Peter ye John emi Jesus ọkọdọn̄de ẹka Jerusalem ẹketịm n̄kpọ ẹben̄e Passover ẹma ẹkesịm. Ekem Jesus ye mme apostle duop eken ẹdika do. Uwemeyo edi emi, eyo ke onyụn̄ ada nte mmọ ẹsan̄ade ke Obot Olive ẹsụhọde ẹka Jerusalem. Jesus idibehe ke itie emi aba tutu enye eset ke n̄kpa.

Ibịghike Jesus ye mme apostle eken ẹsịm Jerusalem, mmọ ẹnyụn̄ ẹka ufọk emi mmọ ẹdinịmde Passover. Ke ini mmọ ẹsịmde do, mmọ ẹdọk ẹka akwa ubet enyọn̄ ẹnyụn̄ ẹkụt ke ẹma ẹtịm n̄kpọ ẹben̄e Passover emi. Se Jesus etịn̄de owụt ke ama ọdọn̄ enye ndidia Passover emi. Enye ọdọhọ ete: “Ama ọdọn̄ mi etieti ndidia passover emi ye mbufo mbemiso n̄kụtde ndutụhọ.”—Luke 22:15.

Ediwak isua ke edem, ẹma ẹsideme ediwak cup wine ke ini usọrọ Passover. Ke ini Jesus ọbọde cup kiet, enye ọnọ ekọm onyụn̄ ọdọhọ ete: “Ẹbọ emi ẹn̄wọn̄ ke otu idem mbufo; koro ndọhọ mbufo nte, Ọtọn̄ọde ke emi ndin̄wọn̄ke aba mfri vine emi tutu obio ubọn̄ Abasi edi.” (Luke 22:17, 18) Emi owụt ke enye ọmọn̄ akpa ke mîbịghike.

Nte mmọ ẹsụk ẹdiade Passover, Jesus anam esen esen n̄kpọ kiet. Enye adaha ada, osio ewụra esie, onyụn̄ emen ọfọn̄ ukwọhọdeidem akama. Ekem enye esịn mmọn̄ ke besịn emi anade ekpere. Ini oro, enyeneufọk ekesinam ẹyet ukot isenowo esie, ndusụk ini enye ọdọn̄ eyenufọk esie eyet. (Luke 7:44) Edi enyeneufọk idụhe ke itie usọrọ emi, ntem Jesus emen utom emi enyeneufọk akpanamde mi anam. Akpakana owo kiet ke otu mme apostle anam emi, edi mmọ ndomokiet inamke. Okûdi mmọ ke ẹsụk ẹkekere m̀mê anie edi andikpon n̄kan ke otu mmọ? M̀mê ntre-e, edi Jesus eyet mmọ ukot ndien bụt anam mmọ.

Ke ini Jesus edide edisịm Peter, Peter ọdọhọ enye ete: “Ke akpanikọ uduyetke mi ukot.” Jesus ọdọhọ enye ete: “Edieke mmenyetke fi, afo usan̄ake n̄kpọ ye ami.” Peter ọdọhọ enye ete: “Ọbọn̄, kûyet mi ukot kpọt, edi yet mi ubọk ye ibuot n̄ko.” Anaedi se Jesus edibọrọde enye ọmọn̄ akpa enye idem koro Jesus ọdọhọ enye ete: “Owo eke ama ekeyere mmọn̄ inyeneke ndifiak nyere ibọhọke ndiyet ukot esie, edi asasana ofụri ofụri. Ndien mbufo ẹmesana, edi idịghe kpukpru mbufo ẹsana.”—John 13:8-10.

Jesus eyet kpukpru mmọ owo 12 ukot, esịnede Judas Iscariot. Ke enye ama okokụre, enye emen ewụra esie esịne, afiak eketie ke okpokoro, onyụn̄ obụp mmọ ete: “Nte mbufo ẹmefiọk se n̄kanamde ye mbufo? Mbufo ẹkot mi, ‘Andikpep’ ye ‘Ọbọn̄,’ ndien mbufo ẹmenen, koro se ndide edi oro. Ntre, edieke ami, emi ndide Ọbọn̄ ye Andikpep, n̄keyetde mbufo ukot, mbufo n̄ko ẹkpenyene ndiyet kiet eken ukot. Koro n̄kenịm uwụtn̄kpọ nnọ mbufo, nte, kpa nte n̄kanamde ye mbufo, mbufo ẹkpenam kpa ntre. Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo, Ofụn ikponke ikan eteufọk esie, owo eke ẹsiode ẹdọn̄ utom inyụn̄ ikponke ikan enye emi ọkọdọn̄de enye. Edieke mbufo ẹfiọkde mme n̄kpọ emi, mbufo ẹyekop inemesịt edieke ẹnamde mmọ.”—John 13:12-17.

Se nte Jesus adade usụhọde utom oro ekpep mmọ n̄kpọ! Ikpanaha mbet Jesus ẹyom uwọrọiso m̀mê ẹkere ke mmimọ imedi n̄kpọ ntre ke ana mbon en̄wen ẹnam n̄kpọ ẹnọ mmimọ. Utu ke oro, akpana mmọ ẹkpebe uwụtn̄kpọ Jesus emi edide ndisụhọde idem nnam n̄kpọ nnọ kpukpru owo ye unana asari, idịghe ke ndiyet mme owo ukot.

Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbubreyo usen oro, Jesus ekpep mme apostle esie ndisụhọde idem ke ini enye eyetde mmọ ukot. Idahaemi etie nte ẹkụre ndidia Passover, enye okot prọfesi David emi ete: “Owo emi odude ke emem ye ami, emi ami mbuọtde idem, emi atade uyo mi, emenede nditịn̄ikpat esie edịghi mi.” Ekem enye adian do ete: “Owo kiet ke otu mbufo ayada mi ọnọ.”—Psalm 41:9; John 13:18, 21.

Mme apostle ẹse kiet eken, ẹnyụn̄ ẹbụp ẹte: “Ọbọn̄, ndi ami?” Idem Judas Iscariot etiene obụp. Peter ọdọhọ John emi etiede ekpere Jesus ete obụp Jesus m̀mê anie ke edi. Ntre John ebere Jesus ke ikpanesịt onyụn̄ obụp enye ete: “Ọbọn̄, anie ke edi?”—Matthew 26:22; John 13:25.

