Ikọ Jehovah Amakara!
“Ntem ke ikọ Ọbọn̄ (Jehovah) ọkọri ọkpọsọn̄, onyụn̄ akara.”—UTOM 19:20.
1. Nso ke ẹdineme ke ukpepn̄kpọ Bible emi ke n̄wed Utom Mme Apostle?
JEHOVAH ke ekeberede usụn̄ adade osịm utom. Akpan akpan Paul, nte “apostle mme Gentile,” akpada iso ke utom oro. (Rome 11:13) Ke akpanikọ, n̄kaiso ukpepn̄kpọ nnyịn ke Utom Mme Apostle okụt enye nte ekesịnde idem inem inem ke mme isan̄ isụn̄ utom.—Utom 16:6-19:41.
2. (a) Didie ke apostle Paul akanam n̄kpọ nte ewetn̄wed oro Abasi ọnọde odudu ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte 50 C.E. osịm 56 C.E.? (b) Nso ikotịbe nte Abasi ọkọdiọn̄de utom Paul ye eke mbon eken?
2 Paul n̄ko ekedi ewetn̄wed eke odudu spirit Abasi. ọtọn̄ọde ke n̄kpọ nte 50 C.E. tutu osịm 56 C.E., enye ama etie ke Corinth ewet 1 ye 2 Thessalonica, etie ke obio oro m̀mê ke Syria eke Antioch ewet N̄wed Mbon Galatia, etie ke Ephesus ewet 1 Corinth, etie ke Macedonia ewet 2 Corinth, onyụn̄ etie ke Corinth ewet N̄wed Mbon Rome. Ndien nte Abasi ọkọdiọn̄de utom Paul ye eke mbon en̄wen, “ntem ke ikọ ọbọn̄ [Jehovah] ọkọri ọkpọsọn̄, onyụn̄ akara.”—Utom 19:20.
To ke Asia sịm Europe
3. Didie ke Paul ye mme nsan̄a esie ẹkenịm eti uwụtn̄kpọ ke se iban̄ade ndausụn̄ otode edisana spirit?
3 Paul ye nsan̄a esie ẹma ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ke edinyịme ndausụn̄ otode edisana spirit. (16:6-10) Iso-ọfọn otode ke mme ediyarade, mme ndap, m̀mê mme n̄kukụt, spirit ama ọbiọn̄ọ mmọ ndikwọrọ ikọ ke mbahade obio Asia ye mbahade obio Bithynia, ẹmi ke ukperedem ẹkedade eti mbụk ẹsịm do. (Utom 18: 18-21; i Peter 1:1, 2) Ntak emi spirit akakpande akpa ini oro ẹkeyomde ndidụk? Mme anamutom ikawakke, ndien spirit akada mmọ aka an̄wautom oro on̄wụmde mfri akan ke Europe. Ntre mfịn, edieke ẹberide usụn̄ edibe ndụk efakutom kiet, Mme Ntiense Jehovah ẹsikwọrọ ikọ ke ebiet en̄wen, ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke spirit Abasi eyeda mmimọ usụn̄ okowụt mbon mbieterọn̄.
4. Nso ke ẹkenam ẹban̄a n̄kukụt Paul aban̄ade owo Macedonia oro ekekpede ubọk oyom un̄wam?
4 Paul ye mme nsan̄a esie do ‘ẹma ẹbe ke’ Mysia, kpa ekpri obio kiet ke Asia Minor, nte efakutom isụn̄utom. Ke n̄kukụt, nte ededi, Paul ama okụt owo Macedonia ekpede ubọk oyom un̄wam. Ntre mme isụn̄utom ẹmi ẹma ẹsọsọp ẹka ke Macedonia, ekpri obio kiet ke Inua-Akpa Balkan. Ukem ntre, edisana spirit esida ediwak Mme Ntiense usụn̄ ndinam utom idahaemi ke ebiet ẹyomde mme ọkwọrọ Obio Ubọn̄ ẹtịm ẹwak.
5. (a) Ntak ẹkemede ndidọhọ ke ikọ Jehovah ama akara ke Philippi? (b) Ke nso usụn̄ ke ediwak Mme Ntiense eyomfịn ẹbiet Lydia?
