Ibuot Ition
Nọ Eyen Fo Ukpep Toto ke Uyen
1, 2. Anie ke ete ye eka ẹkpeyom un̄wam ẹto ke ndibọk nditọ mmọ?
“NDITỌ ẹdi udeme Jehovah,” ntre ke ete oro owụtde esịtekọm eketịn̄ ke n̄kpọ nte isua 3,000 ẹmi ẹkebede. (Psalm 127:3) Ke akpanikọ, idatesịt edidi ete m̀mê eka edi ọsọn̄urua utịp otode Abasi, kpa enyeoro odude ọnọ ata ediwak mbon oro ẹma ẹkedọ ndọ. Nte ededi, mbon oro ẹnyenede nditọ ẹsisọp ẹdiọn̄ọ ẹte ke adianade ye idatesịt, edidi ete m̀mê eka esisan̄a ye mme mbiomo.
2 Akpan akpan mfịn, edibọk nditọ edi ọkpọsọn̄ utom. Kpa ye oro, ediwak owo ẹma ẹnam oro ẹnyụn̄ ẹkụt unen, ndien andiwet psalm eke odudu spirit owụt usụn̄, ọdọhọde ete: “Ke mîbọhọke Jehovah ọbọp ufọk, mmọ eke ẹbọpde ẹkpa utom ikpîkpu ke esịt.” (Psalm 127:1) Adan̄a nte etienede mme item Jehovah ketket, ntre ke edikabarede edi eti ete m̀mê eka akan. Bible ọdọhọ ete: “Buọt idem fo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo.” (Mme N̄ke 3:5) Nte afo emenyịme ndikpan̄ utọn̄ nnọ item Jehovah nte afo ọtọn̄ọde utom ubọk eyen fo eke isua 20?
NDINYỊME EKIKERE BIBLE
3. Nso mbiomo ke mme ete ẹnyene ke edibọk nditọ?
3 Ke ediwak ufọk ke ofụri ererimbot, irenowo ẹkere ke edinọ eyen ukpep enen̄ede edi utom an̄wan. Edi akpanikọ, Ikọ Abasi anyan ubọk owụt utom ete nte akpan owo oro ọnọde udia. Nte ededi, enye n̄ko ọdọhọ ete ke ebe enyene mme mbiomo ke ufọk. Bible ọdọhọ ete: “Tịm nam utom fo ke ebresien, nyụn̄ nam n̄kpọ ma ke in̄wan̄; ndien ke ini oro okụrede, bọp ufọk fo.” (Mme N̄ke 24:27) Ke ekikere Abasi, mme ete ye mme eka ẹdi nsan̄a ke edinọ eyen ukpep.—Mme N̄ke 1:8, 9.
4. Ntak emi nnyịn mîkpekereke ke nditọiren ẹfọn ẹkan nditọiban?
4 Didie ke afo ese nditọ fo? Ntọt ẹdọhọ ẹte ke Asia “ete ye eka isinemke esịt ke ini nditọiban ẹmanade.” Ẹdọhọ ke usua oro ẹnyenede ẹban̄a nditọiban ke osụk ododu ke Latin America, idem ke otu “mme ubon oro ẹnen̄ede ẹtat enyịn.” Nte ededi, akpanikọ edi nte ke nditọiban idịghe usụhọde nditọ. Jacob, ete ini eset oro ẹtịmde ẹfiọk, ama etịn̄ aban̄a kpukpru nditọ esie, esịnede nditọiban oro ẹkemande tutu osịm ini oro, nte “nditọ ẹmi Abasi ọkọnọde [imọ] ke ufọn.” (Genesis 33:1-5; 37:35) Kpasụk ntre, Jesus ama ọdiọn̄ kpukpru “n̄kpri nditọ” (nditọiren ye nditọiban) ẹmi ẹkedade ẹsọk enye. (Matthew 19:13-15) Nnyịn imekeme ndinịm nte ke enye ama owụt ekikere Jehovah.—Deuteronomy 16:14.
