Abasi Edi Ebiet Ubọhọ ye Odudu Mi

NTE CHARLOTTE MÜLLER OBỤKDE

“Isua usụkkiet emi okodude ke idak Hitler odot,” ntre ke ebiereikpe ukara Communist ọkọdọhọ. “Afo ama enen̄ede ọbiọn̄ọ ekọn̄, edi idahaemi afo ọbiọn̄ọ emem nnyịn!”

ENYE eketịn̄ aban̄a ntọn̄ọ ntọn̄ọ n̄kpọkọbi mi ke ubọk mbon Nazi onyụn̄ etịn̄ aban̄a ukara n̄kaowo ke Ukara Mbio Obio eke mbon Germany. N̄kekemeke ndisioro uyo ke akpa edi ekem mma mbọrọ nte: “Christian isin̄wanake iyom ata emem ke ukem usụn̄ nte mbon en̄wen ẹsinamde. Ami n̄kukụre ndomo nditiene ewụhọ Bible ndima Abasi ye mbọhọidụn̄ mi. Ikọ Abasi an̄wam mi ndimụm emem n̄kama ke ikọ ye ke edinam.”

Kpa ke usen oro, September 4, 1951, mbon Communist ẹma ẹbiere n̄kpọkọbi isua itiaita ẹnọ mi—adade isua kiet osụhọde akan enyeoro ukara Nazi ekebierede.

Ke ini mbon Ukara N̄kaowo eke Idụt ye mbon Communist ẹkekọbọde nnyịn Mme Ntiense Jehovah, mma mbọ ndọn̄esịt nto Psalm 46:1: “Abasi edi ebiet-ubọhọ nnyịn ye odudu nnyịn, Enye edi andinyan̄a eke ekperede nnyịn etieti ke nnanenyịn.” Jehovah ikpọn̄ ọkọnọ mi odudu ndiyọ, ndien nte n̄kanamde Ikọ esie etetịm edi okịm, ntre ke n̄kakabade n̄kop odudu n̄kan.

Ẹsọn̄ọ Mi Idem ẹnọ Ini Iso

N̄kamana ke 1912 ke Gotha-Siebleben ke Thuringia, Germany. Okposụkedi ete ye eka mi ẹkedide mbon Protestant, ete mi ama odụn̄ọde oyom akpanikọ Bible ye edinen ukara. Ke ini ete ye eka mi ẹkekụtde “Photo-Drama of Creation,” mmọ ẹma ẹkop inemesịt.a Papa ama okụt se enye akanamde ndụn̄ọde oyom—kpa Obio Ubọn̄ Abasi.

Papa ye Mama, ọkọrọ ye nnyịn nditọwọn̄ itiokiet, ima ision̄o enyịn̄ ifep ke ufọkabasi ke March 2, 1923. Nnyịn ikodụn̄ ke Chemnitz ke Saxony, ndien do nnyịn ima isibuana ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible. (Owo ita ke otu nditọeka mi iren ye iban ẹma ẹkabade ẹdi Mme Ntiense Jehovah.)

Ke mme mbonoesop Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible, mme itien̄wed Abasi ye ọsọn̄urua akpanikọ ẹma ẹsinen̄ede ẹtụk mi, ndien mmọ ẹma ẹnam esịt mi nte uyen ọyọhọ ye inemesịt. Ata akpan n̄kpọ ekedi item oro ẹkesinọde nnyịn, mme uyen Christian, emi ikawakde ibe 50, ke Sunday, emi ami ye eyeneka mi an̄wan Käthe ikọbọde ke ndusụk ini. Otu nnyịn ama esịne akparawa oro Konrad Franke, emi ekesidiomide mme isan̄ onyụn̄ esikpep ndikwọ ikwọ ye nnyịn. Ekem, ọtọn̄ọde ke 1955 esịm 1969, Brọda Franke akanam utom nte esenyịn n̄kọk itieutom Watch Tower ke Germany.

