‘Ndinọ Item ke Ntak Ima’
KE N̄KPỌ nte 60-61 E.N., ofụn emi ọwọrọde efehe ama ọkpọn̄ Rome onyụn̄ ọtọn̄ọ isan̄ itiat 900 ndinyọn̄ obio esie ke Colossae, kpa obio emi odude ke edem usụk usoputịn Asia Minor. Enye ama akama etop emi ẹwetde ke ubọk oro enyenede etufọk esie asan̄a, emi mîdịghe owo efen ekewet akan apostle Paul. Mfịn, n̄wed oro edi ubak Bible onyụn̄ enyene enyịn̄ owo emi ẹkewetde ẹnọ, Philemon.
N̄wed ẹkewetde ẹnọ ẹsọk Philemon edi usọ usọ, mbukpek mbukpek uwetn̄kpọ n̄kọkibuot. Ke edide akpan n̄kpọ akan, nte ededi, enye ọdọn̄ọ ediwak nti ukpepn̄kpọ ọnọ mme Christian mfịn, kiet ke otu emi edide ufọn edinọ kiet eken item ke ntak ima Christian. Ẹyak nnyịn inọ okopodudu ekpri n̄wed emi ọyọhọ ntịn̄enyịn.
Andiwọrọ Mfehe Afiak Ọnyọn̄
Philemon ekedi Christian, kpa andibuana ke esop mbon Colossae oro ẹkemade etieti. (Philemon 4, 5) Kamse, esop do ama ada ufọk esie nte itie usop idem! (Ufan̄ikọ 2) N̄ko-n̄ko, Philemon ke idemesie ama emehe ye apostle Paul; anaedi apostle oro ekedi n̄kpọutom ke enye ndikabade ndi Christian. Edi akpanikọ, Paul owụt ete ke imọ ke idemmọ ikọkwọrọke ikọ ke Colossae. (Colossae 2:1) Enye, nte ededi, ama odu isua iba ke Ephesus, ọkwọrọde ikọ ke utọ udomo oro anamde “kpukpru mme andidụn̄ ke Asia [emi esịnede Colossae] . . . ẹkop ikọ Ọbọn̄.” (Utom 19:10) Anaedi Philemon ekedi kiet ke otu mme andikop ikọ esie oro ẹkeyerede ikot.
Ke usụn̄ ekededi, ukem nte ediwak mbon imọ oro ẹkedude ke ini oro, Philemon ekedi owo emi enyenede ifụn. Ke eyo eset, itie ufụn kpukpru ini ikesidịghe n̄kpọ esuene. Ke otu mme Jew, ndinyam idem m̀mê kiet ke otu mme andibuana ke ubon nsịn ke itie ufụn ekedi se ẹnyịmede nte usụn̄ ndida n̄kpe isọn. (Leviticus 25:39, 40) The International Standard Bible Encyclopedia etịn̄ aban̄a eyo mbon Rome ete: “Ediwak owo ẹma ẹsinyam idemmọ ẹsịn ke ufụn kaban̄a nsio nsio ntak, akande kpukpru n̄kpọ man ẹdu mmemmem uwem oro ọyọhọde ye ifụre akan ndidu uwem nte ubuene, amanaisọn̄, man ẹnyene san̄asan̄a utom, ẹnyụn̄ ẹnyene eti idaha ke n̄kaowo. . . . Ediwak owo oro mîkedịghe mbon Rome ẹma ẹnyam idemmọ ẹnọ mme amanaisọn̄ mbon Rome ye ọyọhọ idotenyịn, nte ekemde ye ibet mbon Rome, ndikabade ndi mme amanaisọn̄ nditọ Rome ke ini ẹdiwọrọde ke ufụn.”
Nte ededi, mfịna ama adaha ada ke ini kiet ke otu ifụn Philemon, kpa eren emi ẹkekotde Onesimus, ọkọkpọn̄de enye onyụn̄ efehede aka Rome, iso-ọfọn akam oyịpde okụk Philemon man ada ekpe usụn̄. (Ufan̄ikọ 18) Ke Rome, Onesimus ama edisobo ye apostle Paul, emi ekedide owo n̄kpọkọbi do.
Ofụn emi ‘mîkọfọnke n̄kpọ ke ini oko’ emi ekefehede ọwọrọ ke itie ufụn ama akabade edi Christian idahaemi. Enye ama ayak idemesie ọnọ Paul onyụn̄ anam nti utom ọnọ apostle emi ẹkekọbide mi. Eyịghe idụhe nte ke Onesimus ama okụt itie ke “esịt” Paul onyụn̄ akabade edi “edima eyenete” Paul!—Ufan̄ikọ 11, 12, 16.
Apostle Paul akpakama Onesimus akaiso odu ye enye, edi Philemon ama enyene unen nte ekemde ye ibet nte andinyene Onesimus. Onesimus ke ntem ama enyene mbiomo ndifiak nnyọn̄ n̄kanam utom eteufọk esie nte ekemde ye ibet. Didie, ndien, ke Philemon edidara enye? Nte enye ke iyatesịt eyeyom ndinọ ọkpọsọn̄ ufen nte ekemde ye unen esie? Nte enye eyefan̄a aban̄a m̀mê edidọhọ oro Onesimus ọdọhọde nte idide Christian edi akpanikọ?