Jesus ọbọrọ ete: “Edi owo emi ndidebide ubak uyo nnọ.” Ndien enye edebi uyo ke usan emi odorode ke okpokoro oro ayak ọnọ Judas onyụn̄ ọdọhọ ete: “Eyen owo ọmọn̄ ọnyọn̄, kpa nte ẹwetde ẹban̄a enye, edi mbọm owo oro adade Eyen owo ọnọ! Ọkpọfọn ye enye akan edieke enye mîkpakamanake.” (John 13:26; Matthew 26:24) Ekem Satan odụk Judas esịt. Judas emi mîtọn̄ọke idahaemi idiọk mi ama ayak idem ọnọ Devil ada anam se enye aduakde onyụn̄ akabade edi “eyen nsobo.”—John 6:64, 70; 12:4; 17:12.

Jesus ọdọhọ Judas ete: “Se oyomde ndinam, nam wap.” Mme apostle eken ẹkere ẹte ke sia Judas akamade ekebe okụk, ke Jesus ọdọhọ enye ete: “‘Dep mme n̄kpọ oro nnyịn iyomde ke usọrọ,’ mîdịghe nọ mme ubuene n̄kpọ.” (John 13:27-30) Utu ke emi, Judas ọwọrọ okoyom usụn̄ nditap Jesus nnọ.

Kpa ke okoneyo oro ẹnịmde usọrọ emi, Jesus ọtọn̄ọ ata obufa edinam. Enye emen uyo, ọbọn̄ akam ọkọm Abasi, obụn̄, onyụn̄ ayak ọnọ mme apostle esie ẹta. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Emi ada aban̄a idem mi eke ẹdinọde kaban̄a mbufo. Ẹka iso ẹnam emi nditi mi.” (Luke 22:19) Mme apostle ẹdeme uyo emi ke otu idemmọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndita.

Ekem Jesus emen cup, ọbọn̄ akam ọkọm Abasi, onyụn̄ ayak ọnọ mmọ. Owo mmọ kiet kiet ọn̄wọn̄ se isịnede ke cup oro, emi Jesus ọdọhọde ete: “Cup emi ada aban̄a obufa ediomi eke ẹnamde ẹbe ke iyịp mi, emi ẹdiduọkde kaban̄a mbufo.”—Luke 22:20.

Jesus ọtọn̄ọ ndinam Editi n̄kpa esie emi mme mbet esie ẹdisinịmde kpukpru isua ke Nisan 14. Emi ayanam ẹti se Jesus ye Ete esie ẹnamde man ẹfen mme idiọkn̄kpọ mbon oro ẹbuọtde idem ye mmọ ẹnyụn̄ ẹnam mmọ ẹdu uwem nsinsi. Se Jesus edinamde emi akan se Passover akanamde ọnọ mme Jew, sia emi edinamde ẹnyan̄a kpukpru mbon oro ẹkponode Abasi.

Jesus ọdọhọ ke ‘ẹdiduọk iyịp imọ kaban̄a ediwak owo man ẹfen mme idiọkn̄kpọ mmọ.’ Mme anam-akpanikọ apostle Jesus ye mme mbet eken oro ẹtiede nte mmọ ẹnyụn̄ ẹsịne ke otu ediwak owo oro ẹfende mme idiọkn̄kpọ mmọ do. Mmọ ẹdidu ye enye ke Obio Ubọn̄ Ete esie.—Matthew 26:28, 29.

Ke akpatre mbubreyo oro Jesus odude ye mme apostle esie, enye ekpep mmọ ndisụhọde idem nnam n̄kpọ nnọ mme owo ke enye ndiyet mmọ ukot. Ntak emi enye anamde oro? Ke ntak mfịna emi mmọ ẹsiwakde ndinyene. Mmọ ẹnen̄ede ẹma Abasi, edi mmọ ke ẹsụk ẹkekere m̀mê anie ke otu mmimọ okpon akan. (Mark 9:33, 34; 10:35-37) N̄kpọ emi afiak etịbe mbubreyo emi.

“Ọkpọsọn̄ eneni etịbe ke otu [mme apostle] aban̄a m̀mê anie ke otu mmọ edi andikpon n̄kan.” (Luke 22:24) Inemke Jesus ndikụt mmọ ẹfiakde ẹneni ẹban̄a utọ n̄kpọ emi! Nso ke enye anam?

Utu ke ndisọn̄ uyo nsua nnọ mme apostle ke ndinam n̄kpọ ntem, Jesus enyene ime ye mmọ onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: “Ndidem mme idụt ẹkara mmọ ke ọkpọsọn̄ ubọk, ndien ẹkot mbon oro ẹnyenede odudu ke idem mme idụt mme Anamufọn. Nte ededi mbufo inyeneke ndinam ntre. . . . Koro anie owo edi andikpon n̄kan, ndi enye emi etiede ke okpokoro m̀mê enye emi asan̄ade utom?” Ekem enye eti mmọ uwụtn̄kpọ emi enye esinịmde ọnọ mmọ kpukpru ini ete: “Edi ami ndu ke otu mbufo nte enye emi asan̄ade utom.”—Luke 22:25-27.

Kpa ye oro mme apostle emi mîdịghe kan̄a mfọnmma, mmọ ẹma ẹsọn̄ọ ẹda ye Jesus ke n̄kpọsọn̄ ini ye mme ini emi enye okosobode idomo. Ntre enye ọdọhọ mmọ ete: “Mmonyụn̄ nnam ediomi ye mbufo, kpa nte Ete mi akanamde ediomi ye ami, kaban̄a obio ubọn̄.” (Luke 22:29) Mmọ ẹma ẹnam akpanikọ ẹnyụn̄ ẹka iso ẹtiene Jesus. Enye ọdọhọ mmọ ete ke ediomi oro inamde ye mmọ do ayanam mmọ ẹdụk Obio Ubọn̄ Abasi ẹnyụn̄ ẹtiene imọ ẹkara.

Kpa ye oro mme apostle ẹdoride enyịn nditiene Jesus n̄kara, mmọ ẹsụk ẹdi owo inyụn̄ ifọnke ima kan̄a. Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Satan emeben̄e oyom ndibọ mbufo man asak mbufo nte wheat.” Wheat esisuana ke ini ẹsakde, ntem Satan okoyom ndisuan mbet Jesus. (Luke 22:31) Enye onyụn̄ odụri mmọ utọn̄ ete: “Kpukpru mbufo ẹyetuak ukot ẹduọn̄ọ ke ntak mi ke okoneyo emi, koro ẹwet ẹte, ‘Nyowot ekpemerọn̄, ndien otuerọn̄ ayasuana.’”—Matthew 26:31; Zechariah 13:7.