Mme iduọkisua 1920 ẹkedi mme ntịme ntịme isua, idem ke otu ikọt Abasi ke ndusụk ini. Ndusụk owo, ke mînyịmeke Enyọn̄-Ukpeme aba nte “udia ke edikem ini,” ẹma ẹbiọn̄ọ utom ukwọrọikọ eke ufọk ke ufọk. (Matthew 24:45) Emi ama ada ekesịm nsọn̄ibuot. Edi ekedi kpa “udia” emi ọkọnọ nnyịn odudu oro ikoyomde ke mbrenyịn ke ini oro. Ke uwụtn̄kpọ, ama odu mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) “Ọfọfọn Ọnọ Mbon Oro Mîkopke Ndịk” (1919) ye “Mmanie Ẹdikpono Jehovah?” (1926) N̄koyom ndikpono Jehovah ebe ke uko uko edinam, ntre mma nsuan ediwak ke otu mme n̄wed ye n̄kpri n̄wed Brọda Rutherford.

Ke March 1933, mma nna baptism nte kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Kpa ke isua oro, ẹma ẹdori ukpan ke utom ukwọrọikọ nnyịn ke Germany. Ke ini baptism oro, ẹkekot Ediyarade 2:10 nte item kaban̄a ini iso: “Kûnyene ndịk uban̄a ukụt eke ọmọn̄ edisịm fi. Sese, Satan ọmọn̄ edisịn ndusụk mbufo ke ufọk-n̄kpọkọbi, man ẹdomo mbufo ẹse, ndien mbufo ẹyekụt ukụt ke usen duop. Wụt idem nte anam-akpanikọ tutu esịm n̄kpa, ndien nyọnọ fi anyanya uwem.” Mma nnen̄ede ntie n̄kere mban̄a ufan̄ikọ emi, nnyeneke eyịghe ndomokiet nte ke n̄kpọsọn̄ idomo ke ẹkena ẹbet mi. Emi ama edi akpanikọ.

Sia nnyịn ikadade san̄asan̄a ikpọn̄ ukaraidem, ekese mbọhọidụn̄ nnyịn ẹma ẹnyene eyịghe ẹban̄a nnyịn. Ke ẹma ẹkemek owo ẹsịn ke ukara, mme isụn̄utom ẹdide mbonekọn̄ Nazi ẹmi ẹsịnede ọfọn̄ekọn̄ ẹma ẹfiori ke iso ufọk nnyịn ẹte, “Mbon mbia ẹdụn̄ mi!” Ibuotikọ oro “Ẹkûfehe Mmọ,” emi okodude ke nsiondi Enyọn̄-Ukpeme eke December 1933 ke usem German, ama ọnọ mi san̄asan̄a nsịnudọn̄. N̄koyom ndika iso ndi anam-akpanikọ Ntiense Jehovah idem ke idak ata ndiọi idaha.

Ibọrọ Asua—N̄kpọkọbi

Ẹma ẹkeme ndimịn̄ Enyọn̄-Ukpeme ndedịbe ndedịbe ke Chemnitz tutu esịm ini idọk eke 1935. Ke oro ebede ẹkenyene ndimen ukwak usion̄o n̄wed oro ẹkesikamade n̄ka Beierfeld ke Ikpọ Obot Ore, emi ẹkesidade ẹsion̄o mme n̄wed tutu esịm August 1936. Ami ye Käthe ima isuan mmọ inọ nditọete oro Papa ọkọnọde nnyịn adres mmọ. Kpukpru n̄kpọ ẹma ẹsan̄a mfọn mfọn ke ndusụk ini. Edi ekem Ndedịbe Bodisi ẹma ẹtat enyịn ẹse mi, ndien ke August 1936 mmọ ẹma ẹmụm mi ke ufọk mi ẹnyụn̄ ẹsịn mi ke n̄kọbi-ntem, ke ebiet n̄kebetde ikpe.