5. Mme edikere mban̄a ewe ẹkpekara ubiere mme ọdọndọ ke se iban̄ade udomo ubon mmọ?
5 Ndi mbio obio mbufo ẹdori enyịn n̄wan ndiman adan̄a ediwak nditọ nte ekekeme? Nte odotde, adan̄a ibat nditọ oro mme ọdọndọ ẹnyenede edi ubiere idemmọ. Nso edieke ete ye eka mînyeneke ubọk ndinọ ediwak nditọ udia, ọfọn̄, nnyụn̄ ndọn̄ mmọ n̄wed? Ke akpanikọ, mme ọdọndọ ẹkpenyene ndikere mban̄a emi ke ini ẹbierede nte ubon mmọ edikponde. Ndusụk mme ọdọndọ ẹmi mîkemeke ndise mban̄a kpukpru nditọ mmọ ẹsiyak mbiomo edibọk ndusụk mmọ ẹnọ mme iman. Nte utọ edinam emi ọfọn? Inen̄ekede ifọn. Ndien enye ibiomokede ete ye eka mbiomo oro mmọ ẹnyenede kaban̄a nditọ mmọ. Bible ọdọhọ ete: “Owo eke mîtịmke n̄kpọ inọ orụk esie, akpan akpan mbonufọk esie, esịn̄e nsa ye mbuọtidem.” (1 Timothy 5:8) Mme ọdọndọ ẹmi ẹbiomde mbiomo ẹsidomo ndidiomi udomo “mbonufọk” mmọ man mmọ ẹkeme ‘nditịm n̄kpọ nnọ orụk mmọ.’ Nte mmọ ẹkeme ndikpeme ibat nditọ oro ẹnyenede man ẹnam emi? Oro n̄ko edi ọkpọkpọ ubiere, ndien edieke mme ọdọndọ ẹbierede ndinam emi, ibọk ukpan uyomo idịbi oro mmọ ẹmekde edi n̄ko mbubehe idemowo. “Owo kiet kiet enyene ndibiom mbiomo idemesie.” (Galatia 6:5) Nte ededi, edikpeme ibat nditọ oro ẹnyenede emi abuanade orụk usion̄o idịbi ekededi atuaha ye mme edumbet Bible. Jehovah Abasi edi “obube mmọn̄ uwem.” (Psalm 36:9) Ke ntre, ndibiat uwem ke enye ama ọkọtọn̄ọ okpowụt ata unana ukpono ọnọ Jehovah okponyụn̄ ọwọrọ uwotowo.—Exodus 21:22, 23; Psalm 139:16; Jeremiah 1:5.
NDIYỤHỌ MME UDỌN̄ NDITỌ FO
6. Ini ewe ke edinọ eyen ukpep ọkpọtọn̄ọ?
6 Mme N̄ke 22:6 ọdọhọ ete: “Tịm teme eyenọwọn̄ nte ekemde ye usụn̄ esie.” Edinọ nditọ ukpep edi akpan utom en̄wen emi ete ye eka ẹnyenede. Nte ededi, ini ewe ke ukpep oro ọkpọtọn̄ọ? Ke ata ntọn̄ọ ntọn̄ọ. Apostle Paul ọkọdọhọ ke ẹkenọ Timothy ukpep “toto ke uyen.” (2 Timothy 3:15) Ikọ Greek oro ẹdade mi ekeme ndida mban̄a ekpri nsekeyen m̀mê idem eyen oro mîmanake kan̄a. (Luke 1:41, 44; Utom 7:18-20) Ntem, Timothy ọkọbọ ukpep toto ke ini emi enye ekedide ata ekpri—ndien ntre ke ekedi. Ini uyen edi eti ini nditọn̄ọ ndinọ eyen ukpep. Akam esidọn̄ nsekeyen ndifiọk n̄kpọ.
7. (a) Ntak edide akpan n̄kpọ ete ye eka ndikọri n̄kpet n̄kpet itie ebuana ye nsekeyen? (b) Nso itie ebuana ikodu ke ufọt Jehovah ye ikpọn̄îkpọn̄ edibon Eyen esie?