Peter afan̄a ete: “Kpukpru mmọ eken ẹkpetatuak ukot ẹduọn̄ọ ke ntak fo, ami ndituakke ukot nduọ tutu amama!” (Matthew 26:33) Jesus ọdọhọ Peter ke mbemiso ekikọ ọkpọk ọyọhọ ikaba okoneyo oro, ke Peter ayakan̄ imọ. Edi Jesus adian do ete: “Mmanam n̄kpeubọk mban̄a fi nte mbuọtidem fo okûmem; ndien afo n̄ko, ke ini editọn̄ọde ntak ọsọn̄ idem, sọn̄ọ nditọete fo idem.” (Luke 22:32) Edi Peter osụk afiak etịn̄ ete: “Idem akpana nte n̄kpa ye afo, ndidehedei n̄kan̄ fi.” (Matthew 26:35) Mme apostle eken ẹnyụn̄ ẹtịn̄ kpa ntre.

Jesus ọdọhọ mme mbet esie ete: “Ami ndu ye mbufo ke esisịt ini. Mbufo ẹyeyom mi; ndien kpa nte n̄kọdọhọde mme Jew, ‘Ebiet eke ami n̄kade mbufo ikemeke ndidi,’ mmọdọhọ mbufo n̄ko ke emi.” Ekem enye adian do ete: “Ami mmọnọ mbufo obufa ewụhọ, nte mbufo ẹma kiet eken; kpa nte n̄kamade mbufo, nte mbufo n̄ko ẹma kiet eken. Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.”—John 13:33-35.

Ke ini Peter okopde Jesus ọdọhọde ke imọ ididu ye mmọ ke esisịt ini, enye ọbụp Jesus ete: “Ọbọn̄, afo aka m̀mọ̀n̄?” Jesus ọbọrọ ete: “Ebiet eke ami n̄kade afo ukemeke nditiene mi idahaemi, edi ama ekem afo eyetiene mi.” Idem akpa Peter tutu enye obụp enye ete: “Ọbọn̄, ntak mmen̄kemeke nditiene fi idahaemi? Ami nyayak ukpọn̄ mi nnọ ke ibuot fo.”—John 13:36, 37.

Ekem Jesus etịn̄ aban̄a ini emi enye okosiode mme apostle ọdọn̄ ẹkekwọrọ ikọ ke Galilee, emi mmọ mîkakamake ekpatokụk m̀mê ekpat udia. (Matthew 10:5, 9, 10) Enye obụp mmọ ete: “Nte n̄kpọ ama anana mbufo?” Mmọ ẹbọrọ ẹte: “Baba!” Edi nso ke mmọ ẹdinam ke ini iso? Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Yak owo eke enyenede ekpatokụk emen, onyụn̄ ada ekpri ekpat udia n̄ko; owo eke mînyụn̄ inyeneke akan̄kan̄, yak enye anyam ewụra esie edep. Koro ndọhọ mbufo nte se ẹkewetde enyene ndisu mi ke idem, oro edi, ‘Ẹnyụn̄ ẹbat enye ẹsịn ke otu mme abiatibet.’ Koro se ẹketịn̄de ẹban̄a mi enyene ndisu.”—Luke 22:35-37.

Jesus etịn̄ aban̄a ini emi ẹdikọn̄de enye ke eto ye mme abiatibet. Ke oro ebede, ẹyekọbọ mme mbet esie ata idiọk idiọk. Etie mmọ ke idem nte ke mmọ ẹben̄e idem ẹnọ kpukpru emi, ndien mmọ ẹdọhọ enye ẹte: “Ọbọn̄, sese! akan̄kan̄ iba mi.” Enye ọdọhọ mmọ ete: “Oro ekem.” (Luke 22:38) Mmọ ndikama akan̄kan̄ iba oro ọmọn̄ ọnọ Jesus ifet ndikpep mmọ akpan n̄kpọ en̄wen ke mîbịghike.

Jesus osụk odu ke ubet enyọn̄ oro ke mmọ ẹma ẹkekụre Editi, ndien enye ọdọhọ mme apostle esie ete: “Ẹkûyak esịt etịmede mbufo. Ẹbuọt idem ye Abasi, ẹbuọt idem n̄ko ye ami.”—John 13:36; 14:1.

Jesus etịn̄ ntak emi mme anam-akpanikọ apostle emi mîkpetịmekede esịt sia imọ iyomde ndinyọn̄ heaven. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Ke ufọk Ete mi ediwak ebietidụn̄ ẹdu. . . . Edieke ami nnyọn̄de n̄ka n̄ketịm itie nnịm nnọ mbufo, nyafiak ndi ndida mbufo nnyọn̄, man mbufo n̄ko ẹkpedu ke ebiet eke ami ndude.” Edi mme apostle idiọn̄ọke ke enye etịn̄ aban̄a ndika heaven. Thomas obụp enye ete: “Ọbọn̄, nnyịn ifiọkke ebiet eke afo akade. Nnyịn isan̄a didie ifiọk usụn̄?”—John 14:2-5.

Jesus ọbọrọ enye ete: “Ami ndi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem.” Edieke owo enyịmede Jesus ye mme n̄kpọ oro Jesus ekpepde, onyụn̄ ekpebede nte Jesus okodude uwem, enye ekeme ndidụk ufọk Ete esie ke heaven. Jesus ọdọhọ ete: “Baba owo kiet itieneke Ete ibọhọke ebe ke ami.”—John 14:6.

