Ikọ Abasi Odu ke Nsinsi
“Ikọ Abasi nnyịn ayada ke nsinsi.”—ISAIAH 40:8.
1. (a) Nso ke “ikọ Abasi nnyịn” mi ọwọrọ? (b) Mme un̄wọn̄ọ owo ẹtie didie ke ẹmende ẹdomo ye ikọ Abasi?
MME owo ẹnyene ntụhọ edikọn̄ mbuọtidem mmọ ke un̄wọn̄ọ mme ọwọrọiso iren ye iban. Edi inamke n̄kpọ m̀mê mme un̄wọn̄ọ ẹmi ẹfọn adan̄a didie ye mme owo oro ẹyomde ukpụhọde ke idaha mmọ ke uwem, mmọ ẹtie nte mme flawa oro ẹyemerede ke ini ẹmende ẹdomo ye ikọ Abasi nnyịn. (Psalm 146:3, 4) Ke se ibede isua 2,700 ẹmi ẹkebede, Jehovah Abasi ama ọnọ prọfet Isaiah odudu spirit ndiwet ete: “Ofụri obụkidem edi mbiet, ofụri mfọn esie onyụn̄ ebiet ediye ikọn̄ ikọt. Mbiet amasat, ediye ikọn̄ onyụn̄ akpa: edi ikọ Abasi nnyịn ayada ke nsinsi.” (Isaiah 40:6, 8) Nso idi “ikọ” oro odude ke nsinsi do? Edi ikọ Abasi aban̄ade uduak esie. Mfịn nnyịn imenyene “ikọ” oro ke uduot oro ẹwetde-wet ke Bible.—1 Peter 1:24, 25.
2. Jehovah okosu ikọ esie kaban̄a Israel ye Judah eset kpa ye nso edu ye mme edinam?
2 Mme owo oro ẹkedude uwem ke eyo Israel eset ẹma ẹkụt nte se Isaiah ekewetde oro ekedide akpanikọ. Ebede ke mme prọfet esie Jehovah ama ebem iso etịn̄ ete, ke ntak ọkpọsọn̄ unana mbuọtidem ke enye, ẹyetan̄ akpa esien duop eke obio ubọn̄ Israel ndien ekem esien iba eke obio ubọn̄ Judah ẹka ntan̄mfep. (Jeremiah 20:4; Amos 5:2, 27) Okposụkedi mmọ ẹkekọbọde, idem ẹwotde, mme prọfet Jehovah, ẹfọpde ikpan̄wed oro ekesịnede etop ntọt Abasi, ẹkenyụn̄ ẹkpede Egypt ubọk ndin̄wam ke ekọn̄ man ẹbiọn̄ọ enye ndisu, ikọ Jehovah ikokpụho. (Jeremiah 36:1, 2, 21-24; 37:5-10; Luke 13:34) Ke adianade do, un̄wọn̄ọ Abasi ndifiak nda nsụhọ mme Jew oro ẹkabarede esịt nnyọn̄ ndi isọn̄ mmọ ama enyene n̄wọrọnda edisu.—Isaiah, ibuot 35.
3. (a) Mme un̄wọn̄ọ ewe oro Isaiah ekewetde ẹnen̄ede ẹdi akpan n̄kpọ udọn̄ ẹnọ nnyịn? (b) Ntak emi afo enịmde ete ke mme n̄kpọ ẹmi ke akpanikọ ẹyesu?
3 Ebede ke Isaiah, Jehovah n̄ko ama ebem iso etịn̄ aban̄a edinen ukara oro edikarade ubonowo ebe ke Messiah, edinyan̄a owo nsio ke idiọkn̄kpọ ye n̄kpa, ye edinam isọn̄ akabade edi paradise. (Isaiah 9:6, 7; 11:1-9; 25:6-8; 35:5-7; 65:17-25) Ndi mme n̄kpọ ẹmi n̄ko ẹyesu? Eyịghe ndomokiet idụhe iban̄a oro! ‘Abasi ikemeke ndisu nsu.’ Enye ama anam ẹwet ntịn̄nnịm ikọ esie ẹnịm ke ufọn nnyịn, ndien enye ama okụt ete ke ẹtịm enye ẹnịm.—Titus 1:2; Rome 15:4.