7 “Ke ini n̄kokụtde nsekeyen mi ke akpa ini,” ntre ke eka kiet etịn̄, “mma mma enye.” Ata ediwak eka ẹsinam ntre. Ediye mbọbọ oro ke ufọt eka ye nsekeyen esikọri nte mmọ ẹbiatde ini ọtọkiet ke eyen ama akamana. Edinọ eba adian n̄kpọ ke n̄kpet n̄kpet itie ebuana oro. (Men 1 Thessalonica 2:7 domo.) Eka ndifiọn̄ọ nsekeyen esie nnyụn̄ ntịn̄ ikọ nnọ enye ẹdi akpan n̄kpọ ke ndiyụhọ mme udọn̄ nsekeyen oro ke n̄kan̄ ntụk. (Men Isaiah 66:12 domo.) Edi nso kaban̄a ete? Enye n̄ko ekpenyene ndinyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye obufa eyen esie. Jehovah ke idemesie edi uwụtn̄kpọ kaban̄a emi. Ke n̄wed Mme N̄ke, nnyịn imekpep iban̄a itie ebuana Jehovah ye ikpọn̄îkpọn̄ edibon Eyen esie, emi ẹwụtde nte ọdọhọde ete: “Jehovah ekenyene mi ke akpa editọn̄ọ usụn̄ esie . . . n̄konyụn̄ ndi se idatde enye esịt ofụri usen.” (Mme N̄ke 8:22, 30; John 1:14) Ukem ntre, eti ete esikọri ufiop ufiop, ima ima itie ebuana ye eyen esie ke ata ntọn̄ọ ntọn̄ọ uwem eyen oro. “Wụt ima uwak uwak,” ntre ke ete kiet ọdọhọ. “Akananam eyen ndomokiet ikpaha ke ntak mfari ye ntịminua.”
8. Nso nsịnudọn̄ eke ekikere ke ete ye eka ẹkpenọ nseknditọ usọp usọp nte ẹkekeme?
8 Edi nseknditọ ẹyom ekese. Toto ke ini oro ẹmanade, mfre mmọ ẹdu ke mben̄eidem ndibọ nnyụn̄ ntịm mme ntọt mbon, ndien ete ye eka ẹdi akpan ebiet emi otode. Da usem ke uwụtn̄kpọ. Mme anam ndụn̄ọde ẹdọhọ ke nte eyen ekpepde nditịn̄ ikọ nnyụn̄ n̄kot n̄wed udọn udọn ke “ẹkere ke enyene n̄kpet n̄kpet ebuana ye nte eyen oro ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ akanamde n̄kpọ ye ete ye eka esie.” Tịn̄ ikọ nyụn̄ kot n̄wed nọ eyen fo toto ke ini edide nsekeyen. Ibịghike enye eyeyom ndikpebe fi, ndien ke mîbịghike afo eyekpep enye nte ẹkotde n̄wed. Eyedi enye eyekeme ndikot n̄wed mbemiso ọtọn̄ọde ufọkn̄wed. Oro eyenen̄ede edi n̄kpọ un̄wam edieke afo odụn̄de ke idụt oro mme andikpep mîwakke, oro ẹsinyụn̄ ẹwakde ẹkaha ke ubet ukpepn̄kpọ.
9. Nso idi ata akpan utịtmbuba oro ete ye eka ẹnyenede nditi?
9 Akpan udọn̄ Christian ete ye eka edi ndiyụhọ mme udọn̄ n̄kpọ spirit eyen mmọ. (Se Deuteronomy 8:3.) Ye nso utịtmbuba? Man ẹn̄wam eyen mmọ ọkọri edu ebietde eke Christ, ke nditịm ntịn̄, ndimen “obufa edu” nsịne. (Ephesus 4:24, NW) Kaban̄a emi oyom mmọ ẹkere ẹban̄a mme nnennen n̄kpọ ubọpn̄kpọ ye mme usụn̄ ubọpn̄kpọ oro ẹdotde.
SỊN AKPANIKỌ KE ESỊT EYEN FO
10. Mme edu ewe ke oyom nditọwọn̄ ẹkọri?
10 Nte ufọk ọsọn̄de idem ọkọn̄ọ akamba akamba ke mme n̄kpọ oro ẹkedade ẹbọp. Apostle Paul ọkọdọhọ ke mme mfọnn̄kan n̄kpọ ubọpufọk kaban̄a mme edu Christian ẹdi “gold, m̀mê silver, m̀mê ọsọn̄urua itiat.” (1 Corinth 3:10-12) Mmọemi ẹda ẹban̄a mme utọ edu nte mbuọtidem, ọniọn̄, mbufiọk, edinam akpanikọ, ukpono, ye ima ima ediwụt esịtekọm nnọ Jehovah ye ibet esie. (Psalm 19:7-11; Mme N̄ke 2:1-6; 3:13, 14) Didie ke ete ye eka ẹkeme ndin̄wam nditọ mmọ toto ke ini ẹdide ata nsek ndikọri mme edu ẹmi? Ebe ke nditiene ndutịm oro ẹkenamde ke anyanini ko.
