Nte Afo Emesidia Udia Mfọn Mfọn ke N̄kan̄ Eke Spirit?
“Eti Udia Edi Ata Akpan N̄kpọ Oro Owo Oyomde. . . . Ke Udia Oro Ekemde Mîdụhe, Nnyịn Ikpakpan̄a.”—Food And Nutrition.
ẸWỤT isọn̄ akpanikọ oro in̄wan̄în̄wan̄ ke irenowo, iban, ye nditọwọn̄ oro ẹtiede ọkpọ ọkpọ, biọn̄ ọdọn̄de mînyụn̄ inyeneke “ata akpan n̄kpọ oro owo oyomde” mi. Mbon en̄wen ẹkeme ndinyene se ẹyomde emi ke ndusụk udomo edi se mmọ ẹdiade ẹsụk ẹnanana se inọde nsọn̄idem. Kpa ye oro, ediwak owo oro ẹkemede ndidia udia mfọn mfọn ẹsiwak ndibọk idem ke ndiọi udia oro mînọhọ nsọn̄idem. Healthy Eating ọdọhọ ete: “Etie nte udia . . . edi kiet ke otu inyene oro nnyịn idiọkde ndikama n̄kan.”
Enye edi ukem ye udia eke spirit—akpanikọ oro ẹkụtde ke Ikọ Abasi, kpa Bible. Ndusụk owo ikam inyeneke akpan udia eke spirit oro ọnọde nsọn̄idem; mmọ ẹtie biọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit. Mbon en̄wen ẹsikam ẹfụmi ndibọ ufọn nto udia eke spirit oro odude. Nso kaban̄a fi? Nte afo ke idemfo emesidia udia eke spirit mfọn mfọn? Mîdịghe ndi ekeme ndidi nte ke afo ke etre idemfo udia eke spirit oro ọnọde nsọn̄idem? Edi akpan n̄kpọ ndinam akpanikọ ye idem nnyịn ke n̄kpọ emi koro nnyịn imakam iyom udia eke spirit ikan nte iyomde udia eke obụk.—Matthew 4:4.
Udia Kaban̄a N̄kọri eke Spirit
Food and Nutrition, kpa n̄wed ukpepn̄kpọ oro enemede nte edinyene nnennen udia edide akpan n̄kpọ, ọnọ nnyịn nti ntak ita ndidia udia mfọn mfọn. Kiet edi nte ke nnyịn imoyom udia “man ikọri inyụn̄ idiọn̄ mme nsen idem oro ẹbiarade ẹnyụn̄ ẹkpan̄ade.” Ndi afo ama ọfiọk ete ke usen uwem fo kiet kiet, triliọn kiet ke otu nsen idem fo ẹsikpan̄a ẹnyụn̄ ẹyom ẹfiak ẹkpụhọ? Eti n̄kọri ye editịm ikpọkidem n̄kama oyom eti udia.
Ntre n̄ko ke edi ke n̄kan̄ eke spirit. Ke ini apostle Paul ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk esop ke Ephesus, ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọsọn̄ọ etịn̄ nte Christian kiet kiet oyomde eti udia eke spirit man ‘ọkọri ọwọrọ owo.’ (Ephesus 4:11-13) Ke ini nnyịn idiade eti udia eke spirit, nnyịn itiehe aba nte mmemmem nsek nditọ, ẹmi mîkemeke ndise mban̄a idemmọ, ẹmi mîkemeke ndibiọn̄ọ kpukpru orụk n̄kpọndịk. (Ephesus 4:14) Utu ke oro, nnyịn ikọri ikabade idi ikpọ n̄kpọsọn̄ owo, ẹmi ẹkemede ndin̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan mbuọtidem koro “ẹkebọkde [nnyịn] ke ikọ mbuọtidem.”—1 Timothy 4:6.
