Nte Christian Esede Mme Enyene-Odudu Ẹmi Ẹkarade
“Kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade; koro odudu idụhe ke mîtoho Abasi; ndien mme enyene-odudu ẹmi ẹdude kemi, edi Abasi okonịm mmọ.”—ROME 13:1.
1, 2. Ntak emi Paul ekedide owo n̄kpọkọbi ke Rome? (b) Mme mbụme ewe ke Paul ndision̄o ikpe mbịne Caesar edemede?
APOSTLE Paul ekewet ikọ eke enyọn̄ emi ọnọ ẹsọk mbon Rome ke n̄kpọ nte isua 56 C.E. Isua ifan̄ ke ukperedem, enye ama ọfiọhọ idemesie ke Rome nte owo n̄kpọkọbi. Ntak-a? Enye ama ọduọ odụk ubọk mbon ntịme ke Jerusalem ndien mbonekọn̄ Rome ẹma ẹfak enye ẹsio. Ke ẹdade ẹka Caesarea, enye ama osobo nsunsu edori ikọ, edi enye ama ekeme ndinyan̄a idem ke iso Felix, andikara Rome. Felix, ke odoride enyịn ndibọ ubọkedem, ama esịn enye ke ufọk-n̄kpọkọbi ke isua iba. Ke akpatre, Paul ama eben̄e andikara efen, Festus, ete ayak Caesar ekpe ikpe imọ.—Utom 21:27-32; 24:1-25:12.
2 Emi ekedi unen esie nte eyenisọn̄ Rome. Edi nte ama odot Paul ndikosion̄o ikpe mmen mbịne akwa andikara oro ke ini Jesus eketịn̄de otụk Satan nte ata “ọbọn̄ ererimbot emi” ndien Paul ke idemesie okokot Satan “abasi eyo emi”? (John 14:30; 2 Corinth 4:4) Mîdịghe nte ukara Rome ama enyene ndusụk ‘udomo idaha’ oro akanamde enye odot Paul ndiwọn̄ọde mbịne ukara oro man ẹkpeme mme unen esie? Ke akpanikọ, nte mme ukperedem ikọ oro mme apostle ẹketịn̄de ẹte, “Nnyịn inyene ndikop uyo Abasi n̄kan uyo owo,” onyịme Christian okop uyo ọnọ mme andikara oro ẹdide owo, ini ekededi oro edisọn̄ ibuot ye Abasi mîbuanake?—Utom 5:29.
3. Nso eti ekikere ke Paul ayarade owụt, ndien didie ke ubieresịt abuana?
3 Paul an̄wam nnyịn ndibọrọ mbụme ẹmi ke leta esie oro ọkọnọde ẹsọk mbon Rome, ke ebiet enye owụtde eti ekikere ẹnyenede ẹban̄a ukara owo. Ke n̄wed mbon Rome 13:1-7, Paul anam an̄wana udeme oro anade ubieresịt Christian enyene ke ndinọ Akakan Andikara, Jehovah Abasi, ọyọhọ ọyọhọ nsụkibuot ye edinọ “mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade” ndusụk udomo nsụkibuot.
Ndidiọn̄ọ Mme Enyene-Odudu Ẹmi Ẹkarade
4. Nso edinen̄ede ekikere ke ẹkenam ke 1962, edemerede mme mbụme ewe?
4 Ke ndusụk isua, tutu osịm 1962, Mme Ntiense Jehovah ẹkenịm ẹte ke mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ẹkedi Jehovah Abasi ye Christ Jesus. Nte ededi, nte ekemde ye Mme N̄ke 4:18, un̄wana ama ọkọri, ndien ẹma ẹnen̄ede ekikere oro, emi ekemede ndidemede mbụme ke ekikere ndusụk owo. Nte nnyịn imenen idahaemi ke ndidọhọ nte ke mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ẹdi mbọn̄, mme andikara, mme akpan isụn̄utom, mme etubom obio, mme ekpe ikpe, ye mbon eken oro ẹkamade ukara ke itieutom, ye ukara ukaraidem ke ererimbot ye nte ke imakama mmọ isọn nsụkibuot ke ndusụk usụn̄?