11. Didie ke nditọ Israel ẹmi ẹkedide ete ye eka ẹken̄wam nditọ mmọ ndikọri mme edu Abasi?
11 Esisịt ini mbemiso idụt Israel okodụkde Isọn̄ Un̄wọn̄ọ, Jehovah ama asian nditọ Israel ẹmi ẹkedide ete ye eka ete: “Yak mme ikọ ẹmi ami ntemede fi mfịn emi, ẹdu fi ke esịt: nyụn̄ dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo, nyụn̄ kama mmọ ke inua fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ke ini afo asan̄ade ke usụn̄, ye ke ini afo anade ke isọn̄, ye ke ini afo adahade ke enyọn̄.” (Deuteronomy 6:6, 7) Ih, ete ye eka ẹnyene ndidi uwụtn̄kpọ, nsan̄a, mme eneme nneme, ye mme andikpep.
12. Ntak edide akpan n̄kpọ ete ye eka ndidi nti uwụtn̄kpọ?
12 Di uwụtn̄kpọ. Akpa, Jehovah ọkọdọhọ ete: “Yak mme ikọ ẹmi . . . ẹdu fi ke esịt.” Ekem, enye ama adian ete: “Dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo.” Ntre mme edu Abasi ẹnyene ndibem iso ndu ke esịt ete ye eka. Ana ete m̀mê eka ama akpanikọ onyụn̄ odu uwem ekekem ye enye. Adan̄aoro kpọt ke enye ekeme ndisịm esịt eyen. (Mme N̄ke 20:7) Ntak-a? Koro se nditọwọn̄ ẹkụtde esinen̄ede akara mmọ akan se mmọ ẹkopde.—Luke 6:40; 1 Corinth 11:1.
13. Ke ndinọ nditọ mmọ ntịn̄enyịn, didie ke Christian ete ye eka ẹkeme ndikpebe uwụtn̄kpọ Jesus?
13 Di nsan̄a. Jehovah ọkọdọhọ mme ete ye eka ke Israel ete: ‘Tịn̄ ikọ ye nditọ fo ke ini afo etiede ke ufọk fo, ye ke ini afo asan̄ade ke usụn̄.’ Emi oyom ẹbiat ini ye nditọ inamke n̄kpọ m̀mê ete ye eka ẹnana ini didie. Jesus nte an̄wan̄ade ama ekere ke nditọ ẹdot ndida ini imọ. Ke mme akpatre usen utom ukwọrọikọ esie, ẹma “ẹda n̄kpri nditọ ẹsọk Enye ẹte, Enye otụk mmọ ubọk.” Didie ke Jesus akanam n̄kpọ? “Enye emen mmọ akama, odori mmọ ubọk, onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ.” (Mark 10:13, 16) Kam kere, ini n̄kpa Jesus ke akasan̄a ekpere usọp usọp. Kpa ye oro, enye ama ọnọ nditọ ẹmi ini ye ntịn̄enyịn esie. Nso eti ukpepn̄kpọ ke emi edi ntem!
14. Ntak ufọn odude ete ye eka ndibiat ini ye eyen mmọ?
14 Di eneme nneme. Ndibiat ini ye eyen fo eyen̄wam fi ndineme nneme ye enye. Nte afo enemede nneme, ntre ke afo edinen̄ede ọfiọk nte edu esie ọkọride. Nte ededi, ti ete ke edineme nneme akan editịn̄ ikọ. “N̄kenyene ndikọri usọ edikpan̄ utọn̄,” ntre ke eka kiet ke Brazil eketịn̄, “n̄kpan̄de utọn̄ ke ofụri esịt mi.” Ime esie ama on̄wụm mfri ke ini eyeneren esie ọkọtọn̄ọde nditịn̄ nte etiede enye ke idem nnọ n̄wan emi.