Ndi oro edi ntre ye afo? Nte afo ọmọkọri ọwọrọ owo ke n̄kan̄ eke spirit? Mîdịghe nte afo osụk etie nte nsekeyen ke n̄kan̄ eke spirit—oro n̄kpọ ekemede ndisọp n̄kom, oro eberide edem ofụri ofụri ke idem mbon en̄wen, mînyụn̄ ikemeke ndibiom mbiomo Christian ọyọhọ ọyọhọ? Nte an̄wan̄ade, ibat ibat owo ke otu nnyịn ẹkeme ndisọsọp ndọhọ ke nnyịn itie nte nseknditọ ke n̄kan̄ eke spirit, edi odot ẹnam in̄wan̄în̄wan̄ ndụn̄ọde idemowo. Ndusụk mme Christian oro ẹyetde aran ẹketie ntre ke akpa isua ikie. Okposụkedi mmọ ẹkpekedide “mme anditeme owo efen” ke idemmọ, ẹkemede ẹnyụn̄ ẹnyịmede ndikpep mbon en̄wen se Ikọ Abasi etịn̄de, apostle Paul ekewet ete: “Mbufo ẹtọn̄ọ ntak ẹyom owo ekpep mbufo akpa editọn̄ọ ukpepn̄kpọ Abasi; ẹma ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mmọemi mmọn̄eba ọfọnde ye mmọ, mîdịghe ata udia.” Edieke afo oyomde ndikọri n̄wọrọ owo ke n̄kan̄ eke spirit, kọri udọn̄ nọ eti, ọkpọsọn̄ udia eke spirit. Kûyụhọ ye udia eke spirit nsekeyen!—Mme Hebrew 5:12.
Nnyịn n̄ko imoyom ọkpọsọn̄ udia eke spirit emi man afiak ọdiọn̄ n̄kpọ ekededi oro abiarade oto ntak mme idomo eke usen ke usen oro nnyịn isobode ke ererimbot usua. Mmọemi ẹkeme ndinam ukeme eke spirit nnyịn emem. Edi Abasi ekeme ndinam ukeme oro akabade edi obufa. Paul ọkọdọhọ ete: “Esịt iduọhọ nnyịn; edi okposụkedi nte ikpọkidem nnyịn ataharede, idem nnyịn emi odude ke esịt-esịt ke akabade edi obufa ke usen ke usen.” (2 Corinth 4:16) Didie ke nnyịn ‘ikabade idi obufa ke usen ke usen’? Ke ubak ubak, ebe ke ndibọk idem ke Ikọ Abasi kpukpru ini ke ndikpep N̄wed Abasi ye mme n̄wed oro ẹkọn̄ọde ke Bible ke idem nnyịn ye ke otu.
Udia Kaban̄a Odudu eke Spirit
Ẹyom udia n̄ko “man ẹnyene ufiop ye odudu.” Udia ọnọ idem nnyịn un̄wam man anam n̄kpọ nte ọfọnde. Edieke nnyịn mîdiaha udia mfọn mfọn, nnyịn idinyene esisịt odudu. Udia nnyịn ndinana n̄kpọ oro ọnọde odudu ekeme ndinam nnyịn ikop mba ye ifem. Ndi esitie fi ntre ke idem ndusụk ini ke ini edide edisịm utom eke spirit? Nte ọsọn̄ fi idem ndinam mme utom oro ẹsan̄ade ye owo ndidi Christian? Ndusụk mbon oro ẹdọhọde ke idi mme anditiene Jesus Christ ẹmekpa mba ke edinam eti n̄kpọ, ndien mmọ inyeneke ukeme ndinam mme utom Christian. (James 2:17, 26) Edieke afo okụtde ete ke emi edi ntre ke n̄kan̄ fo, usọbọ ke akamba udomo ekeme ndikọn̄ọ ke ndifori udia eke spirit fo m̀mê ke ndinam udomo udia eke spirit oro afo adiade awak.—Isaiah 40:29-31; Galatia 6:9.
Kûyak ẹbian̄a fi ẹsịn ke ndikọri ndiọi usụn̄ edidia udia eke spirit. Kiet ke otu mme akakan abian̄a oro Satan akamade ke ediwak isua ikie ẹmi ẹbede edi ndinam mme owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke iyomke mmimọ ikot Bible nnyụn̄ mbọ nnennen ifiọk nto enye. Enye ada n̄kari unam n̄kpọ eke anyanini oro mbonekọn̄ ẹsikamade ke ini ẹkande obio mme asua ẹkụk—editre mmọ udia nnyụn̄ nnam mmọ ẹtie biọn̄ man ẹsụk ibuot. Edi enye amada n̄kari edinam emi aka anyan esisịt. Enye abian̄a mbon oro enye “akande okụk” esịn ke nditem idemmọ biọn̄ ke adan̄aemi nti udia eke spirit ẹkande mmọ ẹkụk. Eyịghe idụhe ata ediwak owo ẹduọn̄ọde ke en̄wan esie!—Ephesus 6:10-18.