5 Ikọ Jehovah ama akara ke Macedonia. (16:11-15) Philippi, ekedi obio oro nditọisọn̄ Rome ẹkewakde ẹkan, emi nte an̄wan̄ade ibat ibat mme Jew ẹkedụn̄de ndien synagogue ndomokiet ikodụhe. Ntre nditọete ẹmi ẹma ẹka “itie-akam” ke mben akpa ke edem obio. Lydia ama odu ke otu mbọn oro ẹkekụtde do, eyedi enye ekedi okpono Abasi ke ido mme Jew, otode Thyatira, obio kiet ke Asia Minor oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ ke utom udebi ọfọn̄ ke mmọn̄-n̄wed. Enye ekesinyam mmọn̄-n̄wed oro edide uduot mmọn̄ibọn̄ m̀mê ọfọn̄ oro ẹdade ndidi ẹdọk ye mme ọfọn̄ oro ẹdade mmọn̄-n̄wed emi ẹdebi. Ke Lydia ye ufọk esie ẹma ẹkena baptism, enye ama okot mmọ esen ata ifịk ifịk tutu Luke ekewet ete: “Enye onyụn̄ eyịre nnyịn.” Nnyịn imowụt esịtekọm inọ nditọete iban oro ẹtiede ntre mfịn.
Ekpeme Ufọk-N̄kpọkọbi Akabade Edi Andinịm ke Akpanikọ
6. Didie ke edinam demon akada osịm Paul ye Silas ndidi se ẹsịnde ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Philippi?
6 Anaedi esịt ama ayat Satan kaban̄a mme n̄kọri eke spirit ke Philippi, koro mme edinam demon do ama ada osịm edisịn Paul ye Silas ke ufọk-n̄kpọkọbi. (16:16-24) Ke ediwak usen eyenan̄wan emi ekenyenede “spirit idiọn̄” (ke ata ukem ukem ikọ, “spirit asabọ”) ama esitiene mmọ ke edem. Ekeme ndidi demon oro ekenyene edu Pythian Apollo, kpa abasi oro ẹkekerede ẹte ke enye okowot urụkikọt ẹkotde pyʹthon (asabọ). Eyenan̄wan emi ama esikọ ediwak okụk ọnọ mme eteufọk esie ke ndibre idiọn̄. Kamse, ekeme ndidi enye ama esisian mme ọtọin̄wan̄ ini nditọ n̄kpọ, mme n̄kaiferi ini ndidọ ndọ, ye mme ọdọkisọn̄ nyom n̄kpọuto ebiet ndiyom gold! Enye ama akaiso nditiene nditọete ẹmi onyụn̄ ofiori ete: “Mmọemi ẹdi ikọt Abasi Andikon̄-n̄kan, ẹmi ẹkwọrọde usụn̄ edinyan̄a ẹnọ mbufo.” Ekeme ndidi demon akanam enye etịn̄ emi ndinam etie nte ntịn̄nịmikọ eyenan̄wan emi edi enyeoro Abasi ọnọde ndausụn̄, edi mme demon inyeneke unen ndinọ etop aban̄ade Jehovah ye ndutịm esie kaban̄a edinyan̄a. Ke Paul ama akakpa mba ke mfịna emi, enye ama ebịn demon oro efep ke enyịn̄ Jesus. Mbubehe mmọ ama abiara, mme eteufọk eyenan̄wan emi ẹma ẹdụri Paul ye Silas ẹka an̄waurua, ke ebiet emi ẹkedade eto ẹtịm mmọ. (2 Corinth 11:25) Ekem ẹma ẹsịn mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹnyụn̄ ẹfat mmọ ukot ke ebuka. Ẹkeme ndikọhọde mme utọ ebuka oro man atian̄ade owo ukot ke odudu, ọnọde ọkpọsọn̄ ubiak.
7. Didie ke edisịn Paul ye Silas ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Philippi akada osịm edidiọn̄, ndien mme edidiọn̄ ẹkesịm mmanie?
