Bebe ama enen̄ede ama ete esie. Ufan esie eketịn̄ ikọ emi, ndien enye iketịn̄ke ke idiọk. Edi ikọ emi akababiak Bebe utu ke ndidọn̄ enye esịt. Bebe ama esiwak ndidọhọ ke imọ ikwe se ikpanamde n̄kpa ete imọ ọfọn ye imọ. Ke ediwak isua ama ekebe, Bebe ama osio n̄wed onyụn̄ ewet se ikọwọrọde enye. Se enye ekewetde ama owụt ke n̄kpa ete esie okosụk ababiak enye.

Bebe ama edifiọk ke ekeme ndida ini mbemiso owo etre ndifụhọ n̄kpa owo esie, akpan akpan edieke enye ekenen̄erede ekpere owo oro idem. Bible okot n̄kpa “akpatre asua.” (1 Corinth 15:26) N̄kpa esiwak ndida owo nnyịn ke ini nnyịn mîdorike enyịn, ndien nnyịn isikemeke ndinyan̄a. Idụhe owo emi n̄kpa owo esie mîsibiakke enye. Ntre, ikpanaha akpa nnyịn idem edieke nnyịn mîdiọn̄ọke se ikpanamde ke ini owo nnyịn akpade.

Afo emekeme ndikere ete: ‘Owo okpofụhọ ebịghi adan̄a didie? N̄kpanam n̄kpọ didie ke ini mfụhọde? Didie ke n̄keme ndidọn̄ owo emi ofụhọde esịt? Ndi mbon nnyịn oro ẹkpade ẹyefiak ẹdu uwem?’

Ndi akanam ọmọdọn̄ọ ndien etise idem ọsọn̄ fi? Sia udọn̄ọ oro ọkọsọpde okụre fi ntre, anaedi ama ọsọsọp efre se iketịbede. Edi ndifụhọ n̄kpa owo itiehe ntre. Dr. Alan Wolfelt ekewet ke n̄wed esie oro ẹkotde Healing a Spouse’s Grieving Heart ete ke owo isitreke ndifụhọ n̄kpa owo esie. Enye ama ọdọhọ n̄ko ke edieke mme owo ẹn̄wamde owo oro ofụhọde, ke nte ini akade mfụhọ esie ayafiak osụhọde.

Ke uwụtn̄kpọ, Abraham ama ofụhọ ke ini n̄wan esie akakpade. Bible ọdọhọ ke ‘Abraham ama ofụhọ aban̄a Sarah onyụn̄ atua enye.’ Etie nte enye ama ofụhọ ebịghi.a Jacob n̄ko ama ofụhọ ke ini ẹkebian̄ade enye ke idiọk unam owot Joseph eyen esie. Enye ama ofụhọ ke “ediwak usen,” ndien mbonubon esie ikekemeke ndidọn̄ enye esịt. Ke ediwak isua ama ekebe, n̄kpa Joseph okosụk afafịna enye.—Genesis 23:2; 37:34, 35; 42:36; 45:28.

Mfịn n̄ko, ediwak owo ẹsifụhọ ke anyan ini ke ini owo oro mmọ ẹkenen̄erede ẹkpere, akpade. Yak ineme iban̄a owo iba.

• “Robert ebe mi akakpa ke July 9, 2008. Mbemiso enye akadahade utom usenubọk oro, ima idia udia, itịm kiet eken inua, ifat idem nnyịn, inyụn̄ idọhọ ke imama kiet eken nte isinamde kpukpru usenubọk. Edi enye ama ekenyene aksiden ke usụn̄ akpa. Isua itiokiet edi emi tọn̄ọ enye akakpa, edi ke ababiak mi. N̄kereke ke nyetre ndifụhọ n̄kpa ebe mi.”—Gail emi edide isua 60.

• “Kpa ye oro edide isua 18 ẹbe tọn̄ọ edima an̄wan mi akakpa, n̄kpa esie ke osụk ababiak mi. Esidọn̄ mi ndifiak n̄kụt enye. Ke uwụtn̄kpọ, ini ekededi emi n̄kụtde ediye n̄kpọ-obot, mmesiti enye nnyụn̄ n̄kere nte enye akpamade nditiene nse n̄kpọ oro.”—Etienne emi edide isua 84.

