Ndikwọrọ Obio Ubọn̄ Jehovah Uko Uko!
“[Enye] adara ndikụt kpukpru mmọ eke ẹkade ekese enye; enye ọkwọrọ Ubọn̄ Abasi (ọnọ mmọ).”—UTOM 28.30, 31.
1, 2. Nso uyarade ibetedem Abasi ke apostle Paul ekenyene, ndien nso uwụtn̄kpọ ke enye okonịm?
JEHOVAH kpukpru ini esimụm mme andikwọrọ Obio Ubọn̄ akama. Didie ke oro ekedi akpanikọ ntem kaban̄a Paul! Ye ibetedem Abasi, enye ama ọbiọn̄ọde ke iso mme andikara, ọyọ edinam mbon ntịme, onyụn̄ ọkwọrọ Obio Ubọn̄ Jehovah uko uko.
2 Idem nte owo-n̄kpọkọbi ke Rome, Paul ama “adara ndikụt kpukpru mmọ eke ẹkade ẹkese enye; enye ọkwọrọ Ubọn̄ Abasi [ọnọ mmọ].” (Utom 28:30, 31) Nso eti uwụtn̄kpọ idu ntem inọ Mme Ntiense Jehovah mfịn! Nnyịn imekeme ndikpep ekese nto utom Paul nte Luke ọtọtde ke mme akpatre ibuot n̄wed Bible eke Utom Mme Apostle.—20:1-28:31.
Ẹnam Ekemmọ Mme Andinịm ke Akpanikọ Ẹkọri
3. Nso ikotịbe ke Troas, ndien ewe mbiet n̄kpọ ke ẹkeme ndimen ndomo ke eyo nnyịn?
3 Ke ntịme oro ama okodobo ke Ephesus, Paul ama akaiso ke isan̄ isụn̄utom esie ọyọhọ ita. (20:1-12) Ke ini okoyomde ndisio n̄ka Syria, nte ededi, enye ama ọfiọk ete ke mme Jew ẹma ẹdụk odu ẹban̄a imọ. Sia ekemede ndidi mmọ ẹkeduak ndidiere ke kpa ubom oro nnyụn̄ n̄kowot Paul, enye ama akasan̄a Macedonia ebe. Ke Troas, enye ama odu do urua kiet anam ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ ẹkọri nte mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ke otu Mme Ntiense Jehovah ẹnamde idahaemi. Ke okoneyo oro mbemiso enye adahade isan̄, Paul ama etịn̄ ikọ ebịghi tutu ke ufọt okoneyo. Eutychus, emi eketiede ke window, nte an̄wan̄ade ama okop mmemidem oto ọkpọsọn̄ utom usen oro. Ke idap enye ama oto ke ọyọhọ enyọn̄ ita ọduọk ke isọn̄ akpa, edi Paul ama anam enye afiak odu uwem. Nso idara ke emi akada edi ntem! Kere, ndien, ban̄a idara oro edidude ke ini ẹdinamde ediwak million owo ẹset ke n̄kpa ke obufa ererimbot oro edide.—John 5: 28, 29.
4. Kaban̄a utom ukwọrọikọ, nso ke Paul ekekpep mbiowo Ephesus?
4 Ke usụn̄ uka Jerusalem, ke Miletus, Paul ama osobo ye mbiowo Ephesus. (20:13-21) Enye ama eti mmọ ete ke imọ ima ikpep mmọ n̄kpọ “ke ufọk ke ufọk” n̄ko nte ke imọ ima ‘ikwọrọ ikọ ọyọhọ ọyọhọ inọ mme Jew ye mme Greek, ite mmọ ẹkabade esịt ẹtiene Abasi ẹnyụn̄ ẹbuọt idem ye ọbọn̄ nnyịn Jesus.’ Mmọemi ke akpatre ẹkekabarede ẹdi mbiowo mi ẹma ẹkabade esịt, ndien mmọ ẹma ẹnyene mbuọtidem. Apostle emi n̄ko ama ọnọ mmọ ukpep ndikwọrọ Obio Ubọn̄ uko uko nnọ mbon oro mînịmke ke akpanikọ ke utom eke ufọk-ke-ufọk nte oro Mme Ntiense Jehovah ẹnamde mfịn.
5. (a) Didie ke Paul ekedi uwụtn̄kpọ ke se iban̄ade ndausụn̄ otode edisana spirit? (b) Ntak okoyomde ẹnọ mbiowo item ‘nditịm nse ofụri otuerọn̄’?