4. Okposụkedi owo mîketịmke akpasarade uwetn̄kpọ Bible inịm, didie ke edi akpanikọ nte ke ikọ Abasi “enyene uwem”?
4 Jehovah iketịmke akpasarade uwetn̄kpọ emi mme ewetn̄wed eset ẹkewetde mme prọfesi oro inịm. Edi “ikọ” esie, uduak esie emi ẹtan̄ade, owụt nte idide ikọ oro odude uwem. Uduak oro asan̄a aka iso iso nte n̄kpọ mîkemeke ndibiọn̄ọ, ndien nte enye asan̄ade, mme ekikere ye uduakesịt mme owo ẹmi enye otụkde ẹyarade. (Mme Hebrew 4:12) N̄ko-n̄ko, n̄wetnnịm mbụk owụt nte ke editịm nnịm ye edikabade N̄wed Abasi eke odudu spirit ebe ke ndausụn̄ Abasi.
Ke Ini Okosobode Mme Ukeme Ẹkesịnde Ndisọhi Enye Mfep
5. (a) Edidem Syria ekesịn nso ukeme ndisobo N̄wed Abasi Usem Hebrew eke odudu spirit mfep? (b) Ntak emi enye okokpude?
5 Ediwak ini, mme andikara ẹma ẹdomo ndisobo mme uwetn̄kpọ eke odudu spirit emi. Ke 168 M.E.N., Edidem Antiochus Epiphanes eke Syria (oro ẹwụtde ke page 10) ama ọbọp itieuwa ọnọ Zeus ke temple oro ẹkeyakde ẹnọ Jehovah. Enye n̄ko ama oyom ‘mme n̄wed Ibet,’ ọfọp mmọ, onyụn̄ ọdọhọ ke ẹyewot owo ekededi eke edinyenede mme utọ N̄wed Abasi oro. Kpa ye adan̄a ediwak ibat oro enye ọkọfọpde ke Jerusalem ye Judea, enye ikekemeke ndisọhi N̄wed Abasi mfep ofụri ofụri. Ke ini oro otu mme Jew ẹma ẹsuana ẹyọhọ ediwak idụt, ndien synagogue kiet kiet ama enyene mme ikpan̄wed eke esie.—Men Utom 13:14, 15 domo.
6. (a) Nso ọkpọsọn̄ ukeme ke ẹkesịn ndisobo N̄wed Abasi oro mme akpa Christian ẹkekamade? (b) Nso ikedi utịp?
6 Ukem ntre, ke 303 E.N., Diocletian Andikara eke Rome ama ọnọ ewụhọ ete ẹwụri mme itie mbonoesop Christian ẹnyụn̄ ‘ẹfọp N̄wed Abasi [mmọ] ke ikan̄.’ Utọ nsobo oro ama aka iso ke isua duop. Okposụkedi ukọbọ emi ekenyenede ndịk, Diocletian ikekemeke ndisọhi Ido Ukpono Christ mfep, m̀mê Abasi ndikayak mme isụn̄utom andikara oro ẹsobo kpukpru se ẹkesion̄ode ẹto idem ikpehe kiet ke Ikọ Esie eke odudu spirit. Edi ebede ke nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a edisuan ye edikwọrọ Ikọ Abasi, mme andibiọn̄ọ oro ẹma ẹyarade se ikodude mmọ ke esịt. Mmọ ẹma ẹwụt idemmọ nte idide mbon oro Satan ekịmde enyịn ẹnyụn̄ ẹnamde uduak esie.—John 8:44; 1 John 3:10-12.
7. (a) Nso ukeme ke ẹkesịn ndibiọn̄ọ ifiọk Bible ndisuana ke n̄kan̄ edem usoputịn Europe? (b) Edikabade ye edimịn̄ Bible ọkọyọhọ nso uduak?