Ke February 1937, nditọete iren 25 ye nditọete iban 2—esịnede mi—ẹma ẹda ke iso san̄asan̄a esopikpe ke Saxony. Ẹkedọhọ ke esop Mme Ntiense Jehovah oyom ndibiat ukara. Ẹma ẹnọ nditọete oro ẹkesion̄ode Enyọn̄-Ukpeme n̄kpọkọbi isua ition. Ẹkenọ mi isua iba.

Utu ke ndisana mi nyak ke mma n̄kokụre n̄kpọkọbi mi, Ndedịbe Bodisi ẹma ẹmụm mi. Ẹkedọhọ nsịn ubọk ke un̄wọn̄ọ oro ọdọhọde ke ami ndidịghe aba ifịk ifịk Ntiense Jehovah. Mma nsọn̄ọ nsịn, ndien emi ama anam akwa owo ukara ofụt esịt, adaha ada, onyụn̄ ọnọ n̄wed ọnọde odudu ete ẹmụm mi ẹsịn ke n̄kọbi-ntem. Ẹwụt n̄wed oro ọnọde odudu edimụm owo ke ndise emi. Ye unana ediyak mi n̄kụt ete ye eka mi, ẹma ẹsọsọp ẹnọ mi n̄ka ekpri itienna ekikere emi ẹkesisịnde iban ke Lichtenburg ke akpa Elbe. Esisịt ini ke oro ebede mma nsobo ye Käthe. Enye okodu ke itienna ekikere ke Moringen toto ke December 1936, edi ke ini ẹketrede ndida itienna ekikere oro nnam n̄kpọ, enye, ọkọrọ ye ediwak nditọete iban eken, ẹma ẹdi Lichtenburg. Ete mi n̄ko okodu ke n̄kọbi-ntem, n̄konyụn̄ n̄kwe enye aba tutu ke 1945.

Ke Lichtenburg

Owo ikenyịmeke mi ndiana ye iban Ntiense eken ke ndondo oro, sia ẹkenọde mmọ ufen ke n̄kpọ kiet m̀mê eken. Ke kiet ke otu mme ufọkmbono oro, mma n̄kụt otu mbon n̄kpọkọbi iba—iban ẹmi ẹkesiwakde nditie ke okpokoro ye Mme Ntiense ẹmi ẹkenyenede nditie ke ofụri usen ke ifịm emi owo mîkonyụn̄ inọhọ mmọ n̄kpọ ndomokiet ẹdia.b

Mma nsọsọp nnyịme ndinam utom ekededi, ye idotenyịn ndikụt Käthe ke usụn̄ ekededi. Ndien oro edi kpa se iketịbede. Enye akaka ndinam utom ye mbon n̄kpọkọbi iba en̄wen ke ini nnyịn ikosobode. Ye akwa idatesịt, mma nnen̄ede mfat enye. Edi n̄wan emi ekedide owo ukpeme ama abia nnyịn ndondo oro. Ẹma ẹbụp nnyịn mme mbụme, ndien toto ke ini oro ẹma ẹkokoi ẹdian̄ade nnyịn. Oro ama ọsọn̄ etieti.

Ami mfreke n̄kpọ iba en̄wen ẹmi ẹketịbede ke Lichtenburg. Ini kiet kpukpru mbon n̄kpọkọbi ẹkenyene ndisop idem ke okụre man ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ kiet ke otu ikọ ukaraidem Hitler ke radio. Nnyịn Mme Ntiense Jehovah ima isịn, sia mme edinam ufreidụt ẹkebuanade. Ntre mbon ukpeme ẹma ẹwọn̄ọde ekwa mmọn̄ unịme ikan̄ ẹwụt nnyịn, ẹduọkde nnyịn okopodudu inua mmọn̄ otode itie usio mmọn̄ ẹnyụn̄ ẹbịnede nnyịn mme anana-un̄wam iban ẹsio ke ọyọhọ enyọn̄ inan̄ ẹsịn ke okụre. Nnyịn ikenyene ndida do, ye mmọn̄ emi ama ekebịt nnyịn idem ofụri ofụri.

