“Sese! Mmanam Kpukpru N̄kpọ Ẹdi Mbufa”
1-4. (a) Ewe mme idaha ke ndise ikpaedem n̄wed nnyịn ke afo akpama nditiene mbuana? (b) Nso ubọn̄ ubọn̄ idotenyịn ke ẹsio ẹwụt fi mi? (c) Nso idi ndusụk itien̄wed Bible ẹmi ẹsọn̄ọde utọ idotenyịn oro?
SE MBON inemesịt ẹmi ẹdude ke ikpaedem ekpri n̄wed emi. Nte afo akpama ndidi kiet ke otu mmọ? Afo ọdọhọ, ‘Ih, n̄kpama.’ Koro emem ye n̄kemuyo ẹmi ofụri ubonowo ẹyomde ẹdu mi. Mme owo eke kpukpru orụk—mbubịt, mfia, uto-uto—ke ẹbuak idem nte ubon kiet. Nso n̄kpọ idara ke edi ntem! Nso edidianakiet! Ke akpanikọ mme owo ẹmi ifịnake idem iban̄a ofụm bọm nuclear m̀mê ndịk otode edinam oyomonsia. Mme ubomofụm un̄wanaekọn̄ ibiatke emem emem ikpaenyọn̄ eke ediye itie inemesịt emi. Mbonekọn̄, mme moto un̄wanaekọn̄, mme ikan̄ idụhe. Owo ikam iyomke okpoyom mme borisi ndida nsịn emem. Ekọn̄ ye ubiatibet ikam idụhe. Ufọk inanake, koro owo kiet kiet enyene ediye ufọk idemesie.
2 Kam se nditọn̄wọn̄ oro! Mbre mmọ edi n̄kpọ idara ndikụt. Nso uwak unam idu ntem ndida mbre mbre! Owo iyomke ọkọ-ukwak ke in̄wan̄ inemesịt emi, sia kpukpru unam ẹdude ke emem ye ubonowo ye kiet eken. Idem anawụri ekpe ye eyenerọn̄ ẹmekabade ẹdi ufan. Se ndiye uduot inuen oro nte mmọ ẹfede mi ye ko, nyụn̄ kop inem inem ikwọ mmọ nte adianade ye imam nditọn̄wọn̄ ke ndiyọhọ ofụm. Ufọkunam idụhe? Baba, koro ubọhọ ye idatesịt oro mînyeneke ukpan ẹdu ke n̄kann̄kụk emi. Kam n̄wụne ufuọn̄ mme flawa oro, kop mbufụt idịm, kop inem inem ufiop utịn. Oh, afo akpakam atabi mfri ke akpasa oro ese, sia enye edide mfọn n̄kan emi isọn̄ ekemede ndision̄o ndi, kpa ata mfọn n̄kan, ukem nte kpukpru n̄kpọ oro ẹdikụtde ẹdinyụn̄ ẹdarade ke ubọn̄ ubọn̄ in̄wan̄ emi ebietde itie inemesịt mi.
3 Owo ọdọhọ ete, ‘Edi bet ise, mbon usọn̄ ẹdu m̀mọ̀n̄? Nte mmọ, n̄ko, ikpabuanake ke ndidara inem inem n̄kaowo emi?’ Ke akpanikọ, mbon usọn̄ ẹdu kpa do, edi mmọ ẹfiak ẹkabade ẹdi n̄kparawa. Ke in̄wan̄ inemesịt emi, owo ndomokiet ikpaha ke ntak usọn̄. Idahaemi, akparawa ọmọkọri ọwọrọ owo onyụn̄ etre n̄kọri. Edide edi isua 20 m̀mê 200 ke emana, owo kiet kiet ke otu ediwak million owo ẹmi ẹdụn̄de ke in̄wan̄ inemesịt emi ẹdara ndidu inem inem uwem ini uyen, ke mfọnmma nsọn̄idem. Ndi ọdọhọ ediwak million? Ih, ediwak million, koro ẹnamde in̄wan̄ inemesịt emi atara osịm kpukpru idụt. Enye ediyọhọ ye uwem, emem, ye uyai tutu osịm ata utịt isọn̄ nnyịn, ọtọn̄ọde ke Fuji tutu osịm Andes, ọtọn̄ọde ke Hong Kong tutu osịm Mediterranean. Koro ẹnam ofụri isọn̄ akabade edi paradise inemesịt. Enye edidi Paradise emi ẹfiakde ẹwụk ke ofụri isọn̄.
4 Ndi afo ọdọhọ ke, ‘Idịghe akpanikọ’? Akpa kan̄a, nte ededi, kere ban̄a nsọn̄ọ akpanikọ ẹmi. Nte emem utom ọnọ fi ye ubon fo ndibọhọ mfịna mfịna editịm n̄kpọ oro odude kemi nnyụn̄ ndụk Paradise emi ẹwụtde ke ikpaedem n̄wed nnyịn emi.a
N̄wed Emi Anamde Paradise An̄wan̄a
5. (a) Ewe n̄wed anam n̄kpọ ẹmi an̄wan̄a? (b) Ke mme usụn̄ ewe ke emi edi n̄wọrọnda n̄wed?
5 Ẹnam ofụri ubọn̄ ubọn̄ n̄kpọ ẹmi, ye nte mmọ ẹdide akpanikọ, an̄wan̄a ke n̄wed kiet, kpa ata utịbe utịbe n̄wed emi akanam ẹwetde. Ẹkot enye Bible. Enye edi ata n̄wed eset, emi ẹkewetde ubak esie ke n̄kpọ nte isua 3,500 ẹmi ẹkebede. Ke ukem ini oro, enye edi ata n̄wed eyomfịn ke ndinọ eti item oro enyenede ufọn ke uwem eyomfịn. Mme prọfesi esie ẹmedemede nyayama idotenyịn ẹban̄a ini iso. Enye edi n̄wed emi ẹnyamde awak akan ke ofụri mbụk, ẹsuande se iwakde ibe ofụri Bible m̀mê mme akpan ikpehe esie 2,000,000,000 ke n̄kpọ nte usem 1,810.
6. Nso inam Bible okpụhọde ye mme uwetn̄kpọ eken oro ẹdade nte edisana?
6 Idụhe edisana n̄wed efen emi ẹsuande ke ofụri ekondo ntre, ndien ata ekese eken ikam ibịghike-bịghe nte enye. Koran eke Islam ọsọn̄ ke se isụhọrede ikan isua 1,400. Buddha ye Confucius ẹkedu uwem ke n̄kpọ nte isua 2,500 ẹmi ẹkebede, ndien mme uwetn̄kpọ mmọ ẹketọn̄ọ ini oro. Ẹkewet N̄wed Shinto ke uduot oro mmọ ẹdude idahaemi ke se mîbehe isua 1,200 ẹmi ẹkebede. N̄wed Mormon ọsọn̄ ke n̄kpasịp isua 160. Ndisana n̄wed ẹmi baba kiet ikemeke ndidụn̄ọde mbụk owo nnennen nnennen mfiak edem mbe isua 6,000, nte Bible anamde. Man akpa ido ukpono an̄wan̄a nnyịn, ana nnyịn ke ntre ika ibịne Bible. Enye edi n̄kukụre n̄wed emi enyenede etop ofụri ekondo ọnọ ofụri ubonowo.
7. Nso ke mme owo ẹmi ẹkerede n̄kpọ ẹketịn̄ ẹban̄a Bible?
7 Mme owo ẹmi ẹkerede n̄kpọ, ẹmi ẹtode kpukpru idụt ye idaha ke uwem ẹtoro ọniọn̄ ye uyai etop Bible. Ọwọrọetop ataifiọk ye andikayarade ibet aban̄ade odudu oro odụride n̄kpọ ada, Ete Isaac Newton, ọkọdọhọ ete: “Owo itịmke isọn̄ọ ite ke ifiọk ntaifiọk ndomokiet edi akpanikọ nte ẹnamde ye Bible.” Patrick Henry, etubom n̄ka ukpụhọ ukara mbon America emi ọwọrọde etop ke ikọ ẹmi “Nọ mi ubọhọ, mîdịghe wot mi,” ama ọdọhọ n̄ko ete: “Bible enyene ufọn akan kpukpru n̄wed eken oro akanam ẹmịn̄de.” Idem owo akwaifiọk Hindu oro, Mohandas K. Gandhi ama ọdọhọ udiana adaibuot ukara Britain ke India inikiet ete: “Ke ini idụt fo ye okịm ẹdidianade kiet ẹnam mme ukpepn̄kpọ oro Christ ekekpepde ke Ukwọrọikọ oro ke Obot, nnyịn iyekọk mme mfịna, idịghe eke idụt nnyịn ikpọn̄îkpọn̄ edi eke ofụri ererimbot nde.” Gandhi eketịn̄ aban̄a Matthew ibuot 5 osịm 7 ke Bible. Kot mme ibuotn̄wed ẹmi ke idemfo nyụn̄ se m̀mê ọkpọsọn̄ etop mmọ iduaike fi idem.
Bible—N̄wed Edem Usiahautịn
8, 9. (a) Ntak emi akwan̄ade ndikot Bible n̄wed Edem Usoputịn-e? (b) Ẹkewet Bible didie, ndien ke ewe ikpehe ini? (c) Ntak emi ẹkemede ndikot Bible n̄wed emi ọdọn̄ọde uwak n̄wed-e? (d) Irenowo ifan̄ ke ẹkeda ẹwet Bible? (e) Nso ikọ ntiense ke ndusụk irenowo ẹmi ẹkenọ ẹban̄a Ebiet emi Bible otode?
8 Ke edide isio ye se ediwak owo ẹnịmde ke akpanikọ, Bible idịghe n̄kpọ otode ntatenyịn eke mbon Edem Usoputịn, enye inyụn̄ inọhọ ntatenyịn oro ubọn̄. Ayak esisịt ndidi ẹkewet ofụri Bible ke mme idụt Edem Usiahautịn. Kpukpru irenowo ẹmi ẹkewetde enye ẹkedi mbon Edem Usiahautịn. Tọsịn isua kiet mbemiso Buddha amanade, ke 1513 B.C.E., Abasi ke odudu spirit ama ọnọ Moses, emi okodụn̄de ke Middle East, ndausụn̄ ndiwet akpa n̄wed Bible, emi ẹkotde Genesis. Ọtọn̄ọde ke ntọn̄ọ emi, Bible etiene ibuotikọ kiet emi odude ke n̄kemuyo tutu osụhọde osịm akpatre n̄wed Ediyarade. Ẹkewet Bible ẹkụre ke 98 C.E., n̄kpọ nte isua 600 ke Buddha ama akakpa. Nte afo ama ọfiọk ete ke nsio nsio n̄wed 66 ẹnam Bible? Ih, Bible ọdọn̄ọ uwak n̄wed ke idemesie!