7 Mme ukeme ndikpan ifiọk Bible ndisuana ama ọwọn̄ọde odụk afan̄ efen. Ke ini Latin mîkedịghe ọsọ usem aba, ikedịghe mme andikara ẹdide mme okpono ndem edi mbon oro ẹkedọhọde nte idide mme Christian—Pope Gregory VII (1073-1085) ye Pope Innocent III (1198-1216)—ẹkesịn ifịk ẹbiọn̄ọ edikabade Bible nsịn ke mme usem oro mme usụhọde owo ẹsemde. Ke ukeme nditre eneni oro ẹkenyenede ye odudu ukara ufọkabasi, Esop Roman Catholic eke Toulouse, France, ke 1229, ama owụk ewụhọ ete ke mme usụhọde owo ikemeke ndinyene mme n̄wed Bible ke usem ofụri owo. Ẹma ẹkama Ukara Ufịk ẹnam n̄kpọ ibak ibak ndinam ẹnịm ewụhọ emi. Edi, ke isua 400 eke Ukara Ufịk ama ekebe, mme andima Ikọ Abasi ẹma ẹkabade ofụri Bible ẹnyụn̄ ẹsuan mme nsiondi esie oro ẹkemịn̄de ke n̄kpọ nte usem 20, adianade ye n̄kpri usem efen efen, ye mme akpan ikpehe esie ke usem 16 efen.
8. Ke ọyọhọ isua ikie 19, nso iketịbe ke afan̄ edikabade ye edisuan Bible ke Russia?
8 Ikedịghe Ufọkabasi Roman Catholic ikpọn̄ okodomo ndidịp mme usụhọde owo Bible. Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke ọyọhọ isua ikie 19, Pavsky, prọfesọ ke Akwa Ufọkn̄wed Ukpep Ukpepn̄kpọ Ido Ukpono ke St. Petersburg, ama akabade Gospel Matthew oto ke usem Greek esịn ke usem Russian. Ẹma ẹkabade mme n̄wed efen eke N̄wed Abasi Christian Usem Greek ẹsịn ke usem Russian n̄ko, ndien Pavsky akanam n̄kpọ nte andiwet. Ẹma ẹsuan mmọemi ntatara ntatara tutu, ebede ke ndausụn̄ esop ufọkabasi, ke 1826 ẹma ẹnyịk andikara ndinam N̄ka Bible Mbon Russia odu ke idak edise enyịn eke “Edisana Esop” Ufọkabasi Orthodox mbon Russia, emi ekefịkde mme edinam esie uforo uforo adan̄aoro enịm. Ekem, Pavsky ama akabade N̄wed Abasi Usem Hebrew oto ke usem Hebrew esịn ke usem Russian. Ke n̄kpọ nte ukem ini oro, Makarios, akwa isụn̄utom Ufọkabasi Orthodox, n̄ko ama akabade N̄wed Abasi Usem Hebrew oto ke usem Hebrew esịn ke usem Russian. Ẹma ẹnọ mmọ mbiba ufen ke ukeme oro mmọ ẹkesịnde, ndien ẹma ẹsịn mme edikabade mmọ ke itie ubonn̄kpọ ufọkabasi. Ufọkabasi ama ebiere ndinam Bible odu ke akani usem Slavonic, emi ke ini oro mme usụhọde owo mîkekemeke ndikot m̀mê ndifiọk se ọwọrọde. Ekedi n̄kukụre ke ini owo mîkekemeke aba ndifịk mme ukeme oro mme owo ẹkesịnde ndinyene ifiọk Bible ke “Edisana Esop,” ke 1856, ọkọtọn̄ọ edikabade eke esie, anamde ntre ye mme ndausụn̄ oro ẹketịmde ẹdiomi man ẹkụt ẹte ke mme ikọ oro ẹdade ẹkekem ye mme ekikere ufọkabasi. Ntem, ke ebuana ye edisuan Ikọ Abasi, ubahade ama ọwọrọ owụt idem ke ufọt enyọn̄ enyọn̄ ido mme adaiso ido ukpono ye ataata uduakesịt mmọ, nte mme ikọ ye mme edinam mmọ ẹkewụtde.—2 Thessalonica 2:3, 4.
