Ndiwụt Ima Christian Nnọ Mbonusọn̄
SAMUEL JOHNSON, ewetn̄wed ọyọhọ isua ikie 18 oro, ama ọnọ mbụk aban̄a akparawa emi ekesifrede ebiet emi enye akayakde itam esie odori ke ini akade ekese mme ufan. Owo ikesitịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a emi. “Edi edieke ẹkụtde akanieren anamde ukem edinam unana ntịn̄enyịn oro,” Johnson ama akaiso etịn̄ ete, “mme owo ẹyetop afara ẹnyụn̄ ẹdọhọ ete, ‘Enye edidi owo efre.’”
Mbụk Johnson owụt nte ke mbonusọn̄, ndusụk ukem nte n̄kpri otu eken, ẹdi se ẹsitịn̄de n̄kpọ ẹban̄a ke ukwan̄ usụn̄. Ke adan̄aemi edise mban̄a se mbonusọn̄ ẹyomde edide n̄kpọ-ata, kpukpru mbon oro ẹbuanade ẹsibọ ufọn. Nso idi mme n̄kpọ-ata ye mme utịp, ndien ntak emi n̄kpọ emi otụkde ediwak owo ntre-e?
Nte ekemde ye ibat oro ẹnamde, mbahade 6 eke ikie ke otu mme andidụn̄ ke ererimbot ẹdi isua 65 ke emana mîdịghe ẹsọn̄ ẹkan oro, ndien ke mme idụt ntatenyịn mbahade eke ikie emi okpon ntre utịm ikaba. Ke mme Idụt n̄kan̄ Europe, emi ẹkesiode 1993 ẹnịm nte “Isua Mbonusọn̄ eke Europe ye Edidianakiet ke Ufọt Mbon Nsio Nsio Isua Emana,” owo 1 ke otu owo 3 ebe isua 50. Do, ukem nte edide ke mme idụt uforo eken, edisụhọde eke ibat mbon oro ẹmanade ye n̄kọri ke uniọn̄ ini uwem owo anam mbon ẹmi ẹkperede ini usọn̄ ẹwak ẹkan. Nte an̄wan̄ade, edise mban̄a mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ke utọ mme idaha oro edi ata akamba utom. N̄kpọ ẹkesitie isio isio didie ntem ke Edem Usiahautịn ke eset!
“Mme Andinọ Ifiọk”
Handwörterbuch des Biblischen Altertums für gebildete Bibelleser (N̄wed Ọdọn̄ọde Mbụkeset eke Bible Emi Enyenede Mme Ọfiọkn̄wed oro Ẹkotde Bible) owụt ete ke mbụkeset mbon Edem Usiahautịn “ẹkeda mbonusọn̄ nte mme andimụm ọniọn̄ eke ido eset ye akwaifiọk n̄kama, ẹmi edide ntak ẹkesitemede n̄kparawa owo ndidụk nsan̄a ye mmọ nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto mmọ.” Smith’s Bible Dictionary anam an̄wan̄a ete: “Ke ọkpọkpọ uwem ẹkeda [mbonusọn̄] nte mme andinọ ifiọk . . . [N̄kparawa owo] ẹma ẹsiyak mmọ ẹbemiso ẹnọ ekikere.”
Ẹma ẹwụt ukpono oro ẹnyenede ẹnọ mbonusọn̄ ke Ibet Moses ke Leviticus 19:32: “Daha da ke iso owo iwat, nyụn̄ kpono ebiowo iso.” Ntre mbonusọn̄ ẹma ẹnyene akpan idaha ke n̄kaowo ẹkenyụn̄ ẹda mmọ nte ọsọn̄urua inyene. Emi, nte an̄wan̄ade, edi usụn̄ oro Ruth eyenan̄wan Moab ekesede Naomi, ekaebe esie oro ekedide eyen Israel.
Ruth ama enen̄ede ebiere nditiene Naomi nto Moab nnyọn̄ Israel, ekem enye ama etịn̄ enyịn akpan̄ utọn̄ ọnọ item Naomi. Ke ndondo oro mmọ ẹkesịmde Bethlehem, edi Naomi okokụt nte ke ubọk Jehovah ke ọkọnọ ndausụn̄ ke nte mme n̄kpọ ẹkekade ekem enye ndien ama eteme Ruth nte edinamde n̄kpọ. (Ruth 2:20; 3:3, 4, 18) Ruth ama anam uwem esie ekekem ye edu ukara Abasi nte enye ekekpepde n̄kpọ oto Naomi oro ekenyenede ifiọk. Ekaebe esie ama owụt nte idide andinọ ifiọk.
