Mme Akpan Usọrọ Ke Mbụk Israel

“Yak kpukpru irenowo fo ẹwụt Jehovah idemmọ utịm ikata ke isua ke ebiet emi enye edimekde . . . : ndien yak owo okûdi ke iso Jehovah ubọk ubọk.”—DEUTERONOMY 16:16.

1. Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a mme ini usọrọ ke mme ini Bible?

NSO idụk fi ekikere ke ini afo ekerede aban̄a usọrọ? Ebe-ubọk edu ye oburobụt ido ẹkesinịm ndusụk usọrọ ke eset idiọn̄ọ. Kpa ntre ke edi ye ndusụk usọrọ eyomfịn. Edi mme usọrọ oro ẹwụtde ke Ibet Abasi oro ẹkenọde Israel ẹkedi isio. Ke adan̄aemi mmọ ẹkedide mme ini idatesịt, ẹma ẹkeme n̄ko nditịn̄ mban̄a mmọ nte “edisana esop.”—Leviticus 23:2.

2. (a) Ẹkeyom iren nditọ Israel ẹnam nso ikata ke isua? (b) Nte ẹdade ikọ oro ke Deuteronomy 16:16, nso ke “usọrọ” edi?

² Mme anam-akpanikọ irenowo Israel—ẹmi mme ubon mmọ ẹkesiwakde ndisan̄a ye mmọ—ẹma ẹsikop inemesịt ndinam isan̄ n̄ka Jerusalem, ‘ebiet emi Jehovah ekemekde,’ ndien mmọ ẹma ẹsitịp n̄kpọ ke ntatubọk ke ikpọ usọrọ ita. (Deuteronomy 16:16) N̄wed oro Old Testament Word Studies akabade ikọ Hebrew oro ẹkabarede “usọrọ” ke Deuteronomy 16:16 nte “ini akwa idara . . . ẹmi ẹkesidiade idara ndusụk n̄wọrọnda idaha oro Abasi okowụtde mfọn ke uwa ye ndia.”a

Ufọn Ikpọ Usọrọ

3. Nso edidiọn̄ ke usọrọ ita eke isua ke isua eti owo?

³ Sia eke mmọ ekedide idụt oro ẹnamde utom in̄wan̄, nditọ Israel ẹkeberi edem ke edidiọn̄ Abasi ekedide ke edịm. Ikpọ usọrọ ita ke Ibet Moses ẹkesan̄a ẹkekem ye ini ukpen̄e barley ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utọ, ini ukpen̄e wheat ke utịt ini utọ, ye ini ukpen̄e eken ke utịt ndaeyo. Mmọ ẹmi ẹkedi ini akwa idara ye ekọm ẹnọde Andikama edịm ye Andinam isọn̄ oro on̄wụmde mbun̄wụm. Edi mme usọrọ oro ẹma ẹsịne se ikande oro.—Deuteronomy 11:11-14.

4. Nso enịm-mbụk n̄kpọntịbe ke ẹkenịm ke akpa usọrọ?

⁴ Akpa usọrọ ekesida itie ke akpa ọfiọn̄ eke usenọfiọn̄ eset eke Bible, ọtọn̄ọde ke Nisan 15 esịm 21, emi asan̄ade ekekem ye utịt utịt March m̀mê ntọn̄ọ ntọn̄ọ April nnyịn. Ẹkesikot enye Usọrọ Uyo eke Leaven Mîdụhe, ndien sia ẹkesinịmde enye ndondo oro Passover eke Nisan 14 okụrede, ẹkesikot enye n̄ko “usọrọ passover.” (Luke 2:41; Leviticus 23:5, 6) Usọrọ emi ama esiti Israel aban̄a edinyan̄a oro ẹkenyan̄ade mmọ ẹsio ke ukụt Egypt, ẹkotde uyo eke leaven mîdụhe “uyo ukụt.” (Deuteronomy 16:3) Enye ama eti mmọ nte ke isan̄ mmọ ndiwọrọ ke Egypt ekedi ata usọp usọp tutu ini idụhe ndisịn leaven ke ndomuyo nnyụn̄ mbet tutu enye ofụt. (Exodus 12:34) Ke ini usọrọ emi owo ikenyeneke ndikụt uyo eke leaven odude ke ufọk eyen Israel. Ẹkenyene ndiwot owo ekededi emi enịmde usọrọ oro, esịnede esenowo, emi akatade uyo eke leaven odude.—Exodus 12:19.