7 N̄kpọkọbi emi ama ada mme edidiọn̄ ọsọk ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi ye ufọk esie. (16:25-40) Ke ufọt okoneyo Paul ye Silas ke ẹkebọn̄ akam ẹnyụn̄ ẹtoro Abasi ke ikwọ, ẹnịmde ke akpanikọ ẹte ke enye odu ye mmimọ. (Psalm 42:8) Inikiet inikiet unyekisọn̄ ama anam usụn̄ ufọk eberede onyụn̄ ọkpọhọde kpukpru n̄kpọkọbi oro ẹkeyịride ke ndodobi eto m̀mê ibibene. Ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ama efehe ndịk isop n̄kpa sia mbon n̄kpọkọbi imọ ẹfen̄ede. Ke ini enye okoyomde ndiwot idemesie Paul ama ofiori ete: “Kûnam idemfo idiọk: koro nnyịn kpukpru mi.” Ke adade Paul ye Silas ọwọrọ an̄wa, ekpeme ufọk-n̄kpọkọbi oro ama obụp m̀mê imọ idinam nso man ẹnyan̄a imọ. Ibọrọ ekedi, “Buọt idem ye ọbọn̄ Jesus.” Ke ama okokop ikọ Jehovah, “idahaoro nko enye ana baptism ye ofụri ufọk esie.” Nso idara ke oro akada edi ntem!
8. Nso ke mme ebiereikpe obio Philippi ẹkenam, ndien nso ke ẹkenam edieke edide mmọ ẹma ẹnyịme ndudue mmọ an̄wan̄wa?
8 Ke ndan̄nsiere, mme ebiereikpe ẹma ẹdọn̄ ẹkedọhọ ẹte ẹsana Paul ye Silas ẹyak. Edi Paul ama ọdọhọ ete: ‘Mmọ ẹma ẹmia nnyịn ẹmi idide nditọ Rome, ẹmi ikpe mîbiomke nnyịn, ẹnyụn̄ ẹsịn nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi; nte mmọ ẹyom kemi ndisio nnyịn ke ndịbe? Yak mmọ ẹdi ẹdida nnyịn ẹwọrọ.’ Edieke mme ebiereikpe oro ẹkenyịmede an̄wan̄wa ẹte ke mmimọ imedue, mmọ ẹkpemen̄e ndimia nnyụn̄ n̄kọbi mme Christian eken. Sia mîkekemeke ndibịn nditọisọn̄ Rome nsion̄o, mme ebiereikpe ẹmi ẹma ẹdi ẹdikpe nditọete ẹmi ubọk ẹte ẹwọrọ, edi mmọemi ẹkenam ntre ibọhọke ke ẹma ẹkesịn udọn̄ ẹnọ ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ. Utọ udọn̄ ntre idahaemi esinụk mbon Otu Ukara ye mbon eken ẹdade ke ibuot mmọ oro ẹsan̄ade-san̄a ndika n̄kese nnyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ ikọt Abasi ke ofụri ererimbot.
Ikọ Jehovah Akara ke Thessalonica ye Beroea
9. Nso usụn̄, oro Mme Ntiense Jehovah ẹsụk ẹtienede, ke Paul akada ‘anam an̄wan̄a onyụn̄ ọsọn̄ọ’ nte ke Messiah ekenyene ndikpa nnyụn̄ nset?
9 Ikọ Abasi ama onyụn̄ akara ke Thessalonica, ibuot obio Macedonia ye akpan esụk mbehe. (17:1-9) Do Paul ama ọkọk ibuot ye mme Jew, ‘anamde an̄wan̄a onyụn̄ ọsọn̄ọde’ nte ke Messiah ekenyene ndikpa nnyụn̄ nset ke n̄kpa. (Paul akanam ntre ke ndimen mme prọfesi ndomo ye mme n̄kpọntịbe oro ẹsude, nte Mme Ntiense Jehovah ẹsinamde.) Ntem, ndusụk mme Jew, ediwak mbon oro ẹkponode Abasi ke ido mme Jew, ye mmọ eken ẹma ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ. Ke ini ndusụk mme Jew oro ẹfụbede mmọ ufụp ẹketọn̄ọde ntịme edi mîkekwe Paul ye Silas, mmọ ẹma ẹmụm Jason ye nditọete eken ẹka ke iso mbọn̄ obio ẹnyụn̄ ẹdori mmọ ikọ utịmede ukara, kpa nsunsu edori ikọ oro ẹsụk ẹdoride ikọt Jehovah. Nte ededi, ẹma ẹsana nditọete oro ẹyak ke ẹma ẹkenam “ẹtie ubiọn̄, ẹte ntịme ididụhe.”