5. Ke nso usụn̄ ke udọn̄ikọ N̄wed Mbon Rome 13:1 an̄wam nnyịn ndidiọn̄ọ mme enyene-odudu, ndien didie ke nsio nsio edikabade Bible ọsọn̄ọ se ẹdiọn̄ọde emi?
5 Irenaeus, ewetn̄wed eke udiana isua ikie C.E., ọkọdọhọ ete ke nte ndusụk owo ke eyo imọ ẹdọhọde, Paul eketịn̄ ke n̄wed mbon Rome 13:1 “aban̄a odudu mme angel [m̀mê] eke mme andikara oro enyịn mîkwe.” Irenaeus ke idemesie, nte ededi, ekese mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade nte “mme ata andikara ẹdide owo.” Udọn̄ikọ Paul owụt ete ke Irenaeus ama enen. Ke mme akpatre ufan̄ikọ eke n̄wed mbon Rome ibuot 12, Paul anam an̄wan̄a nte mme Christian ẹkpekamade idemmọ ke iso “kpukpru owo,” ẹnamde n̄kpọ ye idem ‘mme asua’ ke ima ye edikere mban̄a. (Rome 12:17-21) Nte an̄wan̄ade, ikọ oro “kpukpru owo” enyene n̄kpọ ndinam ye mme owo oro mîdụhe ke esịt esop Christian. Ntre mme “enyene-odudu ẹmi ẹkarade,” oro Paul ndien akadeiso ndineme mban̄a, anaedi idụhe ke esịt esop Christian. Nte ekemde ye emi, tịmfiọk nte nsio nsio edikabade ẹsịnde akpa ikpehe N̄wed Mbon Rome 13:1 ẹte: “Ana kpukpru owo ẹkop uyo ẹnọ mme ukara obio” (Today’s English Version); “ana kpukpru owo ẹsụk idem ẹnọ mme odudu ẹmi ẹkarade” (New International Version); “kpukpru owo ẹkpenyene ndisụk ibuot nnọ mme ukara obio.”—Phillips’ New Testament in Modern English.
6. Didie ke ikọ Paul oro aban̄ade edikpe tax ye utomo owụt ke ana mme enyene-odudu ẹdi ukara ererimbot?
6 Paul akaiso ndidọhọ nte ke mme andikara ẹmi ẹsiyom ẹkpe tax ye utomo. (Rome 13:6, 7) Esop Christian iyomke ẹkpe tax m̀mê ẹnọ utomo; Jehovah m̀mê Jesus m̀mê owo ekededi ke otu “mme andikara oro enyịn mîkwe” inyụn̄ iyomke. (2 Corinth 9:7) Ẹsikpe mme tax ẹnọ mme ukara ererimbot kpọt. Nte odude ke n̄kemuyo ye emi, ikọ Greek oro adade ọnọ “tax” ye “utomo” oro Paul akadade ke n̄wed mbon Rome 13:7 etịn̄ akpan akpan otụk okụk ẹkpede ẹnọ Idụt.a
7, 8. (a) Didie ke nsio nsio itie n̄wed Abasi ẹdu ke n̄kemuyo ye ekikere oro nte ke mme Christian ẹkpenyene ndisụk ibuot nnọ mme ukara ukaraidem eke ererimbot emi? (b) Ini ewe kpọt ke Christian mîkpokopke uyo inọ ewụhọ ‘ukara’?
7 Akande oro, Paul nditeme nte yak ẹsụk idem ẹnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade odu ke n̄kemuyo ye ewụhọ Jesus oro ọdọhọ ẹnọ “Caesar ndien n̄kpọ eke enyenede Caesar,” ke ebiet “Caesar” adade aban̄a ukara ererimbot. (Matthew 22:21) Enye n̄ko odu ke n̄kemuyo ye ukperedem ikọ oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk Titus ete: “Ti mmọ ete ẹsụk idem ẹnọ mme andikara ye mme enyene-idaha, ẹnyụn̄ ẹsụk ibuot, ẹnyụn̄ ẹben̄e idem ndinam kpukpru nti utom.” (Titus 3:1) Ntre, ke ini ukara ẹnọde uyo ẹte mme Christian ẹtiene ẹbuana ke utom obio, mmọ nte odotde ẹsinam nte ẹtemede adan̄a nte utọ utom ntre mîwọrọke edikan̄ mbuọtidem oro okpụhọrede ye ndusụk utom oro mîkemke ye n̄wed Abasi m̀mê enye oro abiatde mme edumbet N̄wed Abasi, utọ nte enye oro ẹkụtde ke Isaiah 2:4.