Ndikpeme Ikọ Mbiọn̄ọ Mbiara
9. Didie ke ndusụk mme akabade Bible ẹkewụt ima oro mmọ ẹnyenede ẹnọ Ikọ Abasi?
9 Ke otu mbon oro ẹkekabarede ẹnyụn̄ ẹsion̄ode N̄wed Abasi ẹkedi irenowo oro ẹketịmde ẹma Ikọ Abasi ẹnyụn̄ ẹsịnde ọkpọsọn̄ ukeme ndinam enye odu ọnọ kpukpru owo. Ẹkewot William Tyndale (ke 1536) ke se enye akanamde ndinam Bible odu ke Ikọmbakara. Ukara Ufịk Ido Ukpono Catholic ama esịn Francisco de Enzinas ke ufọk-n̄kpọkọbi (ke 1544 ebede) ke ndikakabade nnyụn̄ mmịn̄ N̄wed Abasi Christian Usem Greek ke usem Spanish. Ke esịnde uwem esie ke itiendịk, Robert Morrison (ọtọn̄ọde ke 1807 esịm 1818) ama akabade Bible esịn ke usem Chinese.
10. Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹwụt ke mme akabade n̄wed ẹma ẹdu ẹmi mme odudu efen ẹkenụkde utu ke ndidi ima oro ẹnyenede ẹnọ Ikọ Abasi?
10 Ke ndusụk ini, nte ededi, mme n̄kpọ efen oro ẹnyenede ke ekikere utu ke ima oro ẹnyenede ẹnọ Ikọ Abasi ẹkesikara utom mme osion̄o m̀mê mme akabade n̄wed. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ inan̄ ẹmi: (1) Mbon Samaria ẹma ẹbọp temple ke Obot Gerizim nte udiana temple oro okodude ke Jerusalem. Ke ndinọ edinam oro ibetedem, ẹma ẹdian n̄kpọ ke Akpa N̄wed Ition eke Bible mbon Samaria ke Exodus 20:17. Ẹma ẹdian ewụhọ, nte n̄kpọ eke edide ubak Ibet Duop, man ẹbọp itieuwa itiat ke Obot Gerizim ẹnyụn̄ ẹwa mme uwa do. (2) Owo oro ekebemde iso akabade n̄wed Daniel esịn ke Septuagint usem Greek ama awaha ọkpọn̄ usụn̄ ke mme edikabade esie. Enye ama esịn mme ikọ oro enye ekekerede ke ẹyefori m̀mê ẹyenam se ikodude ke uwetn̄kpọ usem Hebrew an̄wan̄a. Enye ama ebe ọkpọn̄ mme ntọt oro enye ekekerede ke mme andikot idimaha. Ke ini enye akakabarede prọfesi aban̄ade ini oro Messiah ediwụtde idem, oro ẹkụtde ke Daniel 9:24-27, enye ama ọdọhọ ke ufan̄ ini oro ẹwụtde do inenke onyụn̄ adian n̄kpọ, okpụhọ n̄kpọ, onyụn̄ ọwọn̄ọde mme ikọ ewet, ndusụk ye ekikere ndinam prọfesi oro ọsọn̄ọ en̄wan mme Maccabee. (3) Ke ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N., ke uwetn̄kpọ usem Latin kiet, owo kiet emi enyenede ebeubọk ifiopesịt emi adade ọnọ Ukpepn̄kpọ Abasi-Ita-ke-Kiet nte an̄wan̄ade ama esịn mme ikọ emi “ke heaven, Ete, Ikọ, ye edisana spirit; ndien mmọ mbita ẹmi ẹdi kiet” nte n̄kpọ eke edide ẹkot mmọemi ẹto 1 John 5:7. Ke ukperedem ẹma ẹmen ubak udịmikọ emi ẹsịn ke uwetn̄kpọ itien̄wed Bible usem Latin. (4) Louis XIII (1610-1643), ke France, ama ọnọ Jacques Corbin odudu ndikabade Bible nsịn ke usem French man ọbiọn̄ọ mme ukeme oro mbon Protestant ẹkesịnde. Ye uduak oro ke ekikere, Corbin ama esịn ndusụk n̄kpọ ke uwetn̄kpọ oro, esịnede n̄kpọ oro ẹtịn̄de ẹban̄a “edisana uwa Mass” ke Utom 13:2.