10. Ke nso ifiọk ke mme Jew ke Beroea ‘ẹkeda ini ẹdụn̄ọde’ N̄wed Abasi?
10 Ekem Paul ye Silas ẹma ẹka obio Beroea. (17:10-15) Do mme Jew ‘ẹma ẹda ini ẹdụn̄ọde’ N̄wed Abasi, nte Mme Ntiense Jehovah ẹsịnde udọn̄ ẹnọ mme owo ndinam mfịn. Mbon Beroea oro ikeyịkke se Paul eketịn̄de edi ẹkenam ndụn̄ọde ndisọn̄ọ nte ke Jesus ẹkedi Messiah. Utịp? Ediwak mme Jew ye ndusụk mbon Greek (iso-ọfọn mme okpono Abasi ke ido mme Jew) ẹma ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ. Ke ini mme Jew ẹtode Thessalonica ẹkenamde otuowo ẹbụmerede, nditọete ẹma ẹda Paul ẹkesụk ke n̄kan̄ inyan̄-inyan̄, ke ebiet emi ekemede ndidi ndusụk nsan̄a esie ẹma ẹdodụk ubom akade Piraeus (Piraiévs eyomfịn), kpa obio esụk mbehe Athens.
Ikọ Jehovah Amakara ke Athens
11. (a) Didie ke Paul ọkọnọ ikọ ntiense uko uko ke Athens, edi mmanie ẹketịn̄ ikọ ye enye eneni eneni? (b) Nso ke ndusụk owo ẹkenyene ke ekikere ke ini mmọ ẹketịn̄de ẹban̄a Paul nte “owo . . . mbubek ifiọk”?
11 Ẹma ẹnọ uko uko ikọ ntiense ke Athens. (17:16-21) Sia ikọ Paul akaban̄ade Jesus ye ediset ke n̄kpa, mbon akwaifiọk ẹma ẹtịn̄ ikọ ye enye eneni eneni. Ndusụk mmọ ẹkedi mbon Epicurus, ẹmi ẹkesọn̄ọde ẹwụt unọ idem inemesịt. Mmọ eken ẹkedi mbon Stoic, ẹmi ẹkesọn̄ọde ẹwụt unọ idem ntụnọ. Ndusụk mmọ ẹma ẹbụp ẹte, ‘Nso ke owo mbubek ifiọk emi oyom nditịn̄?’ “Owo . . . mbubek ifiọk” (ke ata ukem ukem ikọ, “atan̄-n̄kpasịp”) ọwọrọ ete ke Paul ekebiet inuen oro atan̄de n̄kpasịp onyụn̄ asuande mbubek ifiọk nsịt nsịt edi mînyeneke ọniọn̄. Mmọ eken ẹkedọhọ ẹte: “Enye etie nte andikwọrọ isen abasi.” Emi ekedi akwa n̄kpọ, koro Socrates ama ọduọk uwem esie ke utọ edori ikọ ntre. Ibịghike ẹma ẹda Paul ẹka ke Areopagus (Obot Mars), eyedi ebiet emi ẹkesinịmde akwa esopikpe ke an̄wa ẹkpere Acropolis.
12. (a) Mme ikpehe ewe ke utịn̄ikọ an̄wa oro ọfọnde ke ẹkụt ke utịn̄ikọ Paul ke Areopagus? (b) Mme akpan n̄kpọ ewe ke Paul eketịn̄ aban̄a Abasi, ndien ye mme nso utịp?
