Aquila Ye Priscilla—Mme Ọdọ Ndọ Ẹmi Ẹnịmde Eti Uwụtn̄kpọ
“ẸKỌM Prisca ye Aquila, mme nsan̄a-utom mi ke Christ Jesus, ẹmi ẹkenyịmede ndiduọk uwem mmọ kaban̄a uwem mi: idịghe ami ikpọn̄ ndọhọ ẹkọm mmọ; edi kpukpru mme ufọk Abasi ke otu mme Gentile ẹtiene ẹnọ ekọm nde.”—Rome 16:3, 4.
Mme ikọ ẹmi apostle Paul eketịn̄de ọnọ esop Christian ke Rome mi ẹwụt akwa ukpono ye ima ima edikere mban̄a oro enye ekenyenede ọnọ mme ọdọ ndọ ẹmi. Enye ama okụt ete ke imọ ikofụmike mmọ ke ini ekewetde esop mmọ. Edi “nsan̄a-utom” Paul mbiba ẹmi ẹkedi mmanie, ndien ntak emi enye ye mme esop ẹkemade mmọ ntre?—2 Timothy 4:19.
Aquila ekedi owo Jew emi ọkọwọrọde idụn̄ (mme Jew ẹmi ẹkesuanade) ye amanaisọn̄ Pontus, ikpehe kiet ke edere edere Asia Minor. Enye ye n̄wan esie Priscilla (Prisca) ẹkenam idụn̄ ke Rome. Ediwak mme Jew ẹma ẹdu ke obio oro ke nsụhọde n̄kaha ọtọn̄ọde ke ini emi Pompey akakande Jerusalem ke 63 M.E.N., ke ini ẹkedade akwa udịm mbon n̄kpọkọbi ẹka Rome nte ifịn. Ke akpanikọ, uwetn̄kpọ mbon Rome ayarade nte ke synagogue 12 m̀mê ẹwakde ẹkan oro ẹma ẹdu ke obio eset oro. Ediwak mme Jew ẹtode Rome ẹma ẹdu ke Jerusalem ke Pentecost 33 E.N., ke ini mmọ ẹkekopde eti mbụk. Ekeme ndidi etop Christian ekebem iso oto mmọ esịm ibuot Obio Ukara Rome.—Utom 2:10.
Nte ededi, ẹma ẹbịn mme Jew ẹsion̄o ke Rome ke isua 49 m̀mê ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ 50 E.N. ebe ke ewụhọ Claudius Andikara. Ntem, ekedi ke obio Corinth eke Greece ke apostle Paul okosobo Aquila ye Priscilla. Ke ini Paul ekesịmde Corinth, Aquila ye Priscilla ke mfọnido ẹma ẹkama enye esen ẹnyụn̄ ẹnọ enye utom, koro mmọ ẹkenyenede ukem ubọkutom—unam ufọk-ọfọn̄.—Utom 18:2, 3.
Mme Anam Ufọk-Ọfọn̄
Emi ikedịghe mmemmem utom. Ndinam ufọk-ọfọn̄ ama esịne edifat ye edikịm mbai ntụtntụt, n̄kpotụk n̄kpotụk ọfọn̄ m̀mê ikpa. Nte ewetmbụk oro Fernando Bea ọdọhọde, ekedi “utom oro okoyomde usọ ye ntịn̄enyịn” oto mme anam ufọk-ọfọn̄ ẹmi ẹkenamde utom ke “ntụtntụt, nsọsọn̄ ọfọn̄, emi ẹsidade ẹnam itienna ke ini ẹkade isan̄, man ofụk owo eyo ye edịm, m̀mê ẹdade ẹbọp mbiomo ẹdọn̄ ke esịt nsụn̄ikan̄.”