15. Nso ke ẹnyene nditi ke ini edide edisịm unọ idem nduọkodudu?
15 Nditọwọn̄ ẹyom “ini eke ẹsakde . . . ye ini eke ẹnekde,” ini unọ idem nduọkodudu. (Ecclesiastes 3:1, 4; Zechariah 8:5) Unọ idem nduọkodudu esinen̄ede enyene ufọn ke ini ete ye eka ye nditọ ẹdarade enye ọtọkiet. Edi n̄kpọ mbọm nte ke ediwak ufọk unọ idem nduọkodudu ọwọrọ edise ekebe ndise. Ke adan̄aemi ndusụk edinam ke ekebe ndise ẹkemede ndinam esịt enem owo, ediwak ẹbabiat nti edu, ndien edise ekebe ndise esisịbe nneme ke ubon. Ke ntre, ntak mûtịbike n̄kpọ unam ye nditọ fo? Kwọ ikwọ, bre mme mbre, buana ye mme ufan, ka mme inem inem ebiet. Mme utọ edinam oro ẹsịn udọn̄ ẹnọ nneme.
16. Nso ke ete ye eka ẹkpenyene ndikpep nditọ mmọ mban̄a Jehovah, ndien didie ke mmọ ẹkpenam emi?
16 Di andikpep. Jehovah ọkọdọhọ ete: “Dọdiọn̄ siak [mme ikọ ẹmi] nọ nditọ fo.” Udọn̄ikọ asian fi se afo ekpekpepde ye nte ekpekpepde. Akpa, “ma ndien Abasi fo ke ofụri esịt fo, ye ke ofụri ukpọn̄ fo, ye ke ofụri odudu fo.” (Deuteronomy 6:5) Ekem, ‘dọdiọn̄ siak mme ikọ ẹmi.’ Nọ item oro uduak edide ndikọri ima ofụri ukpọn̄ nnọ Jehovah ye ibet esie. (Men Mme Hebrew 8:10 domo.) Ikọ oro “dọdiọn̄ siak” ọwọrọ ndikpep ebe ke nditịn̄ mfiak ntịn̄. Ntre Jehovah, ke nditịm ntịn̄, ọdọhọ fi ete ke akpan usụn̄ ndin̄wam nditọ fo ẹkọri edu Abasi edi nditịn̄ n̄kpọ mban̄a enye kpukpru ini. Emi esịne edinyene ukpepn̄kpọ Bible ofụri ini ye mmọ.
17. Nso ke ete ye eka ẹkeme ndikọri ke idem eyen mmọ? Ntak-a?
17 Ata ediwak ete ye eka ẹfiọk ẹte ke imemke utom ndisịn ntọt ke esịt eyen. Apostle Peter ama esịn udọn̄ ọnọ ekemmọ mme Christian ete: “Nte nsek-nditọ, ẹyom ata mmọn̄-eba Spirit.” (1 Peter 2:2) Ikọ oro “ẹyom” ọnọ ekikere nte ke ediwak owo ke ndammana usụn̄ isikopke biọn̄ iban̄a udia eke spirit. Ete ye eka ẹkeme ndiyom mme usụn̄ man ẹkọri udọn̄ oro ke esịt eyen mmọ.
18. Nso idi mme usụn̄ unọ ukpep Jesus oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ ete ye eka ẹte ẹkpebe?
18 Jesus ama osịm esịt ebe ke ndida mme uwụtn̄kpọ. (Mark 13:34; Luke 10:29-37) Ido unọ ukpep emi enen̄ede enyene uforo ye nditọwọn̄. Kpep mme edumbet Bible ebe ke ndikama ndiye uduot, inem inem mbụk, iso-ọfọn mbon oro ẹkụtde ke n̄wed oro N̄wed Mi eke Mme Mbụk Bible.a Nam nditọ ẹtiene ẹbuana. Yak mmọ ẹda ifiọk usion̄o n̄kpọ ndi mmọ ẹwet ẹnyụn̄ ẹbre mme n̄kpọntịbe Bible. Jesus n̄ko ama esikama mme mbụme. (Matthew 17:24-27) Kpebe usụn̄ unam n̄kpọ esie ke ini ukpepn̄kpọ ubon mbufo. Utu ke ikpîkpu editịn̄ ibet Abasi, bụp mme mbụme nte, Ntak emi Jehovah ọkọnọde nnyịn ibet emi? Nso iditịbe edieke nnyịn inịmde enye? Nso iditịbe edieke nnyịn mînịmke enye? Mme utọ mbụme oro ẹn̄wam eyen ekere n̄kpọ onyụn̄ okụt ete ke ibet Abasi an̄wam onyụn̄ ọfọn.—Deuteronomy 10:13.