Se inemede emi owụt ke n̄kpa esibiak owo ebịghi. Edi kpukpru nnyịn isifụhọke ukem ukem, ntre ifọnke idọhọ ke nte owo enye eken ofụhọde ifọnke. N̄ko, ikpanaha iduọhọ idem nnyịn edieke ikerede ke imofụhọ ikaha. Nso ke ikpanam ke ini ifụhọde?

Ẹsinọ mme owo nsio nsio item ke ini mmọ ẹfụhọde. Edi idịghe kpukpru item emi ẹsifọn. Ke uwụtn̄kpọ, owo ekeme ndidọhọ fi okûtua, mîdịghe ọdọhọ okûnam mme owo ẹdiọn̄ọ ke ofofụhọ. Ndusụk owo ẹkeme ndidọhọ enen̄ede atua eyet, mîdịghe anam mme owo ẹkụt ke n̄kpa owo fo enen̄ede abiak fi. Edi Bible etịn̄ se ikpanamde ke ini ifụhọde, ndien ntaifiọk ẹnyịme ye se Bible etịn̄de emi.

Ndusụk owo ẹkere ke ikpanaha erenowo esitua eyet. Edi, ndi enyene se idiọkde ye owo nditua eyet, idem ke ini mme owo ẹdude? Mbiausọbọ ẹdọhọ ke idiọkke mbon oro ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ nditua eyet. Nditua eyet ekeme n̄ko ndinam ubiak n̄kpa oro afiak efịghede fi ke esịt nte ini akade. Edi edieke eyet ọdọn̄de fi ndien afo umaha nditua, oro ekeme ndida mfịna nsọk fi. Bible idọhọke ke ọdiọk erenowo nditua eyet. Ke uwụtn̄kpọ, Jesus ama atua ke iso mme owo ke ini Lazarus ufan esie akakpade, kpa ye oro enye ekenyenede odudu ndinam enye eset.—John 11:33-35.

Ndusụk owo ẹsiyat esịt ke ini mmọ ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ, akpan akpan edieke owo oro akakpade ke mbuari. Ediwak ntak ẹdu emi ẹkemede ndinam mmọ ẹyat esịt, utọ nte ke ini owo oro mmọ ẹkponode etịn̄de ikọ oro abiakde mmọ m̀mê ikọ oro mîdịghe akpanikọ. Mike emi otode South Africa ọdọhọ ete: “N̄kedi isua 14 kpọt ke ini ete mi akakpade. Ke ini ẹkeyomde ndibụk enye, oku ufọkabasi Anglican ama ọdọhọ ke Abasi oyom nti owo ẹdidu ye imọ, ntre ke enye esisọsọp ada mmọ aka heaven.a Ikọ esie ama enen̄ede ayat mi, sia ima inen̄ede iyom ete nnyịn odu ye nnyịn. Isua 63 ẹbe tọn̄ọ ete mi akakpa, edi n̄kpa esie ke ababiak mi.”

Nso ke akpanam edieke esịt afịnade fi? Edieke owo fo akakpade ke mbuari, afo emekeme ndikere ke enye ikpakakpaha edieke imọ ikpakanamde emi m̀mê oko. Esịt ekeme n̄ko ndifịna fi edieke afo ọkọtọhọde ye owo oro akpatre ini emi ekenyenede nneme ye enye.

Edieke esịt afịnade fi, ifọnke ododop uyo. Tịn̄ nọ ufan fo emi edimade ndikpan̄ utọn̄ nnọ fi, emi edinyụn̄ ọdọhọde fi ke idịghe afo ikpọn̄ ke utọ n̄kpọ oro esifịna. Bible ọdọhọ ete: “Ata ufan amama ufan kpukpru ini, onyụn̄ edi eyeneka emi amanade ọnọ ini nnanenyịn.”—Mme N̄ke 17:17.

Owo emi ofụhọde ekpenyene ndida Jehovah Abasi emi okobotde nnyịn nte ata Ufan esie. Tịn̄ kpukpru se ifịnade fi nọ enye koro ‘enye ekere aban̄a fi.’ (1 Peter 5:7) Enye ọn̄wọn̄ọ ke imọ iyanam mbon oro ẹtịn̄de se ifịnade mmọ ẹnọ imọ ẹnyene “emem Abasi emi akande kpukpru ekikere.” (Philippi 4:6, 7) N̄ko, yak Abasi ada Ikọ esie ọdọn̄ fi esịt. Wet mme itie N̄wed Abasi emi ẹkemede ndidọn̄ fi esịt. (Se ekebe oro odude ke idak emi.) Afo emekeme ndimụm ndusụk mmọ ndọn̄ ke ibuot. Nditie n̄kere mme itie N̄wed Abasi emi ekeme ndin̄wam fi akpan akpan ke okoneyo emi afo odude ikpọn̄, mûnyụn̄ ukemeke ndide idap.—Isaiah 57:15.