Emi edemede mbụme. Ndi Paul ikọdọhọke ke imọ ‘ikọbọ ukpep ke ukot Gamaliel,’ ntem etịmde enye idem ndibịne ubọkọkọ oro ọwọrọde etop ke mme isua ẹmi ẹdide? (Utom 22:3) Ke adan̄aemi emi edide akpanikọ, mme Jew eke akpa isua ikie ẹkebat nte ke ekedi n̄kpọ ukpono ndikpep akparawa owo ubọkutom idem ọkpọkọm enye ọbọbọ ukpep akwa ifiọkn̄wed. Ke ntre etie nte Aquila ye Paul ẹkebọ ukpep unam ufọk-ọfọn̄ mmọ ke ini mmọ ẹkedide mme uyen. Ifiọk oro ama enen̄ede enyene ufọn ke ukperedem. Edi nte mme Christian, mmọ ikadaha utọ utom idịbi udia oro nte akpan utom. Paul ama anam an̄wan̄a ete ke utom oro ikanamde ke Corinth ye Aquila ye Priscilla ekedi n̄kukụre ndida n̄n̄wam akpan utom esie, eke editan̄a eti mbụk ye unana ‘edidori owo ekededi mbiomo ke idem.’—2 Thessalonica 3:8; 1 Corinth 9:18; 2 Corinth 11:7.
Nte an̄wan̄ade, Aquila ye Priscilla ẹma ẹkop inemesịt ndinam ofụri se mmọ ẹkekemede ndinam utom isụn̄utom Paul efere utom. Anie ọfiọk m̀mê ikafan̄ ke ufan mbita ẹmi ẹkesitre utom man ẹnọ mbonurua m̀mê mbon oro ẹkesan̄ade ẹbe ikọ ntiense ido nneme! Ndien okposụkedi utom unam ufọk-ọfọn̄ mmọ ekedide usụhọde utom onyụn̄ anamde owo akpa mba, mmọ ẹma ẹkop inemesịt ndinam enye, ẹkam ẹnamde utom “okoneyo ye uwemeyo” man ẹsịn udọn̄ ẹnọ n̄kpọ Abasi—kpa nte ediwak mme Christian eyomfịn ẹnamde utom ibio ini m̀mê utom oro ẹnamde ke ini ẹyomde ẹse ẹban̄a man ẹsịn ekese ini oro osụhọde ke ndin̄wam mme owo ẹkop eti mbụk.—1 Thessalonica 2:9; Matthew 24:14; 1 Timothy 6:6.
Mme Uwụtn̄kpọ Ntatubọk
Etie nte Paul akada ufọk Aquila nte itieidụn̄ ke utom isụn̄utom esie ke ọfiọn̄ 18 oro enye okodude ke Corinth. (Utom 18:3, 11) Do, etịm etie nte Aquila ye Priscilla ẹma ẹnem esịt n̄ko ndinyene Silas (Silvanus) ye Timothy nte isenowo ke ini mmọ ẹketode Macedonia ẹdi. (Utom 18:5) Ekeme ndidi Paul ekewet leta iba oro ọkọnọde ẹsọk mbon Thessalonica, emi ke ukperedem akakabarede edi ubak n̄wed Bible, ke adan̄aemi apostle oro okodude ye Priscilla ye Aquila.
Edi mmemmem n̄kpọ ndikere nte ke ini emi ufọk Aquila ye Priscilla ekedi ata iwụk ebiet utom ukara Abasi. Ekeme ndidi ediwak ndima ufan ẹma ẹsiwak ndika do—Stephanas ye ubon esie, mme akpa Christian ke obio Achaia, emi Paul ke idemesie ekenịmde baptism; Titius Justus, emi akayakde Paul ọnọ utịn̄ikọ ke ufọk esie; ye Crispus, etubom synagogue, emi ọkọbọde akpanikọ ọkọrọ ye ufọk esie. (Utom 18:7, 8; 1 Corinth 1:16) Ekem Fortunatus ye Achaicus ẹma ẹdu; Gaius, emi ekemede ndidi ẹkesinịm mme mbonoesop ke ufọk esie; Erastus, akama-okụk obio; Tertius, ewetn̄wed emi Paul akadade ewet leta esie ọnọ ẹsọk mbon Rome; ye Phoebe, anam-akpanikọ eyenete an̄wan ke esop Cenchreae emi okodude ekpere, emi ekemede ndidi enye akada leta oto ke Corinth aka Rome.—Rome 16:1, 22, 23; 1 Corinth 16:17.
