eke edisemede okot enyịn̄ Jehovah ọyọbọhọ. Edi mmọ ẹdinam didie ẹseme ẹkot Enye emi mmọ mîkọbuọtke idem ye Enye? Mmọ ẹdinyụn̄ ẹnam didie ẹbuọt idem ye Enye emi mmọ mîkokopke iban̄a? Mmọ ẹdinyụn̄ ẹnam didie ẹkop, ke ọkwọrọ-ikọ mîdụhe?”—Rome 10:13, 14.
21. Ifet edibuana ke utom ukwọrọikọ ekpetie nnyịn didie ke idem?
21 Nso akwa ifet ke edi ntem ndibuana ke utom ukwọrọikọ ye unọ ukpep ofụri ererimbot emi! Enye idịghe mfefere utom, edi Jehovah okop idatesịt didie ntem ke ini enye okụtde nte ikọt esie ẹnamde akpanikọ ẹnyụn̄ ẹbuanade eti mbụk ye mbon efen! Ntre inamke n̄kpọ m̀mê nso idi idaha fo, yak spirit Abasi ye ima oro odude fi ke esịt ẹnụk fi ndibuana ke utom emi. Ndien ti ete ke se nnyịn ikụtde nte ẹnamde ke ofụri ererimbot ọnọ uyarade anamde ẹnịm nte ke ibịghike Jehovah Abasi oyosu un̄wọn̄ọ esie ndida ubọn̄ ubọn̄ “obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄” ndi, emi ‘edinen ido edidụn̄de.’—2 Peter 3:13.
Nte Afo Emeti?
• Ntak emi nsọn̄ibuot mîkekemeke ndikịbi mme ọkwọrọ eti mbụk inua?
• Didie ke ikọ Abasi akara ke eyo nnyịn?
• Ke mme usụn̄ ewe ke spirit Abasi anam utom mfịn?
• Didie ke ufak enyene ebuana ye edikwọrọ eti mbụk?
[Ndise ke page 16]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
N̄kọri ke ibat mme anditan̄a Obio Ubọn̄ ke ọyọhọ isua ikie 20
Ukem Mbahade Mme Asuanetop (ke miliọn)
6.0
5.5
5.0
4.5
4.0
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000
[Mme ndise ke page 15]
JEROME
TYNDALE
GUTENBERG
HUS
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Gutenberg ye Hus: Ẹda ẹto n̄wed oro The Story of Liberty, 1878
[Ndise ke page 15]
Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkwọrọde eti mbụk ke iduọk isua 1920
[Mme ndise ke page 16, 17]
Mme owo ke ẹnam n̄kpọ ẹban̄a eti mbụk ke ofụri ererimbot
[Ndise ke page 18]
Ukem nte uwa ufak Jesus Christ, utom ukwọrọikọ anam ẹkụt ima Abasi