9 Ntem, ke se ibede iduọk isua 1,600 ọtọn̄ọde ke eyo Moses kaiso, n̄kpọ nte irenowo 40 ẹma ẹbuana ke ndiwet n̄wetnnịm n̄kpọ eke Bible emi odude ke n̄kemuyo. Mmọ ẹtie ntiense ẹte ke odudu emi otịmde okon̄ akan owo emi ekemede ndikpa ọkọnọ ndausụn̄ ke mme uwetn̄kpọ mmimọ. Christian apostle Paul ekewet ete: “Kpukpru n̄wed, eke ẹdade odudu spirit Abasi ẹwet, ẹnyụn̄ ẹdi se ifọnde ndida n̄kpep owo n̄kpọ, nnyụn̄ nsua nnọ owo, nnyụn̄ nnam owo ẹsan̄a nte enende, nnyụn̄ nteme owo edinen ido.”b (2 Timothy 3:16) Ndien apostle Peter ama anam an̄wan̄a ete: “Baba ikọ prọfet kiet ke N̄wed Abasi idịghe se owo ekemede ndisiak ke usụn̄ esiemọ. Koro akanam baba ikọ prọfet itoho ke uduak owo: edi mme owo ẹtịn̄ ikọ eke otode Abasi, nte edisana spirit esịnde mmọ ẹtịn̄.”—2 Peter 1:20, 21; 2 Samuel 23:2; Luke 1:70.
10. (a) Bible akasan̄a didie odu edisịm eyo nnyịn? (b) Ntak emi nnyịn ikemede ndinịm ke akpanikọ nte ke nnyịn ke isụk inyenyene akpa uwetn̄kpọ Bible eke odudu spirit?
10 Se idide n̄wọrọnda ikan, n̄ko, edi usụn̄ nte Bible osụhọde edisịm eyomfịn. Ke ediwak tọsịn isua, tutu osịm ini emi ẹketịbide ifiọk umịn̄-n̄wed ẹdi ke n̄kpọ nte isua 500 ẹmi ẹkebede, ẹkesiwet mme eboho Bible ke ubọk. Idụhe n̄wed eset en̄wen emi ẹkesion̄ode ẹnyụn̄ ẹfiak ẹsion̄o ẹwet ntre ye ntịn̄enyịn. Ẹma ẹsion̄o enye ẹwet ndien ndien, edi kpukpru ini ẹkesinam emi ye akwa ntịn̄enyịn. Mme andision̄o n̄wed oro ẹkenam n̄ken̄e ndudue ifan̄, ndien ndimen mmọemi ndomo omowụt ke ẹkewet akpa uwetn̄kpọ oro ke odudu spirit Abasi. Ọwọrọetop ewetn̄kpọ mban̄a mme ikpan̄wed Bible, Ete Frederic Kenyon, ọdọhọ ete: “Ẹmemen akpatre ntak eyịghe ekededi nte m̀mê N̄wed Abasi osịm nnyịn ukem ukem nte ẹkewetde ẹfep idahaemi.” Mfịn, n̄kpọ nte idem Bible 16,000 m̀mê ubak esie oro ẹkewetde ke ubọk ẹsụk ẹdodu, ndusụk mmọ ẹkam ẹbọhọde ẹdu ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie iba mbemiso Christ. Akande oro, ẹma ẹnam mme nnennen edikabade ẹto usem Hebrew, Aramaic, ye Greek emi ke akpa ẹkedade ẹwet Bible ẹsịn ke se ikperede ndidi kpukpru usem oro ẹsemde ke isọn̄.
11. Nso mme n̄kpọ oro ẹfiọhọde ke eyomfịn ẹdu ke n̄kemuyo ye n̄wetnnịm n̄kpọ Bible?
11 Ndusụk owo ẹmen̄wana ndisụhọde Bible itie ke ndidọhọ ke enye inenke. Nte ededi, ke mme isua ndondo emi, mme ọdọk isọn̄ nyom n̄kpọ eset ẹma ẹdọk n̄wụre mme obio eset ke mme idụt a-Bible ẹnyụn̄ ẹfiọhọ mme uwetn̄kpọ ye n̄kpọ ntiense eken emi anamde ẹsịm ubiere nte ke mme owo ye itie ẹmi ẹsiakde ke idem ata n̄kani uwetn̄kpọ Bible ẹma ẹnen̄ede ẹdu. Mmọ ẹma ẹbụhọde ekese n̄kpọ ntiense ẹmi ẹnyande ubọk ẹwụt ukwọ ofụri ererimbot, emi Bible ọdọhọde ke akada itie ke se ibede isua 4,000 ẹmi ẹkebede, ke eyo Noah. Ke nde emi, Prince Mikasa, ọwọrọetop ọdọk isọn̄ nyom n̄kpọ eset, ọkọdọhọ ete: “Nte Ukwọ ama enen̄ede ada itie? . . . Ẹma ẹnam ẹkụt uyarade oro anamde ẹnịm ke akpanikọ nte ke ukwọ ama enen̄ede ada itie.”c
Abasi a-Bible
12. (a) Nso ke ndusụk mbon nsahi ẹtịn̄ ẹban̄a Bible? (b) Ntak emi Bible etịn̄de otụk Abasi nte Ete? (c) Bible owụt ete enyịn̄ Abasi edi nso?
12 Kpasụk nte ndusụk owo ẹkesakde Bible nsahi, mbon eken ẹda edidu Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ke n̄kpọ nsahi. (2 Peter 3:3-7) Mmọ ẹdọhọ ẹte, ‘Didie ke n̄keme ndinịm Abasi ke akpanikọ, sia mmen̄kemeke ndikụt enye? Nte uyarade odu nte ke Andibot emi owo mîkwe, oro okon̄de akan owo, enen̄ede odu? Nte Abasi idụn̄ke ke kpukpru n̄kpọ?’ Mbon en̄wen ẹsidọhọ ẹte, ‘Abasi m̀mê Buddha idụhe.’ Nte ededi, Bible owụt ete ke kpasụk nte kpukpru nnyịn ikọbọde uwem ito ete eke isọn̄, kpa ntre ke akpa ete ye eka nnyịn ẹkenyene uwem ẹto Ete eke heaven, m̀mê Andibot, emi ọkpọ ọkpọ enyịn̄ esie edide Jehovah.—Psalm 83:18; 100:3; Isaiah 12:2; 26:4.
13. Ke ewe usụn̄ iba ke Jehovah ayarade idemesie ọnọ ubonowo?
13 Jehovah amayarade idemesie owụt ubonowo ke n̄wọrọnda usụn̄ iba. Akpan usụn̄ kiet ebe ke Bible, emi anamde ẹdiọn̄ọ akpanikọ ye mme nsinsi uduak esie. (John 17:17; 1 Peter 1:24, 25) Usụn̄ enye eken ebe ke edibotn̄kpọ esie. Ke ndise mme n̄kpọ ndyọ ẹmi ẹkande mmọ ẹkụk, ediwak owo ẹmedi ẹdifiọk ẹte ke anaedi Abasi-Andibot odu emi mme utom esie ẹwụtde akwa edu esie.—Ediyarade 15:3, 4.
14. Nso ke Bible etịn̄ ọnọ nnyịn aban̄a Jehovah?
14 Jehovah Abasi edi Andiwet Bible. Enye edi Akwa Spirit, emi odude uwem ke nsinsi. (John 4:24; Psalm 90:1, 2) Enyịn̄ esie, “Jehovah” odụri ntịn̄enyịn owụt uduak esie kaban̄a mme edibotn̄kpọ esie. Uduak esie edi ndinọ enyịn̄ oro ubọn̄ ke ndisobo mme anamidiọk nnyụn̄ nyan̄a mbon oro ẹmade enye man mmọ ẹkeme ndidu uwem ke paradise isọn̄. (Exodus 6:2-8; Isaiah 35:1, 2) Sia edide Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, enye enyene odudu ndinam emi. Nte Andibot ofụri ekondo, enye enen̄ede okon̄ akan mme ikpîkpu abasi ye ndem idụt.—Isaiah 42:5, 8; Psalm 115:1, 4-8.
15. Mbon ọniọn̄ ndikpep n̄kpọ mban̄a edibotn̄kpọ ada osịm nso ubiere?
15 Ke mme isua ikie eke ndondo emi, ntaifiọk ẹmeda ekese ini ẹkpep mme utom edibotn̄kpọ. Nso ubiere ke mmọ ẹkesịm? Kiet ke otu mme andikọtọn̄ọ ukpepn̄kpọ ikan̄ ilektrik, kpa ọwọrọetop ataifiọk owo Britain oro, Lord Kelvin, ọkọdọhọ ete: “Mmonịm ke akpanikọ nte ke adan̄a nte ẹkpepde ifiọk ntaifiọk ẹkan, kpa ntre ke enye ada nnyịn anyanusụn̄ ọkpọn̄ n̄kpọ ekededi emi ẹkpemende ẹdomo ye ukpepn̄kpọ unana edinịm edidu Abasi.” Ataifiọk owo Europe oro, Albert Einstein, okposụkedi ẹkediọn̄ọde enye nte owo emi mînịmke edidu Abasi ke akpanikọ, ama ayarade ete: “Ekem adan̄aoro ọnọ mi . . . ndikere mban̄a ndyọ ndyọ ndutịm ekondo, emi nnyịn mîkemeke nditịm mfiọk, ndinyụn̄ n̄n̄wana ke nsụhọdeidem ndinyene idem ata ekpri mmen̄e ifiọk mban̄a se idude ke n̄kpọ obot.” Ataifiọk owo America ye andibọ enọ Nobel oro, kpa Arthur Holly Compton, ọkọdọhọ ete: “Ekondo oro asan̄ade ke ndutịm etie ntiense aban̄a akpanikọ eke ata n̄kpon n̄kan ikọ oro akanam ẹtịn̄de—‘Ke editọn̄ọ Abasi.’” Enye okokot oto mme ikọ ẹdade ẹtọn̄ọ Bible.