8 Peter n̄ko ama ọsọn̄ọ ete ke nnyịn ikpenyene ndisụk ibuot nnọ mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ererimbot emi ke ini enye ọdọhọde ete: “Esụk idem ẹnọ kpukpru idaha eke ẹnịmde ke otuowo kaban̄a Ọbọn̄; ẹnọ edidem nte andikara kpukpru owo; ye mbọn̄ eken, nte mmọemi enye osiode ọdọn̄, ete ẹnọ mme anamidiọk usiene, ẹnyụn̄ ẹnọ mme anam nti n̄kpọ itoro.” (1 Peter 2:13, 14) Nte ekemde ye emi, mme Christian n̄ko ẹyeda item oro Paul ọkọnọde ẹsọk Timothy ẹsịn ke esịt: “Ke akpa itie ndien, mmeteme nte ẹnam n̄kpeubọk, ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam, ẹnyụn̄ ẹben̄e eben̄e, ẹnyụn̄ ẹnọ ekọm, ẹban̄a kpukpru owo; ẹban̄a ndidem ye kpukpru mmọemi ẹdude ke ikpọ itie; man nnyịn idu uwem ifụre ye emem.”b—1 Timothy 2:1, 2.
9. Ntak emi editịn̄ ntụk mme ukara owo nte “n̄kpon n̄kan” mîbọhọ Jehovah ubọn̄-ọ?
9 Ke ndikot mme ukara ererimbot “n̄kpon n̄kan,” (NW) nte nnyịn ke usụn̄ ekededi imodụri ntịn̄enyịn ikpọn̄ ukpono oro enyenede Jehovah? Baba, koro Jehovah omokpon ata etieti akan ikpîkpu edidi n̄kpon n̄kan. Enye edi ‘Ọbọn̄ Andikara,’ “Ata Edikon̄.” (Psalm 73:28; Daniel 7:18, 22, 25, 27; Ediyarade 4:10; 6:10) Idụhe usụn̄ ndomokiet oro edisụk ibuot ke nnennen usụn̄ nnọ mme ukara owo okpodụride ntịn̄enyịn nnyịn ọkpọn̄ utuakibuot nnyịn nnọ Akakan Enyene-Odudu, Ọbọn̄ Andikara, Jehovah. Ke nso udomo, ndien, ke mme ukara ẹmi ẹkponi ẹkan? Emi edi n̄kukụre ke ebuana ye mme owo eken ke itieutom mmọ. Mmọ ẹnyene mbiomo ndikara nnyụn̄ n̄kpeme mme owo, ndien ke ntak emi mmọ ẹsinịm mme ewụhọ aban̄ade ido unam n̄kpọ mme owo.
“Edi Abasi Okonịm Mmọ”
10. (a) Ikọ Paul aban̄ade ‘edinịm’ mme n̄kpon n̄kan odudu ọnọ nso uyarade abana odudu Jehovah? (b) Nso ke Jehovah esiyak odu kaban̄a ‘edinịm’ ndusụk mme andikara, ndien didie ke ẹsidomo mme asan̄autom esie ke ntre?
10 Akakan odudu oro Jehovah Abasi enyenede ke idem mme ukara ererimbot edi se ẹkụtde koro mme odudu ẹmi, “[ẹda nte] Abasi okonịmde” mmọ. Nte ededi, utịn̄ikọ emi edemede mbụme. Ndusụk isua ke Paul ama ekewet ikọ emi, Nero, andikara Rome ama ada ubịnikọt ọkpọsọn̄ ibak ibak ukọbọ etiene mme Christian. Nte Abasi ke idemesie ekemenede Nero onịm ke itie esie? N̄wan̄ansa-o! Idịghe nte ke edi Abasi esimek andikara kiet kiet onyụn̄ emenerede ‘ke mfọn Abasi’ onịm ke itie. Utu ke oro, Satan ke ndusụk ini esida n̄kari emenede mbon isọn̄esịt odori ke itie nte mme andikara, ndien Jehovah esiyak emi ada itie, ọkọrọ ye mme idomo oro mme utọ andikara oro ẹsidade ẹsọk mme asan̄autom esie oro ẹmụmde nsọn̄ọnda ẹkama.—Men Job 2:2-10 domo.