5. Ifet ewe ke ekeme ndidi ọyọhọ usọrọ iba ama anam ẹti, ndien ẹkenyene ndida mmanie ndidian ke ndidara?

⁵ Ọyọhọ usọrọ iba ekesida itie urua itiaba (usen 49) ke Nisan 16 ama ekebe okonyụn̄ esida itie ke ọyọhọ usen itiokiet eke ọyọhọ ọfiọn̄ ita, Sivan, asan̄ade ekekem ye utịt utịt May nnyịn. (Leviticus 23:15, 16) Ẹkesikot enye Usọrọ Mme Urua (ke ini Jesus, ẹkekot enye n̄ko Pentecost, emi ọwọrọde “Ọyọhọ Aba ye Duop” ke usem Greek), ndien enye ekesida itie ekpere ukem ini ke isua oro Israel okodụkde Ibet ediomi ke Obot Sinai. (Exodus 19:1, 2) Ke ini usọrọ emi ekeme ndidi mme anam-akpanikọ nditọ Israel ẹma ẹsikere ẹban̄a ifet oro mmọ ẹkenyenede ndidi se ẹsiode ẹnịm san̄asan̄a nte edisana idụt Abasi. Mmọ ndikedi san̄asan̄a ikọt Abasi ama oyom n̄kopitem nnọ Ibet Abasi, utọ nte ewụhọ ediwụt ima ima edikere mban̄a nnọ mbon oro ẹdude ke unana man mmọ n̄ko ẹkpekeme ndidara ke ini usọrọ oro.—Leviticus 23:22; Deuteronomy 16:10-12.

6. Nso ifiọk n̄kpọntịbe ke ọyọhọ usọrọ ita eketi ikọt Abasi?

⁶ Ẹkekot akpatre ke otu ikpọ usọrọ ita eke isua ke isua Usọrọ Ukpen̄e, m̀mê Usọrọ Mme Ataya. Enye ekesida itie ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba, Tishri, m̀mê Ethanim, ọtọn̄ọde ke ọyọhọ usen 15 esịm ọyọhọ usen 21, asan̄ade ekekem ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ October nnyịn. (Leviticus 23:34) Ke ufan̄ ini emi, ikọt Abasi ẹkesidụn̄ ke ọwọrọde ọkpọn̄ ufọk mmọ m̀mê mme enyọn̄ ọkọm mmọ ke mme itie udakibuot ibio ini (mme ataya) oro ẹkesidade mme n̄kọk ye mme ikọn̄ eto ẹbọp. Emi ama esiti mmọ aban̄a isan̄ isua 40 mmọ ọtọn̄ọde ke Egypt sịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, ke ini idụt oro ekenyenede ndikpep ndiberi edem ke Abasi kaban̄a se mmọ ẹyomde ke usen ke usen.—Leviticus 23:42, 43; Deuteronomy 8:15, 16.

7. Didie ke nnyịn ibọ ufọn ito edifiak ndụn̄ọde mme edinam usọrọ ke Israel eset?

⁷ Ẹyak nnyịn idụn̄ọde ndusụk usọrọ oro ẹdide akpan n̄kpọntịbe ke mbụk ikọt Abasi eke eset. Emi ekpenyene ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄ nnọ nnyịn mfịn, sia ẹnọde nnyịn n̄ko ikot ndisop idem ọtọkiet kpukpru ini ke urua kiet kiet ye ikata ke isua ke ikpọ ye n̄kpri mbono.—Mme Hebrew 10:24, 25.

Ke Ini Ndidem Ubon David

8. (a) Nso enịm-mbụk usọrọ ke ẹkenịm ke eyo Edidem Solomon? (b) Nso ubọn̄ ubọn̄ ata-utịt mbiet Usọrọ Mme Ataya ke nnyịn ikeme ndisak iso nse?