Ke ukem usụn̄ oro, n̄kparawa iban Christian mfịn ẹkeme ndibọ ufọn nto edidụk nsan̄a ye n̄kani iban ke esop. Ndusụk eyenete an̄wan aduak ndidọ ndọ mîdịghe an̄wana ndiyọ uyịre uyịre mfịna idemesie. Okpowụt ifiọk didie ntem ndiyom item ye ibetedem nto akanian̄wan edide Christian oro ama ọkọkọri osịm ọyọhọ idaha, emi enyenede ifiọk aban̄a n̄kpọ ntre!
N̄ko-n̄ko, otu mbiowo ẹkeme ndibọ ufọn nto ifiọk mbon oro ẹma ẹkesọn̄ ẹmi ẹdude ke otu mmọ. Nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto se ikotịbede inọ Lot ke ndikokpu ndinam emi. Utọk oro okodude ke ufọt mme ekpeme ufene Abraham ye eke Lot ama oyom ẹnam ubiere oro editụkde kpukpru owo. Lot ama anam edimek oro mîkowụtke ọniọn̄. Ọkpọkọfọn akan didie ntem enye ndibem iso mbọ item nto Abraham! Lot ọkpọkọbọ eti ndausụn̄ ndien oro akpakanam ubon esie ọbọhọ afanikọn̄ oro okosụn̄ọde oto ibụmede ibụmede edimek esie. (Genesis 13:7-13; 14:12; 19:4, 5, 9, 26, 29) Nte afo emesitịn̄ enyịn ọnọ n̄kpan̄utọn̄ ke se mbiowo oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha ẹtịn̄de mbemiso osịmde ubiere ke n̄kpọ oro anade fi ke iso?
Anana-ibat mbonusọn̄ ẹmesịn ifịk ke anyanini ke utom Jehovah, ukem nte Simeon ye Anna ke akpa isua ikie ẹkenamde. (Luke 2:25, 36, 37) Edi idiọn̄ọ ukpono ye edu ediwụt edikere mban̄a nnọ mbonusọn̄ ndibuan mmọ ke mme edinam esop adan̄a nte ukeme mmọ ayakde, idem ke mme ata isua usọn̄. Ndusụk akparawa owo oyom un̄wam ke nditịm se ẹnọde anam ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi. Ebiowo oro enyenede ikike ekeme ndibiere nte ke owo usọn̄ oro odude ke esop, emi enyenede ọniọn̄ oro otode uwak isua emana, enyenede edu mfọnido, onyụn̄ enyenede ifet, edidi mfọnn̄kan owo ndin̄wam.
Nte ededi, ndise mban̄a san̄asan̄a udọn̄ mbonusọn̄ abuana ekese n̄kpọ. Ediwak mmọ ẹnyene mfịna edikop ndobo, ndịk kaban̄a ubiatibet, ye mme mfịna okụk. Akande oro, ndondo oro odudu owo usọn̄ ọtọn̄ọde ndisụhọde, unana nsọn̄idem ye edikpu otode edikop mmemidem ẹsitetịm ẹnam mme mfịna ẹmi ẹdiọk ẹkan. Adan̄aoro mmọ ẹsiyom ẹnọ n̄kponn̄kan ntịn̄enyịn. Didie ke mme owo kiet kiet ye esop ke ofụri ofụri ẹkpenam n̄kpọ?
“Nnam se Idotde”
Ke akpa isua ikie, Paul ama ewet ke idak ndausụn̄ odudu spirit ke 1 Timothy 5:4, 16 ete: “Edieke ebeakpa enyenede nditọ m̀mê nditọ-nditọ, yak mmọ oro ẹkpep ndibem nnam se idotde ye mbonufọk, nnyụn̄ nsio usiene nnọ mme eka mmọ; koro emi ọfọnde Abasi ke enyịn. Edieke n̄wan emi onịmde ke akpanikọ enyenede mme ebeakpa, yak enye an̄wam mmọ, okûfịghe ufọk Abasi ye mbiomo; man ufọk Abasi ekeme ndin̄wam ata mme ebeakpa.” Ndise mban̄a mbonusọn̄ ekedi mbiomo ubon. Edieke owo usọn̄ emi odude ke esop okoyomde un̄wam ke ini ubon esie ẹma ẹkenam kpukpru se ẹkemede, mbiomo emi okodoro esop ke idem. Mme edumbet ẹmi ikpụhọkede.