19. Edieke ete ye eka ẹtienede mme edumbet Bible ke nte ẹnamde n̄kpọ ye nditọ mmọ, nso nti ufọn ke nditọ ẹdinyene?
19 Ebede ke ndidi uwụtn̄kpọ, nsan̄a, eneme nneme, ye andikpep, afo emekeme ndin̄wam eyen fo toto ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ isua uwem esie ndinyene n̄kpet n̄kpet ọkpọkpọ itie ebuana ye Jehovah Abasi. Itie ebuana emi eyesịn udọn̄ ọnọ eyen fo ndikop inemesịt nte Christian. Enye eyedomo ndidu uwem ekekem ye mbuọtidem esie idem ke ini osobode mfịghe ubọkn̄ka ye idomo. N̄wam enye kpukpru ini ndiwụt esịtekọm mban̄a ọsọn̄urua itie ebuana emi.—Mme N̄ke 27:11.
NTỤNỌ EDI AKPAN N̄KPỌ ORO ẸYOMDE
20. Nso idi ntụnọ, ndien didie ke ẹkpenọ enye?
20 Ntụnọ edi ukpep oro enen̄erede ekikere ye esịt. Nditọwọn̄ ẹyom enye kpukpru ini. Paul ọnọ mme ete item ete “ẹkama [nditọ] mmọ ke ntụnọ ye item Ọbọn̄.” (Ephesus 6:4) Ete ye eka ẹkpenyene ndinọ ntụnọ ke ima, kpa nte Jehovah anamde. (Mme Hebrew 12:4-11) Ẹkeme ndinọ ntụnọ oro ọkọn̄ọde ke ima ebe ke ndikọk ibuot. Ntem, ẹdọhọ nnyịn ‘ikpan̄ utọn̄ inọ ntụnọ.’ (Mme N̄ke 8:33, NW) Didie ke ẹkpenọ ntụnọ?
21. Mme edumbet ewe ke ete ye eka ẹkpenyene ke ekikere ke ini ẹnọde nditọ mmọ ntụnọ?
21 Ndusụk ete ye eka ẹkere ẹte ke editụnọ nditọ mmimọ abuana ikpîkpu editịn̄ ikọ nnọ mmọ uyo ọsọn̄, ẹduaride mmọ, m̀mê ẹkam ẹsụn̄ide mmọ. Nte ededi, ke ukem ibuot nneme oro, Paul ọnọ item ete: “Mbufo mme ete, ẹkûfiomo nditọ mbufo.” (Ephesus 6:4) Ẹsịn udọn̄ ẹnọ kpukpru mme Christian ẹte ẹnyene “sụn̄sụn̄ ido ye kpukpru owo . . . [ẹda] ata nsụkesịt [ẹnam] mmọemi ẹbiọn̄ọde ẹnen̄ede ẹsan̄a.” (2 Timothy 2:24, 25) Christian ete ye eka, ke adan̄aemi ẹdiọn̄ọde ufọn edinyene iwụk, ẹdomo ndida ikọ ẹmi nsịn ke esịt ke ini ẹnọde nditọ mmọ ntụnọ. Ndusụk ini, nte ededi, edikọk ibuot isikemke, ndien ekeme ndiyom ẹnọ ndusụk orụk ufen.—Mme N̄ke 22:15.
22. Edieke oyomde ẹnọ eyen ufen, nso ke ana ẹn̄wam enye ọdiọn̄ọ?
22 Nsio nsio nditọ ẹyom nsio nsio orụk ntụnọ. “Idịghe ke [ikpîkpu] ikọ ke ẹditeme” ndusụk mmọ. Kaban̄a mmọ, ufen oro ẹnọde ke ini ke ini kaban̄a nsọn̄ibuot ekeme ndinyan̄a uwem. (Mme N̄ke 17:10; 23:13, 14; 29:19) Nte ededi, eyen ekpenyene ndidiọn̄ọ ntak emi ẹnọde enye ufen. ‘Eto ye item ẹnọ owo eti ibuot.’ (Mme N̄ke 29:15; Job 6:24) Akan oro, edinọ ufen enyene adan̄a. ‘Nyetụnọ fi ke ufat,’ ntre ke Jehovah ọkọdọhọ ikọt esie. (Jeremiah 46:28b) Bible ke baba usụn̄ kiet inyịmeke inọ edimia ke iyatesịt m̀mê editịm ke ọkpọsọn̄ ubọk, emi ọfọrọrede ikpaidem onyụn̄ akam ọnọde eyen unan.—Mme N̄ke 16:32.