Udia Kaban̄a Nsọn̄idem eke Spirit
Ọyọhọ ntak ita oro nnyịn iyomde udia, nte Food and Nutrition ọdọhọde, edi “man ikpeme nsọn̄idem ikpọkidem . . . inyụn̄ ibiọn̄ọ udọn̄ọ.” Ufọn oro eti udia anamde ọnọ nsọn̄idem isisọpke iwọrọ iwụt idem. Ke ini nnyịn idiade eti udia ima, nnyịn isiwakke ndikere, ‘Udia oro amanam akwa ufọn ke esịt mi (m̀mê ekpụt mi m̀mê esịp mi, ye ntre ntre eken).’ Edi, domo nditie biọn̄ ke anyanini, ndien mme utịp oro emi edinyenede ke nsọn̄idem fo ẹyena in̄wan̄în̄wan̄. Mme utịp ewe? N̄wed ndụn̄ọde ibọkusọbọ kiet etịn̄ ete: “Ata ọsọ utịp kiet edi etikwo etikwo: unana n̄kọri, unana idem ndinyene ukeme mbiọn̄ọ n̄kpri udọn̄ọ, unana odudu m̀mê udọn̄.” Ukem orụk udọn̄ọ oro ke n̄kan̄ eke spirit ọkọdọn̄ Israel eset ke ndusụk ini. Prọfet Isaiah ama etịn̄ aban̄a mmọ ete: “Ofụri ibuot ke ọdọn̄ọ, ofụri esịt ke onyụn̄ akpa. Ọtọn̄ọde ke ikpat ukot tutu esịm ke ibuot, baba nsọn̄idem idụhe ke esịt.”—Isaiah 1:5, 6.
Eti udia eke spirit ọnọ nnyịn odudu ndibiọn̄ọ utọ mmemidem eke spirit oro ye mme utịp ẹtode udọn̄ọ eke spirit. Ifiọk otode Abasi an̄wam ke ndinam nnyịn idu ke eti idaha ke n̄kan̄ eke spirit—edieke nnyịn ibọkde idem ke enye! Jesus Christ ama etịn̄ aban̄a nte ata ediwak owo ke eyo esie mîkekpepke n̄kpọ ito edifụmi oro mme eteete mmọ ẹkefụmide n̄kpọ aban̄ade nnennen edidia udia eke spirit. Mmọ n̄ko ẹma ẹsịn ndibọk idem ke akpanikọ oro enye ekekpepde. Ye nso utịp? Jesus ọkọdọhọ ete: “Esịt mbon ẹmi ama akabade odobi, utọn̄ mmọ onyụn̄ ọsọn̄ ndikop ikọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹbọp enyịn; mbak mmọ ẹdida enyịn mmọ ẹkụt usụn̄, ẹnyụn̄ ẹda utọn̄ mmọ ẹkop ikọ, ẹnyụn̄ ẹda esịt mmọ ẹfiọk n̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ntak ẹkabade, ndien Ami nnam udọn̄ọ okụre mmọ.” (Matthew 13:15) Ata ediwak owo akananam ikọbọhọ ufọn ito odudu ukọkudọn̄ọ Ikọ Abasi. Mmọ ẹma ẹdọn̄ọ ke n̄kan̄ eke spirit. Idem ndusụk mme Christian oro ẹyetde aran ẹma “ẹkop mmemidem ẹnyụn̄ [ẹduọ] udọn̄ọ.” (1 Corinth 11:30) Ẹyak nnyịn ikûdede isịn udia eke spirit oro Abasi ọnọde ke ndek.—Psalm 107:20.