11, 12. Nso mme uwụtn̄kpọ ndu ke mbụk ke nte Jehovah ke idemesie okodoride m̀mê odororede mme ukara ererimbot efep ke itie?
11 Nte ededi, Jehovah ke idemesie ama esibiọn̄ọ ndisụk mme andikara m̀mê mme ukara man enye anam mme n̄kokon̄ uduak esie. Ke uwụtn̄kpọ, ke eyo Abraham, ẹma ẹyak mbon Canaan ẹsụk ẹdụn̄ ke isọn̄ Canaan. Ke ukperedem, nte ededi, Jehovah ama osio mmọ efep onyụn̄ ada isọn̄ oro ọnọ ubon Abraham. Ke ini oro nditọ Israel ẹkenamde idụn̄ ke wilderness, Jehovah ikayakke mmọ ẹkan Ammon, Moab, ye Obot Seir. Edi ama ọnọ mmọ uyo ete ẹsobo mme obio ubọn̄ Sihon ye Og.—Genesis 15:18-21; 24:37; Exodus 34:11; Deuteronomy 2:4, 5, 9, 19, 24; 3:1, 2.
12 Ke Israel ama akanam idụn̄ ke Canaan, Jehovah okosụk akakaiso ndinyene ata udọn̄ ke mme ukara oro okotụkde ikọt esie. Ndusụk ini, ke ini Israel akanamde idiọkn̄kpọ, Jehovah ama esiyak mmọ ẹkedu ke idak ukara mme okpono ndem. Ke ini mmọ ẹkekabarede esịt, enye ama osio ukara oro efep ke idụt oro. (Judges 2:11-23) Ke akpatre, enye ama ayak Judah, ọkọrọ ye ediwak idụt eken, ẹdidu ke idak ukara Babylon. (Isaiah 14:28-19:17; 23:1-12; 39:5-7) Ke Israel ama akaka ntan̄mfep ke Babylon, Jehovah ama ebemiso etịn̄ aban̄a mme ukara ererimbot ndidaha nda nnyụn̄ nduọ, kpa se iditụkde ikọt esie toto ke ini Babylon tutu osịm eyo nnyịn.—Daniel, ibuot 2, 7, 8, ye 11.
13. (a) Nte ekemde ye ikwọ Moses, ntak emi Jehovah onịmde adan̄a mme owo-o? (b) Ntak emi Abasi ke ukperedem akafiakde ada Israel ekenịm ke isọn̄ esie?
13 Moses ama ọkwọ aban̄a Jehovah ete: “Ke ini ata Edikon̄ ọnọde mme idụt udeme mmọ, ke ini enye abaharede nditọ owo, enye onịm adan̄a mme idụt, nte ibat nditọ Israel asan̄ade. Koro udeme Jehovah edi ikọt esie: Jacob edi ubak emi enye odomode ada.” (Deuteronomy 32:8, 9; men Utom 17:26 domo.) Ih, man enye anam uduak esie, do Abasi ama ebiere m̀mê ewe ukara edisụk odu m̀mê ewe ke ẹdisobo ẹfep. Ke usụn̄ emi, enye ama ọnọ nditọ Abraham isọn̄ ke udeme mmọ ndien ke ukperedem afiak ada mmọ ekesịn ke isọn̄ oro, man ke akpatre Mfri oro ẹken̄wọn̄ọde ọkpọwọrọ owụt idem, kpasụk nte ẹketịn̄de prọfesi ẹban̄a.—Daniel 9:25, 26; Micah 5:2.