16. Didie ke ekondo ọnọ ọniọn̄ ye odudu ubotn̄kpọ Abasi ubọn̄?
16 Mme andikara n̄kpọsọn̄ idụt ẹkeme ndibụre mban̄a ifiọk ye mme utom ntaifiọk mmọ ke ndikan ekondo ikpaenyọn̄. Edi mme n̄kpọ unam isan̄ mmọ ke ikpaenyọn̄ ẹkpri adan̄a didie ntem ke ẹmende ẹdomo ye ọfiọn̄ emi esisan̄ade akanade isọn̄, ye ekondo ẹmi ẹsan̄ade ẹkanade utịn! Se mme owo ẹmi ẹdikpade ẹnamde ẹkpri didie ntem ke ẹmende ẹdomo ye edibotn̄kpọ Jehovah edide ediwak billion uyọ uyọ ntantaọfiọn̄ ke enyọn̄, ẹmi kiet kiet esịnede ediwak billion utịn ẹmi ẹbietde eke nnyịn, ye enye nditan̄ mmọ mbok nnyụn̄ nyịri mmọ ke ufụm enyọn̄ ke nsinsi! (Psalm 19:1, 2; Job 26:7, 14) Eyịghe idụhe Jehovah adade mme owo nte ikpîkpu n̄kukun̄kpọyọriyọ, ye n̄kpọsọn̄ idụt nte “ikpîkpu.”—Isaiah 40:13-18, 22.
17. Ntak emi owụtde ifiọk ndinịm Andibot ke akpanikọ-ọ?
17 Nte afo odụn̄ ke ufọk? Eyedi idịghe afo ọkọbọp ufọk oro ke idemfo, m̀mê afo ndifiọk owo emi ọkọbọpde enye. Nte ededi, sia afo mûfiọkke andikọbọp, emi ikpanke fi ndinyịme akpanikọ oro nte ke enyene-ifiọk owo ọkọbọp enye. Ndikere ke ufọk oro ọkọbọp idemesie ekpedi ata ndisịme! Sia akwa ekondo emi, ye kpukpru se idude ke esịt, okoyomde akwa ifiọk oro mînyeneke utịt man ẹnam enye, nte iwụtke ifiọk ndinyịme nte ke anaedi Enyene-ifiọk Andibot odu? Ke akpanikọ, ndisịme owo kpọt edidọhọ ke esịt esie ete, “Abasi idụhe.”—Psalm 14:1; Mme Hebrew 3:4.
18. Nso iwụt ke Abasi edi owo, onyụn̄ odot se ẹtorode?
18 Ubọn̄ ubọn̄ utịben̄kpọ ẹmi ẹkande nnyịn ẹkụk—mme flawa, inuen, unam, ndyọ ndyọ edibotn̄kpọ ẹkotde owo, mme utịben̄kpọ ke uwem ye uman eyen—kpukpru ẹmi ẹtie ntiense ẹban̄a Akwa Owo Ifiọk oro enyịn mîkwe emi okobotde mmọ. (Rome 1:20) Ke ebiet emi ọniọn̄ odude, ekikere enyene ndidu. Ke ebiet emi ekikere odude, owo enyene ndidu. Akakan ọniọn̄ edi eke Akakan Owo, Andibot kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹdude uwem, kpa ata Obube Mmọn̄ uwem. (Psalm 36:9) Andibot ke akpanikọ omodot ndibọ kpukpru itoro ye ukpono.—Psalm 104:24; Ediyarade 4:10b.
19. (a) Ntak emi idụt ndomokiet mfịn mîkemeke ndidọhọ ke edi Abasi anam mmimọ ikan ke ekọn̄-ọ? (b) Ntak emi Abasi mînyeneke udeme ke ekọn̄ eke mme idụt?
19 Odu ndusụk owo ẹmi n̄kpọsọn̄ ifiọk n̄kpọntịbe eke Ekọn̄ Ererimbot II ekenyen̄ede edinịm oro mmọ ẹkenịmde Abasi ke akpanikọ. Ke ini oro, idụt kiet kiet ama okot enyịn̄ “Abasi” esie, edide eke ido ukpono Catholic m̀mê Protestant m̀mê eke mme ido ukpono edem usiahautịn. Nte ẹkpekeme ndidọhọ ke “Abasi” ọkọnọ ndusụk idụt ẹmi edikan onyụn̄ ayak ẹkan mmọ eken? Bible owụt ete ke baba idụt ẹmi kiet ikokotke enyịn̄ ata Abasi. Jehovah Abasi, Andibot enyọn̄ ye isọn̄, inyeneke nduduọhọ ke ndutịme ye ekọn̄ ẹmi ẹn̄wanade ke otu mme idụt. (1 Corinth 14:33) Mme ekikere esie ẹkon̄ ẹkan eke mme idụt ukaraidem ye un̄wanaekọn̄ eke isọn̄ emi. (Isaiah 55:8, 9) Kpasụk ntre, ido ukpono akpanikọ ye utuakibuot Jehovah inyeneke udeme ke ekọn̄ eke mme idụt. Jehovah enen̄ede okon̄ akan mme abasi ufreidụt. Enye anana mbiet ke ndidi Abasi irenowo ye iban ẹmi ẹmade emem ke kpukpru idụt. Kpa nte Bible ọdọhọde ete: “Abasi iten̄eke owo enyịn: edi ke kpukpru idụt Enye adadara owo ekededi eke abakde Enye onyụn̄ anamde nti ido.” (Utom 10:34, 35) Mme owo ẹmi ẹmade edinen ido ke kpukpru idụt ke ẹkpep Bible idahaemi ndien ke ẹtiene utuakibuot ata “Abasi emem,” kpa Andibot ofụri ubonowo.—Rome 16:20; Utom 17:24-27.
20. Nso iwụt ke Christendom idịghe Christian, edi edi andin̄wana ye Abasi?
20 Ndusụk owo ẹsinyan ubọk ẹwụt ubahade ye mbubịk ido ẹmi ẹdude ke mme ido ukpono Christendom, ẹmi ẹdọhọde ke itiene Bible. Mmọ ẹdọhọ n̄ko ẹte, ‘N̄keme didie ndinịm Abasi a-Bible ke akpanikọ, ke ini idụt ẹmi ẹnyenede Bible ẹdude ke otu mbon ẹmi ẹkọde ediwak n̄kpọekọn̄ nuclear ikan̄ ikan̄ ẹbon?’ Akpanikọ edi nte, ke adan̄aemi Bible edide akpanikọ kpukpru ini, mme idụt Christendom ẹmeda ata nsannsan ẹkpọn̄ Ido Ukpono Christ eke Bible nte emi Ata Edem Edere oyomde usụn̄ ọkpọn̄ Ata Edem Usụk. Mmọ ẹdi mbon mbubịk ke ndidọhọ ke inam Ido Ukpono Christ. Mmọ ẹnyene Bible, edi mmọ isụkke ibuot inọ mme ukpepn̄kpọ esie. Adaibuot ukara America oro ọkọnọde uyo ete ẹduọk akpa bọm atọm ke Hiroshima ama ofiori inikiet ete: “Oh, akpakam edi Isaiah m̀mê St. Paul odu!”—ndida mme owo usụn̄ ke afanikọn̄ ererimbot emi. Ke ekpedide enye ama onyịme ye Isaiah eke Bible, enye ikpekedehedei iduọk bọm atọm, koro Isaiah okotoro ete ‘ẹda ofụt ẹdom n̄kpọ ufụn̄isọn̄ ẹnyụn̄ ẹda eduat ẹdom ikwa udiọn̄ vine.’ Akande oro, edi Paul eke Bible ọkọdọhọ ete: “Nnyịn in̄wanake ekọn̄ nte ido obụkidem edide koro n̄kpọekọn̄, eke idade in̄wana ekọn̄, idịghe n̄kpọekọn̄ obụkidem.” (Isaiah 2:4; 2 Corinth 10:3, 4) Nte ededi, utu ke nditiene ọniọn̄-ọniọn̄ item eke Bible, mme idụt Christendom ẹmebuana ke mbuba ekọn̄ oro akamade nsobo. Se ededi oro mmọ ẹtịn̄de ndiwụt ke idi mme Christian oro ikopde item Bible ẹdi nsu. Ana mmọ ẹsobo ubiereikpe Abasi ke ndikpu ndinam uduak esie.—Matthew 7:18-23; Zephaniah 1:17, 18.
Mme Edibotn̄kpọ ye Mme Utịben̄kpọ Jehovah
21. Ntak emi owụtde ifiọk nditre ndiyịk mme utịben̄kpọ Abasi?
21 Jehovah omobot n̄kpọ, enye onyụn̄ anam mme utịben̄kpọ. Nte akanam afo emeyịk aban̄a edinam mmọn̄ akabade edi iyịp, edibahade Ididuot Inyan̄, emana Jesus emi okotode eyenan̄wan emi mîfiọkke erenowo, ye mme utịben̄kpọ eken oro ẹwetde ke Bible? Sia ibuot ukere n̄kpọ owo enyenede-nyene adan̄a, ekeme ndidi tutu amama enye idifiọkke usụn̄ nte ndusụk utịben̄kpọ ẹmi ẹkedade itie, kpa nte enye mîkemeke ndifiọk ọyọhọ ọyọhọ utịben̄kpọ oro odude ke utịn ndisiaha nnyụn̄ nsop ke usen kiet kiet. Edibot oro ẹkebotde owo ekedi utịben̄kpọ. Owo eyomfịn ikekwe utịben̄kpọ oro, edi enye ọmọfiọk ete ke emi ama ada itie, sia enye odude uwem mfịn ndiwụt ke oro edi ntre. Ke akpanikọ, kpukpru uwem ye ofụri ekondo ẹnam nsinsi utịben̄kpọ kiet. Ntre nte ana nnyịn iyịk ke ini Ikọ Abasi, kpa Bible, ọdọhọde ke enye ama anam mme akpan utịben̄kpọ ke mme akpan ini, idem okposụkedi ufọn mîdụhe ndinam mbiet utịben̄kpọ ẹmi mfịn?
22. Tịn̄ n̄kpọ ban̄a akpa edibotn̄kpọ Abasi.
22 Kpukpru edibotn̄kpọ Jehovah ẹdi utịben̄kpọ ye n̄kpọ n̄kpaidem! Nte ededi, ata akpa edibotn̄kpọ esie ama enyene ndyọ akan kpukpru. Emi ekedi edibot Eyen eke spirit, kpa “Akpan” esie. (Colossae 1:15) Ẹkekot Eyen eke heaven emi “Ikọ.” Anana-ibat isua ke ẹma ẹkebot enye, enye ama edi isọn̄ emi, ẹkenyụn̄ ẹkot enye “owo, kpa Christ Jesus.” (1 Timothy 2:5) Ekem ẹma ẹtịn̄ ẹban̄a enye ẹte: “Ndien Ikọ akabade edi obụkidem onyụn̄ odụn̄ ye nnyịn (nnyịn inyụn̄ ikụt ubọn̄ Esie, utọ ubọn̄ emi ikpọn̄ eyen ọbọde ke ubọk ete) ọyọhọ ye mfọn ye akpanikọ.”—John 1:14.
23. (a) Didie ke ẹkeme ndinam itie ebuana oro odude ke ufọt Abasi ye Eyen esie an̄wan̄a? (b) Ebede ke Eyen esie, nso ke Jehovah okobot?