11. (a) Didie ke Ikọ Abasi akaka iso odu kpa ye unana edinam akpanikọ eke ndusụk mme akabade n̄wed? (b) Uyarade uwetn̄kpọ eset ifan̄ odu ndiwụt se Bible eketịn̄de ke akpasarade? (Se ekebe.)
11 Jehovah ikọbiọn̄ọke edinam n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro ye Ikọ esie, m̀mê enye ndikpụhọde uduak esie. Nso utịp ke emi ekenyene? Ndidian mme n̄kpọ nditịn̄ mban̄a Obot Gerizim ikanamke ido ukpono mbon Samaria akabade edi n̄kpọutom oro Abasi akadade ọdiọn̄ ubonowo. Utu ke oro, enye ọkọnọ uyarade nte ke, okposụkedi ido ukpono mbon Samaria ọkọdọhọde ke imenịm Akpa N̄wed Ition eke Bible ke akpanikọ, owo ikemeke ndidọhọ ke enye ekpep akpanikọ. (John 4:20-24) Edikwan̄a ikọ ke Septuagint ikakpanke Messiah ndidi ke ini oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ebe ke prọfet Daniel. N̄ko-n̄ko, idem okposụkedi ẹkekamade Septuagint ke akpa isua ikie, mme Jew nte an̄wan̄ade ẹma ẹmehe ke ndikop ẹkotde N̄wed Abasi ke usem Hebrew ke mme synagogue mmọ. Nte utịp, ‘mme owo ẹketie ke idotenyịn’ ke ini edisu prọfesi oro akasan̄ade ekpere. (Luke 3:15) Amaedi mme n̄kpọ oro ẹkewetde ẹdian ke 1 John 5:7 ndisọn̄ọ Abasi-Ita-ke-Kiet ye ke Utom 13:2 ndiwụt ke Mass enen, emi ikokpụhọkede se idide akpanikọ. Ndien nte ini akakade ẹma ẹyarade ndudue oro ọyọhọ ọyọhọ. Ekese uwetn̄kpọ Bible eke akpasarade usem ẹnọ n̄kpọ ndida ndụn̄ọde nte edikabade ekededi enende.
12. (a) Nso ikpọ ukpụhọde ke ndusụk mme akabade Bible ẹkenam? (b) Ẹmi ẹkeka anyan adan̄a didie?
12 Mme ukeme efen oro ẹkesịnde ndikpụhọde N̄wed Abasi ama aka anyan akan edikpụhọde mme ikọ ke ibat ibat ufan̄ikọ. Mmọemi ẹma ẹsịne en̄wan oro ẹken̄wanade kaban̄a enyeemi Ata Abasi ke idemesie edide. Uduot ye udomo ukpụhọde oro ẹnamde ọnọ in̄wan̄în̄wan̄ uyarade kaban̄a odudu otode itie oro etịmde okop odudu akan eke owo m̀mê esop ubọk owo ekededi—ih, odudu otode akwa asua Jehovah, Satan kpa Devil. Ke ẹyakde idem ẹnọ odudu oro, mme akabade n̄wed ye mme osion̄o n̄wed—ndusụk owo ye ifịk, mmọ en̄wen mmen̄e mmen̄e—ẹma ẹtọn̄ọ ndisio ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi, Jehovah, mfep ke Ikọ esie eke odudu spirit ke ediwak tọsịn itie emi enye okodude. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini, ndusụk edikabade ẹmi ẹkabarede ẹto usem Hebrew ẹsịn ke usem Greek, Latin, German, Ikọmbakara, Italian, ye Dutch, ke adianade ye mmọ eken, ẹma ẹsio enyịn̄ Abasi ẹfep ofụri ofụri mîdịghe ẹyak enye odu ke ibat ibat itie kpọt. Ẹma ẹsio enye ẹfep n̄ko ke mme n̄wed eke N̄wed Abasi Christian Usem Greek.
