Idotenyịn—Akpan Ukpeme ke Ererimbot Mfụhọ
Ekpri eyeneren Korea kiet okoyom ndin̄wam eka esie man anam eyen akamba ufọkn̄wed kiet okụt nte edide akpan n̄kpọ ndinyene idotenyịn mban̄a ini iso. Ke etide n̄ke kiet oro enye okokopde ke mbonoesop Christian, enye ama obụp eyen ufọkn̄wed oro m̀mê enye akpama ndin̄wam imọ ndikabade n̄ke. Eyenan̄wan oro ama onyịme. Enye ama ọdọhọ ete: “Ubon iba ẹkedu. Mbiba ẹma ẹbuene etieti. Ọkpọsọn̄ edịm ama edep, ndien ọkọmufọk mbiba ke okodụt edịm. Ubon kiet ama enen̄ede okop mfụhọ, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹseme ata etieti ẹban̄a ndudu ọkọm oro. Edi ubon enye eken ama okop inemesịt onyụn̄ adara ke adan̄aemi ẹkesịride ọkọm mmọ. Ntak emi ata akwa ukpụhọde emi odude ke ufọt ubon iba ẹmi?” Ye ọkpọsọn̄ udọn̄, n̄kaiferi oro ama ọbọrọ ete imọ ifiọkke. Eyeneren oro ama ọdọhọ ete, “Ọfọn, ọyọhọ ubon iba oro okokop inemesịt koro mmọ ẹkesụk ẹbọ ntọt ndondo oro ẹto ukara akwa obio nte ke ẹyenọ mmọ obufa ufọk. Ntre mmọ ẹma ẹnyene idotenyịn. Se ikedide ukpụhọde edi oro!”
N̄KE eyeneren oro anam mmemmem akpanikọ kiet an̄wan̄a: Idotenyịn esikpụhọde usụn̄ nte nnyịn ikerede iban̄a uwem, ediwak ini kpa ye mme idaha nnyịn. Ukem nte ubon iba oro enye eketịn̄de aban̄a, n̄wakn̄kan ke otu nnyịn inyene ndiyọ mme mfịna ke uwem—mme mfịna nsọn̄idem, ekikere okụk, mme mfịghe ubon, ubiatibet, ye anana-ibat mfịna ye esuene esuene edinam eken. Ediwak ini, nnyịn ikemeke ndimen mme utọ mfịna oro mfep ukem nte nnyịn mîkemeke ndikpan oyobio ke n̄kann̄kụk nnyịn. Ntre nnyịn imekeme ndikere ke imokụt edikpu, idi ikpọn̄—ke ibio ibio, ke imanana un̄wam. Ke ọdiọkde akan oro, ekeme ndidi ẹma ẹkpep nnyịn ke ufọkabasi nte ke ini iso ikamake idotenyịn inọ n̄wakn̄kan mme anamidiọk, nte ke ekeme ndisịne edidi se ẹnọde ufen ke nsinsi.
Ẹsidọhọ ke se inamde owo okop mfụhọ edi unana un̄wam ye unana idotenyịn. Edi nnyịn imekeme ndinen̄ede nsio kiet ke otu n̄kpọ iba emi mfep; owo nnyịn ndomokiet inyeneke ndinana idotenyịn. Ndien idotenyịn ke idemesie ekeme ndidi mfọnn̄kan n̄kpọ ndida n̄kan n̄kpọ enye eken, mme ekikere unana un̄wam. Edieke nnyịn inyenede idotenyịn, nnyịn imekeme ndiyọ mme mfịna ke uwem ye ndusụk udomo ifụre ye uyụhọ utu ke ndin̄wana ye ekikere nditaha. Ih, idotenyịn edi akpan ukpeme.
Ndi se ẹtịn̄de oro anam fi enyene eyịghe? Nte idotenyịn enen̄ede enyene odudu ntre tutu anam utọ akwa ukpụhọde oro odu? Ndien nte idotenyịn oro ẹkemede ndiberi edem odu ọnọ nnyịn owo kiet kiet?