Mme asan̄autom Jehovah eyomfịn ẹmi ẹnyenede ifet ndiwụt ntatubọk nnọ asan̄autom emi asan̄ade-san̄a ẹfiọk nte emi ekemede ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄ ye se idotde ẹti. Mme ifiọkutom oro ẹbọpde-bọp ẹmi ẹnọde ke mme utọ ini oro ẹkeme ndidi ata n̄kpọ oro ọnọde kpukpru owo nsọn̄idem ke n̄kan̄ eke spirit. (Rome 1:11, 12) Ndien, kpa nte Aquila ye Priscilla ẹkenamde, mbon oro ẹyakde ufọk mmọ ẹnọ ndida nnịm mme mbonoesop, yak idọhọ Ukpepn̄kpọ N̄wedesop, ẹnyene idara ye uyụhọ ndikeme nditịp n̄kpọ ke usụn̄ emi nsịn ke ndinam utuakibuot akpanikọ aka iso.
Itie ufan mmọ ye Paul ama etịm otụn̄ọ tutu Aquila ye Priscilla ẹsan̄a ye enye ke ini enye ọkọkpọn̄de Corinth ke ini utọ eke 52 E.N., ẹtiene enye ẹkesịm Ephesus. (Utom 18:18-21) Mmọ ẹma ẹdu ke obio oro ẹnyụn̄ ẹsịn itiat idakisọn̄ ẹnọ edifiak ndi apostle oro. Ekedi do ke mme andikpep eti mbụk oro ẹnyenede ifiọk mi ẹkeda Apollos owo udọnikọ “ẹnyọn̄ ufọk” ẹnyụn̄ ẹkop idatesịt ndin̄wam enye ‘etịm ọfiọk usụn̄ Abasi.’ (Utom 18:24-26) Ke ini Paul akafiakde ekese Ephesus ke ini isan̄ isụn̄utom esie ọyọhọ ita, ke n̄kpọ nte ini etuep eke 52/53 E.N., in̄wan̄ oro okopodudu ebe ye n̄wan ẹmi ẹketọde ama adadat ekem ndidi se ẹkpen̄ede. Ke n̄kpọ nte isua ita, Paul ama ọkwọrọ ikọ onyụn̄ ekpep mme owo n̄kpọ do aban̄a “Usụn̄,” ke adan̄aemi esop Ephesus ekesinịmde mme mbonoesop ke ufọk Aquila.—Utom 19:1-20, 26; 20:31; 1 Corinth 16:8, 19.
Ekem, ke ini mmọ ẹkefiakde ẹnyọn̄ Rome, ufan Paul mbiba ẹmi ẹma ẹka iso “ndikama isen owo,” ẹyakde ufọk mmọ ẹnọ ẹda ẹnịm mme mbonoesop Christian.—Rome 12:13; 16:3-5.
Mmọ ‘Ẹma Ẹnyịme Ndiduọk Uwem Mmọ’ Kaban̄a Paul
Ekeme n̄ko ndidi Paul ama odụn̄ ye Aquila ye Priscilla ke adan̄aemi enye okodude ke Ephesus. Nte enye okodu ye mmọ ke ini ndutịme oro mme ọsọi silver ẹkesịnde? Nte mbụk oro ke Utom 19:23-31 ọdọhọde, ke ini mme anam usọ oro ẹkenamde itieuwa ẹma ẹkesịn ndutịme ke edikwọrọ eti mbụk, nditọete ẹkenyene ndikpan Paul ndisịn uwem esie ke itiendịk ke nditre ndiyak enye aka okosobo ye otu mbon ntịme oro. Ndusụk mme etịn̄ n̄kpọ mban̄a Bible ẹnọ ekikere nte ke ekeme ndidi ekedi kpa ke enyene-ndịk ini oro ke Paul ‘ọkọduọk idotenyịn ete iyedu uwem’ ndien Aquila ye Priscilla ẹsịbe ẹdụk ke ndusụk usụn̄, ‘ẹnyịmede ndiduọk uwem mmọ’ kaban̄a enye.—2 Corinth 1:8; Rome 16:3, 4.