Edisabade ke N̄kan̄ eke Spirit
Ke ẹsiode ndịk utie biọn̄ ke n̄kan̄ eke spirit ẹfep, n̄kpọndịk efen odu oro anade nnyịn idiọn̄ọ—utọ udia oro nnyịn idiade ekeme ke idemesie ndibiara. Ndibọ mme ukpepn̄kpọ oro ndiọi ekikere mme demon ẹsabarede ekeme ndinọ unan mmemmem mmemmem kpa nte edide ye edidia ata udia oro n̄kpri unam udọn̄ọ m̀mê ibọk n̄kpa ẹma ẹkesabarede. (Colossae 2:8) Isimemke utom kpukpru ini ndidiọn̄ọ udia oro esịnede ibọk n̄kpa. N̄wed kiet etịn̄ ete: “Udia ekeme nditie inem inem ndusụk ini edi kpa ye oro ọyọhọ ye n̄kpri unam udọn̄ọ.” Ntre nnyịn iyanam ọfọn ndidụn̄ọde ebiet oro ndamban̄a udia nnyịn otode, inyenede ke ekikere ite ke ndusụk n̄wed, utọ nte uwetn̄kpọ mbon nsọn̄ibuot, ẹkeme ndisịne se isabarede ebe ke ndisịn mme ukpepn̄kpọ oro mîkemke ye N̄wed Abasi ye mme ukpepn̄kpọ akwaifiọk. Ndusụk mme andinam udia nnyam ẹsikam ẹwet abian̄a abian̄a n̄kpọ ẹdian man ẹbian̄a mme andidep mbak ẹdidiọn̄ọ se ẹdade ẹnam n̄kpọurua mmọ. Nnyịn ke akpanikọ imodori enyịn Satan, kpa akwa andibian̄a, ndinam ukem n̄kpọ oro. Ke ntre, kụt ete ke imọ imenyene utọ ndamban̄a udia oro ito ebiet oro ẹberide edem, man afo ‘ọsọn̄ idem ke mbuọtidem.’—Titus 1:9, 13.
Thomas Adams, ọkwọrọ ikọ ọyọhọ isua ikie 17, eketịn̄ aban̄a mbon eyo esie ete: “Mmọ ẹda edet mmọ ẹdọk udi mmọ.” Ke ikọ efen, se mmọ ẹkediade okowot mmọ. Kụt ete ke se afo adiade ke n̄kan̄ eke spirit iwotke fi. Yom eti udia eke spirit oro ẹnọde. “Nsinam mbufo ẹdomode silver ẹnọ ke se mîdịghe uyo?” ntre ke Jehovah Abasi okobụp ke ini mbon oro ẹkedọhọde ke idi ikọt esie ẹkewọn̄ọrede ẹbịne nsunsu mme andikpep ye mme prọfet. “Ẹtịm ẹkop uyo mi, ẹnyụn̄ ẹdia se ifọnde, yak ukpọn̄ mbufo onyụn̄ enem esịt ke isek. Mbufo ẹkpan̄ utọn̄ mbufo, ẹnyụn̄ ẹdi ẹtiene mi: ẹkop, ndien ukpọn̄ mbufo ẹyedu uwem.”—Isaiah 55:2, 3; men Jeremiah 2:8, 13 domo.
Akpakịp Udia eke Spirit
Ke akpanikọ eti udia eke spirit inanake. Nte Jesus Christ eketịn̄de prọfesi aban̄a, enye kemi enyene asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ emi ọyọhọde ye utom edinọ owo ekededi oro oyomde “udia ke edikem ini.” (Matthew 24:45) Ebede ke prọfet Isaiah, Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ete: “Sese, ikọt mi ẹyedia n̄kpọ, edi biọn̄ ọyọdọn̄ mbufo: . . . ikọt mi ẹyekwọ ke idatesịt.” Ke akpanikọ, enye ọmọn̄wọn̄ọ ndinam akwa usọrọ udia nnọ mbon oro ẹyomde ndidia. “Jehovah mme udịm [ayanam] akamba udia ọnọ kpukpru mme idụt, n̄kpọ eke enyenede isek, ndia ke wine eke anade ke ntak, ke n̄kpọ eke enyenede isek, ẹnyụn̄ ẹwakde ndia.”—Isaiah 25:6; 65:13, 14.
Edi, kere ban̄a emi: Nnyịn imekeme ndikpa biọn̄ ke itie akwa usọrọ! Ye udia odude akan nnyịn okụk, nnyịn imekeme ndisụk nnen̄ede ntre ndidia udia oro ọnọde nsọn̄idem edieke nnyịn mînen̄ekede isịn udọn̄ inọ idem nnyịn man idia ndusụk esie. Mme N̄ke 26:15 ọnọ ataata utịn̄ikọ emi ete: “Ifem obụk ubọk esie ke iko; ifu iyakke enye ada ubọk afiak ke inua esie.” Nso mfụhọ mfụhọ idaha ke emi edi ntem! Nnyịn ukem ntre imekeme ndinen̄ede mfu ifu tutu itre ndisịn idem ke ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi ye mme n̄wed Bible ẹmi ẹtịmde man ẹn̄wam nnyịn idia udia eke spirit. Mîdịghe nnyịn imekeme ndinen̄ede n̄kop mmemidem nditịm idem nnọ m̀mê ndibuana ke mme mbonoesop Christian.