Ndibiere Mme Mfịna ke Ima
Ama onụk Paul ke esịt ndiwet Philemon kaban̄a Onesimus. Enye ekewet n̄wed emi ke ubọk esie, ikadaha ewetn̄wed ndiwet nte akam esidide ido esie. (Ufan̄ikọ 19) Da minit ifan̄ ndikot n̄wed Philemon emi ofụri ofụri. Afo eyekụt ete ke ama eketịn̄ aban̄a idemesie onyụn̄ eben̄e “mfọn ye emem” odu ye Philemon ye mbon ufọk esie, Paul ama otoro Philemon aban̄a ‘ima ye mbuọtidem emi enye enyenede ye Ọbọn̄ Jesus, ye kpukpru ikọt Esie.’—Ufan̄ikọ 1-7.
Paul ekpekekeme ndida odudu esie nte apostle nnam n̄kpọ mmemmem mmemmem ke ‘ndidọhọ Philemon anam se idotde,’ edi utu ke oro Paul ‘ama ọnọ item ke ntak ima.’ Paul ama enyene mbuọtidem ke ntak emi Onesimus ke akpanikọ ama akakabade edi eyenete Christian, kpa kiet emi okotịmde ọfọn ye Paul. Apostle oro ama onyịme ete: “N̄kpama ndida [Onesimus] nnịm nte odu ye ami, man enye etie ke ibuot fo anam n̄kpọ ọnọ mi ke itie n̄kpọkọbi mi kaban̄a gospel; edi,” Paul ama akaiso ete, “adan̄a nte mmemfiọkke ekikere fo, nnyịmeke ndinam baba n̄kpọ kiet, kpan̄ mfọnido fo okûtie nte n̄kpọ nnanenyịn, edi oto ke edinyịme fo.”—Ufan̄ikọ 8-14.
Apostle oro ke ntem ama akpak Philemon ndifiak nda akani ofụn esie nte eyenete. “Da enye nte akpadade idemmi,” ntre ke Paul ekewet. Idịghe nte ke Onesimus eyetre ndinam utom nte ofụn. Paul ikodomoke ndikpụhọde idaha eke n̄kaowo oro okodude ke eyo esie. (Men Ephesus 6:9; Colossae 4:1; 1 Timothy 6:2 domo.) Nte ededi, itie ebuana eteufọk ye ofụn nte eyịghe mîdụhe edidi se mbọbọ Christian oro odude idahaemi ke ufọt Onesimus ye Philemon akarade. Philemon enyene ndise Onesimus “nte se ikande [ofụn], nte edima eyenete.”—Ufan̄ikọ 15-17.
Nte ededi, nso kaban̄a isọn ẹmi ekemede ndidi Onesimus ama akama, iso-ọfọn ke ntak inọ? N̄ko, Paul ama ekpe ubọk ke ntak itie ufan esie ye Philemon, ọdọhọde ete: “Edieke enye ekeduede fi ke usụn̄ ekededi, onyụn̄ akamade fi isọn, bat oro nọ mi.” Paul ama owụt mbuọtidem nte ke Philemon eyewụt edu edifen, anamde akan se Paul ekeben̄ede. Sia Paul okodoride enyịn nte ke ẹyesio imọ ke n̄kpọkọbi ke mîbịghike, enye ama akam anam ndutịm ndidara mfọnido Philemon ke n̄kpet n̄kpet ini iso. Ke ama ọkọtọn̄ọ ntak ọnọ ekọm efen efen onyụn̄ eben̄e “mfọn Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ” odu ye Philemon, Paul ama etre n̄wed esie.—Ufan̄ikọ 18-25.
Ukpepn̄kpọ Ẹnọde Mme Christian Mfịn
N̄wed Philemon ọyọhọ ye nti item ọnọ mme Christian mfịn. N̄kpọ kiet edi, enye eti nnyịn aban̄a ufọn edifen nnọ, idem ke ini ekemmọ andinịm ke akpanikọ anamde nnyịn akwa idiọkn̄kpọ. Jesus ọkọdọhọ ete, “Edieke mbufo ẹdahadedo ẹnọ owo ke ndudue mmọ, Ete mbufo ke heaven eyenyụn̄ adahado ọnọ mbufo.”—Matthew 6:14.
Mbon oro ẹkamade itie ke esịt esop Christian mfịn akpan akpan ẹkeme ndibọ ufọn nto n̄wed Philemon. Odot ẹtịm ẹfiọk nte ke Paul ama etre ndida odudu esie nte apostle n̄wụk Philemon ndinam se idotde. Akande oro, Paul ikoyomke ẹyak Onesimus odu ke Rome anam n̄kpọ ọnọ enye. Paul ama okpono unen oro mbon efen ẹnyenede. Enye n̄ko ama ọfiọk ete ke adan̄aemi edinam n̄kpọ ke odudu ekemede ndisụn̄ọ ke unyịme, ke ọkpọfọn akan Philemon ndinam n̄kpọ nto esịt esie. Enye ama anam n̄kpeubọk ke ntak ima man unyịme emi otode esịt akpayarade.