Philip enen̄ede akpan̄ utọn̄ ke se Jesus etịn̄de, ntre enye ọdọhọ Jesus ete: “Ọbọn̄, wụt nnyịn Ete, ndien oro eyekem nnyịn.” Etie nte Philip okoyom ndidiọn̄ọ nte Abasi etiede, ukem nte se ẹkewụtde Moses, Elijah, ye Isaiah ke n̄kukụt. Edi se mme apostle ẹkụtde akan se mbon oro ẹkekụtde. Jesus anam mmọ ẹdiọn̄ọ emi ke ndidọhọ mmọ ntem: “Ndi mmodu ye mbufo adan̄a anyan ini emi, ndien, Philip, afo ufiọkke mi? Owo eke okụtde mi okụt Ete n̄ko.” Jesus enen̄ede ebiet Ete esie; ntre mmọ ndidu ye enye nnyụn̄ nse nte enye odude uwem onyụn̄ etie nte mmọ ndikụt Ete. Edi akpanikọ nte ke Ete okpon akan Eyen, enye anam Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Mme n̄kpọ emi ntịn̄de nnọ mbufo ntịn̄ke mmọ ke ifiọk idemmi.” (John 14:8-10) Mme apostle ẹkụt ke Jesus ọdọhọ ke se imọ ikpepde mme owo oto Ete imọ.

Mme apostle Jesus ẹkụt enye anamde ediwak utịben̄kpọ ẹnyụn̄ ẹkop enye ọkwọrọde eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi. Enye ọdọhọ mmọ idahaemi ete: “Owo eke ọbuọtde idem ye ami, enye n̄ko ayanam utom eke ami nnamde; enye oyonyụn̄ anam utom eke okponde akan emi.” (John 14:12) Jesus idọhọke ke mmọ ẹyenam utịben̄kpọ emi akande se imọ inamde. Edi mmọ ẹyekwọrọ ikọ ẹbịghi, ẹkwọrọ ke ediwak obio, ẹnyụn̄ ẹkwọrọ ẹnọ mbon emi ẹwakde ẹkan se enye ọkọkwọrọde.

Mme mbet ididụhe ikpọn̄ ke Jesus ama ọkọnyọn̄ heaven, sia enye ọdọhọ mmọ ete: “Edieke mbufo ẹben̄ede n̄kpọ ekededi ke enyịn̄ mi, nyanam.” Enye ọdọhọ mmọ n̄ko ete: “Ami nyeben̄e Ete ndien enye ọyọnọ mbufo andin̄wam efen edidu ye mbufo ke nsinsi, kpa spirit akpanikọ.” (John 14:14, 16, 17) Enye anam mmọ ẹdiọn̄ọ ke mmọ ẹyebọ edisana spirit, emi edin̄wamde mmọ. Ẹkenọ mmọ spirit emi ke usen Pentecost.

Jesus ọdọhọ ete: “Ayak esisịt ererimbot idikwe mi aba, edi mbufo ẹyekụt mi, koro ami ndude uwem, mbufo ẹyedu uwem.” (John 14:19) Jesus oyowụt mmọ idem esie ke ẹma ẹnam enye eset, edi nte ini akade, enye ayanam mmọ ẹset n̄ko ẹkedu ye enye nte mme spirit ke heaven.

Idahaemi, Jesus etịn̄ akpan n̄kpọ en̄wen: “Owo eke enyịmede mme ewụhọ mi onyụn̄ enịmde mmọ, enye edi owo eke amade mi. Ndien owo eke amade mi, Ete mi ayama enye, ami nyonyụn̄ mma enye nnyụn̄ n̄wụt enye idem in̄wan̄-in̄wan̄.” Ke Jesus ama eketịn̄ emi, apostle Judas emi ẹsinyụn̄ ẹkotde Thaddaeus, obụp enye ete: “Ọbọn̄, nso itịbe emi afo oyomde ndiwụt nnyịn idem in̄wan̄-in̄wan̄ edi mûwụtke ererimbot?” Jesus ọbọrọ enye ete: “Edieke owo ekededi amade mi, enye ayanam ikọ mi, ndien Ete mi ayama enye . . . Owo eke mîmaha mi inamke ikọ mi.” (John 14:21-24) Mbon ererimbot itiehe nte mme mbet Jesus, mmọ idiọn̄ọke ke Jesus edi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem.

Jesus ọmọn̄ ọnyọn̄ heaven, edi mme mbet esie ẹdinam didie iti kpukpru se enye ekekpepde mmọ? Jesus ọdọhọ ete: “Andin̄wam, kpa edisana spirit, emi Ete edinọde edi ke enyịn̄ mi, enye oro eyekpep mbufo kpukpru n̄kpọ onyụn̄ anam mbufo ẹti kpukpru n̄kpọ eke n̄ketịn̄de nnọ mbufo.” Mme apostle ẹkụt adan̄a nte edisana spirit okopde odudu, ntem se enye etịn̄de emi ọsọn̄ọ mmọ idem. Jesus adian do ete: “N̄kpọn̄ emem ye mbufo, nnọ mbufo emem mi. . . . Ẹkûyak esịt etịmede mbufo, ẹkûnyụn̄ ẹyak esịt mbufo okop ndịk.” (John 14:26, 27) Odu ntak emi mînaha mme mbet ẹyak esịt etịmede mmọ. Emi edi koro Ete Jesus edida mmọ usụn̄ inyụn̄ ikpeme mmọ.

Ke mîbịghike mmọ ẹmọn̄ ẹkụt nte Abasi ekpemede mmọ. Jesus ọdọhọ ete: “Andikara ererimbot emi ke edi. Enye inyụn̄ inyeneke odudu ke idemmi.” (John 14:30) Devil ama ekeme ndidụk Judas esịt nnyụn̄ nnyene odudu ke idem Judas. Edi Jesus idịghe anana-mfọnmma owo emi Satan ekemede ndinam ọwọn̄ọde ọkpọn̄ Abasi. Enye idinyụn̄ ikemeke ndimụm Jesus nnịm ke udi. Ntak-a? Jesus ọbọrọ ete: “Kpa nte Ete ọkọnọde mi ewụhọ ete nnam, kpa ntre ke ami nnam.” Enye enen̄ede ọdiọn̄ọ ke Ete imọ ayanam imọ iset.—John 14:31.