23 Ẹkeme ndimen itie ebuana Jehovah ye Eyen esie ndomo ye eke etubom enyene-utom ye eyen esie ke efeutom oro, ke ebiet eyen an̄wamde ke ndinam mme n̄kpọ oro ete esie akanamde ndutịm aban̄a. Ebede ke akpan ye nsan̄a anamutom esie, Jehovah ama obot ediwak edibotn̄kpọ eke spirit eken, kpa nditọiren Abasi. Nte ini akade, mmọemi ẹma ẹdara ndikụt Eyen Jehovah, kpa Akpan Anamutom esie, obotde enyọn̄ ye isọn̄ emi nnyịn idụn̄de ke esịt. Nte afo emeyịk ete ke owo ikobotke-bot n̄kpọ ẹmi? Ediwak tọsịn isua ke ukperedem, Jehovah ama obụp anam-akpanikọ eren kiet ete: “Afo okodu m̀mọ̀n̄ ke ini ntọn̄ọde ndinam ererimbot? Tịn̄, edieke afo ọfiọkde mbufiọk. Ke ini mme ntantaọfiọn̄ usenubọk ẹkwọde uyo kiet, kpukpru nditọ Abasi ẹnyụn̄ ẹsiode n̄kpo.”—Job 38:4, 7; John 1:3.
24. (a) Ewe edibotn̄kpọ Jehovah ke isọn̄ edi n̄wọrọnda, ndien ke nso mme usụn̄? (b) Ntak emi mîwụtke ifiọk ndidọhọ ke owo okofoforo oto mme unam-a?
24 Nte ini akade, Jehovah ama obot mme oduuwem n̄kpọ oro ẹkụtde ke enyịn ọdọn̄ ke isọn̄, mbiet, eto, flawa, iyak, inuen, ye unam. (Genesis 1:11-13, 20-25) Ekem Abasi ama ọdọhọ Akpan Anamutom esie ete: “Ẹyak nnyịn inam owo isịn ke mbiet nnyịn, etie nte nnyịn: . . . Ntem ke Abasi obot owo esịn ke mbiet esiemọ, ke mbiet Abasi ke obot enye; eren ye n̄wan ke obot mmọ.” (Genesis 1:26, 27) Sia ẹkebotde ke mbiet Abasi, ye ikpọ edu Abasi ẹdide ima, ọniọn̄, unenikpe, ye odudu, akpa owo oro ama okon̄ akan mme unam. Owo odu ke otu emi edide isio ye unam koro enye ekeme ndikọk ibuot, enye ekeme ndinam ndutịm nnọ ini iso, enye onyụn̄ enyene ukeme ndituak ibuot nnọ Abasi. Unam inyeneke ikike ndida n̄kere n̄kpọ, edi mmọ ẹdu uwem ke ntụk. Owụt unana ifiọk didie ntem ndidọhọ ke Andibot idụhe, edi nte ke enyene-ifiọk edibotn̄kpọ emi ẹnọde n̄kpọ uwak uwak mi, kpa owo, okofoforo oto usụhọde unam ẹmi mînyeneke ifiọk!—Psalm 92:6, 7; 139:14.
25, 26. (a) Nso akwa idotenyịn ke ẹkenịm owo ke iso? (b) Ntak emi mfịna ediwak n̄kaha ke isọn̄ mîkpodụhe?
25 Abasi okonịm owo ke “in̄wan̄ ke Eden ke edem usiahautịn.” Enye ekedi in̄wan̄ inemesịt, ebietde in̄wan̄ oro odude ke ikpaedem n̄wed nnyịn emi, okposụkedi ke ini oro owo iba kpọt, Adam ye n̄wan esie ẹkedu. Akpa Paradise emi idụhe aba, Ukwọ eyo Noah ama osobo enye efep. Edi ẹfiọk ebiet emi ẹkerede-kere ẹte ke enye okodu ke Middle East, koro ndusụk akpa ẹmi ẹkesiakde enyịn̄ ke Bible nte ẹwetde ẹbe ke ebiet oro, ẹsụk ẹdodu tutu osịm mfịn. (Genesis 2:7-14) Owo ama enyene akwa ifet ndida in̄wan̄ emi nnam n̄kpọ nte iwụk ebiet emi enye editiede atat onyụn̄ ọdiọn̄ ofụri isọn̄, anamde enye edi paradise ofụri ekondo.—Isaiah 45:12, 18.
26 Kpasụk nte Abasi ye Eyen esie ẹdide mbonutom, ntre n̄ko Abasi ama ọnọ owo utom ndinam mi ke isọn̄. (John 5:17) Ye Adam ye Eve, akpa erenowo ye n̄wan oro, enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹtọt, ẹnyụn̄ ẹwak, ẹnyụn̄ ẹyọhọ ke isọn̄, ẹnyụn̄ ẹkan enye: ẹnyụn̄ ẹkara iyak ke akamba mmọn̄, ye inuen ke enyọn̄, ye kpukpru n̄kpọ uwem eke ẹnyọnide ke isọn̄.” (Genesis 1:28) Nte emi ọkọwọrọ ke owo ekenyene nditọt, ọyọhọ isọn̄, ndien ekem akaiso nditọt tutu isọn̄ ọyọhọ ebe adan̄a? Baba. Ke ini owo ọdọhọde fi ete esịn tea ọyọhọ cup, afo udukaha iso utọhọ usịn tutu tea ọyọhọ cup oro ọduọhọ onyụn̄ ọfiọrọ ke ofụri okpokoro. Afo eyesịn ọyọhọ cup oro onyụn̄ etre. Ke ukem usụn̄ oro, ewụhọ oro Jehovah ọnọde owo ete, “Ẹyọhọ ke isọn̄,” owụtde uduak esie ndinam owo ọyọhọ isọn̄ ifụre ifụre, ndien ekem edision̄o owo ndi ke isọn̄ eyetre. Emi idinọhọ mfịna ndomokiet ke mfọnmma n̄kaowo. Edi n̄kukụre ke ererimbot anana mfọnmma ubonowo mfịn ke ibatowo ndiwak n̄kaha ada mfịna edi.
Ndiọi N̄kpọ—Ntak Emi Abasi Ayakde Mmọ Ẹdu-o?
27. Mme mbụme ewe ẹyom ibọrọ idahaemi?
27 Edieke uduak Abasi edide ndiwụk paradise isọn̄, isọn̄ mfịn asan̄a didie ọyọhọ ye idiọkido, ndutụhọ, ye ukụt? Edieke Abasi edide Ata Ọkpọsọn̄, ntak emi enye ayakde n̄kpọ ẹmi ẹdu ẹbịghi ntre-e? Nte idotenyịn odu ọnọ utịt kpukpru mfịna nnyịn? Nso ke Bible ọdọhọ?
28. Nsọn̄ibuot akasan̄a didie odụk in̄wan̄ Paradise?
28 Bible owụt ete ke mme mfịna ubonowo ẹketọn̄ọ ke ini kiet ke otu nditọ Abasi eke spirit ọkọsọn̄de ibuot ye itie edikara, m̀mê ukara Jehovah. (Rome 1:20; Psalm 103:22, NW Ref. Bi., ikọ idakisọn̄.) Eyịghe idụhe nte ke angel emi ama odu ke otu mbon oro ẹkedarade ke ẹkụtde nte ẹbotde owo. Edi ekem isịnenyịn ye ntan̄idem ẹma ẹdọn̄ n̄kam ke esịt esie, ndien udọn̄ edinam Adam ye Eve ẹtuak ibuot ẹnọ enye utu ke Andibot mmọ, Jehovah, ama atap enye. Ke etịn̄de ikọ ebe ke urụkikọt, kpasụk nte owo emi enyenede mbufiọk esitịn̄de ikọ ebe ke eyen ọkpọ, angel emi ama anam Eve otụt utọn̄ ye Ata Ọkpọsọn̄ Abasi. Ekem ebe esie Adam ama etiene enye otụt utọn̄.—Genesis 2:15-17; 3:1-6; James 1:14, 15.
29. (a) Mme eneni ewe ẹkedemede man ẹbiere? (b) Didie ke Abasi akan n̄kpọ-ata oro? (c) Didie ke afo ekeme ndibuana ke ndibọrọ isụn̄i Satan?
29 Ẹkedidiọn̄ọ ọsọn̄ibuot angel oro nte “akani urụkikọt.” (Ediyarade 12:9; 2 Corinth 11:3) Ẹkot enye n̄ko Satan, emi ọwọrọde “Andibiọn̄ọ,” ye Devil, emi ọwọrọde “Ọdọk-edidọk.” Enye ama eneni aban̄a unen ye nte ukara Jehovah ke isọn̄ enende, n̄ko enye ama amia ata ye Abasi ete ke idahaemi imọ, kpa Satan, imekeme ndiwọn̄ọde ofụri ubonowo n̄kpọn̄ utuakibuot akpanikọ. Abasi ọmọnọ Satan n̄kpọ nte isua 6,000 ndin̄wana nsọn̄ọ ata esie, man ẹkpebiere eneni emi aban̄ade itie edikara Jehovah ke nsinsi. Ukara owo emi adade ke idem ọkpọn̄ Abasi omokpu idiọk idiọk. Edi irenowo ye iban mbuọtidem, emi Jesus edide n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ke otu mmọ, ẹmemụm nsọn̄ọnda ye Abasi ẹkama ke idak ata n̄kpọsọn̄ idomo, ẹnọde Jehovah ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹwụtde Devil nte edide osu nsu. (Luke 4:1-13; Job 1:7-12; 2:1-6; 27:5) Afo, n̄ko, emekeme ndimụm nsọn̄ọnda n̄kama. (Mme N̄ke 27:11) Edi Satan idịghe n̄kukụre asua emi ọnọmọde nnyịn. Ewe asua efen idu?
Asua Oro—N̄kpa
30. Nso ke N̄wed Abasi etịn̄ aban̄a isop oro ẹkebierede ẹnọ owo ke ntak ntụtutọn̄?
30 Abasi ama ebebiere isop ntụtutọn̄—n̄kpa. Ke ebierede ikpe ọnọ akpa an̄wan oro, Jehovah ama ọdọhọ ete: “Nyenam ubiak uman fo awawak: ke ubiak ke afo ediman nditọ; eyenyụn̄ osụk idem ọnọ uberi ndien enye eyekan fi.” Enye ama ọdọhọ eren oro, Adam, ete: “Ke ibibiak iso fo ke afo edidia udia, tutu edifiak ke isọn̄ emi ẹsiode fi ke esịt: koro afo edide ntan, eyenyụn̄ afiak ke ntan.” (Genesis 3:16-19) Ẹma ẹbịn otụtutọn̄ ebe ye n̄wan oro ẹsion̄o ke Paradise inemesịt ẹsịn ke isọn̄ emi owo mîkọdiọn̄ke. Nte ini akade mmọ ẹma ẹkpan̄a.—Genesis 5:5.