14. Ke ediwak idaha, ke nso ifiọk ke Jehovah esinịm mme ukara owo ke mme udomo itie mmọ?
14 Ke ediwak idaha, nte ededi, Jehovah esinịm mme andikara ke mme udomo itie mmọ ke ifiọk nte ke enye esiyak mme owo ẹda mme itie ukara oro okponde akan eke owo enye eken edi esiwak ndikpri n̄kan enye. Ntre, ke ini Jesus akadade ke iso Pontius Pilate, enye ọkọdọhọ andikara oro ete: “Ukpenyeneke odudu ndinam Mi n̄kpọ, ke Abasi mîkpetiehe ke enyọn̄ inọ fi odudu.” (John 19:11) Emi iwọrọke ite ke edi Abasi ke idemesie okonịm Pilate ke itie oro, edi emi ọwọrọ ke odudu oro enye ekenyenede ke uwem-ye-n̄kpa Jesus okoto ke unyịme Abasi kpọt.
“Abasi Eyo Emi”
15. Ke nso usụn̄ ke Satan akama odudu ke ererimbot emi?
15 Nso, ndien, kaban̄a utịn̄ikọ Bible oro nte ke Satan edi abasi, m̀mê andikara ererimbot emi? (John 12:31; 2 Corinth 4:4) Ke akpanikọ, nso kaban̄a mbụre oro Satan okobụrede ọnọ Jesus ke ini enye okowụtde Jesus kpukpru obio ubọn̄ ererimbot onyụn̄ ọdọhọde ete: “Ofụri odudu emi . . . ẹma ẹyak kpukpru ẹnọ mi, nnyụn̄ nda ubọn̄ oro nnọ owo eke mmade.” (Luke 4:6) Jesus ikenenike ye mbụre Satan. Ndien ikọ Satan odu ke n̄kemuyo ye se Paul ekewetde ke ukperedem ọnọ ẹsọk mbon Ephesus ete: “Koro nnyịn mîn̄wanake en̄wan nnyịn ye obụk ye iyịp, edi in̄wana ye mbọn̄, ye mme enyene-odudu ye mme andikara ekịm ererimbot, ye udịm mme idiọk spirit eke ẹdude ke enyọn̄.” (Ephesus 6:12) Akande oro, n̄wed Ediyarade owụt Satan nte akwa dragon oro ọnọde idiọn̄ọ unam eke ndutịm ukaraidem ererimbot emi “ukeme esie, ye ebekpo esie, ye akwa nsọn̄uyo esie.”—Ediyarade 13:2.
16. (a) Didie ke ẹkeme ndikụt nte ke odudu Satan enyene adan̄a (b) Ntak emi Jehovah ayakde Satan enyene odudu ke otu ubonowo?
16 Tịmfiọk, nte ededi, ete ke ikọ oro Satan eketịn̄de ọnọ Jesus, “ofụri odudu emi . . . ẹma ẹyak kpukpru ẹnọ mi,” owụt ete ke enye n̄ko owụt odudu n̄kukụre ke unyịme oro ẹnọde enye. Ntak emi Abasi ọnọde unyịme emi-e? Utom Satan nte andikara ererimbot ọkọtọn̄ọ ko ke Eden ke ini enye okodoride Abasi ikọ an̄wan̄wa ete ke osu nsu onyụn̄ akara ukara Esie ke ukwan̄ usụn̄. (Genesis 3:1-6) Adam ye Eve ẹma ẹtiene Satan ẹnyụn̄ ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah Abasi. Ke nde emi Jehovah ekpekeme, ye mfọnmma unenikpe, ndikpowot Satan ye mbufa owo iba ẹmi ẹketienede enye. (Genesis 2:16, 17) Edi ikọ Satan ke akpanikọ ẹkedi ata oro enye akamiade Jehovah. Ntre Abasi ke ọniọn̄ esie ama ayak Satan akaiso odu uwem ke ekpri ini, ndien ẹma ẹyak Adam ye Eve ẹnyene nditọ mbemiso mmọ ẹkpan̄ade. Ke usụn̄ emi, Jehovah ama ọnọ ini ye ifet man ẹyarade nsunsu ata oro Satan akamiade ẹwụt.—Genesis 3:15-19.
17, 18. (a) Ntak emi nnyịn ikemede ndidọhọ ke Satan edi abasi ererimbot emi-e? (b) Ke nso usụn̄ ke “odudu [mî]dụhe” ke ererimbot emi “ke mîtoho Abasi”?