Jesus eneme nneme ebịghi ye mme apostle emi ẹsọn̄ọde ẹda ye enye mi onyụn̄ ọdọn̄ mmọ esịt. Edi eyo ọsọn̄ idahaemi, etie nte ebe ufọt okoneyo. Idahaemi Jesus ọnọ mmọ uwụtn̄kpọ kiet ete:

“Ami ndi ata vine, Ete mi onyụn̄ edi anditọ.” (John 15:1) Se enye etịn̄de ebiet se ẹkesitịn̄de ẹban̄a idụt Israel ediwak isua ko ke edem. Ẹkesikot mmọ vine Jehovah. (Jeremiah 2:21; Hosea 10:1, 2) Edi Jehovah ọmọn̄ esịn idụt emi. (Matthew 23:37, 38) Ntre Jesus ekpep mbet esie obufa n̄kpọ. Enye edi ata vine emi Ete esie esede aban̄a tọn̄ọ Ete akada edisana spirit eyet enye aran ke isua 29 eyo Christ. Edi Jesus etịn̄ ikọ emi owụtde ke idịghe imọ ikpọn̄ idi vine oro. Enye ọdọhọ ete:

“[Ete mi] esịbe kpukpru n̄kọk eke mîn̄wụmke mfri ke idem mi efep, onyụn̄ ọdiọn̄ kpukpru n̄kọk eke ẹn̄wụmde mfri, man mmọ ẹkpen̄wụm ediwak mfri. . . . Kpa nte n̄kọk mîkemeke ndin̄wụm mfri ke idemesie ibọhọke enye odu ke vine, kpasụk ntre ke mbufo mîkemeke ndin̄wụm mfri, ibọhọke mbufo ẹbuana n̄kpọ ye ami. Ami ndi vine, mbufo ẹdi mme n̄kọk.”—John 15:2-5.

Jesus ọdọdọhọ mbet esie ke imọ ima inyọn̄ ke imọ iyọnọ edisana spirit edin̄wam mmọ. Ke usen 51 ẹbede, mme apostle ye mbon en̄wen ẹbọ edisana spirit oro ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi mme n̄kọk vine. Ndien ana kpukpru “n̄kọk” ẹdiana ye Jesus. Ntak anade mmọ ẹdiana ye enye?

Enye ọdọhọ ete: “Owo eke abuanade n̄kpọ ye ami, ami nnyụn̄ mbuanade n̄kpọ ye enye, enye emi on̄wụm ata ekese mfri; koro ke ẹsiode mi ẹfep mbufo ikemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet.” Mme mbet esie emi ẹdide “n̄kọk” emi ẹyen̄wụm mfri, ẹyekpebe nti edu Jesus, ẹsịn idem ẹkwọrọ etop Obio Ubọn̄ Abasi ẹnọ mme owo, ẹnyụn̄ ẹnam ediwak owo ẹdi mbet. Nso iditịbe inọ owo emi mîdianake ye Jesus inyụn̄ in̄wụm mfri? Jesus ọdọhọ ete: “Edieke owo ekededi mîbuanake n̄kpọ ye ami, [ẹyesịbe] enye ẹduọk.” Edi enye afiak adian do ete: “Edieke mbufo ẹbuanade n̄kpọ ye ami, mme ikọ mi ẹnyụn̄ ẹdude mbufo ke esịt, ẹben̄e se ededi oro mbufo ẹyomde, ndien ẹyenam ẹnọ mbufo.”—John 15:5-7.

Idahaemi, Jesus afiak etịn̄ se enye ama eketetịn̄ ikaba, ete mmọ ẹnịm mme ewụhọ imọ. (John 14:15, 21) Enye etịn̄ akpan n̄kpọ emi mme mbet ẹkpenamde ndiwụt ke mmọ ẹnịm mme ewụhọ imọ: “Edieke mbufo ẹnịmde mme ewụhọ mi, mbufo ẹyeka iso ẹdu ke ima mi, kpa nte ami nnịmde mme ewụhọ Ete mi nnyụn̄ ndude ke ima esie.” Edi odu n̄kpọ en̄wen emi abuanade ke ndima Jehovah Abasi ye Eyen esie. Jesus ọdọhọ ete: “Ewụhọ mi edi emi, ete mbufo ẹma kiet eken kpa nte ami mmade mbufo. Idụhe owo emi enyenede ima eke okponde akan emi, owo ndikpayak ukpọn̄ esie nnọ ke ibuot mme ufan esie. Mbufo ẹdi mme ufan mi edieke mbufo ẹnamde se ami n̄wụkde mbufo.”—John 15:10-14.

Hour ifan̄ osụhọ Jesus ndiyak uwem esie nnọ ke ibuot mbon emi ẹbuọtde idemmọ ye enye man owụt nte imọ imade mmọ. Uwụtn̄kpọ esie ekpenyene ndinam mme anditiene enye ẹben̄e idem ndiwa idemmọ ntre man ẹwụt nte imade kiet eken. Nte Jesus ekebemde iso etịn̄, ima emi ke ẹdida idiọn̄ọ mmọ: “Edieke mbufo ẹnyenede ima ke otu idem mbufo, kpukpru owo ẹyeda emi ẹfiọk ẹte mbufo ẹdi mbet mi.”—John 13:35.

Akpana mme apostle ẹkụt ke Jesus okot mmọ “mme ufan.” Enye etịn̄ ntak emi imọ idade mmọ nte mme ufan ete: “N̄kot mbufo mme ufan, koro kpukpru n̄kpọ oro n̄kopde nto Ete mi mmanam mbufo ẹfiọk.” Nso akpan ifet ke mmọ ẹnyene ntem ndidi ata ufan Jesus nnyụn̄ ndiọn̄ọ se Ete esie eketịn̄de ọnọ enye! Edi man mmọ ẹka iso ẹdi ufan esie, ana mmọ “ẹka iso ẹn̄wụm mfri.” Jesus ọdọhọ ke edieke mmọ ẹkade iso ẹn̄wụm mfri, ke ‘se ededi oro mmọ ẹdiben̄ede Ete ke enyịn̄ imọ ke enye ọyọnọ mmọ.’—John 15:15, 16.

Ima emi mme “n̄kọk,” oro edi, mme mbet Jesus ẹdinyenede ke otu idemmọ ayan̄wam mmọ ẹyọ se idiwọrọde mmọ nte ini akade. Enye ama ọdọhọ mmọ ke ererimbot ayasua mmọ, onyụn̄ ọdọn̄ mmọ esịt ete: “Edieke ererimbot asuade mbufo, mbufo ẹmefiọk ẹte enye ama asua mi mbemiso edisua mbufo. Edieke mbufo ẹkpedide ubak ererimbot, ererimbot akpama se idide esie. Edi sia mbufo mîdịghe ubak ererimbot, . . . ke ntak oro ererimbot asua mbufo.”—John 15:18, 19.

