Philemon ye Onesimus—Ẹdiana Kiet ke Itie Ebuana Nditọete Christian

KIET ke otu mme leta eke odudu spirit oro apostle Paul ekewetde eneme n̄kpọ aban̄a awak-n̄kukọhọ mfịna kiet abuanade irenowo iba. Kiet ekedi Philemon, ndien enye eken ekedi Onesimus. Irenowo ẹmi ẹkedi mmanie? Nso ikanam Paul enyene udọn̄ aban̄a idaha mmọ?

Philemon, andibọ leta emi, okodu ke Colossae ke Asia Minor. Ke mîbietke ediwak Christian eken ke ukem ikpehe oro, Philemon ama emehe ye Paul, sia okokopde eti mbụk ke ntak utom ukwọrọikọ apostle emi. (Colossae 1:1; 2:1) Paul ama ọdiọn̄ọ enye nte ‘edima ekemmọ anamutom.’ Philemon ekedi uwụtn̄kpọ mbuọtidem ye ima. Enye ekedi owo ntatubọk okonyụn̄ edi ebiet emi nsịnudọn̄ otode ọnọ mme ekemmọ Christian esie. Philemon nte an̄wan̄ade ekedi n̄ko owo oro enyenede n̄kpọ, koro ufọk esie ama okpon ekem ndidi se esop n̄kann̄kụk adade enịm mme mbonoesop. Ẹnọ ekikere ẹte ke ekeme ndidi Apphia ye Archippus, owo iba efen ẹmi ẹsiakde enyịn̄ ke leta Paul, ẹkedi n̄wan ye eyeneren esie. Philemon ama enyene n̄ko ke nsụhọde n̄kaha ofụn kiet, Onesimus.—Philemon 1, 2, 5, 7, 19b, 22.

Owo Nyon̄ ke Rome

N̄wed Abasi itịn̄ke inọ nnyịn ntak emi Onesimus okodude ke ebiet oyomde usụn̄ ebe kilomita 1,400 ọkpọn̄ ufọk ye Paul ke Rome, ke ebiet emi ekewetde leta ọnọ ẹsọk Philemon ke n̄kpọ nte 61 E.N. Edi Paul ama asian Philemon ete: “Edieke [Onesimus] ekeduede fi ke usụn̄ ekededi, onyụn̄ akamade fi isọn, bat oro nọ mi.” (Philemon 18) Mme ikọ ẹmi ẹnam an̄wan̄a nte ke Onesimus okodu ke mfịna ye eteufọk esie, Philemon. Paul ekewet leta esie ye uduak edisịn emem ke ufọt irenowo iba ẹmi.

Ẹnọ ekikere ẹte ke Onesimus akakabade edi nyon̄ ke ama ekeyịp n̄kpọ Philemon man enyene okụk ndikpe usụn̄ mfehe n̄ka Rome. Enye akaduak ndidu do mbọhọ edidi se ediwak owo ẹkụtde.a Ke ererimbot mbon Greece ye Rome, mbon nyon̄ ikedịghe akpan mfịna inọ mme enyene ifịn kpọt edi n̄ko ẹdi ẹnọ ndutịm ukara. Ẹdọhọ ke Rome ke idemesie ama “ọwọrọ idiọk etop nte ebiet ubọhọ” ọnọ ifịn oro ẹdide mbon nyon̄.

Paul akasan̄a didie osobo ye Onesimus? Bible isianke nnyịn. Nte ededi, ke ini obufa ubọhọ-ufụn esie ama ọkọtọn̄ọ ndikabade akani, eyedi Onesimus ama ọfiọk ete ke imọ imesịn idem imọ ke ata akamba itiendịk. Ke obio Rome, mme san̄asan̄a bodisi ẹma ẹsibịne ndimụm mme nyon̄ ifịn, ẹmi idiọkn̄kpọ mmọ ekedide kiet ke otu n̄kponn̄kan idiọkn̄kpọ oro ẹkediọn̄ọde ke ibet eset. Nte Gerhard Friedrich etịn̄de, “ẹma ẹsinịm mme nyon̄ ifịn oro ẹkemụmde idiọn̄ọ ke ọkpọiso. Ẹma ẹsiwak nditụhọde mmọ . . . , ẹtop ẹnọ ndiọi unam ke an̄wambọk, mîdịghe ẹyịri ke eto ẹwot man mme ifịn eken ẹkop ndịk nditiene uwụtn̄kpọ mmọ.” Nte eyịghe mîdụhe, Friedrich ọnọ ekikere ete ke okụk oro Onesimus ekeyịpde ama okokụre ndien sia mîkekwe itie udịbe m̀mê utom, enye ama oyom Paul, emi enye okokopde n̄kpọ aban̄a ke ufọk Philemon, ọnọ enye ukpeme onyụn̄ ekpe ubọk ọnọ enye.