Nti Edu Udia N̄kpọ
Nnyịn imenyene kpukpru ntak, ndien, ndikọri nti edu udia udia eke spirit. Nte ededi, ata idem n̄kpọ edi nte ke ediwak owo ẹsitan̄ mben̄e udia eke spirit ẹdia, ndusụk ẹkam ẹsitem idemmọ biọn̄ ofụri ofụri. Mmọ ẹkeme nditie nte mme owo oro mîkwe ufọn edidia eti udia tutu mmọ ẹkụt mme utịp ke ukperedem ke uwem. Healthy Eating ọnọ ntak emi ekemede ndinam nnyịn ifụmi mme edu udia n̄kpọ nnyịn, okposụkedi nnyịn ifiọkde ite ke eti edu udia n̄kpọ edi akpan n̄kpọ ọnọ uwem: “Mfịna edi [nte utịp ndiọi edu udia n̄kpọ] owo isisọpke ikụt ndiọkidem, utịp isisọpke idu nte oro esitịbede ke ini owo ebede usụn̄ ye unana ntịn̄enyịn. Utu ke oro, ndiọkidem ekeme ndida itie ata sụn̄sụn̄ ke esịtidem, udọn̄ọ ekeme ndidụk owo idem mmemmem mmemmem, mme ọkpọ ẹkeme ndimem, nde unan ndikpa ye udọn̄ọ ndikụre ẹkeme ndidi ata sụn̄sụn̄.”
Ke ata mme ebeubọk idaha owo ekeme nditie nte n̄kaiferi emi etiede ọkpọ ọkpọ ke ntak mîdiaha udia koro okopde ndịk ukpon ubom. Enye enịm ke akpanikọ ete ke idem imọ oyom esisịt udia, nte ke imọ imenen̄ede ikop nsọn̄idem, kpa ye edide idem ke atahade enye. Ke akpatre enye inyeneke udọn̄ aba ndidia udia. N̄wed ndụn̄ọde ibọkusọbọ kiet etịn̄ ete: “Emi edi ata idiọk idaha.” Ntak-a? “Okposụkedi owo udọn̄ọ oro mîsisọpke ikpa ata edikpakpa ke ntak ọbiọn̄, idem esie esinen̄ede anana udia oro ọnọde nsọn̄idem ndien ekpri udọn̄ọ onyụn̄ ekeme ndikan enye ubọk.”
Christian an̄wan kiet ama enyịme ete: “Ke ediwak isua mma n̄n̄wana man ndiọn̄ọ ufọn editịm idem kpukpru ini nnọ mbonoesop ye ọkpọkpọ ukpepn̄kpọ ndien kpa ye oro n̄kekemeke ndinam.” Enye ke akpatre ama anam mme ukpụhọde man akabade edi eti eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi, edi n̄kukụre ke ini enye eketịmde ọdiọn̄ọ nte oyomde enye anam n̄kpọ usọp usọp aban̄a idaha esie.
Do, nam item oro apostle Peter ọkọnọde. Tie nte “nseknditọ,” nyụn̄ ‘yom ata mmọn̄eba Spirit, man afo ada enye ọkọri esịm edinyan̄a.’ (1 Peter 2:2) Ih, ‘yom’—kọri ọkpọsọn̄ udọn̄—man ada anam esịt ye ekikere fo ọyọhọ ye ifiọk Abasi. Ikpọ owo ke n̄kan̄ eke spirit ẹnyene n̄ko ndinam udọn̄ oro ọkọri. Kûyak udia eke spirit akabade edi ‘kiet ke otu inyene oro afo akamade ke idiọk usụn̄ akan.’ Dia udia eke spirit mfọn mfọn, nyụn̄ bọ ufọn ọyọhọ ọyọhọ to kpukpru “nti ikọ” oro ẹkụtde ke Ikọ Abasi, kpa Bible.—2 Timothy 1:13, 14.
[Ndise ke page 28]
Nte oyom afo ofori udia fo?