Ke ndondo emi, kansa ama owot n̄wan ete emi idikotde Jack. Jack edi isua 40, ndien enye ọdọhọ ke imọ imesinen̄ede ikop ndobo ndusụk ini. Edi akam esinen̄ede an̄wam enye. Enye ọdọhọ ete, “Ke ini mbọn̄de akam nnọ Jehovah, mmesitre ndikop ndobo. Ediwak usen, mmesidemede ke ufọt okoneyo nnyụn̄ n̄kemeke ndifiak nde. Mmesida ini emi n̄kot Bible nnyụn̄ ntie n̄kere se n̄kotde, ndien emi esidọn̄ mi esịt. Mmesinyụn̄ ntịn̄ nte etiede mi ke idem nnọ Abasi. Ndinam kpukpru emi esinam esịt ana mi sụn̄, onyụn̄ anam n̄keme ndifiak nde idap.”

Enyene n̄kaiferi emi akam okonyụn̄ an̄wamde. Enye ekere Vanessa. Udọn̄ọ okowot eka esie. Enye ọdọhọ ete: “Ke ini esịt enen̄erede etịmede mi, mmesikot enyịn̄ Abasi nnyụn̄ tọn̄ọ nditua. Jehovah esikop akam mi, esinyụn̄ anam n̄keme ndiyọ.”

Ndusụk mbiausobo oro ẹsinọde mbon emi ẹfụhọde item ẹsidọhọ mmọ ẹn̄wam mme owo, ẹnyụn̄ ẹtiene ẹnam n̄kpọ ke obio. Emi ekeme ndinam mmọ ẹkop inemesịt onyụn̄ anam mfụhọ mmọ afiak osụhọde. (Utom 20:35) Ediwak mbon oro ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ ẹkụt ke ndin̄wam mme owo esidọn̄ mmọ esịt.—2 Corinth 1:3, 4.

Ndi akanam owo emi afo ọdiọn̄ọde ofụhọ n̄kpa owo esie, ndien afo ufiọkke se akpanamde? Ndusụk ini nnyịn isidiọn̄ọke se ikpetịn̄de m̀mê se ikpanamde, ntre nnyịn isitịn̄ke inyụn̄ inamke n̄kpọ ndomokiet. Edi enyene mme n̄kpọ emi ikpanamde man idọn̄ owo emi ofụhọde esịt.

Ediwak ini, n̄kukụre se esiyomde inam edi nnyịn ndika n̄kese owo emi owo esie akpade nnyụn̄ ntịn̄ ikọ ifan̄, utọ nte ndidọhọ enye, “mbọk ihih.” Ke ndusụk idụt, ndifat owo m̀mê ndidori enye ubọk ke afara owụt ke amama enye. Edieke owo emi owo esie akpade oyomde nditịn̄ ikọ, mbọk nen̄ede kpan̄ utọn̄. Se idide akpan n̄kpọ ikan edi afo ndinam n̄kpọ nnọ ubon oro owo mmọ akpade. N̄wam mmọ nam mme n̄kpọ emi mmọ mîkemeke ndinam, utọ nte nditem udia, ndise mban̄a nditọ, m̀mê nditiene nnam ndutịm mban̄a nte ẹdibụkde owo emi akpade, edieke mmọ ẹnyịmede. Ndinam mme n̄kpọ emi akam ekeme ndifọn n̄kan nditịn̄ enyọn̄ ye isọn̄.

Nte ini akade, emekeme nditịn̄ mban̄a owo oro akakpade, utọ nte nditịn̄ mban̄a nti edu esie m̀mê nte ekenemde fi ndisidu ye enye. Nneme ntem akam ekeme ndinam owo emi owo esie akpade atuak inua imam. Ke uwụtn̄kpọ, Pam emi Ian ebe esie akakpade isua itiokiet emi ẹkebede, ọdọhọ ete: “Ndusụk ini, mme owo ẹsitịn̄ nti n̄kpọ emi ebe mi akanamde emi mmen̄kọfiọkke, ndien emi esinem mi.”