Mbon en̄wen ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke Onesimus okokokoi efehe ebịne kiet ke otu mme ufan eteufọk esie, odoride enyịn ete ke ebede ke odudu owo oro, imọ imekeme ndifiak nnyene eti itie ebuana ye eteufọk oro akayatde esịt ye imọ nte enende kaban̄a ndusụk ntak efen. Mme mbụk ẹwụt ẹte ke oro ekesidi “ọsọ ye ntatara usụn̄ edinam ọnọ ifịn oro ẹdude ke mfịna.” Edieke edide ntre, do inọ oro Onesimus ekeyịpde “enen̄ede etie nte ekedi man an̄wam enye ndikesịm Paul anam n̄kpeubọk ọnọ enye utu ke ndidi man enye efehe,” ntre ke eyen ukpepn̄kpọ oro Brian Rapske etịn̄.

Paul Ọnọ Un̄wam

Se ededi oro ekedide ntak itọk oro, Onesimus nte an̄wan̄ade ama oyom un̄wam Paul man enye afiak okodu ke emem ye eteufọk esie oro akayatde esịt. Oro ekedi n̄kpọ-ata ọnọ Paul. Mi akani ofụn oro mîkenịmke ke akpanikọ ama akabade edi nyon̄ abiatibet. Nte apostle emi okpodomo ndin̄wam enye ke ndikpe Christian emi edide ufan ubọk etre ndida unen esie nnam n̄kpọ nte ekemde ye ibet ke ndinọ enye ọkpọsọn̄ ufen? Nso ke Paul akanam?

Etisịm ini oro Paul ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk Philemon, nyon̄ emi nte an̄wan̄ade ama ododu ye apostle oro ke ndusụk ini. Ini ama ọniọn̄ ekem ndidi se Paul ọdọhọde ke Onesimus ama akabade edi “edima eyenete.” (Colossae 4:9) “Mmekpe fi ubọk mban̄a eyen mi, emi mma mbon ke n̄kpọkọbi mi,” ntre ke Paul eketịn̄ aban̄a itie ebuana eke spirit esie ye Onesimus. Ke otu kpukpru se Paul akanamde, anaedi emi edi se Philemon mîkodorike enyịn. Apostle oro ama etịn̄ ete ke ofụn oro “mîkọfọnke” ke mbemiso akafiak ọnyọn̄ nte eyenete Christian. Onesimus idahaemi “eyenyene ufọn,” mîdịghe “ọfọn,” ntem odude uwem ekekem ye se enyịn̄ esie ọwọrọde.—Philemon 1, 10-12.

Onesimus ama enen̄ede enyene ufọn ọnọ apostle oro okodude ke n̄kpọkọbi. Ke akpanikọ, Paul akpayak enye odu do, edi ke ẹsiode ẹfep emi ndituaha ye ibet, emi ekpedi ndibọ Philemon unen esie. (Philemon 13, 14) Ke leta efen, oro ekewetde ke n̄kpọ nte ukem ini oro ọnọ ẹsọk esop oro okosopde idem ke ufọk Philemon, Paul ama etịn̄ aban̄a Onesimus nte “edima eyenete mi, emi anamde akpanikọ onyụn̄ edide owo mbufo kiet.” Emi owụt ete ke Onesimus ama ọnọnọ uyarade edidi se ẹberide edem ke enye.—Colossae 4:7-9.b

Paul ama esịn udọn̄ ọnọ Philemon ndifiak nda Onesimus ke mfọnido edi ikadaha itie apostle inyịk enye ndinam ntre m̀mê ndisio ofụn esie ke itie ufụn. Ke ntak itie ufan ye ata ima mmọ, Paul ama enyene mbuọtidem nte ke Philemon “ayanam ebe” se imọ idọhọde enye anam. (Philemon 21) Owo itịn̄ke an̄wan̄a se ‘ndinam mbe’ ọkọwọrọde koro sụk Philemon ekenyene unen ndibiere se akpanamde aban̄a Onesimus. Ndusụk owo ẹdọhọ ke mme ikọ Paul ẹkedi eben̄e ndinam nyon̄ oro ‘afiak ebịne imọ man enye ekpekeme ndika iso n̄n̄wam Paul nte enye ọkọtọn̄ọde ndinam.’

Ndi Philemon ama enyịme n̄kpeubọk Paul ke ibuot Onesimus? Etie nte eyịghe ndomokiet idụhe nte ke enye ama enyịme, okposụkedi ekemede ndidi emi ikenemke mme enyene ifịn eken ke Colossae esịt oro ẹkpekemade ndikụt nte ẹnọde Onesimus ufen uwụtn̄kpọ man akpan ifịn mmọ nditiene uwụtn̄kpọ esie.