31. Nso idi idiọkn̄kpọ, ndien nso utịp ke enye ọnọ ubonowo?
31 Ekedi n̄kukụre ke mmọ ẹma ẹkeduọ ẹkpọn̄ idaha mfọnmma ke Adam ye Eve ẹketọn̄ọ ndision̄o nditọ ndi. Kpukpru owo mfịn ẹdi mme andito ubon mmọ ke unana mfọnmma, ndien ke ntem kpukpru mmọ ẹkpan̄a. Owo kiet emi ekewetde Bible anam enye an̄wan̄a ke ikọ ẹmi ete: “Nte idiọkn̄kpọ okotode owo kiet odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọkn̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe osịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ.” Nso idi “idiọkn̄kpọ” emi? Enye edi ediduọ n̄kpọn̄ idaha mfọnmma m̀mê ọyọhọ idaha. Jehovah Abasi inyịmeke inọ m̀mê ndinịm n̄kpọ ndomokiet oro edide unana mfọnmma, uwem. Sia kpukpru owo ẹma ẹkeda idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma ẹmana ẹto akpa owo oro, Adam, n̄kpa “ada ubọn̄” ke idem mmọ. (Rome 5:12, 14) Owo oro ọduọde mi esikpa, ke ukem usụn̄ oro unam ẹsikpan̄ade.—Ecclesiastes 3:19-21.
32. Didie ke Bible etịn̄ n̄kpọ aban̄a n̄kpa oro nnyịn ikadade imana?
32 Nso idi “n̄kpa” emi? N̄kpa edi ision̄kpọ ye uwem. Abasi ama ọnọ owo idotenyịn nsinsi uwem ke isọn̄ edieke enye edikopde item. Nte ededi, enye ama otụt utọn̄, ndien isop ekedi n̄kpa, unana edidiọn̄ọ idem, unana edidu uwem. Abasi iketịn̄ke n̄kpọ ndomokiet iban̄a edimen uwem owo n̄ka ebietidụn̄ mme spirit m̀mê ikan̄ ikan̄ “hell” edieke enye otụtde utọn̄ onyụn̄ akpade. Enye okodụri owo utọn̄ ete: “Afo eyekpa n̄kpa.” Ekedi owotowo oro, Devil, okosu nsu ke ndidọhọ: “Mbufo idikpaha.” (Genesis 2:17; 3:4; John 8:44) Se kpukpru owo ẹdade ẹmana ẹto Adam edi n̄kpa.—Ecclesiastes 9:5, 10; Psalm 115:17; 146:4.
33. (a) Nso ubọn̄ ubọn̄ ini iso ana ebet ubonowo ye isọn̄ emi? (b) Nso akpan n̄kpọ ita ke Jehovah anam ebe ke Eyen esie?
33 Do, nte ini iso idụhe inọ owo emi akpade? Utịbe utịbe ini iso omodu! Bible owụt ete ke uduak oro Abasi aduakde ndinọ ofụri ubonowo paradise isọn̄, esịnede mbon oro ẹkpan̄ade kemi, idikpụhe tutu amama. Jehovah ọdọhọ ete: “Enyọn̄ edi ebekpo mi, isọn̄ onyụn̄ edi udoriukot mi.” “Nyekpono ebiet ukot mi.” (Isaiah 66:1; 60:13) Ke ntak akwa ima esie, Jehovah ama ọnọ Eyen esie, kpa Ikọ, edi isọn̄ emi, man ererimbot ubonowo ekpenyene uwem oto ke enye. (John 3:16; 1 John 4:9) Akpan n̄kpọ ita ẹdu ẹmi anade ineme iban̄a idahaemi emi Jehovah onyụn̄ anamde ebe ke Eyen esie, oro edi, (1) ndinọ ubọhọ ke odudu n̄kpa; (2) ndinam mme akpan̄kpa ke akpanikọ ẹfiak ẹnyene uwem; ye (3) ndiwụk mfọnmma ukara ke ofụri ubonowo.
Ndinyan̄a Nsio ke N̄kpa
34, 35. (a) Ewe usụn̄ kpọt ke ẹkeme ndifak owo nsio ke n̄kpa? (b) Nso idi ufak?
34 Toto ke mme ini eset, mme prọfet Abasi ẹma ẹwụt mbuọtidem mmọ, idịghe ke se owo mîkemeke ndikpa, edi ke idotenyịn nte ke Abasi ‘eyenyan̄a mmimọ’ osio ke n̄kpa. (Hosea 13:14) Edi didie ke ẹkpekeme ndinam owo ọbọhọ n̄kpọkọbi n̄kpa? Mfọnmma unenikpe Jehovah ama oyom “uwem ke uwem, enyịn ke enyịn, edet ke edet.” (Deuteronomy 19:21) Ntre, sia Adam ama akada n̄kpa ọsọk ofụri ubonowo ke ndikokoi ntụt utọn̄ ye Abasi ndien ke ntre ọduọkde mfọnmma uwem owo, mfọnmma owo efen ekenyene ndida itie Adam ke ndikpe mfọnmma uwem esie, man edep se Adam ọkọduọkde.
35 Edinen edumbet eke edikpe ‘ukem n̄kpọ ke ibuot ukem n̄kpọ’ edi se ẹnyịmede ke ofụri mbụk. Ikọ oro ẹsiwakde ndida edi “ndinọ ufak.” Nso idi ufak? Enye edi “ekọmurua ẹkpede ndifak owo m̀mê n̄kpọ nsio ke ubọk enyeemi omụmde owo m̀mê n̄kpọ oro onịm ke ukat. Ntre ẹsidọhọ ke ẹfak mbon n̄kpọkọbi ekọn̄ m̀mê ifụn ke ini ẹsanade mmọ ẹyak ke ukpụhọ ye eti ekọmurua. . . . Se ededi ẹnọde ke ibuot m̀mê ẹdade ẹkpụhọ ke usiene edi ufak esie.”d Tọn̄ọ nte Adam akanam idiọkn̄kpọ, ofụri ubonowo ẹbiet mbon n̄kpọkọbi ekọn̄ m̀mê ifụn, emi unana mfọnmma ye n̄kpa ẹkarade. Man ẹnyan̄a mmọ, ẹkenyene ndinọ ufak. Man ẹkpan eneni ekededi ndidemede idahaemi m̀mê nte ini akade kaban̄a nte ekọmurua ufak oro odotde, ama oyom ẹwa mfọnmma uwem owo kiet, oro edi, se idide ata ukem ukem ye Adam.
36. Didie ke Jehovah ọkọnọ mfọnmma uwem owo nte ufak?
36 Nte ededi, m̀mọ̀n̄ ke ẹkpekeme ndikụt utọ mfọnmma uwem owo oro? Ẹkeman kpukpru owo, nte mme andito ubon anana mfọnmma Adam, ke unana mfọnmma. “Baba owo kiet ikemeke ndifak eyenete, inyụn̄ ikemeke ndinọ Abasi n̄kpọ usio isop esie.” (Psalm 49:7) Ke ndinọ se ẹyomde, Jehovah, ke ntak ntotụn̄ọ ima emi enye enyenede ọnọ ubonowo, ke akpanikọ ama ọnọ ọsọn̄urua “Akpan” Esie ndikabade ndi uwa oro ẹkeyomde. Enye ama emen mfọnmma uwem Eyen eke spirit emi, kpa Ikọ, ekesịn ke idịbi Mary, kpa eyenan̄wan Jew emi mîkọfiọkke erenowo. N̄kaiferi emi ama oyomo onyụn̄ aman eyeneren ke ekemini, emi ẹkekotde “Jesus.” (Matthew 1:18-25) Andibot uwem nte esịnede ifiọk ama ekeme ndinam utọ ndyọ ndyọ utịben̄kpọ oro.
37. Didie ke Jesus okowụt ima oro enye enyenede ọnọ kpukpru owo ẹmi ẹyomde ndidu uwem?
37 Jesus ama ọkọri ọwọrọ akwaowo, ayak idemesie ọnọ Jehovah, onyụn̄ ana baptism. Ekem Abasi ama ọnọ enye odudu ete anam uduak Imọ. (Matthew 3:13, 16, 17) Sia uwem Jesus eke isọn̄ okotode heaven ndien enye ekedide mfọnmma, enye ama ekeme ndiwa mfọnmma uwem owo oro, adade enye anyan̄a ubonowo osio ke n̄kpa. (Rome 6:23; 5:18, 19) Nte enye ọkọdọhọde ete: “Ami n̄kedi man mmọ ẹnyene uwem, ẹnyụn̄ ẹdọdiọn̄ ẹnyene ẹkan.” “Baba owo kiet inyeneke ima eke okponde akan enyeemi, owo ndikpayak uwem esie nduọk kaban̄a mme ufan esie.” (John 10:10; 15:13) Ke ini Satan akanamde ẹwot Jesus ke eto ndutụhọ, Jesus ama ayak idem ọnọ ibak ibak n̄kpa emi, ọfiọkde ete ke mme owo ẹmi ẹwụtde mbuọtidem ẹyenyene uwem ẹto enọ ufak emi.—Matthew 20:28; 1 Timothy 2:5, 6.
Ndifiak Nnọ Uwem
38. Didie ke ẹkefiak ẹnọ Eyen Abasi uwem, ndien nso isọn̄ọ emi?
38 Okposụkedi mme asua esie ẹkewotde enye, Eyen Abasi ikedehedei iduọk unen mfọnmma uwem eke owo esie, koro enye ama omụm nsọn̄ọnda akama ye Abasi. Edi, ke ndikpa nsịne ke udi, didie ke Jesus ekpekekeme ndida ọsọn̄urua n̄kpọ emi, kpa unen uwem eke owo, nnam n̄kpọ ke ufọn ubonowo? Mi ke Jehovah akanam utịben̄kpọ efen, kpa akpa ke orụk esie. Ke ọyọhọ usen ita nte Jesus okodu ke udi, Jehovah ama anam enye eset ke n̄kpa nte edibotn̄kpọ eke spirit, emi mîkemeke ndikpa. (Rome 6:9; 1 Peter 3:18) Man anam ẹnịm ediset ke n̄kpa emi ke akpanikọ, Jesus ke nsio nsio idaha ama emen ikpọkidem eke owo esịne onyụn̄ owụt mme mbet esie idem, owụtde owo 500 ye se iwakde ikan oro idem ke ebe kiet. Owo ndomokiet ke otu ẹmi, m̀mê apostle Paul oro ọkọdọn̄ọde nnan ke ukperedem ke Jesus oro ẹnọde ubọn̄ ama ọkọbiọn̄ọde, ikenyeneke ntak baba kiet ndiyịk utịben̄kpọ eke ediset ke n̄kpa esie.—1 Corinth 15:3-8; Utom 9:1-9.