⁸ Enịm-mbụk usọrọ kiet ke ini Usọrọ Mme Ataya akada itie ke uforo uforo ini ukara Edidem Solomon, eyen David. “Ata akwa esop” ẹma ẹto ke mme utịt Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ẹdisop idem kaban̄a Usọrọ Mme Ataya ye ediyak temple nnọ. (2 Chronicles 7:8) Ke ẹma ẹkekụre, Edidem Solomon ama osio mme enịm usọrọ oro unyọn̄, ẹmi “[ẹkekọmde] edidem, ẹdat esịt ẹnyụn̄ ẹnem esịt ẹban̄a kpukpru mfọn ẹmi Jehovah ọkọfọnde David owo esie, ye Israel ikọt esie.” (1 Ndidem 8:66) Oro ke akpanikọ ekedi akpan usọrọ. Mfịn, ikọt Abasi ẹsak iso ẹse ubọn̄ ubọn̄ ata-utịt mbiet Usọrọ Mme Ataya ke utịt Tọsịn Isua Ukara eke Akamba Solomon, Jesus Christ. (Ediyarade 20:3, 7-10, 14, 15) Ke ini oro, mme owo oro ẹdụn̄de ke kpukpru ikpehe isọn̄, esịnede mbon oro ẹnamde ẹset ye mme andibọhọ Armageddon, ẹyediana kiet ke idara idara utuakibuot nnọ Jehovah Abasi.—Zechariah 14:16.

9-11. (a) Nso ikada ikesịm n̄wọrọnda usọrọ ke eyo Edidem Hezekiah? (b) Nso uwụtn̄kpọ ke ediwak mbon obio ubọn̄ esien duop n̄kan̄ edem edere ẹkenịm, ndien enye eti nnyịn aban̄a nso mfịn?

⁹ N̄wọrọnda usọrọ efen oro ẹsiakde ke Bible ekedi ke ini ukara idiọk Edidem Ahaz ama ekebe, emi ekeberide temple onyụn̄ adade obio ubọn̄ Judah esịn ke nsọn̄ibuot. Andikada itie Ahaz ekedi eti Edidem Hezekiah. Ke akpa isua ukara esie, ke edide isua 25 ke emana, Hezekiah ama ọtọn̄ọ akwa ndutịm edifiak n̄wụk ye edinam ukpụhọde. Enye ama ọsọsọp eberede temple onyụn̄ odiomi edifiak ndiọn̄ enye. Ekem edidem ama ọnọ mme leta ẹsọk nditọ Israel ẹkedụn̄de ke ọsọn̄-ido obio ubọn̄ esien Israel duop ke edem edere, ọnọde mmọ ikot ete ẹdi ẹdinịm Passover ye Usọrọ Uyo eke Leaven Mîdụhe. Ediwak owo ẹma ẹdi, kpa ye nsahi otode ekemmọ owo.—2 Chronicles 30:1, 10, 11, 18.

¹⁰ Ndi usọrọ oro ama okụt unen? Bible ọtọt ete: “Ndien nditọ Israel eke ẹdude ke Jerusalem, ẹnịm usọrọ uyo eke leaven mîdụhe, ke ofụri usen itiaba, ke akamba idara: ndien mme Levite ye mme oku ẹkama n̄kpọ mbre Jehovah eke ẹsọn̄de uyo, ẹtoro Jehovah kpukpru usen.” (2 Chronicles 30:21) Nso eti uwụtn̄kpọ ke nditọ Israel oro ẹkenịm ntem ẹnọ ikọt Abasi mfịn, emi ediwak mmọ ẹyọde ubiọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹsan̄ade anyan usụn̄ ndidụk mme mbono!

¹¹ Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a mme Mbono District “Uten̄e Abasi” ita oro ẹkenịmde ke Poland ke 1989. Ke otu owo 166,518 ẹmi ẹkedụkde ẹkedi ikpọ otu ẹketode mme idụt akani Soviet Union ye mme idụt N̄kan̄ Edem Usiahautịn Europe eken ẹmi ẹkedoride ukpan ke utom Mme Ntiense Jehovah ini oro. “Ye ndusụk owo oro ẹkedụkde mme mbono ẹmi,” n̄wed oro Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdomb ọtọt ete, “emi ekedi akpa ini oro akanam mmọ ẹdude ke ikpọ mboho oro awakde akan ikọt Jehovah 15 m̀mê 20. Esịt mmọ ama ọyọhọ ye ekọm nte mmọ ẹkesede ediwak tọsịn ke mme itie duop ke mme an̄wambre, ẹdianade ye mmọ ke akam, ẹnyụn̄ ẹdiande uyo mmọ ke mme ikwọ itoro ẹnọde Jehovah.”—Page 279.