12 Utịn̄ikọ Paul ke Areopagus ekedi ata eti uwụtn̄kpọ nte kiet oro enyenede ntọn̄ọikọ eke ọfọnde, ikọ eke owụtde ifiọk, ye mfan̄a eke anamde ẹnịm ke akpanikọ—nte ẹkpepde ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi eke Mme Ntiense Jehovah. (17:22-34) Enye ọkọdọhọ ete ke mbon Athens ẹma ẹsịn idem ke ido ukpono ẹkan mbon eken. Kamse, mmọ ẹma ẹkam ẹnyene itieuwa kiet ẹte ke “Emi Enyene Abasi Emi Owo Mîfiọkke,” iso-ọfọn man ẹtre ndifụmi abasi ekededi! Paul eketịn̄ aban̄a Andibot emi “[akanamde] kpukpru mme idụt ẹto ke ekpụk kiet ẹwọrọ” onyụn̄ “onịm iduọk ini uwem mmọ ye adan̄a ebietidụn̄ mmọ,” utọ nte ini ndidịbede mbon Canaan mfep. (Genesis 15:13-21; Daniel 2:21; 7:12) Ẹkeme ndikụt Abasi emi, koro “nnyịn inyụn̄ idi nditọ Esie,” ntre ke Paul eketịn̄, etịn̄de otụk owo oro Jehovah okobotde onyụn̄ okotde oto mme etịn̄-uto mmọ, Aratus ye Cleanthes. Nte nditọ Abasi, nnyịn ikpekereke ite Andibot oro edide mfọnmma ebiet edisọi mbiet oro anana mfọnmma owo anamde. Inikiet ko Abasi ama ofụmi utọ ndisịme oro edi idahaemi enye ke eketịn̄ ọnọ ubonowo ete ẹkabade esịt, koro enye okonịmde usen eke enye edikpede ikpe ọnọ mme owo ke ubọk Owo emi enye emekde. Sia Paul “ọ[kọ]kwọrọde Jesus ye ediset ke n̄kpa,” otuowo oro enye eketịn̄de ikọ ọnọ ẹma ẹfiọk ẹte ke ikọ esie ọkọwọrọ ete ke Christ edidi Ekpeikpe oro.’ (Utom 17:18; John 5:22, 30) Utịn̄ikọ edikabade esịt ama efek mbon Epicurus, ndien mbon akwaifiọk Greek ẹkpekenyịme ikọ aban̄ade ukpọn̄ ikpaha ke nsinsi edi ikonyịmeke n̄kpa ye ediset ke n̄kpa. Nte an̄wan̄ade, nte ediwak owo mfịn oro idahaemi ẹsiode eti mbụk ke afara, ndusụk owo ẹma ẹdọhọ ẹte: ‘Nnyịn iyekop fi ini en̄wen.’ Edi Dionysius, ekpeikpe ye mbon eken ẹma ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ.
Ikọ Abasi Amakara ke Corinth
13. Didie ke Paul akan̄wam idemesie ke utom ukwọrọikọ, ndien nso mbiet n̄kpọ eyomfịn ke nnyịn ikụt?
13 Paul ama ebe osịm Corinth, kpa ibuot mbahade obio Achaia. (18:1-11) Do enye ama okụt Aquila ye Priscilla, ẹmi ẹkedide do ke ini Claudius Caesar ọkọnọde mme Jew oro mîkedịghe nditọisọn̄ Rome uyo ete ẹkpọn̄ Rome. Man an̄wam idemesie ke utom ukwọrọikọ, Paul ekesinam ufọkọfọn̄ ye n̄wan ye ebe ẹmi ẹkedide Christian. (1 Corinth 16:19; 2 Corinth 11:9) Ndisịbe nnyụn̄ n̄kịm ndisọn̄ ọfọn̄ idetebot ekedi ọkpọsọn̄ utom. Ukem ntre, Mme Ntiense Jehovah ẹnyene mme n̄kpọ obụkidem oro mmọ ẹyomde oto utom idịbi udia, edi akpan ubọkutom mmọ edi ukwọrọikọ.
14. (a) Ke osobode uyịre uyịre ukọbọ otode mme Jew ke Corinth, nso ke Paul akanam? (b) Didie ke ẹkesọn̄ọ ẹnọ Paul nte ke enye ekpenyene ndikaiso ndu ke Corinth, edi didie ke ẹda ikọt Jehovah usụn̄ mfịn?