39. (a) Didie ke Jesus ada ufọn uwa esie anam n̄kpọ, ndien akpa kan̄a, ke ibuot mmanie? (b) Ewe akwa utịben̄kpọ efen ke Jesus eketịn̄ aban̄a?
39 Ke usen 40 ẹma ẹkebe, Jesus oro ẹkenamde eset mi ama ọdọk akada ke iso Abasi ke heaven, man akayak ufọn mfọnmma uwa eke owo esie ọnọ nte ubọhọ ubonowo. “Ke ini Enye ama akawa uwa kiet aban̄a mme idiọkn̄kpọ, osụhọde etetie ke ubọk nnasia Abasi ke nsinsi: ọtọn̄ọde ke ini oro Enye ebebet tutu ẹnam mme asua Esie ẹkabade ẹdi udoriukot Esie.” (Mme Hebrew 10:12, 13) Akpa mbon ẹmi ẹnọde ubọhọ ebe ke ufak emi edi “ekpri otuerọn̄” eke mme anam-akpanikọ Christian “ẹdide ikọt Christ.” (Luke 12:32; 1 Corinth 15:22, 23) “Ẹkefak mmọ ẹsio ke otuowo,” ndien ke ntre, ke ediset ke n̄kpa mmọ ẹkabade ẹdi nsan̄a eke spirit Christ ke heaven. (Ediyarade 14:1-5) Nte ededi, nso kaban̄a akwa otu ubonowo ẹmi ẹkpan̄ade ẹdọn̄ọ ke udi mmọ idahaemi? Ke ini enye okodude ke isọn̄ emi, Jesus ọkọdọhọ ete ke Ete imọ ama ọnọ imọ odudu ndikpe ikpe nnyụn̄ nnọ uwem. Enye ama adian do ete: “Ẹkûyịk n̄kpọ emi, koro ini ke edi eke kpukpru mme andidu ke udi [“udi editi,” NW] ẹdikopde Enye uyo ẹwọn̄ọ . . . ẹdụk ke ediset [ke n̄kpa].” (John 5:26-29) Enye eyenam mmọemi ẹfiak ẹnyene uwem ke Paradise isọn̄.
40, 41. (a) Nam an̄wan̄a nnennen nnennen se “ediset ke n̄kpa” ọwọrọde. (b) Ntak emi nnyịn ikemede ndinyene mbuọtidem ke un̄wọn̄ọ ediset ke n̄kpa emi Abasi ọn̄wọn̄ọde?
40 Tịmfiọk ikọ Jesus ẹmi, “Ẹkûyịk n̄kpọ emi.” Idem ke edide ntre, didie ke ẹkeme ndinam owo oro ama akakpa ke anyanini ọbọhọ n̄kpa onyụn̄ afiak edidu uwem? Nte ikpọkidem esie ikafiakke ke ntan? Idem ekeme ndidi ndusụk n̄kpatan̄a n̄kpọ ẹmi ẹnamde ikpọkidem oro ẹma ẹkabade ẹdi ubak mme odu uwem n̄kpọ eken, utọ nte eto ye unam. Nte ededi, ediset ke n̄kpa iwọrọke edifiak nda mme ukem n̄kpatan̄a n̄kpọ ẹmi ẹnamde ikpọkidem ndian ọtọkiet. Enye ọwọrọ ke Abasi afafiak obot ukem owo oro, ye ukem edu. Enye ada obufa ikpọkidem oto mme n̄kpatan̄a n̄kpọ isọn̄, ndien ke ikpọkidem oro enye esịn ukem uduot, ukem n̄wọrọnda edu, ukem ibuot uti-n̄kpọ, ukem usụn̄uwem emi owo oro ekenyenede mbemiso ini n̄kpa esie.
41 Ekeme ndidi ama otịbe ọnọ fi nte ke ufọk oro afo akamade etieti ama ata ikan̄. Nte ededi, afo mmemmem mmemmem emekeme ndifiak mbọp ukem ufọk oro, sia ndutịm ofụri ediye ndudiọn̄ esie anade ata in̄wan̄în̄wan̄ ke ibuot uti-n̄kpọ fo. Ke akpanikọ, ndien, Abasi emi edide Andibot ibuot uti-n̄kpọ ekeme ndifiak mbot mme owo ẹmi enye enyenede mmọ ke ibuot uti-n̄kpọ esie sia enye amade mmọ. (Isaiah 64:8) Oro edi ntak Bible adade ikọ emi “udi editi.” Ama ekem ini Abasi ndinam mme akpan̄kpa ẹfiak ẹnyene uwem, enye eyenam utịben̄kpọ oro, kpasụk nte enye akanamde utịben̄kpọ ke ndibot akpa owo, edi isan̄ enyeemi enye eyenam utịben̄kpọ oro ata ediwak ini.—Genesis 2:7; Utom 24:15.
42. Ntak emi nsinsi uwem ke isọn̄ edide mmemmem n̄kpọ onyụn̄ edide akpanikọ-ọ?
42 Abasi eyeda ubonowo afiak okosịm uwem, ye idotenyịn unana edifiak n̄kpa n̄kpọn̄ isọn̄ tutu amama. Edi didie ke ẹkeme ndidu nsinsi uwem ke isọn̄? Emem utom onyụn̄ edi akpanikọ sia enye edide ekikere ye uduak Abasi. (John 6:37-40; Matthew 6:10) N̄kukụre ntak oro owo akpade ọkpọn̄ isọn̄ mfịn edi nte ke enye akada n̄kpa amana oto Adam. Nte ededi, ke ini ikerede iban̄a anana-utịt nsio nsio uduot utịben̄kpọ ẹmi ẹdude ke isọn̄ ẹmi akanade owo okop inem, ibio ibio isua uwem emi osụhọrede akan isua ikie ekpri akaha! Ke ayakde isọn̄ emi ọnọ nditọ owo, Abasi akaduak ete owo akaiso odu uwem man okop inem uyai edibotn̄kpọ Esie, idịghe ke isua ikie kpọt, m̀mê idem tọsịn isua, edi ke nsinsi!—Psalm 115:16; 133:3.
Mfọnmma Ukara Emem
43. (a) Nso udọn̄ ke ẹnyene ẹban̄a mfọnmma ukara? (b) Nso ke Jehovah aduak ndinam kaban̄a emi?
43 Sia akpa ete ye eka nnyịn ẹkesịnde ibet Abasi, ukara owo ama edidu ke idak odudu Satan. Nte odotde, Bible okot Satan “abasi eyo emi.” (2 Corinth 4:4) Mme ekọn̄, ibak ibak edinam, mbiara edinam, ye unana nsọn̄ọnda ke mme ukara owo ẹwụt ẹte ke enye edi abasi eyo emi. Esop Ediomi M’idụt ye Esop Edidiana M’idụt ẹmekpu ndida emem ndi ke ufọt ndutịme. Ubonowo oyom ukara emem. Nte iwụtke ifiọk nte ke Andibot, emi aduakde ndifiak n̄wụk Paradise ke isọn̄ emi, ọkpọnọ Paradise oro mfọnmma ukara n̄ko? Oro edi ukem ukem se Jehovah aduakde ndinam. Edidem emi adade ke ibuot Esie ke ukara emi edi “Ọbọn̄ Emem” esie, kpa Christ Jesus, ndien “ubọn̄ ye emem ididopke ndikọri.”—Isaiah 9:6, 7.
44. (a) M̀mọ̀n̄ ke ukara emi edidu? (b) Didie ke ẹditịm enye?
44 Bible owụt ke mfọnmma ukara oro edidu ke heaven. Ke n̄kokon̄ ebiet emi, Edidem Jesus Christ eyenen̄ede akara ofụri isọn̄ ke edinen ido. Akande oro, enye eyenyene nsan̄a mme andikara ke ukara eke heaven oro enyịn mîkwe do. Ẹmek mmọemi ẹsio ke otu owo ẹmi ẹnamde akpanikọ, kpa mme anditiene Jesus ẹmi ẹkesọn̄ọde ẹda ye enye ke idomo ẹmi enye okonyụn̄ etịn̄de aban̄a mmọ ete: “Kpa nte Ete Mi okonịmde Obio Ubọn̄ ọnọ Mi, kpasụk ntre ke Ami nnyụn̄ nnịm nnọ mbufo.” (Luke 22:29, 30) Ibat ibat owo kpọt ke ẹmen ẹka heaven man ẹkekara ye Christ Jesus. Emi edi ukem ye mme idụt mfịn, emi ẹsimekde ibat ibat owo kpọt ndikara ke ufọkesop m̀mê ke ufọkibet. Bible owụt ete ke Jesus Christ edinyene nsan̄a mme andikara ẹdide owo 144,000 kpọt. Ntre Obio Ubọn̄ Abasi, m̀mê ukara eke heaven, esịne Christ Jesus ye owo 144,000 ẹmi ẹdade ke isọn̄ ẹka heaven. (Ediyarade 14:1-4; 5:9, 10) Ndien nso kaban̄a isọn̄? Psalm 45:16 etịn̄ ete ke Edidem oro eyemek “mbọn̄ ke ofụri ererimbot.” Ẹyetie ke heaven ẹmek “mbọn̄” ẹdide owo, m̀mê mme esenyịn ukara, ke ntak ntotụn̄ọ ukpono oro mmọ ẹnyenede ẹnọ mme edumbet edinen ido.—Men Isaiah 32:1 domo.
45, 46. (a) Nso ikedi akpan ibuotikọ ukwọrọikọ Jesus ke isọn̄? (b) Ntak emi owo mîkowụkke mfọnmma ukara emi ndondo oro-o? (c) Didie ke 1914 C.E. ekedi n̄wọrọnda isua ke prọfesi ye ke mme n̄kpọntịbe ererimbot?
45 Ini ewe ndien didie ke ẹwụk mfọnmma ukara emi? Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, Obio Ubọn̄ emi ekedi akpan ibuotikọ ukwọrọikọ esie. (Matthew 4:17; Luke 8:1) Nte ededi, enye ikowụkke Obio Ubọn̄ emi ke ini oro, m̀mê ke ediset ke n̄kpa esie. (Utom 1:6-8) Idem ke enye ama ọkọdọk ke heaven, enye okosụk enyene nditie mbet ini oro Jehovah ekemekde onịm. (Psalm 110:1, 2; Mme Hebrew 1:13) Prọfesi Bible owụt ete ke ini oro ẹkemekde ẹnịm mi ekedi ke 1914 C.E. Nte ededi, owo eyebụp ete, ‘Utu ke mfọnmma ukara, nte 1914 ikonịmke idiọn̄ọ ke ntọn̄ọ n̄kọri afanikọn̄ ererimbot?’ Ọkpọikọ edi oro! Ntotụn̄ọ ebuana odu ke ufọt edidi eke Obio Ubọn̄ Abasi ye mme akama-nsobo n̄kpọntịbe eke mme isua ndondo emi, nte nnyịn idikụtde idahaemi.