Onesimus—Isio Isio Owo

Ke usụn̄ ekededi, Onesimus akafiak ọnyọn̄ Colossae ye obufa edu uwem. Ke odudu eti mbụk okpụhọrede ekikere esie, enye nte eyịghe mîdụhe ama akabade edi anam-akpanikọ andibuana ke esop Christian ke obio oro. N̄wed Abasi itịn̄ke m̀mê Philemon ke akpatre ama osio Onesimus ke itie ufụn. Ke idaha ekikere eke spirit, nte ededi, akani nyon̄ oro ama akabade edi owo oro ọwọrọde ufụn. (Men 1 Corinth 7:22 domo.) Mme ukem ukpụhọde oro ke ẹda itie mfịn. Ke ini mme owo ẹdade mme edumbet Bible ẹsịn ke edinam ke uwem mmọ, mme idaha ye mme edu uwem ẹsikpụhọde. Ẹn̄wam mbon oro ẹkebatde ke mbemiso nte se mînyeneke ufọn ke n̄kaowo ndikabade ndi nditọisọn̄ oro ẹdotde se ẹkpebede.c

Nso ukpụhọde ke edinam ukpụhọde nnyene ata mbuọtidem enyene ntem! Ke adan̄aemi ekemede ndidi akani Onesimus ‘ikenyeneke ufọn’ inọ Philemon, obufa Onesimus nte eyịghe mîdụhe ama odu uwem ekekem ye enyịn̄ esie nte owo oro “enyenede ufọn.” Ndien ke akpanikọ ekedi edidiọn̄ Philemon ye Onesimus ndikabade ndiana kiet ke itie nditọete Christian.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ekebe ke page 30]

Ifịn Ke Idak Ibet Rome

Ke idak ibet mbon Rome oro okodude ke edinam ke akpa isua ikie E.N., ofụn ekesidu ọyọhọ ọyọhọ ke idak ekikere, inemesịt, ye iyatesịt eteufọk esie. Nte ekemde ye etịn̄ n̄kpọ mban̄a n̄kpọ oro Gerhard Friedrich, “ke edumbet ye ke ibet, ofụn ikedịghe owo, edi inyene oro andinyene enye ekekemede ndida nnam n̄kpọ nte amama. . . . Ẹkenịm [enye] ke ukem itie ye mme unam oro ẹbọkde ke ufọk ye mme n̄kpọutom ndien ibet obio ikọnọhọ enye ifụre ndomokiet.” Ofụn ikekemeke ndiyom usiene ekededi nte ekemde ye ibet kaban̄a ukwan̄ikpe. Akpan n̄kpọ ekedi enye ndinam sụk mme ewụhọ eteufọk esie. Owo ikenịmke udomo ke ufen oro eteufọk oro ayatde esịt ọkpọnọde. Idem ke n̄kpri ndudue, odudu edinịm uwem ye ediwot ekesịne enye ke ubọk.*

Ke adan̄aemi mme imọ owo ẹkekemede ndinyene ifịn ke mme itie ikie, idem uke uke ubon ama esinyene iba m̀mê ita. Eyen ukpepn̄kpọ oro John Barclay ọdọhọ ete: “Mme utom oro ifịn ufọk ẹkesinamde ẹma ẹsinyene ukpụhọde akamba akamba. Ifịn ẹkesinam utom nte mme ekpeme usụn̄, mme etem udia, mme ọnọ udia, mme andinam ebiet asana, mme andida etop nsọk, mme edepeyen, mme ọbọk nsek nditọ ye mme andise mban̄a kpukpru orụk ọkpọkpọ utom, owo itịn̄ke-tịn̄ iban̄a nta ke nsio nsio utom oro ẹkemede ndikụt ke ikpọ ufọk ye ke mme ufọk imọ owo. . . . Ke ata ata usụn̄, uwem ofụn oro odude ke ufọk anam n̄kpọ ekenen̄ede ọkọn̄ọ ke idaha eteufọk esie ndien oro ekeme ndinyene nsio nsio utịp iba: ndidi inyene ibak ibak eteufọk ekeme ndisụn̄ọ ke ndisobo orụk mfịna oro mînyeneke udomo, edi eteufọk oro ọfọnde ido onyụn̄ atatde ubọk ekeme ndinam uwem enem onyụn̄ ọnọ idotenyịn. Ẹwet mme uwụtn̄kpọ ibak ibak edinam oro ẹtịmde ẹdiọn̄ọ ke mme n̄wọrọnda n̄wed, edi ediwak uwetn̄kpọ oro ẹtiede ntiense ẹban̄a ufiop ufiop edikere mban̄a ke ufọt ndusụk eteufọk ye mme ifịn mmọ ẹdu n̄ko.”

*Kaban̄a itie ufụn ke otu ikọt Abasi eke eset, se Insight on the Scriptures, emi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., emịn̄de, Eboho 2, page 977-979.