Ke idaha en̄wen ẹma ẹnọ mi, ọkọrọ ye Gertrud Oehme ye Gertel Bürlen, ewụhọ ẹte ida ikan̄ ibana mme itieutom ikpọ mbonekọn̄, sia usen emana Hitler akasan̄ade ekpere. Nnyịn ima isịn, idiọn̄ọde n̄kari Satan ndidomo ndinam nnyịn ibiat nsọn̄ọnda nnyịn ebe ke edikan̄ mbuọtidem ke n̄kpri n̄kpọ. Nte ufen, nnyịn n̄kparawa nditọete iban kiet kiet ikenyene ndidu ikpọn̄ ke ekpri, n̄kịmn̄kịm ufok-n̄kpọkọbi ke urua ita efen. Edi Jehovah ama odu ekpere nnyịn ndien, idem ke utọ enyene-ndịk itie ntre, owụtde nte imọ idide ebiet ubọhọ.

Ke Ravensbrück

Ke May 1939 ẹma ẹsion̄o mbon n̄kpọkọbi ke Lichtenburg ẹka itienna ekikere Ravensbrück. Do ẹkenọ mi ndinam utom ke itie uyet ọfọn̄, ọkọrọ ye ibat ibat nditọete iban eken ẹdide Mme Ntiense. Esisịt ini ke ekọn̄ ama akasiaha, ẹkedọhọ nnyịn isibọ ọfọn̄ etakubom ẹwetde idiọn̄ọ cross Nazi, emi nnyịn ikesịnde ndibọ. Nte utịp, ẹma ẹsịn nnyịn owo iba, ami ye Mielchen Ernst, ke itie ufen. Oro ekedi kiet ke otu ndiọkn̄kan orụk ufen okonyụn̄ ọwọrọ nte ke nnyịn ikenyene ndinam ọkpọsọn̄ utom kpukpru usen, idem ke Sunday, inamke n̄kpọ m̀mê eyo etie didie. Nte ido edide, n̄kponn̄kan ufen oro ẹkenọde owo ekesidi ọfiọn̄ ita, edi nnyịn ima idu do ke isua kiet. Mîkpedịghe ke un̄wam Jehovah, n̄kpọkọbọhọke tutu amama.

Ke 1942, mme idaha oro nnyịn mbon n̄kpọkọbi ikosobode ẹma ẹsụhọde ubọk ke ndusụk udomo, ndien ẹma ẹnọ mi n̄kanam utom nte enịm ufọk asana nnọ ubon SS emi mîyomke usụn̄ ikpọn̄ itienna. Ubon oro ama ọnọ mi ndusụk udomo ifụre. Ke uwụtn̄kpọ, ini kiet ke ini n̄kadade nditọwọn̄ isan̄, mma nsobo Josef Rehwald ye Gottfried Mehlhorn, kpa mbon n̄kpọkọbi iba ẹmi ẹkenyenede ọsọbọ ita uduot mmọn̄ibọn̄, ẹmi n̄kekemede ndibuana ndusụk ikọ nsịnudọn̄.c

N̄kpọsọn̄ Isua Ukụre Ekọn̄

Ke ini mbuaha udịmekọn̄ ẹkesan̄ade ẹkpere ke 1945, ubon oro n̄kanamde utom nnọ ẹma ẹfen̄e, ndien n̄kenyene nditiene mmọ. Adianade ye mme ubon SS eken, mmọ ẹma ẹnam akwa udịm ẹmi ẹkesan̄ade ẹka n̄kan̄ edem usoputịn.