5 Paul ekedi eti uwụtn̄kpọ ke ndinyịme ndausụn̄ otode edisana spirit Abasi. (20:22-30) ‘Ke spirit enyịkde,’ m̀mê ke okụtde nte ke obiomo imọ nditiene ndausụn̄ esie, apostle emi ama aka Jerusalem, kpa ye oro n̄kpọkọbi ye ukụt ẹkenade ẹbet enye do. Enye ama abat uwem ke ọsọn̄urua n̄kpọ, edi ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama ke Abasi ekedi ata akpan n̄kpọ ọnọ enye, nte enye ekpedide ọnọ nnyịn. Paul ama ọdọhọ mbiowo oro ete ‘ẹtịm ẹse ofụri otuerọn̄, ẹmi edisana spirit ekemekde mmọ nte mme andikpeme.’ Ke enye ‘ama ọnyọn̄’ (nte an̄wan̄ade ke n̄kpa), “mme idiọk unam” idinyụn̄ “ituaha otuerọn̄ mbọm.” Mme utọ owo oro ẹyedaha ẹda ke otu mbiowo ke idemmọ, ndien mme mbet oro ẹnyenede esisịt ifiọk ẹyenyịme mme ukwan̄ ukwan̄ ukpepn̄kpọ mmọ.—2 Thessalonica 2:6.
6. (a) Ntak emi Paul ke mbuọtidem akayakde mbiowo oro esịn Abasi ke ubọk? (b) Didie ke Paul eketiene edumbet eke Utom Mme Apostle 20:35?
6 Ama oyom mbiowo ẹmi ẹkaiso ẹdu ke edidemede ke n̄kan̄ eke spirit ndikpeme mbak nsọn̄ibuot. (20:31-38) Apostle emi ama ekpep mmọ N̄wed Abasi eke usem Hebrew ye mme ukpepn̄kpọ Jesus, ẹmi ẹnyenede odudu ndinam n̄kpọ asana, onyụn̄ ekemede ndin̄wam mmọ ẹbọ Obio Ubọn̄ eke heaven, emi edide “udeme ke otu mmọemi ẹnamde mmọ ẹsana.” Ke ndinam utom man n̄kpọ odu ọnọ enye ye mme nsan̄a esie, Paul n̄ko ama esịn udọn̄ ọnọ mbiowo ndidi mme anam-ọkpọsọn̄ utom. (Utom 18:1-3; 1 Thessalonica 2:9) Edieke nnyịn ibịnede mbiet usụn̄uwem emi inyụn̄ in̄wamde mmọ en̄wen ndinyene nsinsi uwem, nnyịn iyefiọk utịn̄ikọ Jesus ẹmi: “Inemesịt odu ke ndinọnọ akan ke ndibọbọ.” (NW) Ẹkụt ekikere utịn̄ikọ emi ke mme Gospel, edi Paul ikpọn̄ okot oto do, emi ekemede ndidi ẹketetịn̄ ẹnọ enye m̀mê ọkọbọde oto odudu spirit. Nnyịn imekeme ndinyene ekese inemesịt edieke nnyịn inamde utom n̄waidem nte Paul akanamde. Kamse, enye ama ayak idemesie ọnọ ata etieti tutu unyọn̄ esie akada mfụhọ ọsọk mbiowo Ephesus etieti!
Yak Uduak Jehovah Ada Itie
7. Didie ke Paul okonịm uwụtn̄kpọ ke ndisụk idem nnọ uduak Abasi?
7 Nte isan̄ isụn̄utom Paul ọyọhọ ita ekekperede utịt esie (c. 56 C.E.), enye ama onịm eti uwụtn̄kpọ ke ndisụk idem nnọ uduak Abasi. (21:1-14) Ke Caesarea enye ye mme nsan̄a esie ẹma ẹdu ye Philip, emi nditọiban esie inan̄ ẹmi mîfiọkke irenowo “ẹtịn̄de prọfesi,” ẹbemde iso ẹtịn̄ mme n̄kpọntịbe oto edisana spirit. Do Agabus, prọfet Christian ama ada mbọbọ Paul ọbọp idemesie ubọk ye ukot ndien spirit ama ada enye usụn̄ ndidọhọ nte ke mme Jew ẹyebọp andinyene mbọbọ oro ke Jerusalem ẹnyụn̄ ẹyak enye ẹsịn mme Gentile ke ubọk. Paul ama ọdọhọ ete, “Mmeben̄e idem ndidụk n̄kpọkọbi, ndinyụn̄ n̄kpa ke Jerusalem kaban̄a enyịn̄ ọbọn̄ Jesus.” Mme mbet ẹma ẹdop uyo, ẹdọhọde ẹte: “Yak edi nte ọbọn̄ [Jehovah] onyịmede.”