Nte Ndụn
Ifiọk ibọkusọbọ ọmọtọn̄ọ ndidiọn̄ọ n̄wọrọnda odudu oro idotenyịn enyenede. Dr. Shlomo Breznitz, ata ese n̄kpọ mban̄a mfụhọ, emi ọkọbọhọde nsobo oro mbon Nazi ẹkesobode mme Jew, ọkọdọhọ ete ke sse iban̄ade ekese mfịna uwem, “mfịghe esito nte nnyịn idade nte mmọ ẹsọn̄de ubọk, idịghe mme mfịna oro ke idemmọ. Idotenyịn esisụhọde nte mmọ ẹdobide.” Ibuotikọ kiet ke The Journal of the American Medical Association ọkọdọhọ ete ke idotenyịn edi “okopodudu ibọk.” Magazine American Health ọkọtọt ete: “Ediwak uwụtn̄kpọ ẹdu ẹban̄ade mbon udọn̄ọ, akpan akpan mbon udọn̄ọ kansa, ẹmi idaha mmọ ẹsikabarede ẹdiọk inikiet inikiet ke ini n̄kpọ anamde mmọ ẹduọk idotenyịn—m̀mê oro idaha mmọ ẹsifọnde inikiet inikiet ke ini mmọ ẹnyenede obufa n̄kpọ oro anamde mmọ ẹnyene idotenyịn.”—Men Mme N̄ke 17:22 domo.
Nditọ ukpepn̄kpọ Bible ke anyanini ẹma ẹfiọk nte idotenyịn edide akpan n̄kpọ. Ke 1 Thessalonica 5:8, apostle Paul ama akpak mme Christian ete: “Ẹyak nnyịn . . . imụm idem nnyịn ikama . . . iyara idotenyịn edinyan̄a nte ndụn ibuot.” Didie ke “idotenyịn edinyan̄a” etie nte ndụn?
Kere ban̄a se ndụn esinamde. Owoekọn̄ eke ini Bible ekesiyara ndụn oro ẹdade okpoho m̀mê ukwak ẹnam, ẹfọride ke itam oro ẹdade ọfọn̄, mfriukịm, m̀mê ikpa ẹnam. Ndụn emi ama esikpeme ibuot esie ọbiọn̄ọ idan̄ oro ẹfede, mme okpoyon̄ oro ẹfụn̄de, ye mme ofụt ekọn̄ oro ẹfụn̄de. Eyedi, ndien, ibat ibat mbonekọn̄ ẹkesimen̄e ndiyara ndụn edieke edide mmọ ẹma ẹnyene. Nte ededi, ndiyara ndụn ikọwọrọke nte ke owoekọn̄ idịghe se owo mîkemeke ndikan m̀mê nte ke enye ikokopke ke ini ẹtọde enye ke ibuot; utu ke oro, ndụn oro n̄kukụre akanam ekese iyụrọ oro ẹtọde enye ẹduọn̄ọ utu ke ndinọ enye unan n̄kpa.
Nte ndụn ekpemede ibuot, kpa ntre ke idotenyịn ekpeme esịt. Ekeme ndidi idotenyịn idin̄wamke nnyịn ndise mfịna m̀mê ubiọn̄ọ kiet kiet nte n̄kpọ eke enye mîdịghe n̄kpọ. Edi idotenyịn esinam mme utọ mfịna oro ẹsụhọde ubọk onyụn̄ anam mmọ ẹkûdi se ikamade nsobo inọ nsọn̄idem nnyịn eke ekikere, eke ntụk, m̀mê eke spirit.