Mme akpatre usen ekọn̄ oro ẹketie ntịme ntịme ẹnyụn̄ ẹyọhọ ye n̄kpọndịk. Ke akpatre, nnyịn ima isobo ndusụk mbonekọn̄ America ẹmi ẹkenọde mi unyịme ndisịn enyịn̄ ke obio efen ikakade nte owo emi enyenede ifụre. Anie ke n̄kosobo do? Josef Rehwald ye Gottfried Mehlhorn. Mmọ ẹma ẹkop ẹte ke kpukpru mme Ntiense Jehovah ẹtode itienna ekikere ke Sachsenhausen ẹma ẹsịm Schwerin ke ẹma ẹkenam enyene-ndịk isan̄ n̄kpa. Ntre nnyịn mbita ima iwọrọ ika obio oro, emi okoyomde usụn̄ ke kilomita 75. Nso idatesịt ke emi ekedi ntem ke Schwerin ndisobo kpukpru mme anam-akpanikọ nditọete, mme andibọhọ itienna ekikere, esịnede Konrad Franke.

Etisịm December 1945 mme idaha ke idụt oro ẹma ẹfọn ẹkesịm udomo oro n̄kekemede ndinam isan̄ ke tren. Ntre n̄kodu ke usụn̄ unyọn̄ ufọk! Nte ededi, isan̄ oro ama esịne ini oro n̄kabiatde ndina ke ikpehe enyọn̄ tren ye ndida ke mben tren. Ke Chemnitz, mma nnam isan̄ nto ke usụn̄ itie mbehe tren nsịm itie emi nnyịn ikodụn̄de nte ubon. Edi amaedi efak oro mbonekọn̄ Nazi ke mbemiso ẹkedade ẹfiori, “Mbon mbia ẹdụn̄ mi!” ufọk ndomokiet ikosụhọke. Ẹma ẹwụri ofụri ebietidụn̄ oro taktak. Nte ededi, mma n̄kop ifụre ndikụt Mama, Papa, Käthe, ye nditọeka mi iren ye iban ẹsụk ẹdude uwem.

Idaha ndutịm uforo ke Germany ke ini ukụre ekọn̄ ama enyene ndịk. Kpa ye oro, mme esop ikọt Abasi ẹma ẹtọn̄ọ ndikọri ke ofụri Germany. Watch Tower Society ama esịn ofụri ukeme ke ndinọ nnyịn ibetedem ke utom ukwọrọikọ. Ẹma ẹtọn̄ọ utom ke Bethel ke Magdeburg, emi mbon Nazi ẹma ẹkeberi. Ke ini utọ eke 1946, ẹma ẹnọ mi ikot ndinam utom do ẹnyụn̄ ẹnọ mi n̄kanam utom ke itie utemudia.

Ini Kiet Efen ke Idak Ukpan ye ke N̄kọbi-Ntem

Magdeburg odu ke ikpehe Germany oro ekedide edidu ke idak ukara mbon Communist. Mmọ ẹma ẹdori ukpan ke utom nnyịn ke August 31, 1950, ẹnyụn̄ ẹberi Bethel Magdeburg. Ntre ke n̄ketre utom Bethel mi, emi ekedide ini ndibọ eti ukpep. Mma mfiak nnyọn̄ Chemnitz, mbierede ndisọn̄ọ mmụm akpanikọ nnyụn̄ ntan̄a Obio Ubọn̄ Abasi nte n̄kukụre idotenyịn odude ọnọ ubonowo emi odude ke nnanenyịn idem ke idak ukara mbon Communist.

Ke April 1951, mma nnam isan̄ ye eyenete kiet n̄ka Berlin ndikọbọ mme Enyọn̄-Ukpeme. Ke ini ikafiakde inyọn̄, ama anam nnyịn ndịk ndikụt nte mme bodisi mbio obio ẹkande usụn̄ itie mbehe tren ẹkụk. Mmọ nte an̄wan̄ade ẹkeda ẹbet nnyịn, ndien ẹma ẹmụm nnyịn kpa ke ebe oro.

Ke isịmde itie n̄kọbi-ntem emi ẹsitiede ẹbet ikpe, mma n̄kama mme n̄wed ẹmi ẹwụtde ke mma ndodu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke ediwak isua ke ubọk mbon Nazi. Mmọdo, mbon ukpeme oro ẹma ẹnam n̄kpọ ye ami ke ukpono. Kiet ke otu akwa owo ukpeme edide an̄wan ama ọdọhọ ete: “Mbufo Mme Ntiense Jehovah idịghe mme abiatibet; ufọk-n̄kpọkọbi idotke ye mbufo.”