12. Nso ikada ikesịm akpan usọrọ oro ke ini ukara Edidem Josiah?

¹² Ke Hezekiah ama akakpa, mbon Judah ẹma ẹfiak ẹduọ ẹdụk usụn̄ nsunsu utuakibuot ke idak Ndidem Manasseh ye Amon. Ekem ini ukara eti edidem efen ama edi, akparawa Josiah, emi akanamde n̄kpọ uko uko ke ndifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ. Ke edide isua 25 ke emana, Josiah ama ọnọ uyo ete ẹfiak ẹdiọn̄ temple. (2 Chronicles 34:8) Ke adan̄aemi ẹkesụk ẹnamde utom edidiọn̄, ẹma ẹkụt Ibet oro Moses ekewetde ke temple. Se Edidem Josiah okokotde ke Ibet Abasi ama otụk enye ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ enye onyụn̄ odiomi ndinam ẹkot enye ẹnọ kpukpru owo. (2 Chronicles 34:14, 30) Ekem, nte ekemde ye se ẹkewetde, enye ama odiomi usọrọ Passover. Edidem ama enịm eti uwụtn̄kpọ n̄ko ebe ke ndinọ etịbe ke ntatubọk kaban̄a usọrọ oro. Nte utịp, Bible ọtọt ete: “Akananam inịmke orụk passover eke ebietde oro ke Israel, toto ke eyo Samuel prọfet.”—2 Chronicles 35:7, 17, 18.

13. Nso ke mme usọrọ oro Hezekiah ye Josiah ẹkenịmde ẹti nnyịn mfịn?

¹³ Mme ukpụhọde oro Hezekiah ye Josiah ẹkenamde ẹkedi ukem ye utịbe utịbe edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ oro akadade itie ke otu mme ata Christian tọn̄ọ nte ẹkedori Jesus Christ ke ebekpo ke 1914. Nte ekedide akpan akpan ye mme ukpụhọde oro Josiah akanamde, edifiak n̄wụk eke eyomfịn emi ọkọn̄ọ ke se ẹwetde ke Ikọ Abasi. Ndien, ke edide ukem ye eyo Hezekiah ye Josiah, n̄kpri ye ikpọ mbono ẹmi ẹsiwụtde mme aduai-owo-idem edinam an̄wan̄a eke prọfesi Bible ye ekemini edida mme edumbet Bible nsịn ke edinam ẹnịm edifiak n̄wụk eke eyomfịn idiọn̄ọ. Adianade ye idara eke mme idaha oro ẹnọde ukpep mi esidi ediwak ibat mbon oro ẹnade baptism. Ukem nte nditọ Israel oro ẹkekabarede esịt ke eyo Hezekiah ye Josiah, mbufa mbon oro ẹnade baptism ẹmewọn̄ọde edem mmọ ẹwụt ndiọi edinam eke Christendom ye ererimbot Satan eken. Ke 1997 se ibede owo 375,000 ẹkena baptism ke idiọn̄ọ uyakidem mmọ nnọ edisana Abasi, Jehovah—se iwakde ikan owo 1,000 ke usen ke ẹbaharede ukem ukem.

Ke Ntan̄mfep Ebede

14. Nso ikedi ntak akpan usọrọ kiet ke 537 M.E.N.?

¹⁴ Ke Josiah ama akakpa, idụt oro ama afiak ọwọn̄ọde ebịne esuene esuene nsunsu utuakibuot. Ke akpatre, ke 607 M.E.N., Jehovah ama ọnọ ikọt esie ufen ebe ke ndinam udịmekọn̄ mbon Babylon ẹdaha ẹn̄wana ye Jerusalem. Ẹma ẹsobo obio oro ye temple esie, ẹnyụn̄ ẹnịm idụt oro ke ndon. Ekem ẹma ẹda mme Jew ẹka ntan̄mfep ke Babylon ke isua 70. Ekem Abasi ama anam nsụhọ mme Jew oro ẹkekabarede esịt ẹfiak ẹnyene uwem, emi ẹkefiakde ẹnyọn̄ Isọn̄ Un̄wọn̄ọ ndifiak n̄kowụk utuakibuot akpanikọ. Mmọ ẹkesịm n̄wụre obio Jerusalem ke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba eke isua 537 M.E.N. Akpa n̄kpọ oro mmọ ẹkenamde ekedi ndiwụk itieuwa ndiwa uwa ofụri ini kpukpru usen nte ẹkewụkde ke Ibet ediomi. Oro akakam edi ke nnennen ini enịm-mbụk usọrọ efen. “Mmọ ẹnyụn̄ ẹnịm usọrọ mme ataya, kpa nte ẹkewetde.”—Ezra 3:1-4.