8. Edieke ke ndusụk ini esisọn̄de nnyịn idem ndibọ item, nso ke nnyịn ikpeti?
8 Paul ama etịn̄ ọnọ mbiowo ke Jerusalem se Abasi akanamde ebe ke utom esie ke otu mme Gentile. (21:15-26) Edieke edide akanam ọsọn̄ nnyịn idem ndibọ eti item, nnyịn imekeme nditi nte Paul ọkọbọde enye. Man ọsọn̄ọ nte ke imọ ikekpepke mme Jew ke mme obio Gentile ite “ẹkpọn̄ Moses,” enye ama onyịme item oro mbiowo ẹkenọde enye ete anam idem asana nte ido edinam edide onyụn̄ ekpe okụk idemesie ye eke owo inan̄ eken. Okposụkedi n̄kpa Jesus ama ekemen Ibet efep, Paul ikanamke idiọk ke nditiene ido oro ibet emi etemede kaban̄a mme akan̄a.—Rome 7: 12-14.
Ẹsịn Mmọ Ntịme, edi Mmọ Ikopde Ndịk
9. Amaedi afai afai mbon ntịme, ewe mbiet n̄kpọ idu ke mme ifiọk n̄kpọntịbe Paul ye eke Mme Ntiense Jehovah mfịn?
9 Mme Ntiense Jehovah ẹsiwak ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama ke Abasi ke ẹsobode afai afai mbon ntịme. (Ke uwụtn̄kpọ, se 1975 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, page 180-190.) Mme Jew ẹtode Asia Minor ukem ntre ẹma ẹtọn̄ọ ntịme ye Paul. (21:27-40) Ke ẹkụtde Trophimus owo Ephesus ye enye, mmọ ke nsu ẹma ẹdori apostle ikọ edisabade temple ke ndida mbon Greek ndụk. Ke mmọ ẹyomde ndiwot Paul etubom ekọn̄ Rome, Claudius Lysias ye mbonekọn̄ esie ẹma ẹtre ntịme oro. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ (edi mme Jew ẹkedi ntak), Lysias ama ọnọ uyo ete ẹda n̄kpọkọbi ẹkọbi Paul. (Utom 21:11) Ke ini ẹkeyomde ndida apostle emi ndụk okụre mbonekọn̄ oro ekperede okụre temple, Lysias ama ọfiọk ete ke Paul ikedịghe abiat-ukara edi ekedi owo Jew oro ẹkeyakde odụk okụre temple. Ke ọbọde odudu nditịn̄ ikọ, Paul ama etịn̄ ikọ ọnọ mme owo ke usem Hebrew.
10. Didie ke mme Jew ke Jerusalem ẹkebọ utịn̄ikọ Paul, ndien ntak emi owo mîkamiaha enye?
10 Paul ama ọnọ uko uko ikọ ntiense. (22:1-30) Enye ama ayarade idemesie nte owo Jew oro Gamaliel, emi ẹtịmde ẹkpono ọkọnọde ukpep. Apostle emi ama anam an̄wan̄a ete ke usụn̄ uka Damascus ndikọbọ mme anditiene Usụn̄ oro, ẹma ẹnam enyịn imọ okịm ke ikụtde Jesus Christ oro ẹkenọde ubọn̄, edi Ananias ama anam imọ itọn̄ọ ntak ikụt usụn̄. Ke ukperedem ọbọn̄ ama ọdọhọ Paul ete: “Daha: koro nyedọn̄ fi aka anyan usụn̄ eketiene mme Gentile.” Mme ikọ ẹmi ẹma ẹduọn̄ọ nte mbubek ikan̄ ke ikọt. Ke ẹfioride ẹte ke Paul ikodotke ndidu uwem, otuowo oro ẹma ẹfọrọde ọfọn̄idem mmọ ẹnyụn̄ ẹtop ntan ke enyọn̄ ke iyatesịt. Ntre Lysias ama ọnọ uyo ete ẹda Paul ẹdụk ke okụre mbonekọn̄ man ẹmia ẹbụp mbụme ndifiọk ntak emi mme Jew ẹsuade enye. Imia (ye ikpa oro ẹyịride ikpaunam ye ekpụk m̀mê ẹdọn̄de mbai ukwak m̀mê ọkpọ-unam) ikodụhe ke ini Paul obụpde ete: ‘Nte enen ndimia owo Rome oro ikpe mîbiomke?’ Ke ọfiọkde ete ke Paul ekedi eyenisọn̄ Rome, Lysias ama okop ndịk onyụn̄ ada enye aka ke iso Sanhedrin ndifiọk ntak emi mme Jew ẹkedoride enye ikọ.