Nte an̄wan̄ade, anam-akpanikọ eren oro, Abraham, ama ayara ndamban̄a ndụn emi. Jehovah ama ọdọhọ enye awa edima eyen esie, Isaac. (Genesis 22:1, 2) Ekpekedi mmemmem n̄kpọ didie ntem ọnọ Abraham ndikop mfụhọ, kpa ekikere oro ekpekekemede ndida n̄kosịm enye ndisọn̄ ibuot ye Abasi. Nso ikekpeme esịt esie ibiọn̄ọ mme utọ ekikere oro? Idotenyịn ama enyene akpan udeme. Nte ekemde ye Mme Hebrew 11:19, “[enye] okonịm ete, Abasi ekeme ndisio [Isaac] ke otu mme akpan̄kpa nnam enye eset.” Ukem ntre, idotenyịn oro Job ekenyenede ke ediset ke n̄kpa ama an̄wam ndikpeme enye esịt mbiọn̄ọ iyatesịt, emi akpakadade okosụn̄ọ ke enye ndisụn̄i Abasi. (Job 2:9, 10; 14:13-15) Jesus Christ, ke osobode ubiak ubiak n̄kpa, ama okop odudu ye ndọn̄esịt ke idara idara idotenyịn esie kaban̄a ini iso. (Mme Hebrew 12:2) Ndinyene mbuọtidem nte ke tutu amama Abasi idinamke idiọk, idikpụho ndinam ikọ esie osu, edi itiat idakisọn̄ ọnọ ata idotenyịn.—Mme Hebrew 11:1.
Itiat Idakisọn̄ Ata Idotenyịn
Ukem nte mbuọtidem, ata idotenyịn ọkọn̄ọ ke se ikemede nditịbe, ata idem n̄kpọ, akpanikọ. Emi ekeme ndikpa ndusụk owo idem. Ewetn̄wed kiet ekesịn enye ntem, “etie nte n̄wakn̄kan owo ẹkere ke idotenyịn akam edi orụk ndisịme editre ndinyịme akpanikọ.” Edi, ata idotenyịn idịghe ikpîkpu ekikere nte ke n̄kpọ eyefọn, kpa ndebe ndebe edinịm ke akpanikọ nte ke nnyịn iyenyene se ededi oro nnyịn iyomde m̀mê nte ke ẹyekọk idem kpukpru mfịna nnyịn. Ata idem n̄kpọ esida utịt ọsọk utọ abian̄a abian̄a ekikere oro.—Ecclesiastes 9:11.
Ata idotenyịn okpụhọde. Enye oto ifiọk, idịghe mme uduak. Kere ban̄a ọyọhọ ubon iba oro ẹketịn̄de ẹban̄a ke n̄ke oro ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Nso idotenyịn ke mmọ ẹkpekenyene edieke ẹkpediọn̄ọde ukara mmọ nte kiet oro mîsinamke mme un̄wọn̄ọ esie? Utu ke oro, un̄wọn̄ọ ọkọrọ ye uyarade nte ke enye edi se ẹkemede ndiberi edem ama ekeme ndinọ ubon oro okopodudu isọn̄ ndinyene idotenyịn.
Ukem ntre, Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹnyene idotenyịn oro ọsọn̄ọde eyịre ye ukara—Obio Ubọn̄ Abasi. Obio Ubọn̄ emi enen̄ede esịne ke etop Bible. Ke ediwak tọsịn isua enye emedi ntak idotenyịn ọnọ ediwak iban ye iren, utọ nte Abraham. (Mme Hebrew 11:10) Abasi ọn̄wọn̄ọ ete ke ebede ke Obio Ubọn̄ imọ, imọ iyeda utịt isọk idiọk akani ndutịm ererimbot emi inyụn̄ ida obufa idi. (Rome 8:20-22; 2 Peter 3:13) Idotenyịn Obio Ubọn̄ emi edi ata idem n̄kpọ, idịghe ndap. Ebiet emi enye otode—Jehovah Abasi, Ọbọn̄ Andikara ekondo—idịghe ikọ n̄kponinua, edi owo emi owo mîkemeke ndiyịk. Oyom nnyịn n̄kukụre idụn̄ọde edibotn̄kpọ Abasi oro ẹkụtde ke enyịn man ifiọk ite ke enye odu onyụn̄ enyene odudu oro ekemde ndisu kpukpru un̄wọn̄ọ esie. (Rome 1:20) Oyom nnyịn n̄kukụre idụn̄ọde mbụk aban̄ade mme edinam esie ye ubonowo man ifiọk ite ke ikọ esie akanam ikpụhọ.—Isaiah 55:11.