Mbiowo Christian mfịn ke ntre ikpanaha ‘ẹbre odudu ye mmọemi ẹdide inyene Abasi’ ke ndida odudu mmọ nnam n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄ m̀mê ndinam n̄kpọ ke nsọn̄ido, ye ke ufịk ufịk usụn̄ ye mme erọn̄. (1 Peter 5:1-3) Jesus ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹfiọk ẹte, mme andikara mme Gentile ẹsọn̄ ubọk ẹkara mmọ, ikpọ owo mmọ ẹnyụn̄ ẹbre odudu ye mmọ. Idịghe ntre ke otu mbufo.” (Matthew 20:25, 26) Mme esenyịn ke ofụri ofụri ẹsikụt ẹte ke mme erọn̄ ẹsinam n̄kpọ ke akamba udomo ẹban̄a ima ima n̄kpeubọk ẹkan mme ewụhọ. Mbon oro ẹkopde mfụhọ ẹsidara mme esenyịn oro ke usụn̄ mfọnido ẹdidade ini ndikpan̄ utọn̄ nnọ mme mfịna mmọ nnyụn̄ nnọ item oro esịnede ọniọn̄.
N̄wed Paul emi akaiso eti mbiowo aban̄a ufọn edinọ itoro ye edinyene usọ. Enye ọtọn̄ọ ke ndiwụt nte ke ‘ikọt Abasi ẹma ẹkop inemesịt’ ebe ke Philemon. (Ufan̄ikọ 7) Itoro esịt akpanikọ emi nte eyịghe mîdụhe ama anam Philemon enyene nnennen idaha ekikere akan. Ukem ntre mfịn, ẹkeme ndinọ item kpukpru ini ye ata ufiop ufiop itoro. Ndien utọ item oro akpana, okûtie eto eto m̀mê ndinana usọ, edi enem “nte ẹsịnde inụn̄ ke esịt” man otịm enem andikpan̄ utọn̄.—Colossae 4:6.
Apostle Paul ama akaiso ndiwụt mbuọtidem nte ke Philemon eyenam se inende, ọdọhọde ete: “Sia mbụrede mfiọk nte afo eyenam nte uyo mi edide, n̄wet nnọ fi; koro mmọfiọk nte afo eyenam ebe se ndọhọde.” (Ufan̄ikọ 21) Mbiowo, nte mbufo ẹmewụt ukem mbuọtidem oro ke idem ekemmọ Christian mbufo? Nte emi isisịnke udọn̄ inọ mmọ ndiyom ndinam se inende?
Nte enemde, mme ete ye eka ẹsiwak ndikụt ẹte ke ediwụt mbuọtidem ke idem nditọ mmọ esinyene n̄ko eti utịp. Ebede ke ndidiọn̄ọ ufọn edisụk ibuot ke unyịmesịt—kpa udọn̄ edinam n̄kpọ n̄ka anyan n̄kan n̄kukụre ndisịm se ẹyomde—mme ete ye eka ẹkeme ndinọ nditọ mmọ ndusụk udomo uku. Mme ewụhọ m̀mê mme eben̄e oro ẹtode mme ete ye eka ẹkpenyene ndidi se ẹnamde, ke ini ẹkemede, ke eti, uyoikọ oro owụtde ima. Akpana ẹwụt edikere mban̄a, ẹnọde mme ntak. Mme ete ye eka ẹkpenyene nditoro nditọ mmọ ufiop ufiop ke ini odotde ẹnọ utọ itoro oro ẹnyụn̄ ẹfep ndibiom mmọ ikpe nte mîdotke, akpan akpan ke otu owo.
Kpasụk ntre, mme ebe ẹkeme ndiwụt edu eti ibuot ye mfọnido, ẹdude ke mben̄eidem nditoro iban mmọ. Emi anam nsụkibuot an̄wan edi inem n̄kpọ onyụn̄ edi n̄kpọ inemesịt ye idara!—Mme N̄ke 31:28; Ephesus 5:28.
Owo itịn̄ke nnennen nte Philemon akanamde n̄kpọ aban̄a n̄wed Paul emi. Nnyịn ikemeke ndikere, nte ededi, nte ke mbuọtidem oro Paul ekenyenede ke idem esie ama okpu. Akpakam mbiowo Christian, mme ete ye eka, ye mme ebe mfịn ẹkụt ukem unen oro ke mme edinam mmọ, idịghe ke edinyenyịk, ediwụk ewụhọ, m̀mê edikpakpak, edi ke ‘ndinọ item ke ntak ima.’
[Ndise ke page 23]
Utu ke ndida odudu esie nte apostle nnam n̄kpọ, Paul ama ọnọ Philemon item ke ntak ima Christian