46 Ke n̄kpọ nte isua 35 mbemiso 1914, Enyọn̄-Ukpeme (idahaemi edide magazine ido ukpono oro ẹsuande atara akan ke isọn̄) ama odụri ntịn̄enyịn owụt 1914 nte isua emi ẹnịmde idiọn̄ọ ke prọfesi Bible. Prọfesi ẹmi ẹma ẹtọn̄ọ ndinyene n̄wọrọnda edisu ke 1914. Kiet ke otu ẹmi ekedi prọfesi Jesus, oro eketịn̄de ke isua 1,900 ẹmi ẹkebede, aban̄a “idiọn̄ọ” emi edidude ke utịt editịm n̄kpọ oro edinyụn̄ owụtde nte ke enye omodu ke odudu edidem nte enyịn mîkwe. Ke ọbọrọde mme mbet esie mbụme aban̄ade “idiọn̄ọ” emi, enye ọkọdọhọ ete: “Idụt eyedaha an̄wana ye idụt, obio edidem kiet eyenyụn̄ adaha an̄wana ye obio edidem efen: akan̄ ye unyekisọn̄ ẹyenyụn̄ ẹdu ke nsio nsio ebiet. Kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹdi ntọn̄ọ ubiak uman.” (Matthew 24:3, 7, 8) Ke n̄wọrọnda edisu, akpa ekọn̄ ererimbot ama ọtọn̄ọ ke 1914, adade nsobo okponde utịm ikatiaba akan ofụri ekọn̄ 900 ẹmi ẹken̄wanade ke isua 2,500 ẹmi ẹkebemde iso edi! Ntọn̄ọ ubiak uman ama akaiso toto ke inioro. Nte afo omokụt nsobo otode ekọn̄, akan̄, m̀mê kiet ke otu ikpọ unyekisọn̄ ẹmi ẹnọmọde isọn̄ toto ke 1914? Edieke edide ntre, afo omokụt “idiọn̄ọ” eke “utịt ini” editịm n̄kpọ emi ke enyịn.—Daniel 12:4.
47. Didie ke n̄kpọntịbe ẹmi ẹsude “idiọn̄ọ” ẹsọn̄ ubọk ke mme isua ndondo emi?
47 “Ntọn̄ọ ubiak uman” ama ọsọn̄ ubọk ke ini Ekọn̄ Ererimbot II, emi akakamade nsobo utịm ikanan̄ akan Ekọn̄ Ererimbot I, onyụn̄ akaiso ebe osịm eyo nuclear, osude prọfesi Jesus efen: “Editịmede esịt eyemụm mme idụt isọn̄, sia mîfiọkke usụn̄ ubọhọ . . . , idem eyeyemede owo oto ke ndịk ye edikama enyịn nse mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ ekondo.” (Luke 21:25, 26, NW) N̄kọri ke ubiatibet ye ukwan̄ido, ke ntụtutọn̄ ye ubiatibet ke otu nditọn̄wọn̄, ọkọrọ ye n̄kọri unana uten̄e Abasi ye oburobụt ido—ẹma ẹbemiso ẹtịn̄ ẹban̄a ikpọ n̄kpọntịbe ẹmi nte idiọn̄ọ “ukperedem ini” eke idiọk editịm n̄kpọ emi.—2 Timothy 3:1-5; Matthew 24:12.
48. Anie edi ntak afanikọn̄ ke isọn̄, ndien ntak emi mmọ ẹtọtde toto ke 1914?
48 Nte ededi, edieke edide ẹma ẹwụk ukara eke heaven ke 1914, ntak emi kpukpru afanikọn̄ ẹmi ẹdude ke isọn̄-ọ? Satan kpa Devil edi ntak. Ke ini Christ ọkọbọde odudu Obio Ubọn̄ ada, akpa edinam esie ekedi ndin̄wana ekọn̄ ye Satan ke heaven emi enyịn mîkwe. Nte utịp, ẹma ẹsio Satan, “andibian̄a ofụri ererimbot,” ye mme angel esie ẹduọn̄ọ ke isọn̄. Ke ọfiọkde ete ke nsobo imọ emekpere, enye edemede akwa mfịna ke isọn̄. Enye edi “mbọm [ọnọ] isọn̄ ye inyan̄, koro andidori ikọt Abasi ikọ ama osụhọde etiene mbufo, enye asan̄a ye akwa ifụtesịt, sia enye ọdiọn̄ọde ete ini imọ edi ibio.”—Ediyarade 12:7-9, 12.
49. (a) Nso iditịbe inọ mbon oro “ẹsobode isọn̄”? (b) Didie ke Jehovah edinọ mme idụt ‘ubiereikpe’ esie?
49 Nte utịt eyedu ọnọ n̄kpọ mbọm ẹmi? Ih!—ke ini ukara eke heaven ke idemesie, kpa Obio Ubọn̄ Ata Ọkpọsọn̄ Abasi, ọtọn̄ọde utom ‘edisobo mmọemi ẹsobode isọn̄.’ (Ediyarade 11:18; Daniel 2:44) Tutu amama Abasi idiyakke mme ukara ukaraidem, mme Christian abian̄a, m̀mê owo en̄wen ekededi ẹda mme ndudiọn̄ nuclear mmọ ẹsobo ubọkutom esie, kpa isọn̄. Utu ke oro, enye ọdọhọ ete: “Mmaduak ndisop mme idụt, nnyụn̄ mbon mme obio ndidem, man n̄n̄wan̄a mmọ ifụtesịt mi ke idem, ofụri ikan̄ iyatesịt mi.” (Zephaniah 3:8) Jehovah, ebe ke Christ esie, eyeda ikpọ odudu ẹmi enye akarade ke ekondo ndida ọyọhọ nsobo nsọk kpukpru mbon oro ẹtienede Satan ke isọn̄. Emi edidi ke udomo eke ofụri ekondo, okponde ke udomo nte Ukwọ eke eyo Noah.—Jeremiah 25:31-34; 2 Peter 3:5-7, 10.
50. (a) Nso idi “Armageddon”? (b) Mmanie ikpọn̄îkpọn̄ ẹdibọhọ Armageddon?
50 Ke Bible ẹkot nsobo emi ẹsobode ndiọi idụt mi ekọn̄ Abasi eke Armageddon. (Ediyarade 16:14-16) Mbon nsụkidem kpọt, kpa mbon oro ẹyomde Jehovah ye edinen ido, ẹkeme ndibọhọ Armageddon mbe ndụk emem emem obufa editịm n̄kpọ Abasi. (Zephaniah 2:3; Isaiah 26:20, 21) Kaban̄a mmọemi Bible ọdọhọ ete: “Edi mbon nsụkidem ẹyeda isọn̄ ẹnyene; ediwak emem eyenyụn̄ enem mmọ esịt.” (Psalm 37:11) Akwa utom edifiak n̄wụk Paradise ke isọn̄ eyetọn̄ọ adan̄aoro!
Ukpepn̄kpọ Ndida Ndụk Paradise
51. Ntak oyomde afo anam n̄kpọ idahaemi-e?
51 Nte afo akpama ndidụn̄ ke Paradise? Edieke ibọrọ fo edide ‘Ih,’ afo eyedara ndifiọk nte ke ini Jesus eketịn̄de aban̄a mfịna mfịna editịm n̄kpọ eke eyomfịn ye “idiọn̄ọ” nsobo esie oro asan̄ade ekpere, enye ama adian do ete, “Emana emi idibehe ifep tutu kpukpru n̄kpọ ẹmi ẹwọrọ ẹsu.” Ndusụk owo, ke nsụhọde n̄kaha, ke otu emana oro okokụtde “ntọn̄ọ ubiak uman” ke 1914 ẹyedu uwem ẹkụt Paradise oro ẹfiakde ẹwụk ke isọn̄. (Matthew 24:3-8, 34) Nte ededi, edi n̄kpọ mbọm nte ke ediwak owo mfịn ẹdu ke ntatara usụn̄ emi adade aka nsobo. (Matthew 7:13, 14) Ekpri ini osụhọ ọnọ mmọ ndinam ukpụhọde. Afo ekeme ndiwụt esịtekọm didie ntem nte ke Jehovah ababak ọnọ ntọt! Sia Jehovah oyomde afo odu uwem, enye eyen̄wam fi ndinam nnennen usio-ukot.—2 Peter 3:9; Ezekiel 18:23.
52. Nso ke afo oyom man anam edimek oro owụtde ọniọn̄ kaban̄a ido ukpono?
52 Se afo oyomde usọp usọp idahaemi edi nnennen ifiọk. (1 Timothy 2:4; John 17:3) M̀mọ̀n̄ ke afo ekeme ndinyene emi? Nte ẹkeme ndikụt enye ke ido ukpono ekededi? Ndusụk owo ẹsidọhọ ẹte ke kpukpru ido ukpono ẹda ẹsịm ukem utịtmbuba, kpasụk nte kpukpru usụn̄ ke obot ẹsidade ẹsịm etịn̄e obot. Mmọ ẹnam ndudue didie ntem! Man ẹfiọk nnennen usụn̄, mme ọdọk obot ẹsikama n̄wed ndise obio, mmọ ẹsinyụn̄ ẹkpe mme adausụn̄ ẹsịn. Kpasụk ntre, ido ukpono akpanikọ kiet kpọt odu emi edidade osịm nsinsi uwem, onyụn̄ oyom ndausụn̄ man ẹkụt enye.—Utom 8:26-31.
53. (a) Man enyene nsinsi uwem, nso ke ana afo akaiso anam? (b) Ewe mme idomo ẹtode Satan ke oyom afo akan?