17 Se idade itie toto ke Eden ẹmewụt ẹte ke mme edori ikọ Satan ẹkedi ata nsu. Mme andito ubon Adam ikwe inemesịt ke idak ukara Satan m̀mê ndikụt ke idak ukara owo. (Ecclesiastes 8:9) Ke n̄kan̄ eken, mme n̄kpọ oro Abasi anamde ye ikọt esie omowụt nte ukara Abasi edide mfọn n̄kan. (Isaiah 33:22) Edi sia ata ediwak nditọ Adam mînyịmeke itie edikara Jehovah, edide mmọ ẹfiọk m̀mê ifiọkke, mmọ ẹnam n̄kpọ ẹnọ Satan nte abasi mmọ.—Psalm 14:1; 1 John 5:19.
18 Ibịghike, ẹyebiere mme eneni oro ekedemerede ke Eden. Obio Ubọn̄ ‘Abasi eyeda ọyọhọ itie ukara ke mbubehe ubonowo, ndien ẹyesịn Satan ke editụn̄ọ ukpe. (Isaiah 11:1-5; Ediyarade 20:1-6) Kan̄a kemi, nte ededi, oyom ẹnyene ndusụk orụk ndutịm, m̀mê edinam, ke otu ubonowo man uwem oro asan̄ade ye ndutịm ekpemem utom ndinyene. Jehovah “idịghe Abasi ndutịme, edi edi Abasi emem.” (1 Corinth 14:33) Ntre, enye ama ayak mme edinam ukara ẹdidu ke n̄kaowo oro ọkọkọride ke edem Eden, ndien enye ama ayak mme owo ẹwụt odudu ke ndutịm emi. Ke usụn̄ emi “odudu idụhe ke mîtoho Abasi.”
Mme Enyene-Odudu oro Ẹnamde Ọfọn
19. Nte kpukpru owo ẹmi ẹkarade ẹdu ke ata idak ukara Satan?
19 Toto ke Eden, Satan emenyene ntatara ifụre ke otu ubonowo, ndien enye amada ifụre emi ndiwọn̄ọde mme n̄kpọntịbe ke isọn̄, nte ekemde ye mbụre oro enye okobụrede ọnọ Jesus. (Job 1:7; Matthew 4:1-10) Nte ededi, emi iwọrọke ite ke kpukpru mme andikara ke ererimbot emi ẹsisụk ibuot nnennen nnennen ẹnọ ukara Satan. Ndusụk mmọ—utọ nte Nero ke akpa isua ikie ye Adolf Hitler ke eyo nnyịn—ẹma ẹnen̄ede ẹwụt edu Satan. Edi mbon eken ikowụtke. Sergius Paulus, andikara Cyprus, ekedi “enyene-ibuot owo” emi okoyomde “ndikop ikọ Abasi.” (Utom 13:7) Gallio, andikara Achaia, ama esịn ndiyak mme Jew oro ẹkedoride Paul ikọ ẹnyịk enye. (Utom 18:12-17) Ediwak mme andikara eken ke usụn̄ owụtde ukpono ẹma ẹwụt odudu mmọ ke eti usụn̄.—Men Rome 2:15 domo.
20, 21. Mme n̄kpọntịbe ewe ke ọyọhọ isua ikie-20 iwụt ite ke mme andikara ẹdide owo isinamke uduak Satan kpukpru ini?
20 N̄wed Ediyarade ama ebemiso etịn̄ ete ke “usen Ọbọn̄,” ọtọn̄ọde ke 1914, Jehovah eyekam ada ukara owo ndibiat uduak Satan. Ediyarade etịn̄ aban̄a akwa ukọbọ oro Satan adade etiene mme Christian oro ẹyetde aran, ẹmi “isọn̄” editatde inua ọn̄wọn̄. (Ediyarade 1:10; 12:16) Mme n̄kpọ ẹdude ke “isọn̄” kpa n̄kaowo emi odude idahaemi ke isọn̄, eyekpeme ikọt Jehovah osio ke ukọbọ Satan.