Ke “ndutịme ama ekebe,” Paul ke ọniọn̄ ama ọkpọn̄ obio oro. (Utom 20:1) Nte eyịghe mîdụhe Aquila ye Priscilla n̄ko ẹma ẹsobo ubiọn̄ọ ye nsahi. Ndi oro ama anam mmọ ẹkop mfụhọ? N̄wan̄ansa-o, Aquila ye Priscilla ẹma ẹka iso uko uko ke mme ukeme Christian mmọ.
N̄wan ye Ebe Ẹmi Ẹdianade Kiet
Ke ukara Claudius ama ekesịm utịt, Aquila ye Priscilla ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ Rome. (Rome 16:3-15) Nte ededi, akpatre ini emi ẹsiakde mmọ ke Bible, nnyịn ikụt nte mmọ ẹfiakde ẹdu ke Ephesus. (2 Timothy 4:19) Ekem, nte esidide ke mme itie efen oro ẹtịn̄de ẹtụk ke N̄wed Abasi, ẹsiak ebe ye n̄wan ẹmi ọtọkiet. Nso n̄kpet n̄kpet mme ọdọ ndọ ẹmi ẹdianade kiet ke mmọ ẹdi ntem! Paul ikemeke ndikere mban̄a edima eyenete oro, Aquila, ye unana editi edinam akpanikọ ye edidianakiet an̄wan esie. Ndien nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ Christian mme ọdọ ndọ mfịn, koro ima ima un̄wam nsan̄andọ oro ẹyakde idem ẹnọ esin̄wam owo ndinam ekese “ke utom Ọbọn̄” ndien, ke ndusụk idaha, idem akande se akpanamde nte owo oro mîdọhọ ndọ.—1 Corinth 15:58.
Aquila ye Priscilla ẹma ẹnam utom ke ediwak nsio nsio esop. Ukem nte mmọ, ediwak ifịk ifịk mme Christian eyomfịn ẹmenọ idemmọ unyịme unyịme ndiwọrọ n̄ka ebiet emi udọn̄ okponde akan. Mmọ n̄ko ẹnyene idatesịt ye uyụhọ oro otode edikụt nte mme udọn̄ n̄kpọ Obio Ubọn̄ ẹkọride ye edikeme ndikọri ima ima ye ọsọn̄urua itie ufan Christian.
Ebede ke eti uwụtn̄kpọ ima Christian mmọ, Aquila ye Priscilla ẹma ẹdifiọk esịtekọm oro Paul ye mbon efen ẹkenyenede ẹnọ mmọ. Edi ke akam edide akpan n̄kpọ akan, mmọ ẹma ẹnyene eti enyịn̄ ye Jehovah ke idemesie. N̄wed Abasi ọsọn̄ọ ọnọ nnyịn ete: “Abasi ikwan̄ake nte efrede utom mbufo ye ima enyịn̄ Esie eke mbufo ẹwụtde, ke emi mbufo ẹkenamde n̄kpọ ẹnọ ikọt Abasi, ẹnyụn̄ ẹsụk ẹnanam.”—Mme Hebrew 6:10.
Ekeme ndidi nnyịn idinyeneke ifet ndisịn idem ke mme usụn̄ ẹbietde enyeoro Aquila ye Priscilla ẹkesịnde, edi nnyịn imekeme ndikpebe eti uwụtn̄kpọ mmọ. Nnyịn iyenyene ntotụn̄ọ uyụhọ nte nnyịn isịnde ukeme ye uwem nnyịn ke edisana utom, idehede ifre “ndinam eti n̄kpọ ndinyụn̄ mfọn ido ye owo; koro orụk uwa emi enemde Abasi esịt.”—Mme Hebrew 13:15, 16.