53 Mme Ntiense Jehovah ẹwet ekpri n̄wed emi ndin̄wam fi. Enye ama an̄wan̄wam fi ndifiọk ndusụk isọn̄ akpanikọ Bible, nte enye in̄wamke? Nte eyịghe mîdụhe, afo omokụt ke idemfo ete ke akpan n̄kpọ kiet kiet ọkọn̄ọ ke Ikọ Abasi eke odudu spirit. Idahaemi, man ọkọri osịm utịtmbuba fo, ana afo akaiso ndikpep n̄kpọ. Ukem nte oyomde ifiọkn̄wed oro odotde man owo ekeme ndinyene itie ke n̄kaowo eke ofụri usen, ntre ifiọk Bible oro odotde edi se ẹyomde man owo otịm idem ndibe ndụk n̄kaowo oro edibọhọde odu uwem ke Paradise isọn̄. (2 Timothy 3:16, 17) Satan ekeme ndin̄wana nditịmede fi ke ndinam mme n̄kpet n̄kpet nsan̄a ẹbiọn̄ọ fi mîdịghe ke ndidomo fi man ebe odụk ibụk ibụk usụn̄ uyom inyene obụkidem m̀mê oburobụt ido uwem. Kûyak idem unọ Satan. Ubọhọ fo ye ofụri ini iso fo ye eke ubon fo ọkọn̄ọ ke afo ndikaiso n̄kpep Bible.—Matthew 10:36; 1 John 2:15-17.
54. Nso n̄kaiso ndutịm ubọ ukpep ke Jehovah anam ke mbọhọ fo?
54 Adianade ye edikaiso ke ukpepn̄kpọ Bible fo idahaemi, usụn̄ efen odu ndikpep n̄kpọ. Mme owo ke mbọhọ fo ẹmi ẹnyenede udọn̄ ndikpep Bible ẹsidụk mme mbonoesop ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ n̄kann̄kụk kpukpru ini. Kpukpru mbon oro ẹdụkde ẹsidu do ndibọ item ke Bible, ẹnyụn̄ ẹn̄wana ke esịt akpanikọ ndikabade ndi nti owo. Mmọ ẹsisọsọp ẹdara mbufa owo, ẹdọhọde ẹte: “Mbufo ẹdi, nnyịn idọk ke obot Jehovah [itie utuakibuot esie] . . . ndien enye eyekpep nnyịn ido esiemọ, nnyịn iyenyụn̄ isan̄a ke usụn̄ esie.” (Isaiah 2:3) Ẹnam nti ntak oro ẹdụkde mme mbonoesop Bible an̄wan̄a ke Mme Hebrew 10:24, 25, emi okotde ete: “Ẹyak nnyịn inyụn̄ ikere nte ikpedemerede kiet eken inọ ima ye nti utom; ikûnyụn̄ isịn ndisop idem ọtọkiet, nte edu ndusụk owo edide, edi inọ kiet eken item; ndien mbufo ẹkpedọdiọn̄ ẹnam ntem, adan̄a nte ẹkụtde ẹte usen oro ke asan̄a ekpere.”
55. (a) Ke mme usụn̄ ewe ke esop Jehovah okpụhọde ye mmọ eken? (b) Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹdiana kiet nte mbon en̄wen mîdianake?
55 Nte afo abuanade ye esop Jehovah, afo eyekụt nte idaha okpụhọrede ata etieti ye eke mme temple ye mme ufọkederi. Owo isan̄ake iben̄e okụk, editịn̄ ikọ edem m̀mê utọk idụhe, odusat inyụn̄ idụhe ke ntak ubon emi owo otode m̀mê idaha ke n̄kan̄ okụk. Ata n̄wọrọnda edu ke otu Mme Ntiense Jehovah edi ima. Akpa kan̄a, mmọ ẹma Jehovah, ndien ọyọhọ iba, mmọ ẹma mme owo eken. N̄kpọ ẹmi ẹnịm mme ata Christian idiọn̄ọ. (Matthew 22:37-39; John 13:35) Afo ekpenyene ndidụk mme mbonoesop mmọ nnyụn̄ mfiọk emi ke idemfo. Eyịghe idụhe nte ke afo eyedara edidianakiet mmọ. Mme Ntiense ẹwakde ẹbe million ita ke ofụri ererimbot ẹdu ke se ibede idụt 200. Kpa ye oro, Mme Ntiense ke ofụri isọn̄ ẹsitiene ukem ndutịm ke mme mbonoesop mmọ. Ndien ke ntak umịn̄-n̄wed ke ukem ini ke ediwak usem, ediwak Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ẹsikpep mme ukem ibuotikọ N̄wed Abasi ke hour ifan̄ ke mme mbonoesop mmọ eke urua ke urua ke enye eken okụrede. Edidianakiet eke esop Jehovah edi utịben̄kpọ eke eyomfịn ke ererimbot emi abaharede mi.
56. (a) Nso mme ufọn ke afo ekeme ndibọ nto edibuana ye esop Jehovah? (b) Ke ini mfịna ẹdemerede, didie ke afo akpanam n̄kpọ? (c) Ntak emi edide akpan n̄kpọ ọnọ fi ndiyak uwem fo nnọ Jehovah?
56 Nte afo abuanade kpukpru ini ye ikọt Jehovah, eyeyom afo emen ‘obufa edu’ esịne onyụn̄ ọkọri mbun̄wụm spirit Abasi—‘ima, idatesịt, emem, ime, mfọnido, eti ido, edinam akpanikọ, ifụre ifụre ido, mfara ke idem.’ (Colossae 3:10, 12-14; Galatia 5:22, 23) Emi eyeda ntotụn̄ọ uyụhọ ọsọk fi. Afo emekeme ndinyene mme mfịna ndikan ke ini ke ini ke ntak afo odụn̄de ke idiọk ererimbot n̄ko ke ntak unana mfọnmma fo. Edi Jehovah eyen̄wam fi. Ikọ esie ọn̄wọn̄ọ ọnọ mbon oro ẹn̄wanade ke esịt akpanikọ ndinam se inemde enye esịt ete: “Ẹkûtịmede esịt ke baba n̄kpọ kiet, edi ke kpukpru n̄kpọ, ẹsan̄a ye akam ye n̄kpeubọk ye ekọm, ẹsian Abasi se mbufo ẹyomde. Ndien emem Abasi, emi ayan̄ade ifiọk owo, eyekpeme mbufo esịt ye ekikere ke Christ Jesus.” (Philippi 4:6, 7) Ima Jehovah eyedụri fi ada, nte afo oyomde ndinam n̄kpọ esie. Mme Ntiense Jehovah ẹyenem esịt ndiwụt fi nte afo ekemede ndiyak uwem fo nnọ ima ima Abasi emi nnyụn̄ n̄kabade ndi kiet ke otu mme ntiense esie ẹmi ẹwụtde mfọn. (Psalm 104:33; Luke 9:23) Ih, enye edi ifetutom. Kam kere! Nte andituak ibuot nnọ Jehovah, afo emekeme ndisịm utịtmbuba nsinsi uwem ke paradise mi ke isọn̄.—Zephaniah 2:3; Isaiah 25:6, 8.
57. (a) Ke obufa editịm n̄kpọ, nso n̄kpet n̄kpet itie ebuana edidu ke ufọt Abasi ye ubonowo? (b) Nso idi ndusụk edidiọn̄ ẹmi afo edikemede ndinyene ini oro?
57 Kaiso, ndien, ndikpep n̄kpọ nnyụn̄ n̄kọri ke ima ye esịtekọm enyenede ọnọ Jehovah Abasi, Eyen esie, ye ukara edinen ido eke heaven. Ke etịn̄de aban̄a ukara Abasi ye mme edidiọn̄ ẹmi enye edin̄wan̄ade ofụk ubonowo, prọfesi Bible ọdọhọ ete: “Sese, ebietidụn̄ Abasi omodu ye owo. Enye eyenyụn̄ odụn̄ ye mmọ; ndien mmọ ẹyedi ikọt Esie, Abasi ke Idemesie eyenyụn̄ odu ye mmọ.” “Abasi ke Idemesie,” emi enen̄erede okon̄ akan ibụk ibụk, akama-nsobo ukara owo eke eyo emi, eyenen̄ede odu ekpere etieti nte ọfọnido Ete ọnọ kpukpru mbon oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ke obufa editịm n̄kpọ oro. Ke akpanikọ, ido ukpono kiet kpọt edidu, kpa utuakibuot akpanikọ Jehovah Abasi, ndien mme andituak ibuot nnọ enye ẹyekop inem n̄kpet n̄kpet itie ebuana eke eyen ye Ete. Nso ima ima Ete ke enye edidi ntem! “Enye eyekwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebeiso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.”—Ediyarade 21:3, 4.
58. Ntak emi afo ekemede ndinịm ke akpanikọ nte ke Jehovah ‘eyenam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa’?
58 Ntre ẹyesu akwa utịben̄kpọ eke ediwụk paradise isọn̄ ke idak mfọnmma ukara eke heaven adan̄aoro. Enye enyene nsọn̄ọ nte akpanikọ oro nte ke utịn eyesiaha onyụn̄ osop n̄kpọn̄. Koro mme un̄wọn̄ọ Jehovah Abasi, Andibot enyọn̄ ye isọn̄, ẹsidi “akpanikọ ye se owo okponịmde.” Edi enye etie ke ebekpo esie ọdọhọ ete: “Sese! mmanam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa.”—Ediyarade 21:5, NW.
Ke ndifiak ndụn̄ọde ekpri n̄wed emi, didie ke afo ọkpọbọrọ mme mbụme ẹtienede mi?
Mme usụn̄ ewe ke Bible edi n̄wọrọnda?
Nso ke afo ekekpep aban̄a Abasi?
Anie edi Christ Jesus?
Anie edi Satan kpa Devil?
Ntak emi Abasi ayakde idiọkido odu-o?
Ntak emi owo akpade-e?
Nso idi idaha mme akpan̄kpa?
Nso idi ufak?
M̀mọ̀n̄ ndien didie ke ediset ke n̄kpa ada itie?
Nso idi Obio Ubọn̄, ndien nso ke enye edinam?
Nso idi “idiọn̄ọ” eke “akpatre ini eyo emi”?
Didie ke afo ekeme nditịm idem nnọ nsinsi uwem ke Paradise?
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Itien̄wed Bible ẹmi ẹsọn̄ọde mme ikpehe ekikere eke enyọn̄ emi: (1) Utom 17:26; Psalm 46:9; Micah 4:3, 4; Isaiah 65:21-23; (2) Isaiah 65:25; 11:6-9; 55:12, 13; Psalm 67:6, 7; (3) Job 33:25; Isaiah 35:5, 6; 33:24; Psalm 104:24; (4) Isaiah 55:11.
b Ibọhọke ẹwụt ke usụn̄ efen, mme itien̄wed Abasi ẹkotde ẹsịn ke n̄wed emi ẹto Edisana N̄wed Abasi Ibom.
c Monarchs and Tombs and Peoples—The Dawn of the Orient, page 25.
d Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, eke J. McClintock ye J. Strong, Volume 8, page 908.
[Mme ndise ke page 13]
Nte edibotn̄kpọ, owo enen̄ede okon̄ akan mme unam
[Mme ndise ke page 18]
Jesus ekedi ukem ye mfọnmma owo oro, Adam