Nso in̄wam mme Christian ndiwụt ima Christian nnọ mbonusọn̄ ebe ke ndinam se idotde ye mbonufọk mmọ? Kot mme utịn̄ikọ ẹtienede mi ẹmi ẹtode ediwak Mme Ntiense oro ẹnyenede ifiọk ke nte ẹsede ẹban̄a mbon oro ẹma ẹkesọn̄.
Ndinọ Ntịn̄enyịn ke Mme Udọn̄ N̄kpọ eke Spirit Kpukpru Ini
Felix, emi akan̄wamde n̄wan esie ndise mban̄a ete ye eka esie, eti ete: “Ndineme itien̄wed eke usen ke usen ọtọkiet ekedi ata ọsọn̄urua n̄kpọ un̄wam. Ima isineme mme ọkpọkpọ ifiọk eyouwem ye mme uduak ini iso ọtọkiet ye mme edumbet Jehovah.” Ke akpanikọ, ke utom edise mban̄a mbonusọn̄ oro ẹdide iman, akpan n̄kpọ edi ndinọ ntịn̄enyịn oro odotde ke n̄kọri eke spirit mmọ. Emi esịne ifiọk ke ikerede iban̄a mme ikọ Jesus ke Matthew 5:3 (NW): “Inemesịt odu ọnọ mbon oro ẹnyenede udọn̄ ẹban̄a n̄kpọ eke spirit mmọ.” Ẹkeme ndinam edineme itien̄wed eke usen ke usen asan̄a ye ndutịm edikot Bible, edineme mme n̄wed ẹkọn̄ọde ke Bible, ye edibọn̄ akam. Peter etịn̄ ete: “Etie nte mbonusọn̄ ẹsima edinam oro akade-kaiso kpukpru ini.”
Ih, edinam ofụri ini edi akpan n̄kpọ ọnọ n̄kpọ eke spirit. Idịghe ke mme n̄kpọ eke spirit ikpọn̄ ke mbonusọn̄ ẹma edinam oro akade-kaiso edi n̄ko ke uwem ofụri usen. Ursula ọdọhọ ete ke ẹkeme ndisịn udọn̄ nnọ idem mbon oro ẹdọn̄ọde ekpri udọn̄ọ “ndidaha nda ke bed nnyụn̄ n̄kpụhọ ọfọn̄ ke usen kiet kiet.” Nte ededi, oyom nnyịn ifep edinam oro etiede nte ke idodomo n̄kpọ inọ mbonusọn̄. Doris onyịme ete ke edi n̄kpọ mfụhọ nte ke ukeme ofụri esịt esie ama esiwak ndisụn̄ọ ke edikpu. “Ami mma nsinam kpukpru orụk ndudue. Usen kiet mma ndọhọ ete mi nte esikpụhọ ọfọn̄idem esie kpukpru usen. Ndien eka mi ama eti mi ete: ‘Enye osụk ededi ebe mi!’”
Ini kiet ko mbonusọn̄ ẹkedi n̄kparawa owo, edi, edi n̄kpọ-ata ọnọ n̄kparawa owo ndiwụt edikere mban̄a nnọ mbonusọn̄. Edi, oro edi ata akpan n̄kpọ ke ndifiọk mme san̄asan̄a udọn̄ mmọ. Usọn̄ asan̄a ye edikpu. Gerhard anam an̄wan̄a ete: “Ete an̄wan mi ama esiyat esịt ye idemesie sia enye mîkemeke aba ndinam kpukpru se enye ekesinamde ke mbemiso. Ndinyịme idaha oro enye okodude ekedi n̄kpọ emi akakamade ọkpọsọn̄ ubiak. Edu esie ama okpụhọde.”
Ke mme idaha oro ẹkade-kaiso ndikpụhọde, idịghe esen n̄kpọ owo usọn̄ ndiwụt edikpu oro efịghede enye ke esịt ebe ke ndisụk mbon efen uyo, akpan akpan mbon oro ẹsede ẹban̄a enye. Isọn̄ke ndidiọn̄ọ ntak emi edide ntre. Ima ima ntịn̄enyịn mmọ eti enye aban̄a odudu esie oro akade-kaiso ndisụhọde. Didie ke afo akpanam n̄kpọ aban̄a idiọk nsụkuyo m̀mê eseme emi?