23. Nso ke eyen ekpenyene ndidiọn̄ọ ke ini ete ye eka ẹnọde enye ufen?
23 Ke ini Jehovah okodụride ikọt esie utọn̄ ete ke imọ iyenọ mmọ ntụnọ, enye ama ebem iso ọdọhọ ete: “Kûfehe: koro ami ndude ye afo.” (Jeremiah 46:28a) Kpasụk ntre, ntụnọ otode ete m̀mê eka, se ededi eti uduot oro enye edide, ikpenyeneke ndinam eyen ekere ke ẹsịn imọ. (Colossae 3:21) Utu ke oro, eyen ekpenyene ndifiọk nte ke ẹnọ ntụnọ koro ete m̀mê eka ‘odude ye imọ,’ ke n̄kan̄ imọ.
KPEME EYEN FO SIO KE AFANIKỌN̄
24, 25. Nso idi idiọk n̄kpọndịk kiet emi oyomde ẹkpeme nditọ ẹsion̄o ke mme usen mfịn?
24 Ediwak ikpọ owo ẹsitie ẹkere nte ini uyen mmimọ ekedide ini inemesịt. Mmọ ẹti ufiop ufiop ekikere ifụre, kpa akpanikọ oro nte ke ete ye eka mmimọ ẹma ẹse ẹban̄a mmimọ ọkpọkọm edi nso. Ete ye eka ẹyom nditọ mmọ ẹnyene utọ ntụk oro, edi ke ererimbot mfịn oro ama akabiara mi, otịm ọsọn̄ akan nte ekesidide ndinam nditọ ẹdu ke ifụre.
25 Idiọk n̄kpọndịk kiet oro ọkọride ke mme isua ndondo emi edi edifịna nditọwọn̄ ke n̄kan̄ idan̄. Ke Malaysia, mbụk ẹban̄ade edifịna eyenọwọn̄ ke n̄kan̄ idan̄ ama ọdọk utịm ikanan̄ ke ikpehe iduọkisua duop. Ke Germany ẹsisabade n̄kpọ nte nditọwọn̄ 300,000 ke n̄kan̄ ido idan̄ ke isua kiet kiet, ke adan̄aemi ke idụt Edem Usụk America kiet, nte ekemde ye ntọt kiet oro ẹkemịn̄de, ẹdọhọ ke ibat isua kiet edi 9,000,000 oro akpade owo idem! Ke edide n̄kpọ mmọn̄eyet, mbon oro nditọ ẹmi ẹdiọn̄ọde ẹnyụn̄ ẹbuọtde idem ẹfịna n̄wakn̄kan ibat ke otu nditọwọn̄ ẹmi ke ufọk mmọ. Edi akpana nditọ ẹnyene ọkpọsọn̄ n̄kpọ n̄kpemeidem ke idem ete ye eka mmọ. Didie ke ete ye eka ẹkeme ndidi mme andikpeme?
26. Nso idi ndusụk usụn̄ ẹmi ẹkemede ndinam nditọ ẹdu ke ifụre, ndien didie ke ifiọk ekeme ndikpeme eyen?
26 Sia ifiọk n̄kpọntịbe owụtde nte ke nditọwọn̄ oro ẹnyenede esisịt ifiọk ẹban̄a idan̄ ẹsinen̄ede ẹduọ ẹdụk ubọk mbon oro ẹsifịnade nditọwọn̄, akpan usio-ukot kiet edide n̄kpọ ukpeme edi ndinọ eyen ukpep, idem ke ini enye osụk edide ekpri. Ifiọk ekeme ndikpeme owo ‘osio ke idiọk usụn̄ efep, ke ubọk owo eke etịn̄de n̄kwan̄a.’ (Mme N̄ke 2:10-12) Ewe ifiọk? Ifiọk aban̄ade mme edumbet Bible, aban̄ade se inende ye se ikwan̄ade ke n̄kan̄ ido uwem. Ifiọk n̄ko nte ke ndusụk ikpọ owo ẹsinam ndiọi n̄kpọ ye nte ke eyenọwọn̄ inyeneke ndikop uyo ke ini mme owo ẹdọhọde enye anam se mîdotke. (Men Daniel 1:4, 8; 3:16-18 domo.) Kûnọ utọ item oro ini kiet kpọt. Ata ediwak n̄kpri owo ẹsiyom ẹnọ ukpep ndien ndien mbemiso mmọ ẹtide enye mfọn mfọn. Nte nditọ ẹkponide esisịt, ete ke ima ima usụn̄ eyekpono unen udịpidem oro eyenan̄wan esie enyenede, ndien eka eyekpono eke eyeneren esie—ntem ẹsọn̄ọde ifiọk oro eyen enyenede aban̄a se idotde. Ndien, nte ededi, kiet ke otu mme mfọnn̄kan ukpeme kaban̄a edisabade edi mbufo ete ye eka ndinọ n̄kpet n̄kpet ntịn̄enyịn.