Jesus adian ikọ emi man owụt mmọ ntak emi ererimbot edisuade mmọ ete: “Mmọ ẹdinam mbufo kpukpru n̄kpọ emi ke ntak enyịn̄ mi, koro mmọ mîfiọkke enye emi ọkọdọn̄de mi.” Jesus ọdọhọ ke mme utịben̄kpọ oro imọ ikanamde edibiom mbon oro ẹsuade imọ ikpe: “Edieke mmen̄kpokodụhe ke otu mmọ nnam mme utom emi akanam owo efen mînamke, mmọ ikpenyeneke idiọkn̄kpọ; edi ke emi mmọ ẹkụt ẹnyụn̄ ẹsua mi ọkọrọ ye Ete mi.” Ẹma ẹtetịn̄ ke prọfesi ẹte ke ẹyesua Jesus.—John 15:21, 24, 25; Psalm 35:19; 69:4.

Jesus afiak ọn̄wọn̄ọ ndinọ mme mbet esie andin̄wam, emi edide edisana spirit. Spirit emi okop odudu etieti; enye ayan̄wam kpukpru mme anditiene Jesus. Enye n̄ko edinam mmọ ẹn̄wụm mfri ẹnyụn̄ ẹkeme “nditie ntiense.”—John 15:27.

Jesus ye mme apostle ẹmọn̄ ẹkpọn̄ ubet enyọn̄ emi mmọ ẹkedude ẹnịm Passover. Enye etetịn̄ ediwak n̄kpọ ọnọ mmọ, edi enye adian do ete: “Ntịn̄ mme n̄kpọ emi nnọ mbufo mbak ẹdinam mbufo ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ.” Ntak emi enye etịn̄de ntre? Enye ọdọhọ mmọ ete: “Mme owo ẹyebịn mbufo ẹsion̄o ke synagogue. Ke akpanikọ, ini ke edi emi kpukpru owo eke ẹdiwotde mbufo ẹdikerede ẹte inam edisana utom inọ Abasi.”—John 16:1, 2.

Utọ ikọ emi ekeme ndifịna mme apostle Jesus. Kpa ye oro enye ama eketetịn̄ ete ke ererimbot ayasua mmọ, enye ikọdọhọke mmọ ke ẹyewot mmọ. Ntak emi enye mîketịn̄ke emi inọ mmọ? Enye ọbọrọ ete: “N̄ketịn̄ke kan̄a mme n̄kpọ emi nnọ mbufo, koro ami n̄kodude ye mbufo.” (John 16:4) Edi enye anam mmọ ẹdiọn̄ọ emi idahaemi mbemiso enye ọkpọn̄de mmọ, man mmọ ẹdituak ukot ẹduọn̄ọ nte ini akade.

Jesus aka iso ete: “Mmọn̄ nnyọn̄ mbịne enye emi ọkọdọn̄de mi, edi baba owo mbufo kiet ibụpke mi ite, ‘Afo aka m̀mọ̀n̄?’” Akpa ini emi Jesus ọkọdọhọde ke imọ imọn̄ inyọn̄, mmọ ẹma ẹbụp enye m̀mê enye aka m̀mọ̀n̄. (John 13:36; 14:5; 16:5) Edi idahaemi ke mmọ ẹma ẹkekop ke ẹyekọbọ mmọ, mmọ ẹfụhọ etieti. Ntre mmọ ifiakke ibụp enye aba iban̄a ubọn̄ emi ẹdinọde enye m̀mê se enye edinamde inọ ata mbet esie. Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Mfụhọ ọyọhọ mbufo esịt koro ntịn̄de mme n̄kpọ emi nnọ mbufo.”—John 16:6.

Ekem enye ọdọhọ mmọ ete: “Ami nnyọn̄ ke ufọn mbufo. Koro edieke mmennyọn̄ke, andin̄wam ididịghe itiene mbufo; edi edieke nnyọn̄de, nyọnọ enye ẹsọk mbufo.” (John 16:7) Ana Jesus akpa onyụn̄ aka heaven mbemiso mme mbet esie ẹbọ edisana spirit. Kpa spirit emi ke enye edidọn̄ akan̄wam ikọt esie ke kpukpru itie ke ererimbot.

Edisana spirit emi “ọyọnọ ererimbot an̄wa-an̄wa uyarade aban̄a idiọkn̄kpọ ye edinen ido ye ubiereikpe.” (John 16:8) Ini oro ke ẹdikụt ke ererimbot ibuọtke idem ye Eyen Abasi. Jesus ndifiak nnyọn̄ heaven ayanam ẹkụt ke enye ekedi edinen owo onyụn̄ anam ẹkụt ke odot ẹbiere ikpe ẹnọ Satan emi edide “andikara ererimbot emi.”—John 16:11.

Jesus afiak ọdọhọ mmọ ete: “Mmenyene ediwak n̄kpọ nditịn̄ nnọ mbufo, edi mbufo idikemeke ndibiom mmọ ke emi.” Ke ini enye edinọde mmọ edisana spirit, spirit emi ayanam “ofụri akpanikọ” an̄wan̄a mmọ, ndien emi ayanam mmọ ẹkeme ndida akpanikọ oro ndu uwem.—John 16:12, 13.

Se Jesus etịn̄de adian do akpa mme apostle idem. Enye ọdọhọ ete: “Ke ekpri ini mbufo idikwe mi aba, ndien, n̄ko, ke ekpri ini mbufo ẹyekụt mi.” Mmọ ẹbụp kiet eken se ikọ Jesus ọwọrọde. Enye ọdiọn̄ọ ke mmọ ẹmọn̄ ẹbụp imọ mbụme ntre enye ọdọhọ mmọ ẹte: “Ke ata akpanikọ ke ndọhọ mbufo nte, Mbufo ẹyetuan̄a ẹnyụn̄ ẹseme, edi ererimbot ẹyedara; mbufo ẹyefụhọ, edi mfụhọ mbufo ayakabade edi idara.” (John 16:16, 20) Ke ini ediwotde Jesus ke uwemeyo Nisan 14, mme adaiso ido ukpono ẹyedara, edi mbet Jesus ẹyefụhọ. Edi ke ini Jesus esetde, mfụhọ mmọ ayakabade edi idara! Mmọ ẹyeka iso ẹdara ke ini enye edinọde mmọ edisana spirit Abasi.