11. Ke nso usụn̄ ke Paul ekedi Pharisee?
11 Ke ini Paul ọtọn̄ọde ndikan̄ idemesie ke iso Sanhedrin ke ndidọhọ “mma nda esịt eke mîbiomke mi ke baba n̄kpọ kiet ndu uwem ke iso Abasi tutu osịm emi,” Ananias, Akwa Oku ama ọnọ uyo ete ẹyịbi enye una. (23:1-10) Paul ama ọdọhọ ete, “Abasi eyeyịbi fi, emi ebietde ibibene emi ẹyetde ndom.” Ndusụk owo ẹma ẹbụp ẹte, “Nte afo esuene akwa oku?” Sia mîkekwe n̄kpọ mfọn mfọn, ekeme ndidi Paul ikọdiọn̄ọke Ananias. Edi ke ọfiọkde ete ke esop oro ekedi mme Pharisee ye mme Sadducee, Paul ama ọdọhọ ete: ‘Ami ndi Pharisee emi ẹkotde ikpe ke ntak idotenyịn ediset ke n̄kpa.’ Emi ama abahade esop Sanhedrin oro, koro mme Pharisee ẹkenịmde ẹte ke ediset ke n̄kpa odu ndien mme Sadducee ikonịmke. Ntre ọkpọsọn̄ eneni ama odu tutu Lysias ekenyene ndinyan̄a apostle oro nsio.
12. Didie ke Paul ọkọbọhọ odu oro ẹkedụkde ẹban̄a uwem esie ke Jerusalem?
12 Ekem Paul ama ọbọhọ odu oro ẹkedụkde ẹban̄a uwem esie. (23:11-35) Mme Jew owo 40 ẹma ẹda un̄wọn̄ọ ẹte mmimọ ididiaha n̄kpọ idinyụn̄ in̄wọn̄ke n̄kpọ tutu mmimọ iwot enye. Eyen eyeneka Paul an̄wan ama eketịn̄ emi ọnọ enye ye Lysias. Ye ukpeme mbonekọn̄ ẹma ẹda apostle emi ẹsọk Antonius Felix, Andikara ke Caesarea, kpa ifụm ukara mbon Rome ke Judea. Ke ama ọkọn̄wọn̄ọ ọnọ Paul ete ke iyekop se enye enyenede nditịn̄, Felix ama esịn Paul ke ubọk mbon ukpeme Ukara Rome ke ufọk Akwa Herod, kpa ibuot itieutom andikara.
Uko ke Iso Mme Andikara
13. Paul ọkọnọ Felix ikọ ntiense aban̄a nso, ndien ye nso utịp?
13 Ibịghike apostle emi ama akan̄ idem ke mme nsunsu edori ikọ onyụn̄ ọnọ Felix ikọ ntiense uko uko. (24:1-27) Ke iso mme Jew oro ẹkedoride enye ikọ, Paul ama owụt ete ke imọ ikotịbeke ntịme. Enye ama ọdọhọ ete ke imọ imonịm mme n̄kpọ oro ẹwetde ke Ibet ye mme Prọfet ke akpanikọ inyụn̄ idori enyịn ite ke “nti owo ye mme idiọkowo ẹyeset ke n̄kpa.” Paul akaka Jerusalem ye “enọ” (mme etịbe ẹketịpde ẹnọ ẹsọk mme mbet Jesus, ẹmi ekemede ndidi ukọbọ ekedi ntak ubuene mmọ) ama onyụn̄ anam idemesie asana nte ibet etemede. Okposụkedi Felix okosiode ubiereikpe onịm, Paul ke ukperedem ama ọkwọrọ ikọ ọnọ enye ye n̄wan esie Drusilla (adiaha Herod Agrippa I) aban̄a Christ, edinen ido, mfaraidem, ye ikpe oro edidide. Ke okopde ndịk oto utọ utịn̄ikọ oro, Felix ama ọdọhọ Paul aka kan̄a. Ke ukperedem, nte ededi, enye ama awak ndidọn̄ ẹkekot apostle emi, odoride enyịn ndibọ ubọkedem edi ke ikpîkpu. Felix ama ọfiọk ete Paul ikeduehe isop edi ama ọkpọn̄ enye do ke n̄kpọkọbi, odoride enyịn mme Jew ndinen iso ye imọ. Isua iba ke ukperedem, Porcius Festus ama ada itie Felix.