14 Mme Jew ke Corinth ẹma ẹkaiso ẹtịn̄ ikọ isụn̄i isụn̄i nte Paul ọkọkwọrọde idaha Jesus nte Messiah. Enye ama eken̄ ọfọn̄idem esie ndiwụt ke imọbọhọ nduduọhọ ke ibuot mmọ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndinịm ukpepn̄kpọ ke ufọk Titius Justus, iso-ọfọn owo Rome. Ediwak owo (ẹsịnede Crispus, kpa akani etubom synagogue ye ufọk esie) ẹma ẹkabade ẹdi mme andinịm ke akpanikọ oro ẹnade baptism. Edieke usua mme Jew akanamde Paul eyịk ndikaiso ndu ke Corinth, eyịghe oro ama etre ke ini ọbọn̄ ọkọdọhọde enye ke n̄kukụt ete: ‘Kûfehe ndịk. Kaiso tịn̄ ikọ, koro ami ndude ye afo ndien owo ndomokiet idinamke fi idiọk. Ami mmenyene ediwak owo ke obio emi.’ Ntre Paul ama akaiso ekpep mme owo ikọ Abasi do, ofụri ofụri edide isua kiet ye ọfiọn̄ itiokiet. okposụkedi ikọt Jehovah mîkụtke n̄kukụt idahaemi, akam ye ndausụn̄ ẹtode edisana spirit ẹn̄wam mmọ ndinam mme mbiet ọniọn̄ ọniọn̄ ubiere oro otụkde mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄.
15. Nso ikotịbe ke ini ẹkedade Paul ẹka iso Gallio, Andikara?
15 Mme Jew ẹma ẹda Paul ẹka ke iso Junius Gallio, Andikara. (18:12-17) Mmọ ẹkedọhọ ke Paul ọkọkwọrọ ido ukpono oro ibet mîtemeke—kpa nsunsu edori ikọ oro mme ọkwọrọ ederi mbon Greek idahaemi ẹdoride Mme Ntiense Jehovah. Gallio ama ọdiọn̄ọ ete ke Paul ikeduehe isop oburobụt ikọ, n̄ko nte ke mme Jew ikereke iban̄a mfọnọ-n̄kpọ mbon Rome ye ibet esie, ntre enye ama ebịn mmọ efep. Ke ini mme andida nse ẹkemiade Sosthenes, kpa obufa etubom synagogue, Gallio ikọdọn̄ke enyịn, iso-ọfọn ekerede ete ke in̄wan̄în̄wan̄ adaiso ke ntịme oro ẹkesịnde ye Paul mi ọkọbọ se idotde ye enye.
16. Ntak ẹkenyịmede Paul okporo idet esie ke se iban̄ade akan̄a?
16 Paul ama osio ọkpọn̄ esụk mbehe Aegean eke Cenchreae aka ke Ephesus, kpa obio kiet ke Asia Minor. (18:18-22) Mbemiso anamde isan̄ oro ‘enye ama okporo idet esie, koro enye akakan̄ade akan̄a.’ Owo itịn̄ke m̀mê Paul akakan̄a akan̄a oro mbemiso akakabarede edi mbet Jesus mîdịghe m̀mê emi ekedi ntọn̄ọ m̀mê utịt ini akan̄a oro. Mme Christian idụhe ke idak Ibet, edi edi Abasi ọkọnọ akan̄a oro, okonyụn̄ edi edisana, ndien n̄kpọ baba kiet ikọdiọkke iban̄a utọ akan̄a oro. (Rome 6:14; 7:6,12; Galatia 5:18) Ke Ephesus, Paul ama ebuen ikọ ye mme Jew, ọn̄wọn̄ọde ndifiak n̄ka ke edide uduak Abasi. (En̄wọn̄ọ oro ama osu ke ukperedem.) Enye ndifiak n̄ka Syria eke Antioch ama ada udiana isan̄ isụn̄utom esie osịm utịt.