Ini kiet enye ama odụk edi ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi, ke ebiet emi n̄kodude ye nditọete iban iba efen, ndien ke ndịbe enịm n̄kpọ ke idak bed kiet. Nso ikedi oro? Bible esiemmọ, emi enye ọkọnọde nnyịn. Ke ini en̄wen, enye ama awaha ekese ete ye eka mi ke ufọk, sia mmọ mîkodụn̄ke oyom usụn̄ ọkpọn̄ ufọk-n̄kpọkọbi. Enye ama ọbọ mme Enyọn̄-Ukpeme ye ndusụk udia, edịpde kpukpru ke idemesie, onyụn̄ ada kpukpru mmọ odụk edi ubet ufọk-n̄kpọkọbi mi.

Odu n̄kpọ en̄wen oro mmade nditi. Ndusụk ini ke usenubọk Sunday, nnyịn ima isikwọ ikwọ ukara Abasi nnyịn ke ata ọkpọsọn̄ uyo tutu mbon n̄kpọkọbi eken ẹsikwak ubọk ke ikwọ kiet kiet ye inemesịt.

Odudu ye Un̄wam Otode Jehovah

Ke ini ikpe ufọkesop akakade iso ke September 4, 1951, ebiereikpe ama etịn̄ mme ikọ emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ibuotikọ emi. N̄kodu ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Waldheim, ekem ke Halle, ndien ke akpatre ndu ke Hoheneck. Ibio ibio n̄kpọntịbe kiet m̀mê iba oyowụt nte Abasi ekedide ebiet ubọhọ ye odudu ọnọ nnyịn Mme Ntiense Jehovah ye nte Ikọ esie ọkọnọde nnyịn odudu.

Ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Waldheim, kpukpru nditọete iban ẹdide Mme Ntiense ẹma ẹsiboho ọtọkiet kpukpru ini ke ufọkmbono kiet, man otodo nnyịn ikeme ndinịm mme mbonoesop Christian. Owo ikenyịmeke ẹsikama benetap ye babru, edi ndusụk nditọete iban ẹma ẹda ndusụk mbai ọfọn̄ ẹnyụn̄ ẹdomo ẹnam ekpri ọfọn̄ emi ẹwetde ibuotikọ isua 1953, emi ọkọdọhọde: “Tuak ibuot nọ Jehovah ye edisana mbana.”—Psalm 29:2, American Standard Version.

Kiet ke otu mbon ukpeme ẹdide iban ama edimụm nnyịn ke mbuari onyụn̄ abia nnyịn ye unana ubiatini. Etubom ufọk-n̄kpọkọbi ama edi onyụn̄ ọdọhọ nnyịn nditọete iban iba ete imenede ọfọn̄ oro ke enyọn̄. Enye ama obụp ete: “Anie akanam emi? Nso ke emi ọwọrọ?”

Kiet ke otu nditọete iban ama oyom ndidọhọ ke edi imọ nnyụn̄ ndorode nduduọhọ oro mfep ke ibuot nnyịn, edi nnyịn ima isọsọp idọn̄ odu ke otu idem nnyịn, inyịmede ite ke kpukpru nnyịn ikpenyene ndibuana nduduọhọ oro. Ntre nnyịn ima ibọrọ ite: “Nnyịn ikanam oro ndisọn̄ọ mbuọtidem nnyịn.” Ẹma ẹbọ nnyịn ọfọn̄ oro, ndien ufen ẹkenọde nnyịn ekedi nditre ndinọ nnyịn udia. Edi ke ini ofụri nneme oro, nditọete iban oro ẹma ẹmenede enye ke enyọn̄ man nnyịn ikeme nditi akama-nsịnudọn̄ itien̄wed Abasi oro.