14. Ewe ndutịm ibet ke Paul ọkọbọ ufọn oto ke ini ọkọbiọn̄ọrede ke iso Festus, ndien nso mbiet n̄kpọ ke afo okụt ke n̄kpọ emi?
14 Paul n̄ko ama akan̄ idem uko uko ke iso Festus. (25:1-12) Edieke apostle emi okodotde n̄kpa, enye ikpasuaha ndikpa, edi owo baba kiet ikemeke ndiyak imọ nnọ mme Jew ntre ke asari. Paul ama ọdọhọ ete, “Mmotomo ubọk Caesar,” ọbọde ufọn oto unen oro eyenisọn̄ Rome enyenede ndidi se ẹdomode ikpe esie ke Rome (ke ini oro mbemiso Nero). Ke ẹnyịmede eben̄e emi, Paul “eyedi ntiense ke Rome,” nte ẹkebemde iso ẹtịn̄. (Utom 23:11) Mme Ntiense Jehovah n̄ko ẹsibọ ufọn ẹto mme ndutịm ẹnamde ke ‘edin̄wana nnyụn̄ nda ibet nnam eti mbụk ọsọn̄ọ ada.’—Philippi 1:7.
15. (a) Ewe prọfesi ikosu ke ini Paul ọkọbiọn̄ọrede ke iso Edidem Agrippa ye Caesar? (b) Didie ke Saul ‘akatịgha ukịm enan̄’?
15 Edidem Herod Agrippa II eke edem edere Judea ye Bernice, eyeneka esie an̄wan (emi enye akanamde use) ẹma ẹkop ikọ Paul ke ini ẹkekade ndise Festus ke Caesarea. (25:13-26:23) Ke ndinọ Agrippa ye Caesar ikọ ntiense, Paul ama osu prọfesi oro nte ke enye eyekama enyịn̄ ọbọn̄ aka ke iso ndidem. (Utom 9:15) Ke etịn̄de ọnọ Agrippa se ikotịbede ke usụn̄ uka Damascus, Paul ama etịn̄ ete ke Jesus ọkọdọhọ ete: “Edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ye afo nditịgha ukịm enan̄.” Nte ọsọn̄ibuot enan̄ ọnọde idemesie unan ke ndibiọn̄ọ n̄kûkịm ukịm enan̄, Saul ọkọnọ idemesie unan ke ndin̄wana ye mme mbet Jesus, oro ẹkenyenede ibetedem Abasi.
16. Didie ke Festus ye Agrippa ẹkenam n̄kpọ ẹban̄a ikọ ntiense Paul?
16 Didie ke Festus ye Agrippa ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a? (26:24-32) Sia mîkekemeke ndifiọk ediset ke n̄kpa, idem onyụn̄ akpade enye ke ntak mbuọtidem Paul, Festus ama ọdọhọ ete: “Akwa ukpepn̄kpọ anam fi ọdọn̄ọ idat.” Kpasụk ntre, ndusụk owo idahaemi ẹsidọhọ ke Mme Ntiense Jehovah ẹdọn̄ọ idat, okposụkedi mmọ ke akpanikọ ẹbietde Paul ke “n[di]tịn̄ akpanikọ ye eti ibuot.” “Kpa ke ekpri editịn̄ emi ọdọn̄ fi ndinam mi n̄kabade ndi Christian,” ntre ke Agrippa ọkọdọhọ, oro eketrede ikpe oro, edi onyịmede ete ke ẹkpekesana Paul ẹyak edieke enye mîkpokotomoke ubọk Caesar.