Ikọ Jehovah Amakara ke Ephesus
17. Kaban̄a baptism, nso item ke okoyom ẹnọ Apollos ye ndusụk mmọ eken?
17 Ibịghike Paul ama ọtọn̄ọ isan̄ isụn̄utom esie ọyọhọ ita (c. 52-56 C.E.). (18:23–19:7) Mi kan̄a ke Ephesus, Apollos ekekpep mme owo n̄kpọ aban̄a Jesus edi ọfiọkde baptism John ikpọn̄ ke idiọn̄ọ edikabade esịt kaban̄a idiọkn̄kpọ ẹkenamde ẹdian Ibet ediomi. Priscilla ye Aquila ẹma “ẹtịm ẹyarade usụn̄ Abasi ẹnọ enye,” ekeme ndidi ẹkenam an̄wan̄a nte ke edina baptism nte Jesus akanade abuana owo ndibụhọ ke mmọn̄ nnyụn̄ mbọ edisana spirit oro ẹken̄wan̄ade ẹduọk. Ke baptism oro akasan̄ade ye edisana spirit ama akada itie ke Pentecost eke 33 C.E., ama oyom owo ekededi oro akanade baptism John ọtọn̄ọ ntak ana baptism ke enyịn̄ Jesus. (Matthew 3:11, 16; Utom 2:38) Edikem ke Ephesus, n̄kpọ nte irenowo Jew 12 oro ẹma ẹkenana baptism John ẹma “ẹna baptism ke . . . enyịn̄ ọbọn̄ Jesus” ke n̄kukụre baptism ikaba oro ẹwetde ke N̄wed Abasi. Ke ini Paul okodoride mmọ ubọk, mmọ ẹma ẹbọ edisana spirit ye utịbe utịbe idiọn̄ọ iba oro owụtde unyịme eke heaven—edisem usem ye editịn̄ prọfesi.
18. Mmọn̄ ke Paul ọkọnọ ikọ ntiense ke adan̄aemi odude ke Ephesus, ndien ye mme nso utịp?
18 Ẹma ẹnam Paul enen̄ede esịn idem ke utom ke Ephesus, kpa obio oro mme andidụn̄ ẹkedide n̄kpọ nte owo 300,000. (19:8-10) Temple abasi-an̄wan esie oro, Artemis, ekedi kiet ke otu utịben̄kpọ itiaba eke ererimbot eset, ndien ufọkmbre esie ama ekeme ndidụk owo 25,000. Ke synagogue, Paul ama ‘ebuen ikọ’ ke ndinọ mfan̄a oro anamde ẹnịm ke akpanikọ, edi ama ọkpọn̄ do ke ini ndusụk owo ẹketịn̄de ikọ idiọk idiọk ẹban̄a Usụn̄ oro, m̀mê ido uwem oro ọkọn̄ọde ke mbuọtidem ke Christ. Ke isua iba, Paul ama esitịn̄ ikọ kpukpru usen ke ufọkn̄wed Tyrannus, ndien “ikọ” oro ama asuana ke ofụri mbahade obio Asia.
19. Nso ikada itie ke Ephesus oro akanamde ‘ikọ Jehovah akaiso ọkọri onyụn̄ akara’ do?
19 Abasi ama owụt unyịme ke utom Paul ke ndinọ enye odudu ndikọk mme udọn̄ọ nnyụn̄ mbịn mme demon mfep. (19:11-20) Edi nditọiren itiaba eke akwa oku, Sceva, ẹma ẹkpu ndibịn demon mfep ke ndida enyịn̄ Jesus sia mmọ mîkadaha inọ Abasi ye Christ. Owo oro ekenyenede demon mi ama akam ọnọ mmọ unan! Emi ama anam mme owo ẹkop ndịk, “mme owo ẹnyụn̄ ẹkpono enyịn̄ ọbọn̄ Jesus.” Mbon oro ẹkekabarede ẹdi mme andinịm ke akpanikọ ẹma ẹsịn mme edinam ubụpekpo mmọ ẹnyụn̄ ẹfọp mme n̄wed mmọ an̄wan̄wa oro nte an̄wan̄ade ẹkedọn̄ọde utan̄a-ibọk ye mfọni. Luke ekewet ete, “Ntem ke ikọ ọbọn̄ [Jehovah] ọkọri ọkpọsọn̄, onyụn̄ akara.” Mfịn, n̄ko, mme asan̄autom Abasi ẹn̄wam ndinam mme owo ẹbọhọ odudu demon.—Deuteronomy 18:10-12.