15. Nso utom ikana ke iso inọ nsụhọ oro ẹkefiakde ẹtan̄ ẹbok ke 537 M.E.N., ndien didie ke ukem idaha oro okodu ke 1919?

¹⁵ Akwa utom ama odu ke iso ọnọ mbon ntan̄mfep ẹmi ẹkefiakde ẹnyọn̄—edifiak mbọp temple Abasi ye Jerusalem ye mme ibibene esie. Ekese ubiọn̄ọ ama odu oto mme mbọhọidụn̄ oro ẹkesịnde enyịn. Ke ini ẹkebọpde temple, ekedi “usen ekpri n̄kpọ.” (Zechariah 4:10) Idaha oro okodude ekedi ukem ye eke mme anam-akpanikọ Christian oro ẹyetde aran ke 1919. Ke n̄wọrọnda isua oro, ẹma ẹsion̄o mmọ ke ntan̄mfep eke spirit ke Akwa Babylon, kpa ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono. Ibat mmọ ekedi esisịt tọsịn kpọt ẹkenyụn̄ ẹsak iso ẹse ererimbot usua. Nte mme asua Abasi ẹyekeme nditre n̄kọri utuakibuot akpanikọ? Ibọrọ mbụme oro anam ẹti akpatre usọrọ iba oro ẹwetde ke N̄wed Abasi Usem Hebrew.

16. Nso ikedi akpan n̄kpọ kaban̄a usọrọ kiet ke 515 M.E.N.?

¹⁶ Ke akpatre ẹma ẹfiak ẹbọp temple ke ọfiọn̄ Adar 515 M.E.N., ke nnennen ini kaban̄a usọrọ ini utọ Nisan. Bible ọtọt ete: “Mmọ ẹnyụn̄ ẹnịm usọrọ uyo eke leaven mîdụhe, ke usen itiaba ke idara: koro Jehovah akanamde esịt adat mmọ, okonyụn̄ akabarede esịt edidem Assyria ama mmọ, onyụn̄ ọsọn̄ mmọ ubọk ke utom ufọk Abasi, Abasi Israel.”—Ezra 6:22.

17, 18. (a) Nso akpan usọrọ ke ẹkenịm ke 455 M.E.N.? (b) Didie ke nnyịn idu ke ukem idaha oro mfịn?

¹⁷ Isua 60 ke ukperedem, ke 455 M.E.N., ẹma ẹsịm akpan n̄kpọntịbe efen. Usọrọ Mme Ataya isua oro ekenịm edikụre edifiak mbọp mme ibibene Jerusalem idiọn̄ọ. Bible ọdọhọ ete: “Ofụri esop oro ẹketode ke itie mbuotekọn̄ ẹfiak ẹdi, ẹnam ataya, ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ke ataya oro: koro nditọ Israel mîkanamke ntre toto ke eyo Joshua eyen Nun, tutu esịm mfịn emi ndien ata akamba idatesịt odu.”—Nehemiah 8:17.

¹⁸ Nso n̄wọrọnda edifiak n̄wụk utuakibuot akpanikọ Abasi ke iso ikan̄ ikan̄ ubiọn̄ọ ke emi ekedi ntem! Idaha edi ukem mfịn. Kpa ye oyobio ukọbọ ye ubiọn̄ọ, akwa utom edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi emesịm utịt isọn̄, ndien ẹmenọ etop ubiereikpe Abasi ke kpukpru ebiet. (Matthew 24:14) Akpatre edifịk mbon oro ẹsụhọde ke otu 144,000 oro ẹyetde aran idiọn̄ọ asan̄a ekpere. Ẹmetan̄ se ibede owo miliọn ition ke otu “mme erọn̄ en̄wen” ẹdide nsan̄a mmọ ẹbok ke kpukpru idụt ke “otuerọn̄ kiet” ye nsụhọ oro ẹyetde aran. (John 10:16; Ediyarade 7:3, 9, 10) Nso utịbe utịbe edisu ntịn̄nnịm ndise aban̄ade Usọrọ Mme Ataya ke emi edi ntem! Ndien akwa utom editan̄ mbok emi ayaka iso ebe odụk obufa ererimbot ke ini ẹdinọde ediwak biliọn mbon oro ẹdinamde ẹset ikot nditiene mbuana ke edinịm mbiet Usọrọ Mme Ataya oro.—Zechariah 14:16-19.