Ti ete ke utọ etikwo etikwo edinam emi iwụtke nte Jehovah esede ukeme fo. Kaiso ndinam se ifọnde, nyụn̄ mụm eti ubieresịt kama, idem edieke okopde etikwo etikwo utịn̄ikọ ke ini ke ini nte utịp. (Men 1 Peter 2:19 domo.) Esop n̄kann̄kụk ekeme ndinọ ekese un̄wam.
Se Esop Ekemede Ndinam
Ediwak esop ẹnyene ntak ndiwụt ntotụn̄ọ esịtekọm mban̄a ukeme oro ndima nditọete nnyịn iren ye iban oro ẹsọn̄de ẹkesịnde ke ini edem. Ekeme ndidi mmọ ẹkesịn itiat idakisọn̄ ẹnọ esop oro, ẹtọn̄ọde enye ye mme asuanetop ifan̄ kpọt ediwak isua ko ke edem. Esop akpakasan̄a didie edidu ke mmọ mîkpakanamke utom ifịk ifịk ke ini edem ye, ndusụk, un̄wam oro ẹnọde ke okụk idahaemi?
Ke ini oyomde ẹnọ asuanetop oro ọsọn̄de akamba un̄wam, iyomke mme iman ikpọn̄ ẹse ẹban̄a mbiomo emi. Mbon en̄wen ẹkeme ndin̄wam ke ndika mme utom nnọ mmọ, nditem udia, ndinam ebiet asana, ndida owo usọn̄ nnam isan̄, ndimen ke n̄kpọisan̄ n̄ka mme mbonoesop Christian, m̀mê n̄kukụre ndineme nneme ye enye ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Okposụkedi kpukpru owo ẹkemede ndidian ubọk n̄n̄wam, edidiana kiet nnam n̄kpọ ekeme ndisụn̄ọ ke edikụt uforo ye edikaiso nnam emi kpukpru ini.
Oyom mbiowo ẹti nte ke mmimọ ikpenyene ndidiana kiet ke ini ẹdiomide utom ubọkerọn̄. Ndusụk esop ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ke afan̄ emi, mbiowo ẹsikụt ẹte ke ẹnam utom ubọkerọn̄ kpukpru ini ẹnọ mbon oro ẹsọn̄de ye mbon unana nsọn̄idem, kpa ye mbon oro mbonubon mmọ ẹtịmde ẹse ẹban̄a. Nte ededi, etie nte mme esop eken ẹkpenyene ndidu ke edidemede n̄kan kaban̄a mbiomo mmọ eke edise mban̄a mbonusọn̄.
Anam-akpanikọ eyenete eren kiet, emi odude ke mme iduọk isua esie 80, ekedi se eyen esie an̄wan ye ebe eyen esie, ẹmi ẹkekpọn̄de Bethel, ẹkesede ẹban̄a. Edi, mbon eken ke esop ndiwaha n̄kese okosụk ededi akpan n̄kpọ ọnọ enye. Eyenete oro ama eseme ete: “Ke ini n̄kesikade n̄kese mbon udọn̄ọ, ami mma nsibọn̄ akam ye mmọ. Edi akananam owo ndomokiet ibọn̄ke akam ye ami.” Ima ima ntịn̄enyịn mbonubon ibiomokede mbiowo mbiomo ‘edikpeme udịmerọn̄ Abasi emi odude ke otu mmọ.’ (1 Peter 5:2) N̄ko-n̄ko, oyom ẹn̄wam ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ mbon oro ẹsede ẹban̄a mbonusọn̄ ndikaiso ke nti utom mmọ.
‘Ọsọn̄ Onyụn̄ Oyụhọ’
Alexander von Humboldt, ataifiọk owo Germany eke ọyọhọ isua ikie 19, ama enen̄ede ọsọn̄ ke emana ke ini eyenan̄wan kiet okobụpde enye m̀mê enye ikwe usọn̄ nte edide se ifekde-fek owo. Ọfiọkn̄wed owo oro ama ọbọrọ ete, “Afo emenen. Edi enye edi n̄kukụre usụn̄ ndidu uwem mbịghi.” Ukem ntre, ediwak nditọete iren ye iban mfịn ẹnịm eti uwụtn̄kpọ ke ndiyọ ukụt ini usọn̄ nte utịp ukpono oro asan̄ade ye edidu anyan uwem. Mmo ẹwụt edu emi Abraham, Isaac, David, ye Job, ẹmi ‘ẹkesọn̄de ẹnyụn̄ ẹyụhọ,’ ẹkewụtde.—Genesis 25:8; 35:29; 1 Chronicles 23:1; Job 42:17.