Mme anam-ndụn̄ọde ẹdọhọ ke mme owo ẹsinen̄ede ẹn̄wam mbon emi owo mmọ akpade ke nsonso oro, ndien ibịghike-bịghi ẹfre ẹban̄a mmọ ẹkenam mbubehe idemmọ. Ntre, kụt ete ke emesisan̄a ese owo emi owo esie akpade.a Ediwak mbon emi ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ ẹbịghi ẹsima ẹsan̄a ẹse mmimọ ntem, sia mmọ ẹsida ifet emi ẹtịn̄ nte etiede mmọ ke idem.

Kere ban̄a se ikọwọrọde Kaori, n̄kaiferi kiet emi otode Japan. Eka esie ama akpa ọkpọn̄ enye. Isua kiet ye ọfiọn̄ ita kpọt ke oro ebede, eyeneka esie ama akpa n̄ko. N̄kpa mmọ ama abiak enye tutu. Edi mme ufan esie ẹma ẹsisan̄a ẹse enye ẹnyụn̄ ẹdọn̄ enye esịt. Mma kiet emi ekerede Ritsuko ama ọdọhọ ke iyom enye ada imọ nte ata ufan esie. Kaori ọdọhọ ete: “Ke nditịn̄ akpanikọ, se mma oro eketịn̄de ikenemke mi. N̄koyomke owo ndomokiet ada itie eka mi, n̄konyụn̄ n̄kereke-kere ke odu owo emi ekemede ndinam se eka mi ekesinamde ọnọ mi. Edi nte enye akanamde n̄kpọ ye ami ama anam nnen̄ede n̄kpere enye. Kpukpru urua, ikesisan̄a kiet ika ukwọrọikọ inyụn̄ isan̄a ntre ika mbono esop. Enye ama esikot mi ufọk, ada udia ọsọk mi, ewet mi ediwak leta, onyụn̄ ọnọ mi ndiye kad. Nti edu esie ama enen̄ede an̄wam mi.”

Isua 12 edi emi tọn̄ọ eka Kaori akakpa, ndien enye ye ebe esie ẹsisan̄a idahaemi ẹkwọrọ ikọ ẹnọ mme owo kpukpru ini. Kaori ọdọhọ ete: “Mma Ritsuko osụk ekekere aban̄a mi tutu emi. Ini ekededi emi n̄kade ufọk, mmesika n̄kese enye nnyụn̄ ntie ye enye nneme nneme.”

Mme ufan Poli ẹma ẹnyụn̄ ẹn̄wam enye ke anyan ini ke ini ebe esie Sozos akakpade. Poli edi Ntiense Jehovah, onyụn̄ odụn̄ ke Cyprus. Ebe esie ekedi ebiowo, enye ama esinyụn̄ ama ndikot nditọakpa ye mme ebeakpa ufọk. (James 1:27) Edi ke ini enye ekedide isua 53, enye ama enyene mbufụt ke mfre onyụn̄ akpa. Poli ọdọhọ ete: “Edima ebe mi ama akpa ọkpọn̄ mi ke ima ikọdọ ndọ isua 33.”

Ke ẹma ẹkebụk ebe Poli, enye ye Daniel eyen esie emi ekedide isua 15 ini oro, ẹma ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke Canada. Mmọ ẹma ẹtọn̄ọ ndisidụk mbono esop ye esop Mme Ntiense Jehovah oro odude do. Poli ọdọhọ ete: “Nditọete ke esop oro ikọdiọn̄ọke se ikọwọrọde nnyịn ye nte n̄kpọ ọkọsọn̄de ye nnyịn. Edi mmọ ẹma ẹdi ẹbịne nnyịn, ẹtịn̄ ikọ ẹdọn̄ nnyịn esịt, ẹnyụn̄ ẹn̄wam nnyịn. Se mmọ ẹkenamde oro ama enen̄ede an̄wam nnyịn, akpan akpan ke ini oro eyen mi ekenen̄erede ofụhọ n̄kpa ete esie. Mbiowo ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam Daniel eyen mi. Ebiowo kiet ama esima ndida Daniel n̄ka ndia ye mme ufan esie, onyụn̄ emen enye aka bọl.” Poli ye eyen esie ke ẹkop inemesịt idahaemi.