Mme Afanikọn̄ ke Akwa Inyan̄
17. Didie ke afo ekpetịn̄ aban̄a mme afanikọn̄ oro ẹkesobode ke akwa inyan̄ ke ini Paul akakade Rome?
17 Isan̄ uka Rome ama osio Paul anyan ọnọ “afanikọn̄ ke akwa inyan̄.” (2 Corinth 11:24-27) Etubom ekọn̄ oro ekekerede Julius ekese aban̄a mbon-n̄kpọkọbi oro ẹkesiode ẹkpọn̄ Caesarea ẹka Rome. (27:1-26) Ke ini ubom mmọ ekebehede ke Sidon, ẹma ẹnyịme Paul aka ekese mme andinịm ke akpanikọ oro ẹkenamde idem atara enye ke n̄kan̄ eke spirit. (Men 3 John 14 domo.) Ke Myra ke Asia Minor, Julius ama anam mbon-n̄kpọkọbi ẹdụk ubom ibokpot oro okosiode aka Italy. Kpa ye ọkpọsọn̄ oyobio oro akabarade, mmọ ẹma ẹwat ẹsịm esụk mbehe oro, Eti Itie-uduọk-ukwak, ekperede obio Lasea eke mbon Crete. Ke ẹma ẹkekpọn̄ do ẹdụk usụn̄ akade Phoenix, ọkpọsọn̄ oyobio edem edere usiahautịn ama omụm ubom. Sia ẹkefehede ndịk mbak edika ẹkebak ẹda ke utan Syrtis eke edem edere Africa, mbonuwat ẹma “ẹsụhọde n̄kpoduoho ito,” iso-ọfọn afara ye adaha afara. Ke ukperedem ẹma ẹda urụk ẹbọp ẹkanade idem ubom oro man mben ubom oro okûsiaha. Ke ndan̄nsiere oyobio oro okosụk ọsọsọn̄ ubọk, ndien ẹma ẹnam ubom efere ke ndision̄o se idọn̄ọde ke esịt nduọn̄ọ ke mmọn̄. Ke ọyọhọ usen ita, mmọ ẹma ẹsion̄o mme n̄kpọutom ubom ẹduọn̄ọ. Ke etiede nte ẹduọk ofụri idotenyịn, angel ama ọbiọn̄ọde Paul ke iso onyụn̄ etịn̄ ọnọ enye ete okûkop ndịk, koro enye eyeda ke iso Caesar. Nso nsụkesịt ke ekedi ntem ke ini apostle emi ọkọdọhọde kpukpru mbonisan̄ oro ete ke mmimọ iyefiọrọ ikabak ke isuo kiet!
18. Ke akpatre, nso ikotịbe inọ Paul ye ekemmọ mbonisan̄ mmọn̄?
18 Mbonisan̄ mmọn̄ oro ẹma ẹbọhọ. (27:27-44) Ke ufọt okoneyo ke ọyọhọ usen 14, mbonuwat oro ẹma ẹfiọk ẹte ke obot ekpere. Edidomo utụn̄ọ mmọn̄ ama ọsọn̄ọ emi, ndien ẹma ẹsụhọde mme ukwak ubom ẹsịn ke mmọn̄ mbak ubom edidoro ke itiat. Ke Paul akpakde mmọ, ofụri irenowo 276 oro ẹma ẹdia n̄kpọ. Ndien ẹma ẹnam ubom efehe ke ndision̄o ibokpot nduọn̄ọ ke mmọn̄. Ke eyo esierede, mbonuwat ẹmi ẹma ẹsịbe urụk ukwak ubom, ẹtat urụk ẹmi ẹkedade ẹbọp ubọi, ẹnyụn̄ ẹkot afara iso ubom ẹnọ ofụm. Ubom oro ama awat okodoro ke utan, ndien etak ubom ama ọtọn̄ọ ndin̄wụre mbai mbai. Edi kpukpru owo ẹma ẹbọhọ ẹkesịm obot.