Ke Akpa Isua Ikie E.N.

19. Nso ikanam Usọrọ Mme Ataya ke 32 E.N. edi n̄wọrọnda?

¹⁹ Ke otu mme ata n̄wọrọnda usọrọ oro ẹwetde ke Bible nte eyịghe mîdụhe ekedi mbon oro Eyen Abasi, Jesus Christ, okodụkde. Ke uwụtn̄kpọ, kere ban̄a Jesus ndikodu ke Usọrọ Mme Ataya (m̀mê, Tabernacle) ke isua 32 E.N. Enye ama ada ifet oro ndikpep mme akpanikọ ẹdide akpan n̄kpọ onyụn̄ ọsọn̄ọ ukpepn̄kpọ esie ke ndikot nto N̄wed Abasi Usem Hebrew. (John 7:2, 14, 37-39) Ikpehe ofụri ini eke usọrọ emi ekedi ido edinam eke edidomo ikpọ adaha utuenikan̄ inan̄ ke esịt okụre temple. Emi ama etịp esịn ke edidara mme edinam usọrọ oro emi akakade iso ebe odụk okoneyo. Nte an̄wan̄ade, Jesus eketịn̄ aban̄a ikpọ ikan̄ ẹmi ke ini enye ọkọdọhọde: “Ami ndi un̄wana ererimbot; owo eke etienede Mi idisan̄ake ke ekịm, edi eyenyene un̄wana uwem.”—John 8:12.

20. Ntak emi Passover ke 33 E.N. ekedide n̄wọrọnda?

²⁰ Ekem Passover ye Usọrọ Uyo eke Leaven Mîdụhe eke n̄wọrọnda isua 33 E.N. ama edisịm. Ke Usen Passover oro, mme asua Jesus ẹma ẹwot enye ndien enye ama akabade edi mbiet Erọn̄ Passover, emi akakpade man emen “idiọkn̄kpọ ererimbot efep.” (John 1:29; 1 Corinth 5:7) Ke usen ita ebede, ke Nisan 16, Abasi ama anam Jesus eset ye idem eke spirit oro mîkemeke ndikpa. Emi ama asan̄a ekekem ye ediwa akpa mbun̄wụm ukpen̄e barley nte Ibet eketemede. Ntem, Ọbọn̄ Jesus Christ oro ẹkenamde eset ama akabade edi “akpa mbun̄wụm ke otu mmọ ẹmi ẹdede idap.”—1 Corinth 15:20.

21. Nso iketịbe ke Pentecost ke 33 E.N.?

²¹ Ata n̄wọrọnda usọrọ kiet ekedi Pentecost ke 33 E.N. Ke usen emi ediwak Jew ye mme okpono Abasi ke ido mme Jew ẹma ẹsop idem ke Jerusalem, esịnede mbet Jesus ẹkedide n̄kpọ nte owo 120. Ke adan̄aemi usọrọ oro okosụk akade iso, Ọbọn̄ Jesus Christ oro ẹkenamde eset ama an̄wan̄a edisana spirit ọduọk owo 120 oro ke idem. (Utom 1:15; 2:1-4, 33) Ke ntre ẹma ẹyet mmọ aran mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi obufa edimek idụt Abasi ebe ke obufa ediomi emi Jesus Christ esịnede ufọt. Ke ini usọrọ oro akwa oku mme Jew ama esiwa eboho uyo iba emi leaven esịnede oro ẹdade akpa mbun̄wụm ukpen̄e wheat ẹnam ọnọ Abasi. (Leviticus 23:15-17) Uyo eke leaven esịnede mi ẹda ẹban̄a mme anana-mfọnmma owo 144,000 emi Jesus ‘ekedepde ọnọ Abasi’ ndinam utom nte ‘obio ubọn̄ ye mme oku nnyụn̄ n̄kara nte ndidem ke isọn̄.’ (Ediyarade 5:9, 10; 14:1, 3) Akpanikọ oro nte ke mme andikara eke heaven ẹmi ẹwọrọ ẹto ikpehe iba ke otu anam-idiọkn̄kpọ ubonowo, mme Jew ye mme Gentile, ekeme n̄ko ndidi se uyo iba eke leaven mîdụhe adade aban̄a.