Nte ededi, edi n̄kpọ mbọm nte ke ata ediwak mmọ oro ẹdọhọde ẹte idi mme Christian ẹma ẹfre ẹban̄a ata idotenyịn. Ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono oro, Paul Tillich, ọkọdọhọ ke ukwọrọikọ oro ẹkemịn̄de ke ndondo emi ete: “Mme [akpa] Christian ẹma ẹkpep nditie mbet utịt. Edi sụn̄sụn̄ mmọ ẹma ẹtre nditie mbet. . . . Idotenyịn kaban̄a mbufa idaha mme n̄kpọ ke isọn̄ ama akabade emem, okposụkedi owo esibọn̄de akam aban̄a enye ke kpukpru Akam Ọbọn̄—Yak inam uduak fo ke isọn̄ nte ẹnamde ke heaven!”
Nso n̄kpọ mmọn̄eyet ke emi edi ntem! Ediwak miliọn, idem biliọn owo oro ẹnen̄erede ẹyom idotenyịn inyeneke ndomokiet, edi enye odu mfọn mfọn ọnọ mmọ do ke Bible mmọ. Kamse mfụhọ mfụhọ utịp! Ke eti idotenyịn mîdụhe ndikpeme esịt mmọ, nte eyịghe ekededi odu nte ke mfụhọ, “obukpọ esịt” amada ata ediwak owo okosụn̄ọ ke ndisabade ererimbot ke akpakịp oburobụt ido ye afai? (Rome 1:28) Edi akpan n̄kpọ ete nnyịn ikûdede iduọ idụk utọ afia oro. Utu ke nditop ndụn idotenyịn nduọk, oyom nnyịn isọn̄ọ enye kpukpru ini.
Nte Ekemede Ndinam Idotenyịn Fo Ọkọri
Mfọnn̄kan usụn̄ ndinam idotenyịn ọkọri edi ndifiọk ebiet emi enye otode, Jehovah Abasi. Kpep Ikọ esie, kpa Bible, ifịk ifịk. N̄wed Mbon Rome 15:4 ọdọhọ ete: “Se ededi eke ẹkewetde ke ini oko, ke ẹkewet ndida n̄kpep nnyịn n̄kpọ, man nnyịn inyene idotenyịn oto ke ime ye ndọn̄esịt eke N̄wed Abasi ọnọde.”
N̄ko-n̄ko, oyom nnyịn ikụt ite ke idotenyịn nnyịn kaban̄a ini iso idịghe sụk ikpîkpu ekikere. Oyom nnyịn inam enye edi ata idem n̄kpọ ke ekikere nnyịn. Nte afo amaduak ndidu uwem ke nsinsi ke Paradise ke isọn̄? Nte afo akpama ndisobo ye mbonima fo oro ẹkekpan̄ade ke ini ẹdinamde mmọ ẹset ẹdidu ke isọn̄? Ke edide ntre, nte afo omokụt idemfo odude do ke ini oro? Ke uwụtn̄kpọ, Isaiah 65:21, 22 etịn̄ aban̄a owo kiet kiet ọbọpde ufọk idemesie onyụn̄ odụn̄de ke esịt. Nte afo emekeme ndibọp enyịn nnyụn̄ n̄kụt idemfo nte anamde utom ke enyọn̄ ọkọm obufa ufọk fo, ọkọn̄de akpatre tian? Kam kere nte esede mme utịp ndutịm ye utom fo ke n̄kann̄kụk fo. Idara idara mfiori ubọpufọk odobo; afo ada ese unaisọn̄ nte mbukpọn̄ uwemeyo esịbede ebe. Ofụm anam mme eto ẹnyen̄e sụn̄sụn̄ ẹnyụn̄ ẹnam idem ebịt fi ke ufiop oro akanamde fi ke utom oro afo akanamde. Imam oro nditọwọn̄ ẹsakde, abuahade ye ikwọ mme inuen, odụk fi utọn̄. Nneme oro mbonima fo ẹnemede ẹto ke esịtufọk ẹdọk.