13. Ntak emi ntatara ukeme oro ẹkesịnde ndikpụhọ n̄kpọ ke Bible mîkọsọhike enyịn̄ Abasi ifep ke ibuot mme owo?
13 Kpa ye oro, owo ikọsọhike ubọn̄ ubọn̄ enyịn̄ oro ifep ke ibuot mme owo. Mme edikabade N̄wed Abasi Usem Hebrew ke usem Spanish, Portuguese, German, Ikọmbakara, French, ye ediwak eken, ẹma ẹnam akpanikọ ẹsịn ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi. Etisịm ọyọhọ isua ikie 16, ọkpọkpọ enyịn̄ Abasi ama ọtọn̄ọ ndifiak ndu n̄ko ke nsio nsio edikabade N̄wed Abasi Christian Usem Greek ke usem Hebrew; etisịm ọyọhọ isua ikie 18, ke usem German; etisịm ọyọhọ isua ikie 19, ke usem Croatian ye Ikọmbakara. Idem okposụkedi mme owo ẹkemede ndidomo ndidịp enyịn̄ Abasi, ke ini ‘usen Jehovah’ edide edisịm, adan̄aoro, nte Abasi ọdọhọde, ‘mme idụt ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.’ Uduak Abasi oro ẹtan̄ade mi idikpụhu.—2 Peter 3:10; Ezekiel 38:23; Isaiah 11:9; 55:11.
Etop Esịm Ofụri Ekondo
14. (a) Etisịm ọyọhọ isua ikie 20, usem ifan̄ ke Europe ke ẹkemịn̄ Bible, ndien ye nso utịp? (b) Etisịm utịt 1914, Bible okodu ke usem ifan̄ ke Africa?
14 Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ọyọhọ isua ikie 20, ẹma ẹmemịn̄ Bible ke usem 94 oro ẹsemde ke Europe. Enye ama anam nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke ikpehe ererimbot n̄kan̄ oro ẹdu ke edidemede ẹban̄a akpanikọ oro nte ke mme n̄kpọntịbe oro ẹnyen̄ede ererimbot ẹyedi ke utịt Ini Mme Gentile ke 1914, ndien ke akpanikọ mmọ ẹma ẹdi! (Luke 21:24) Mbemiso enịm-mbụk isua 1914 oro okokụrede, ẹma ẹmịn̄ Bible, edide ofụri ofụri m̀mê ndusụk n̄wed esie ke usem 157 oro ẹsemde ke Africa, adianade ye mme usem Ikọmbakara, French, ye Portuguese oro ẹkamade ntatara ntatara. Ntem ẹma ẹsịn itiat idakisọn̄ ẹnọ edikpep mbon nsụhọdeidem eke ediwak ekpụk ye idụt ẹmi ẹdụn̄de do akpanikọ Bible oro anamde owo ọbọhọ ufụn ke n̄kan̄ eke spirit.
15. Nte ukperedem ini ọkọtọn̄ọde, Bible okodu awak adan̄a didie ke usem mme owo ke mme America?
15 Nte ererimbot okodụkde ukperedem ini oro ẹkebemde iso ẹtịn̄, Bible ama odu ntatara ntatara ke mme America. Mbon oro ẹkewọrọde idụn̄ ke Europe ẹma ẹsan̄a ye enye ke kpukpru nsio nsio usem mmọ. Ntatara ndutịm ukpep Bible ama ọtọn̄ọ, ye mme utịn̄ikọ an̄wa ye ntatara edisuan mme n̄wed Bible oro Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible eke Ofụri Ererimbot, nte ẹkesidiọn̄ọde Mme Ntiense Jehovah ini oro, ẹkemịn̄de. Ke adianade do, mme n̄ka umịn̄ Bible ẹma ẹmemịn̄ Bible ke usem 57 en̄wen ndiyụhọ udọn̄ mme amanaisọn̄ mbon Edem Usoputịn Ererimbot.
16, 17. (a) Ke nso udomo ke Bible ekedidu ke adan̄aemi ini ekedide edisịm ndikwọrọ ikọ ke ofụri ererimbot? (b) Didie ke Bible etịm owụt nte idide ata okopodudu n̄wed oro akade iso odu?