Usọn̄ asan̄a ye n̄kpọ-ata eke edibọ un̄wam ye inemesịt nnyụn̄ n̄wụt esịtekọm in̄wan̄în̄wan̄. Eti ibuot oyom ete owo kiet kiet ọfiọk idaha ukeme esie. Nte ededi, oro inamke owo oro ọsọn̄de etre ndinam utom. Maria ọsọn̄ ebe isua 90 ke emana, edi enye ke osụk ododụk mme mbonoesop onyụn̄ ọbọrọ mme mbụme do. Didie ke enye anam emi? “Ami n̄kemeke ndikot n̄wed aba, edi mmesikpan̄ utọn̄ n̄kop Enyọn̄-Ukpeme emi ẹkotde ẹsịn ke kaset. Ami mmesifre ediwak n̄kpọ, edi mmesidomo ndibọrọ mme mbụme.” Ukem nte Maria, ndisịn idem ke mme n̄kpọ oro ẹbọpde-bọp ẹsin̄wam owo ndikaiso nsọn̄ idem nnyụn̄ nsọn̄ọ mmụm edu Christian n̄kama.
Ke idak Obio Ubọn̄ Abasi, usọn̄ ididụhe aba. Ke ini oro mbon oro ẹkekọride ẹsọn̄ ke editịm n̄kpọ enyeemi ndien ndusụk ẹkam ẹkpan̄ade ẹyedara nditi ukpeme ye ntịn̄enyịn oro ẹkesinọde mmọ. Nte utọ mbonusọn̄ oro ẹdifiakde ẹnyene uwem ye ukeme, mmọ ke akpanikọ ẹyenyene ntotụn̄ọ ima ẹnọ Jehovah ẹnyụn̄ ẹwụt ntotụn̄ọ esịtekọm ẹnọ mbon oro ẹkesọn̄ọde ẹda ye mmọ ke ini mfịna mmọ ke akani editịm n̄kpọ emi.—Men Luke 22:28 domo.
Nso kaban̄a mbon oro ẹsede ẹban̄a mbonusọn̄ idahaemi? Ibịghike-bịghi, ke ini Obio Ubọn̄ edikarade isọn̄ ọyọhọ ọyọhọ, mmọ ẹyefiak ẹti ye idatesịt ye ubọhọ nte ke mmimọ ikofụmike mbiomo mmimọ edi ke ima iwụt uten̄e Abasi ebe ke ndiwụt ima Christian nnọ mbonusọn̄.—1 Timothy 5:4.
[Ekebe ke page 30]
Mbonusọn̄ Ẹyedara Ediwaha Fo
Ekese ufọn ekeme ndisụn̄ọ nto edidiomi ediwaha, ndusụk ke n̄kpọ nte minit 15, n̄kese owo usọn̄ ke ama okokụre utom ukwọrọikọ. Edi mfọnn̄kan n̄kpọ edi nditre ndisịk utọ ediwaha n̄kese oro nnịm tutu enyenyene ifet, nte ifiọk n̄kpọntịbe etienede mi owụtde.
Brigitte ye Hannelore ẹkesan̄a kiet ẹka ukwọrọikọ, ẹnyenede nneme ye akanieren kiet ke enyịnusụn̄ esie. Nditọete iban ẹmi ẹma ẹtịn̄ ikọ ẹnọ enye ke minit ition mbemiso ẹfiọkde ẹte ke enye n̄ko ekedi Ntiense Jehovah, emi abuanade ke ukem esop ye mmimọ. Nso n̄kpọ o-bụt ke emi ekedi ntem! Edi ifiọkutom oro ama etre ediye ediye. Hannelore ama anam ndutịm usọp usọp ndikese eyenete eren oro nnyụn̄ n̄n̄wam enye odụk mme mbonoesop.
Nte afo ọmọfiọk enyịn̄ ye adres kpukpru mme asuanetop oro ẹma ẹkesọn̄ oro ẹdụn̄de ke efakutom emi afo esikwọrọde ikọ? Nte afo emekeme ndinam ndutịm ndiwaha n̄kese mmọ ke ekpri ini? Anaedi ẹyenen̄ede ẹwụt esịtekọm ẹban̄a oro.