Ndida n̄kụt utọ idaha inemesịt oro idịghe ikpîkpu n̄kpọ oro ẹkerede-kere; utu ke oro, enye edi editie n̄kere prọfesi oro ke akpanikọ edisude. (2 Corinth 4:18) Nte idotenyịn oro edide ata idem n̄kpọ ọnọ fi akan, ntre ke idotenyịn fo otịm ọsọn̄ akan nte ke afo eyedu do. Utọ ọkpọsọn̄, in̄wan̄în̄wan̄ idotenyịn oro eyekpeme fi osio ke ndikop ‘bụt mban̄a gospel,’ emi ekemede ndinam fi etre utom oro afo enyenede ndibuana enye ye mmọ en̄wen. (Rome 1:16) Ke edide isio ye oro, afo eyeyom ‘ndibụre mbụre ke idotenyịn’ nte apostle Paul okobụrede, ke ndibuana enye uko uko ye mmọ en̄wen.—Mme Hebrew 3:6.
Odu se ikande nsinsi ini iso oro akamade idotenyịn. Mme n̄kpọ oro ẹkamade idotenyịn kemi ẹdu n̄ko. Didie ke edi ntre? Owo ukara Rome eke ọyọhọ isua ikie ition E.N. emi ekekerede Cassiodorus ọkọdọhọ ete: “Owo enyene idotenyịn ke mme utịp ini iso kemi okụtde mme utịp ẹmi ẹma ẹkedada itie.” Emi edi mme ikọ ọniọn̄! Nso ndọn̄esịt ke nnyịn ikeme ndinyene ke mme un̄wọn̄ọ ẹban̄ade mme edidiọn̄ ini iso edieke nnyịn mîkemeke ndikụt mme edidiọn̄ idahaemi?
Akam n̄ko anam idotenyịn ọkọri idahaemi. Ke ẹsiode edibọn̄ akam mben̄e anyan uwem ini iso, nnyịn ikpenyene ndibọn̄ akam mben̄e mme udọn̄ nnyịn eke idahaemi. Nnyịn imekeme ndidot enyịn inyụn̄ ibọn̄ akam iben̄e eti itie ebuana ye mbonubon ye ekemmọ mme Christian, iben̄e udia nnyịn eke spirit efen, idem ibọn̄ iben̄e edinyene mme n̄kpọ eke obụk oro ẹnanade nnyịn. (Psalm 25:4; Matthew 6:11) Ndiyak mme utọ idotenyịn oro nsịn Jehovah ke ubọk eyen̄wam nnyịn ndiyọ ke usen ke usen. (Psalm 55:22) Nte nnyịn iyọde, ime nnyịn ke idemesie eyesọn̄ọ ndụn idotenyịn nde.—Rome 5:3-5.
Ndinyene Ekikere Idotenyịn Mban̄a Mme Owo
Etikwo etikwo ekikere etie nte n̄karafan̄ ke ndụn idotenyịn. Enye atata n̄karafan̄, ndien sụn̄sụn̄, enye ekeme ndibiat ndụn oro. Nte afo emekpep ndifiọk etikwo etikwo ekikere nnyụn̄ n̄n̄wana mbiọn̄ọ enye? Kûyak ndisịme ekikere abian̄a fi nte ke ido ibụk, edikụt ndudue, ye edu edikụt idiọk kpukpru edi ukem ye ifiọk. Ke akpanikọ, etikwo etikwo ekikere isan̄ake n̄kpọ ndomokiet ye ifiọk.
Esidi ata mmemmem n̄kpọ n̄ko ndinyene edu unana idotenyịn mban̄a ekemmọ owo. Ndusụk owo, ke ntak ubiak ubiak ifiọk n̄kpọntịbe ini edem, inyeneke idotenyịn ndiyom un̄wam m̀mê ndọn̄esịt nto mme owo ke nsinsi. Ufiet mmọ esidi: “Unam ọbọhọ afia ababak nnụknnụk eto.” Mmọ ẹkeme idem ndimen̄e ndika mbịne mbiowo Christian n̄koyom un̄wam kaban̄a mme mfịna mmọ.