22. (a) Ntak emi mme Christian mînịmke mme usọrọ Ibet ediomi? (b) Nso ke nnyịn idineme ke ibuotikọ oro etienede?

²² Ke ini obufa ediomi ekedide edidu ke edinam ke Pentecost 33 E.N., emi ọkọwọrọ ete ke akani Ibet ediomi ama etre ndinyene ufọn ke enyịn Abasi. (2 Corinth 3:14; Mme Hebrew 9:15; 10:16) Oro iwọrọke ite ke mme Christian oro ẹyetde aran inyeneke ibet. Mmọ ẹdidu ke idak ibet emi Abasi ekpepde ebe ke Jesus Christ ẹnyụn̄ ẹwetde ke esịt mmọ. (Galatia 6:2) Ke ntre, mme Christian inịmke aba usọrọ ita eke isua ke isua oro, ẹmi ẹdide ubak akani Ibet ediomi. (Colossae 2:16, 17) Edi, nnyịn imekeme ndikpep ekese nto edu mme asan̄autom Abasi oro ẹkedude mbemiso eyo mme Christian kaban̄a mme usọrọ ye mme mbono esop utuakibuot mmọ eken. Ke ibuotikọ nnyịn oro etienede, nnyịn iyeneme mme uwụtn̄kpọ oro nte eyịghe mîdụhe ẹdinụkde kpukpru owo ndifiọk ufọn oro odude ke ndidu ke mboho Christian kpukpru ini.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Mme Mbụme Ndụn̄ọde

◻ Ikpọ usọrọ ita ke Israel ẹkeyọhọ nso uduak?

◻ Nso ikenịm mme usọrọ eke eyo Hezekiah ye Josiah idiọn̄ọ?

◻ Nso akpan usọrọ ke ẹkenịm ke 455 M.E.N., ndien ntak emi enye edide n̄kpọ nsịnudọn̄ ọnọ nnyịn?

◻ Nso ikedi akpan n̄kpọ kaban̄a Passover ye Pentecost ke 33 E.N.?

[Ekebe ke page]

Ukpepn̄kpọ Oro Usọrọ Enyenede Ọnọ Nnyịn Mfịn

Kpukpru mbon oro ẹdibọde ufọn ẹto uwa usio-isop idiọkn̄kpọ Jesus ana ẹdu uwem ke n̄kemuyo ye se Usọrọ Uyo eke Leaven Mîdụhe akadade aban̄a. Mbiet usọrọ emi edi idara idara usọrọ oro mme Christian oro ẹyetde aran ẹdiade ke edinyan̄a oro ẹnyan̄ade mmọ ẹsio ke idiọk ererimbot emi ye edisio oro ẹsiode mmọ ẹfep ke ubiomikpe idiọkn̄kpọ ebe ke ufak Jesus. (Galatia 1:4; Colossae 1:13, 14) Ata ata usọrọ oro ekesibịghi ke usen itiaba—kpa nọmba oro Bible adade ndida mban̄a ọyọhọ ọyọhọ n̄kpọ eke spirit. Mbiet usọrọ oro ebịghi ke ini oro esop Christian oro ẹyetde aran odude ke isọn̄ ndien ana ẹnịm enye “ke edisana ido ye akpanikọ.” Oro ọwọrọ ndidu ke ukpeme kpukpru ini kaban̄a ndamban̄a leaven. Ẹda leaven ke Bible ndida mban̄a mbiara ukpepn̄kpọ, mbubịk ido, ye idiọkido. Ana mme ata andituak ibuot nnọ Jehovah ẹsua utọ leaven oro, iyakke enye abiat uwem mmọ inyụn̄ iyakke enye abiat edisana idaha esop Christian.—1 Corinth 5:6-8; Matthew 16:6, 12.

[Ndise ke page 9]

Ẹma ẹsiwa ebek obufa ukpen̄e barley kpukpru isua ke Nisan 16, usen oro Jesus ekesetde ke n̄kpa

[Mme ndise ke page 10]

Ekeme ndidi Jesus eketịn̄ aban̄a mme ikan̄ usọrọ oro ke ini enye okokotde idemesie “un̄wana ererimbot”