21 Nte emi enen̄ede otịbe? Ih. Ke mme iduọk isua 1930 ye 1940, ke uwụtn̄kpọ, Mme Ntiense Jehovah ke United States ẹkedu ke idak akwa mfịghe, ẹbọde ufen ke ubọk mbon ntịme ẹnyụn̄ ẹdide se ẹmụmde ke ukwan̄ usụn̄ kpukpru ini. Mmọ ẹma ẹnyene ubọhọ ke ini Akwa Esopikpe U.S. ọkọnọde ediwak ubiere ndiwụt ke ẹnyịme utom mmọ nte ekemde ye ibet. Ke mme ebiet en̄wen n̄ko, mme enyene-odudu ẹmi ẹma ẹdin̄wam ikọt Abasi. Ndusụk isua 40 ẹmi ẹkebede ke Ireland, otu mbon ntịme Roman Catholic ẹma ẹbụmede ẹn̄wana ye Mme Ntiense iba ke obio Cork. Borisi kiet ke n̄kann̄kụk oro ama edinyan̄a Mme Ntiense ẹmi, ndien esopikpe ama otụnọ mbon ntịme oro. Idem ke isua oko ke Fiji, mbono ikpọ mbọn̄ ẹma ẹkop uduak oro ẹkeduakde nditre utom Mme Ntiense Jehovah. Ọbọn̄ obio kiet ye uko ama etịn̄ ikọ ke ibuot Mme Ntiense, ndien ẹma ẹbiat uduak oro ẹfep mmemmem mmemmem.
22. Mme mbụme ewe ke ẹdineme ini efen?
22 Baba, mme ukara ererimbot isinamke uduak Satan kpukpru ini. Mme Christian ẹkeme ndisụk ibuot nnọ mme enyene-odudu ye unana edisụk ibuot nnọ Satan ke idemesie. Ke akpanikọ, mmọ ẹsisụk ibuot ẹnọ ukara emi adan̄a nte Abasi ayakde ukara oro odu. Nso, ndien, ke utọ nsụkibuot oro ọwọrọ? Ndien nso ke mme Christian ẹkeme ndidori enyịn ndibọ nto mme ukara ẹmi ẹkponde ẹkan mi? Eyeneme mbụme ẹmi ke ibuotikọ ukpepn̄kpọ oro ọtọn̄ọde ke page 18 ye 23 eke magazine emi.
[Mme Ikọ Idakisọn̄]
a Se, ke. uwụtn̄kpọ, nte ẹdade ikọ oro “tax” (pho’ros) ke Luke 20:22. Se n̄ko nte ẹdade ikọ Greek oro te’los, emi ẹkabarede mi nte “utomo,” ke Matthew 17:25, ke ebiet ẹkabarede ‘utịp.’
b Ikọenyịn̄ Greek oro ẹkabarede “ikpọ itie,” hy-pe ro-khe’, enyene ebuana ye ikọedinam oro hy.pe.re’kho. Ikọ oro “enyene-odudu” ke “mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade” edi se ẹdade ẹto ukem ikọedinam Greek emi, emi adiande n̄kpọ ke uyarade oro nte ke mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade ẹdi mme ukara ererimbot. Nte ẹsịnde n̄wed mbon Rome 13:1 ke The New English Bible, “Ana kpukpru owo ẹsụk ibuot ẹnọ mme akakan odudu,” nnenke. Mme owo oro ẹdude ke “ikpọ ntie” idịghe mme akakan owo, okposụkedi mmọ ẹkemede ndikpon n̄kan mme owo eken.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Mmanie ẹdi mme enyene-odudu ẹmi ẹkarade?
◻ Didie ke nnyịn ikeme ndidọhọ ke “odudu idụhe ke mîtoho Abasi”?
◻ Ntak emi Jehovah ayakde ererimbot odu ke idak ukara Satan?
◻ Ke nso usụn̄ Abasi onịm mme ukara owo ‘ke mme udomo itie mmọ’?
[Ndise ke page 13]
Ke Rome ama akata ikan̄, Nero ama enen̄ede owụt edu Satan
[Ndise ke page 15]
Sergius Paulus, andikara Cyprus, ama oyom ndikop iko Abasi