19. Nso ikotịbe inọ Paul ke Malta, ndien nso ke enye akanam ọnọ mbon eken do?
19 Ye mbịt mbịt idem ye mmemidem, mbon oro ubom mmọ okosịpde mi ẹma ẹfiọhọ idemmọ ke Malta, ke ebiet emi mbon isuo oro “[ẹkefọnde] ido ye [mmọ] etieti.” (28:1-16) Nte Paul ekemende ifia esịn ke ikan̄, nte ededi, uye-ikan̄ ama anam ifu-ifu ibọm ọwọrọ awan̄a enye ke ubọk. (Idahaemi mme urụkikọt oro ẹnyenede ifọt idụhe ke Malta, edi emi ekedi “anyan unam.”) Mbon Malta ẹkekere ẹte Paul edi owotowo oro “Edinen Ikpe” mîkpayakke enye odu uwem, edi ke ini Paul mîkọduọhọ ikpa inikiet m̀mê ndifụt, mmọ ẹma ẹdọhọ ẹte ke enye ekedi abasi. Paul ke ukperedem ama ọkọk ediwak owo udọn̄ọ, esịnede ete Publius, andikara Malta, ọfiọn̄ ita ke oro ebede, Paul, Luke, ye Aristarchus ẹma ẹtọn̄ọ ntak ẹdụk ubom emi idiọn̄ọ esie edide “Nditọ Zeus,” (NW) (Castor ye Pollux, kpa amana-iba mme abasi oro ẹkekerede ke ekesifọn mfọn ye mme awatinyan̄). Ke ebehede ke Puteoli, Julius ama ọwọrọ ọdọk ye owo-n̄kpọkọbi esie. Paul ama ọkọm Abasi onyụn̄ okop ndọn̄esịt ke ini mme Christian ẹketode ibuot obio Rome ẹdisobo ye mmọ ke An̄waurua Appius ye Ufọkisen Ita ke Usụn̄ Appius. Ke akpatre, ke Rome, ẹma ẹyak Paul odụn̄ ke idemesie, okposụkedi owoekọn̄ kiet ekekpemede enye.
Kaiso Kwọrọ Obio Ubọn̄ Jehovah!
20. Nso utom ke Paul ekesịn idem anam ke ufọkidụn̄ esie ke Rome?
20 Ke ufọkidụn̄ esie ke Rome, Paul ama ọkwọrọ Obio Ubọn̄ Jehovah uko uko. (28:17-31) Enye ama ọdọhọ ikpọ owo mme Jew ete: “Koro nsịne ke n̄kpọkọbi emi kaban̄a idotenyịn Israel.” Idotenyịn oro ama abuana edinyịme Messiah, kpa n̄kpọ oro anade nnyịn n̄ko inyịme ndibọ ufen. (Philippi 1:29) Okposụkedi ekese mme Jew oro mîkonịmke ke akpanikọ, ediwak mme Gentile ye mme nsụhọ Jew ẹma ẹnyene esịt eke ọfọnde. (Isaiah 6:9, 10) Ke isua iba (c. 59-61 C.E.) Paul ama adara kpukpru mbon oro ẹkekade ẹbịne enye, “ọkwọrọ Ubọn̄ Abasi, onyụn̄ ekpep mme owo aban̄a ọbọn̄ Jesus Christ an̄wan̄wa, ndomo owo kiet ikpanke enye.”
21. Tutu ke akpatre ini uwem esie ke isọn̄, nso uwụtn̄kpọ ke Paul okonịm?
21 Nero nte an̄wan̄ade ama etebe Paul ikpe onyụn̄ asana enye ayak. Ndien apostle emi ama afiak ọtọn̄ọ utom esie ke ebuana ye Timothy ye Titus. Nte ededi, ẹma ẹtọn̄ọ ntak ẹsịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Rome (c. 65 C.E.) ndien etie nte enye akakpa n̄kpa usụn̄ Abasi ke ubọk Nero. (2 Timothy 4:6-8) Edi tutu osịm akpatre, Paul ama onịm eti uwụtn̄kpọ nte uko uko owo oro ọkwọrọde Obio Ubọn̄. Ye ukem edu oro ke akpatre eyo emi, kpukpru mbon oro ẹyakde idem ẹnọ Abasi ẹkpekam ẹkwọrọ Obio Ubọn̄ Jehovah uko uko!
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Nso ukpep usan̄autom ke Paul ọkọnọ mbiowo Ephesus?
◻ Didie ke Paul okonịm uwụtn̄kpọ edisụk idem nnọ uduak Abasi?
◻ Amaedi afai afai mbon ntịme, nso mbiet n̄kpọ idu ke mme ifiọk n̄kpọntịbe Paul ye eke Mme Ntiense Jehovah mfịn?
◻ Nso ndutịm ibet ke Paul ọkọbọ ufọn oto ke ini okodude ke iso Festus, Andikara, ndien ewe mbiet n̄kpọ ke emi enyene?
◻ Nso utom ke Paul ekesịn idem anam ke ufọkidụn̄ esie ke Rome, onịmde nso uwụtn̄kpọ?