Ke ini ẹkeberide ufọk-n̄kpọkọbi iban ke Waldheim, ẹma ẹsio nnyịn nditọete iban ẹka Halle. Mi ẹma ẹyak nnyịn isibọ mme ekwo, ndien nso ke ẹkeda ẹkịm ẹsịn ke akpatkpat oro ete mi ọkọnọde ẹsọk mi? Mme ibuotikọ Enyọn̄-Ukpeme! Mmekeme ndisụk nti mbon oro ibuotikọ ẹkedide “Ata Ima Enyene Ufọn” ye “Nsu Ada Esịm Editaba Uwem.” Mmọemi ye mme ibuotikọ en̄wen ẹkedi ata nnụnum, ndien ke ini nnyịn ke ndịbe ikesinamde ebe ke owo kiet esịm owo en̄wen, owo kiet kiet ama esiwet mme akpan n̄kpọ enịm ọnọ idemesie.

Ke ini mbabuat ndụn̄ọde, kiet ke otu mbon ukpeme ama okụt ọkpọkpọ n̄wetnnịm n̄kpọ mi oro n̄kedịpde ke matras mbiet mi. Ekem, enye ama okot mi ndibụp mme mbụme onyụn̄ ọdọhọ ke imọ iyom ndinen̄ede mfiọk se ibuotikọ oro “Idotenyịn Oro Odude ọnọ Mme Andibak Jehovah ke 1955” ọwọrọde. Enye, owo ukara Communist, ama enen̄ede ekere aban̄a n̄kpa Stalin, adaibuot mmọ, ke 1953, ndien ini iso eketie ekịm ekịm. Amaedi nnyịn, mme idaha nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi ẹma ẹfọn ẹkan ke ndusụk usụn̄ ke ini iso, edi ami n̄kọfiọkke oro kan̄a adan̄aoro. Mma nnam an̄wan̄a uko uko nte ke mme idotenyịn ẹkedude ẹnọ Mme Ntiense Jehovah ẹkedi ata mfọnn̄kan. Ntak-a? Mma n̄kot nto ibuotikọ itien̄wed Abasi emi ọbọpde ibuotikọ oro, Psalm 112:7: “Enye idikopke ndịk iban̄a idiọk etop: esịt esie enyene iwụk, ọbuọtde idem ye Jehovah.”—AS.

Jehovah Osụk Edi Ebiet Ubọhọ ye Odudu Mi

Ke mma n̄kenyene idiọk udọn̄ọ, ẹma ẹsio mi ke ufọk-n̄kpọkọbi ke March 1957, isua iba mbemiso ini ekemde. Ikpọ owo ukara East Germany ẹma ẹfiak ẹfịk mi ke ntak edinam mi ke utom Jehovah. Ntem, ke May 6, 1957, mma nda ifet oro mfehe n̄ka West Berlin, ndien nto do n̄ka West Germany.

Ediwak isua ẹma ẹbe mbemiso n̄kafiakde n̄kop nsọn̄idem. Edi ami nsụk nyenyene eti udọn̄ ke n̄kpọ eke spirit tutu esịm mfịn nnyụn̄ nsidori enyịn ndibọ obufa Enyọn̄-Ukpeme kiet kiet. Ke ini ke ini, mmesidụn̄ọde idem mi nse. Nte ami ke nsụk n̄kere mban̄a n̄kpọ eke spirit? Nte mmọkọri nti edu? Nte mbuọtidem mi emi ẹma ẹkedomo ẹfiọk ọnọ Jehovah itoro ye ukpono? Edi utịtmbuba mi ndinem Abasi esịt ke kpukpru n̄kpọ, man enye osụk edi ebiet ubọhọ ye odudu mi ke nsinsi.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 26]

Itieutom SS ke Ravensbrück

[Ndise ke page 26]

N̄wed unyịme ẹkenọde mi ndinam utom ke ọwọrọde ọkpọn̄ itienna

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Enyọn̄: Stiftung Brandenburgische Gedenkstätten