16 Ke adan̄aemi ini ekedide edisịm ndikwọrọ eti mbụk ke ofụri ererimbot mbemiso ‘utịt edide,’ Bible ikedịghe obufa n̄kpọ ke Asia ye mme isuo Pacific. (Matthew 24:14) Ẹma ẹmemịn̄ enye ke usem 232 ẹmi ẹsemde ke ikpehe ererimbot n̄kan̄ oro. Ndusụk ẹkedi ofụri Bible; ediwak ẹkedi mme edikabade N̄wed Abasi Christian Usem Greek; mmọ eken ẹkedi n̄wed kiet kiet eke Edisana N̄wed Abasi.
17 Nte an̄wan̄ade, Bible ikodụhe ibịghi nte ikpîkpu n̄wed emi ẹnịmde ke itie ubon n̄kpọeset. Ke otu kpukpru n̄wed oro ẹkedude, enye ekedi n̄wed oro ẹkabarede ẹnyụn̄ ẹsuande atara akan. Ke odude ke n̄kemuyo ye uyarade mfọnido Abasi, se ẹkewetde ke n̄wed oro ama osu. Mme ukpepn̄kpọ esie ye spirit oro ọkọnọde odudu ẹwet enye ẹma ẹnyene n̄ko utịp oro ebịghide ke uwem mme owo ke ediwak idụt. (1 Peter 1:24, 25) Edi ekese ke ẹkedi—ata ekese.
Nte Afo Emeti?
◻ Nso idi “ikọ Abasi” oro odude ke nsinsi?
◻ Nso ukeme ke ẹkesịn ndisọhi Bible mfep, ndien ye nso utịp?
◻ Didie ke ẹkekpeme eti idaha eke Bible?
◻ Didie ke ikọ aban̄ade uduak Abasi owụt nte idide odu uwem ikọ?
[Ekebe ke page 12]
Nte Nnyịn Imetịm Ifiọk Se Bible Eketịn̄de ke Akpasarade?
N̄kpọ nte uwetn̄kpọ usem Hebrew 6,000 oro ẹwetde ke ubọk ẹsọn̄ọ se idude ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. Ẹkewet ibat ibat ke otu mmọemi mbemiso eyo mme Christian. Ke nsụhọde n̄kaha ẹkewet uwetn̄kpọ 19 eke ofụri N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹmi ẹsụk ẹdude mbemiso ẹkesiode ukwak umịn̄n̄wed oro ẹtan̄de-tan̄ mme abisi ẹdọn̄ ẹdi. Ke adianade do, ọtọn̄ọde ke ini oro, ediwak edikabade ẹdu oro ẹkekabarede ke usem 28 en̄wen.
Amaedi N̄wed Abasi Christian Usem Greek, ẹma ẹwet n̄kpọ nte uwetn̄kpọ 5,000 ke usem Greek. Ẹnọ kiet ke otu mmọemi usenọfiọn̄ nte edide mbemiso 125 E.N., ntem edide isua ifan̄ kpọt ke ẹma ẹkekụre akpasarade uwetn̄kpọ. Ndien ẹkere ke ndusụk mbai ẹnen̄ede ẹbịghi ẹfiak edem. Amaedi n̄wed 22 ke otu 27 eke odudu spirit, n̄kpọ nte uwetn̄kpọ 10 esịm 19 oro ẹdide ofụri n̄wed ẹmi ẹkewetde ke ubọk ẹdu. N̄kpri-n̄kan ibat ofụri ofụri uwetn̄kpọ emi ẹkamade ubọk ẹwet ke n̄wed ekededi ke ikpehe Bible enyeemi edi ita—kaban̄a Ediyarade. Uwetn̄kpọ kiet eke ofụri N̄wed Abasi Christian Usem Greek ebịghi afiak edem ekesịm ọyọhọ isua ikie inan̄ E.N.
Idụhe n̄wed eset ndomokiet emi akpakịp uyarade uwetn̄kpọ eset ẹsọn̄ọde.