Bible an̄wam nnyịn ndinyene ekikere adade ukem ukem mban̄a mme owo. Edi akpanikọ, iwụtke eti ibuot ndikọn̄ ofụri mbuọtidem nnyịn ke idem owo. (Psalm 146:3, 4) Edi ke esop Christian, mbiowo ẹnam n̄kpọ nte ‘enọ ẹdide owo’ ẹtode Jehovah. (Ephesus 4:8, 11) Mmọ ẹdi mme Christian oro ẹtịn̄de enyịn, ẹnyenede ifiọk, ẹmi ke ofụri esịt ẹyomde nditie nte “ọtọ udịbe ofụm, ye etehe ubọhọ edịm.”—Isaiah 32:2.
Ediwak mmọ eken ke esịt esop Christian ẹkere n̄ko ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ẹban̄a ndidi itie idotenyịn. Kam kere ban̄a adan̄a ediwak tọsịn mmọ ke mme itie ikie oro ẹnamde n̄kpọ idahaemi nte mme eka, mme ete, nditọeka iban, nditọeka iren, ye nditọ ẹnọ mbon oro ẹma ẹketaba mme ubon mmọ; kere ban̄a adan̄a ediwak owo efen efen ẹmi ẹnamde n̄kpọ nte mme ufan ẹmi “ẹyịrede owo akan eyeneka” ẹnọ mbon oro ẹdude ke mfụhọ.—Mme N̄ke 18:24; Mark 10:30.
Edieke edide afo ama ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah oyom un̄wam, kûduọk idotenyịn. Ekeme ndidi enye ama eyeyere fi; ekeme ndidi odu ebiowo m̀mê Christian efen emi ọkọride osịm ọyọhọ idaha emi odude ke mben̄eidem idem idahaemi ndin̄wam fi ndondo oro afo anamde ẹfiọk se afo oyomde. Ndinyene idotenyịn oro adade ukem ukem ke idem mme owo ekpeme nnyịn nsio ke ndidianade n̄kpọn̄ kpukpru owo nnyụn̄ ndu ikpọn̄ ke idem nnyịn, emi ekemede ndida n̄kosụn̄ọ ke edu ibụk, oro mîwụtke eti ibuot.—Mme N̄ke 18:1.
N̄ko-n̄ko, edieke nnyịn inyenede mfịna ye ekemmọ Christian, iyomke nnyịn inam n̄kpọ iban̄a enye ke etikwo etikwo edu, unana idotenyịn. Kamse, “ima . . . ododori enyịn aban̄a kpukpru n̄kpọ.” (1 Corinth 13:4-7) Domo ndise nditọete Christian iren ye iban nte Jehovah esede—ye idotenyịn. Wụk enyịn ke nti edu mmọ, nịm mmọ ke akpanikọ, nyụn̄ nyene edu edikọk mme mfịna. Utọ idotenyịn oro ekpeme nnyịn osio ke idiọkesịt ye utọk, emi mîdorike baba owo kiet udori.
Kûdede uyak idem unọ unana idotenyịn eke n̄kpakpa akani ererimbot emi. Idotenyịn omodu—ọnọ nsinsi ini iso nnyịn onyụn̄ odu ọnọ usọbọ ediwak mfịna nnyịn idahaemi. Nte afo eyesọn̄ọ omụm idotenyịn akama? Ke iyarade idotenyịn edinyan̄a nte ndụn oro ọnọde ukpeme, idụhe ndomo asan̄autom Jehovah kiet oro ke akpanikọ ananade un̄wam—ekpedi mme idaha ẹdiọk adan̄a didie. Edieke nnyịn ke idem nnyịn mîkpaha mba, idụhe n̄kpọ ndomokiet ke heaven m̀mê ke isọn̄ oro ekemede ndibọ idotenyịn oro Jehovah ọnọde nnyịn.—Men Rome 8:38, 39 domo.