Ido Ukpono Unana Ime Isikwe Unen
20. Ntak emi mme ọsọi silver ke Ephesus ẹketọn̄ọde ntịme, ndien didie ke ntịme emi okosịm utịt?
20 Mme Ntiense Jehovah ẹsiwak ndisobo ye mbon ntịme iyatesịt, ntre ke mme Christian ke Ephesus ẹkesobo. (19:21-40) Nte mme andinịm ke akpanikọ ẹkekọride ke ibat, Demetrius ye mme ọsọi silver eken ẹma ẹkụt ntakurua sia ibat ibat owo ẹkesidepde mbiet silver Artemis mmọ, kpa abasi-an̄wan mbun̄wụm emi enyenede ediwak eba. Ke Demetrius ama akakpak mmọ, mbon ntịme ẹma ẹmụm Gaius ye Aristarchus, kpa mme nsan̄a Paul ẹdụk ke ufọkmbre, edi mme mbet ikayakke Paul ebe odụk esịt. Idem ndusụk etubom usọrọ ye mbre ẹma ẹkpe ye enye ẹte enye okûsịn idem ke itiendịk oro. Ke n̄kpọ nte hour iba, mbon ntịme oro ẹma ẹfiori ẹte: “Diana (“Artemis,” NW) mbon Ephesus omokpon!” Ke akpatre, ewetn̄wed obio (emi edide ibuot ke ukara akwa obio oro) ama ọdọhọ ete ke mme anamusọ ẹmi ẹkeme ndimen ikọ mmọ nnịm andikara ke iso, emi ẹnọde odudu ndibiere ikpe, mîdịghe ẹkeme ndibiere ikọ mmọ ke “esop [nditọisọn̄] emi odude ke ini ke ini.” Mîdịghe ntre, Rome eyekot mbon ẹmi ẹdude ke esop oro mîtieneke ibet mi ikpe usịn ntịme. Ke ama eketịn̄ ntem, enye ama asuan mmọ.
21. Ke nso usụn̄ ke Abasi ọkọdiọn̄ utom Paul, ndien didie ke enye ọdiọn̄ eke Mme Ntiense Jehovah mfịn?
21 Abasi ama an̄wam Paul ndisobo nsio nsio idomo, ama onyụn̄ ọdiọn̄ ukeme esie ndin̄wam mme owo ẹkpọn̄ nsu ido ukpono ẹnyụn̄ ẹbọ akpanikọ. (Men Jeremiah 1:9, 10 domo.) Nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem kemi Ete nnyịn eke heaven ọdiọn̄de utom nnyịn ukem ntre! Ntem, idahaemi nte ekedide ke akpa isua ikie, ‘ikọ Jehovah ke ọkọri onyụn̄ akara.’
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Nso uwụtn̄kpọ ke Paul okonịm ke edinyịme ndausụn̄ otode edisana spirit?
◻ Nso usụn̄, oro Mme Ntiense Jehovah ẹsụk ẹtienede, ke Paul ‘akanam an̄wan̄a onyụn̄ ọsọn̄ọ’ mme n̄kpọ?
◻ Nso mbiet n̄kpọ idu ke nte ẹkenamde n̄kpọ ẹban̄a utịn̄ikọ Paul ke Areopagus ye ukwọrọikọ eke Mme Ntiense Jehovah?
◻ Didie ke Paul akan̄wam idemesie ke utom ukwọrọikọ, ndien nso mbiet n̄kpọ eyomfịn ke emi enyene?
◻ Nte enye ọkọdiọn̄de utom Paul, didie ke Abasi ọdiọn̄ utom Mme Ntiense Jehovah mfịn?
[Mme ndise ke page 16, 17]
Ikọ Jehovah ama akara ke
1. Philippi
2. ye 3. Athens
4. ye 6. Ephesus
5. Rome
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Foto No. 4: Manley Studios