Jesus emen se idiwọrọde mme apostle esie odomo ye n̄wan idịbi emi uman abiakde. Enye ọdọhọ ete: “Ke ini uman otụkde n̄wan, enye odu ke mfụhọ koro ini esie ekemde; edi ke enye ama akaman nsekeyen, enye itịghi aba ukụt oro ke ntak adatde esịt ete ke owo amana odụk ke ererimbot.” Enye ọdọn̄ mmọ esịt ntem ete: “Ntem, mbufo n̄ko ẹdu ke mfụhọ idahaemi; edi nyafiak n̄kụt mbufo ndien esịt ayadat mbufo, owo idinyụn̄ ibọhọ mbufo idatesịt mbufo.”—John 16:21, 22.

Tutu emi, akananam mme apostle Jesus iben̄eke Abasi n̄kpọ ke enyịn̄ Jesus. Idahaemi enye ọdọhọ mmọ ete: “Ke usen oro mbufo ẹyeben̄e n̄kpọ ke enyịn̄ mi.” Ntak emi anade mmọ ẹben̄e n̄kpọ ke enyịn̄ esie? Ndi edi sia Ete mîdimaha ndinam se mmọ ẹben̄ede? Idịghe ntre, koro Jesus ọdọhọ ete: “Ete amama mbufo, koro mbufo ẹmade mi . . . nte andida ke ibuot Ete.”—John 16:26, 27.

Etie nte se Jesus etịn̄de ọdọn̄ mme apostle esie emi esịt anam mmọ ẹdọhọ enye ẹte: “Nnyịn ida emi inịm ke akpanikọ ite afo ọkọwọrọ oto Abasi.” Se iditịbede ke mîbịghike ọmọn̄ owụt m̀mê mmọ ẹnen̄ede ẹnịm se mmọ ẹtịn̄de oro. Jesus etịn̄ se iditịbede ke mîbịghike ete: “Sese! Ini ke edi omonyụn̄ ededi ama, eke kpukpru mbufo ẹdisuanade ẹnyọn̄ọ ufọk mbufo, mbufo ẹyenyụn̄ ẹkpọn̄ mi ikpọn̄.” Edi enye etịn̄ ikọ ndisọn̄ọ mmọ idem ete: “Ntịn̄ mme n̄kpọ emi nnọ mbufo man mbufo ẹkpenyene emem ebe ke ami. Mbufo ẹyekụt ukụt ke ererimbot, edi ẹnyene uko! Ami mmakan ererimbot.” (John 16:30-33) Ikọ emi iwọrọke ke Jesus idin̄wamke mmọ aba. Akam ọwọrọ ke enye enịm ke mmọ n̄ko ẹkeme ndikan ererimbot, ke kpa nte imọ ikọsọn̄ọde ida inam se Abasi ọkọdọn̄de imọ, ke mmọ idiyakke idomo Satan ye ererimbot Satan ẹnam mmọ ẹtre ndinam se Abasi ọdọn̄de mmọ.

Jesus etịm mbet esie idem eben̄e unyọn̄ esie sia enye amade mmọ etieti. Idahaemi enye emenede enyịn ese heaven onyụn̄ ọbọn̄ akam ọnọ Ete esie ete: “Nọ eyen fo ubọn̄, man eyen fo ọkpọnọ fi ubọn̄, kpa nte afo ọnọde enye odudu ndikara kpukpru obụkidem, man, kaban̄a ofụri ibat owo emi afo ọnọde enye, enye ọkpọnọ mmọ nsinsi uwem.”—John 17:1, 2.

Nte an̄wan̄ade, Jesus ọdiọn̄ọ ke ndinọ Abasi ubọn̄ edi ata akpan n̄kpọ. Edi nsinsi uwem oro enye etịn̄de aban̄a idahaemi ọnọ owo ndọn̄esịt. Sia edide ẹnọ Jesus “odudu ndikara kpukpru obụkidem,” enye ekeme ndinam kpukpru owo ẹbọ ufọn ẹto ufak emi enye edikpede. Edi idịghe kpukpru owo ẹdibọ ufọn emi. Ntak edide ntre? Koro n̄kukụre mbon emi ẹdibọde ufọn ufak oro Jesus edikpede ẹdi mbon emi ẹnamde se enye etịn̄de emi ete: “Nsinsi uwem ọwọrọ mmọ ndikọ ifiọk emi aban̄ade fi, ata Abasi kierakiet, ye enye emi afo okosiode ọdọn̄, kpa Jesus Christ.”—John 17:3.

Ana owo enen̄ede ọdiọn̄ọ Ete ye Eyen onyụn̄ ekpere mmọ. Ana enye ese n̄kpọ nte mmọ ẹsede, ekpebe nti edu mmọ, onyụn̄ anam n̄kpọ ye mbon en̄wen nte mmọ ẹkpenamde. Ana enye ọdiọn̄ọ n̄ko ke mme owo ndinyene nsinsi uwem idịghe akpan n̄kpọ nte ndinọ Abasi ubọn̄. Jesus afiak etịn̄ aban̄a oro idahaemi ete:

“Mmọnọ fi ubọn̄ ke isọn̄, sia mma n̄kokụre utom eke afo ọkọnọde mi nnam. Mmọdo ke emi afo, Ete, nọ mi ubọn̄ oro n̄kenyenede ye afo mbemiso ererimbot ekedide edidu.” (John 17:4, 5) Jesus ọdọhọ Jehovah anam imọ iset ifiak ikenyene ubọn̄ emi imọ ikenyenede ke heaven.

Edi Jesus ifreke ufọn emi utom ukwọrọikọ esie anamde ọnọ mme owo. Enye ọdọhọ Ete esie ete: “Mmayarade enyịn̄ fo nnọ mme owo emi afo okosiode ke ererimbot ọnọ mi. Mmọ ẹkedi okwo, ndien afo akayak mmọ ọnọ mi, ndien mmọ ẹmenam ikọ fo.” (John 17:6) Ke ini Jesus okosụk ọkwọrọde ikọ, enye ama esikot Jehovah Abasi ke enyịn̄, edi enye iketreke do. Enye ama an̄wam mme apostle esie ẹdiọn̄ọ se enyịn̄ oro adade aban̄a, oro edi, ekpep mmọ mme edu Abasi ye nte Abasi esinamde n̄kpọ ye mme owo.