YOM NDAUSỤN̄ ABASI
27, 28. Anie edi n̄kponn̄kan Ebiet un̄wam inọ ete ye eka ke ini mmọ ẹsobode n̄kpọ-ata eke edibọk eyen?
27 Ke akpanikọ, edinọ eyen ukpep toto ke uyen edi n̄kpọ-ata, edi ete ye eka ẹmi ẹdide mme andinịm ke akpanikọ inyeneke ndisobo n̄kpọ-ata oro ikpọn̄. Ko ke eyo mme Ebiereikpe, ke ini eren kiet emi ekekerede Manoah ọkọdiọn̄ọde ete ke imọ imọn̄ ibon eyen, enye ama oyom Jehovah ọnọ imọ ndausụn̄ ke nte idibọkde eyen imọ. Jehovah ama eyere mme akam esie.—Judges 13:8, 12, 24.
28 Ke ukem usụn̄ oro mfịn, nte ete ye eka oro ẹnịmde ke akpanikọ ẹbọkde nditọ mmọ, mmọ n̄ko ẹkeme nditịn̄ ikọ ye Jehovah ke akam. Ndidi ete m̀mê eka edi ọkpọsọn̄ utom, edi mme akwa edidiọn̄ ẹdu. Ebe ye n̄wan Christian ke Hawaii ẹdọhọ ẹte: “Afo enyene isua 12 ndinam utom fo mbemiso n̄kpọsọn̄ isua uyen ẹdide. Edi edieke edide afo ama anam utom ọkpọsọn̄ man ada mme edumbet Bible esịn ke edinam, ini ekem ndinyene idatesịt ye emem ke ini mmọ ẹmekde ẹte ke mmimọ iyom ndinam n̄kpọ Jehovah ke esịt mmọ.” (Mme N̄ke 23:15, 16) Ke ini eyen fo anamde ubiere oro, eyenụk fi n̄ko ndifiori nte: “Nditọ ẹdi udeme Jehovah.”
[Ikọ idakisọn̄]
a Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., emịn̄.
DIDIE KE MME EDUMBET BIBLE ẸMI ẸKEME NDIN̄WAM . . . ETE YE EKA NDINỌ NDITỌ MMỌ UKPEP?
Buọt idem ye Jehovah.—Mme N̄ke 3:5.
Di obiom mbiomo.—1 Timothy 5:8.
Jehovah edi ima ima Ete.—Mme N̄ke 8:22, 30.
Ete ye eka ẹnyene mbiomo edinọ nditọ mmọ ukpep.—Deuteronomy 6:6, 7.
Ẹyom ntụnọ.—Ephesus 6:4.
[Ekebe ke page 61]
NTỤNỌ ORO ENYENEDE UFORO
Orụk ntụnọ kiet oro enyenede se ọwọrọde edi ndinam nditọ ẹkụt ndiọi utịp ẹtode idiọk eduuwem. (Galatia 6:7; men Exodus 34:6, 7 domo.) Ke uwụtn̄kpọ, edieke eyen fo ọduọkde n̄kpọ, ndikwọhọde n̄kpọ oro ke idemesie ekeme ndinọ enye ukpepn̄kpọ oro okopde odudu akan. Nte enye anam owo n̄kpọ ke usụn̄ oro mîdotke? Ndidọhọ yak enye ekpe ubọk ekeme ndinen̄ede idiọk edu emi. Orụk ntụnọ efen edi edisịn ndinọ mme ifetutom ke ndusụk ini man ọnọ enye ukpepn̄kpọ oro ẹyomde. Ke usụn̄ emi eyen ekpep ọniọn̄ oro odude ke ndisọn̄ọ nyịre ke ndinen edumbet.
[Mme ndise ke page 57]
Ete ye eka, ẹdi uwụtn̄kpọ, nsan̄a, mme eneme nneme, ye mme andikpep