Ediwak n̄kpọ ẹdu oro ikemede ndinam man in̄wam mbon oro ẹfụhọde n̄kpa owo mmọ inyụn̄ idọn̄ mmọ esịt. Se Bible etịn̄de aban̄a se iditịbede ke ini iso onyụn̄ ọdọn̄ nnyịn esịt.

Anaedi emeti ke Gail oro iketịn̄de iban̄a ke udiana ibuotikọ ama ekere m̀mê imọ iyetre ndifụhọ n̄kpa ebe imọ tutu amama. Edi enye odori enyịn ndifiak n̄kụt ebe esie ke obufa ererimbot emi Abasi ọn̄wọn̄ọde. Enye ọdọhọ ete: “Itie N̄wed Abasi oro mmade n̄kan edi Ediyarade 21:3, 4.” Itie oro ọdọhọ ete: “Abasi ke idemesie oyonyụn̄ odu ye mmọ. Ndien enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep, n̄kpa idinyụn̄ idụhe aba, mfụhọ m̀mê ntuan̄a m̀mê ubiak idinyụn̄ idụhe aba. N̄kani n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.”

Gail ọdọhọ ete: “Itien̄wed emi enen̄ede ọdọn̄ mi esịt. Mmenen̄ede nseme mbon emi owo mmọ akpade, edi mmọ idiọn̄ọke ke imekeme ndifiak n̄kụt enye.” Sia Gail enịmde ke mme akpan̄kpa ẹyeset, enye esikwọrọ ikọ ofụri ini ọnọ mme owo aban̄a ini emi ‘n̄kpa mîdidụhe aba’ nte Abasi ọn̄wọn̄ọde.

Ekeme ndisọn̄ fi ndinịm ke mme akpan̄kpa ẹyeset. Edi kere ban̄a uwụtn̄kpọ Job ke Bible. Enye ama ọdọn̄ọ idiọk idiọk. (Job 2:7) Kpa ye oro Job ekekerede ke n̄kpa ọkpọfọn imọ akan uwem, enye ama enịm ke Abasi ekeme ndinam imọ iset ifiak ididu uwem mi ke isọn̄. Enye ọkọdọhọ ete: “Afo akpakam edịp mi ke Udi . . . Afo oyokot, ndien ami nyeyere fi. Koro utom ubọk fo ọyọdọn̄ fi.” (Job 14:13, 15) Job ama enịm ke edieke imọ ikpade, ke ọyọdọn̄ Abasi ndinam imọ ifiak idu uwem.

Ibịghike, Abasi ayanam Job ye ata ediwak mbon en̄wen ẹset ẹdidu uwem ke isọn̄ emi ẹnamde akabade Paradise. (Luke 23:42, 43) Utom 24:15 ọdọhọ ke mme owo “ẹyeset ke n̄kpa.” Jesus ọkọdọhọ ete: “Ẹkûyak idem akpa mbufo, koro ini ke edi eke kpukpru mme andidu ke udi editi ẹdikopde enye uyo ẹwọn̄ọ ẹdi.” (John 5:28, 29) Job oyokụt nte un̄wọn̄ọ emi edisude. Enye ayafiak enyene “odudu nte ekenyenede ke ini uyen,” ndien obụkidem esie ayakabade “esehe akan eke ini uyen.” (Job 33:24, 25) Se idinyụn̄ itịbede inọ kpukpru mbon emi ẹwụtde ke imama nte Abasi edinamde mme owo ẹset ẹdidu uwem ke isọn̄ edi oro.

Edieke edide owo fo akpa, ekeme ndidi se inemede ke magazine emi idinamke etre ndifụhọ ofụri ofụri. Edi nditie n̄kere mme un̄wọn̄ọ Abasi emi ẹdude ke Bible ayan̄wam fi enyene ata idotenyịn onyụn̄ aka iso ọyọ se iwọrọde fi.—1 Thessalonica 4:13.

Ndi akpama ndifiọk n̄kpọ en̄wen mban̄a se akpanamde ke ini ofụhọde? Mîdịghe ndi enyene mbụme en̄wen emi afịnade fi, utọ nte “Ntak emi Abasi ayakde idiọkn̄kpọ ye ufen ẹdu?” Mbọk ka ikpehe Intanet nnyịn jw.org/efi man okụt nte Bible ọbọrọde mbụme emi ke usụn̄ emi ọdọn̄de nnyịn esịt.