Idahaemi mmọ ẹdiọn̄ọ Jehovah, ẹdiọn̄ọ utom emi enye ọdọn̄de Eyen esie, ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi Jesus ekpepde mmọ. Jesus adian do ete: “Mma nyak mme ikọ emi afo ọkọnọde mi nnọ mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹbọ mmọ ẹnyụn̄ ẹtịm ẹfiọk ẹte n̄kọwọrọ ndi nte andida ke ibuot fo, mmọ ẹnyụn̄ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke afo okosio mi ọdọn̄.”—John 17:8.

Jesus ndien etịn̄ ikọ emi owụtde ke mbet imọ ẹdi isio ye mbon ererimbot. Enye ọdọhọ ete: “Mmeben̄e mban̄a mmọ; mben̄eke mban̄a ererimbot, edi mben̄e mban̄a mbon oro afo ọkọnọde mi; koro mmọ ẹdi okwo . . . Edisana Ete, da enyịn̄ fo kpeme mmọ emi afo ọkọnọde mi, man mmọ ẹkpedi kiet kpa nte nnyịn idide kiet. . . . Mma nnyụn̄ n̄kama mmọ, ndien baba owo mmọ kiet ikatakke ke mîbọhọke eyen nsobo.” Eyen nsobo oro edi Judas Iscariot emi akade ndida Jesus nnọ.—John 17:9-12.

Jesus aka iso ọdọhọ Ete esie ete: “Ererimbot amasua mmọ. . . . Mben̄eke nte osio mmọ ke ererimbot, edi mben̄e nte ekpeme mmọ ke ntak andidiọk. Mmọ idịghe ubak ererimbot, kpa nte ami mmendịghe ubak ererimbot.” (John 17:14-16) Mme apostle ye mme mbet eken ẹdụn̄ ye mbon ererimbot ke ererimbot emi Satan akarade, edi ana mmọ ẹda san̄asan̄a ẹkûnyụn̄ ẹtiene mbon ererimbot ẹnam ndiọi n̄kpọ. Didie ke mmọ ẹdinam emi?

Ana mmọ ẹnam se mmọ ẹkpepde ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ye se Jesus ekpepde mmọ man mmọ ẹsana, ẹnyụn̄ ẹsịn idem ẹnam n̄kpọ Abasi. Jesus ọdọhọ Ete esie ete: “Da akpanikọ nam mmọ ẹsana; ikọ fo edi akpanikọ.” (John 17:17) Nte ini akade, Abasi ọyọnọ ndusụk mme apostle emi spirit esie ẹda ẹwet mme n̄wed. Mme n̄wed emi ẹyesịne “akpanikọ” emi ẹkemede ndida nnam owo asana.

Edi nte ini akade, mbon en̄wen ẹyetiene ẹbọ “akpanikọ.” Jesus ‘iben̄eke iban̄a mmọ emi ikpọn̄ [mme apostle oro ẹdude do], edi eben̄e n̄ko aban̄a mmọ emi ẹbuọtde idem ye enye ebe ke ikọ mmọ.’ Nso ke Jesus eben̄e Abasi ọnọ kpukpru mmọ? Enye ọdọhọ ete: “Man kpukpru mmọ ẹkpedi kiet, kpa nte afo Ete abuanade n̄kpọ ye ami, ami nnyụn̄ mbuanade n̄kpọ ye afo, man mmọ n̄ko ẹkpebuana n̄kpọ ye nnyịn.” (John 17:20, 21) Idịghe nte ke Jesus ye Ete ẹdi owo kiet. Ikọ esie ọwọrọ ke imọ ye Ete inyene uyo kiet. Ntem enye ọkọbọn̄ akam ete yak mme anditiene enye ẹtiene imọ ye Ete imọ ẹnyene uyo kiet.

Mbemiso Jesus ọtọn̄ọde ndibọn̄ akam, enye ama ọdọhọ Peter ye mme apostle eken ke imọ imọn̄ ika iketịm itie inọ mmọ ke heaven. (John 14:2, 3) Idahaemi Jesus ọbọn̄ akam aban̄a n̄kpọ emi ete: “Ete, amaedi se afo ọkọnọde mi, n̄kpama nte, ke ebiet eke ndude, mmọ ẹdu do n̄ko ye ami, man mmọ ẹkpekụt ubọn̄ oro afo ọkọnọde mi, koro afo akamade mi mbemiso ntọn̄ọ ererimbot.” (John 17:24) Akpatre ikọ emi Jesus etịn̄de do owụt ke anyan ini mbemiso Adam ye Eve ẹnyene nditọ, ke Ete ama ama ikpọn̄-ikpọn̄ edibon Eyen esie emi edide Jesus Christ.

Ke utịt akam esie, Jesus afiak etịn̄ ikọ aban̄a enyịn̄ Ete esie ye nte Abasi amade mme apostle ye mbon emi ẹdibọde “akpanikọ.” Enye ọdọhọ ete: “Ami mmonyụn̄ nnam mmọ ẹfiọk enyịn̄ fo nyonyụn̄ nnam mmọ ẹfiọk, man ima oro afo akamade mi okpodu ye mmọ, ami n̄kponyụn̄ mbuana n̄kpọ ye mmọ.”—John 17:26.

Jesus ndisụk n̄kụre ndibọn̄ akam ye mme apostle esie edi oro. Ke mmọ “ẹma ẹkekwọ ikwọ itoro, mmọ ẹwọn̄ọ ẹka Obot Olive.” (Mark 14:26) Mmọ ẹsan̄a ẹka in̄wan̄ emi ẹkotde Gethsemane, emi Jesus esiwakde ndika.

Ke ini mmọ ẹsịmde ediye itie emi ke in̄wan̄ olive, Jesus ọdọhọ apostle itiaita ẹtie ẹbet imọ ye apostle ita eken. Ekeme ndidi enye ọkpọn̄ mmọ ke itie emi ẹsisan̄ade ẹdụk esịt in̄wan̄ oro sia enye ọdọhọ mmọ ete: “Ẹsụhọde ẹtie mi ke adan̄aemi n̄kade ko ndibọn̄ akam.” Ndien enye ada apostle ita, oro edi, Peter, James, ye John odụk esịt in̄wan̄ oro. Esịt ọtọn̄ọ nditịmede Jesus etieti, ntem enye ọdọhọ apostle ita oro ete: “Ukpọn̄ mi ofụhọ etieti, ekpere ndikpa. Ẹtie mi ẹtiene mi ẹkpeme.”—Matthew 26:36-38.

Jesus asan̄a esisịt aka iso, “ọduọ ke isọn̄ onyụn̄ ọtọn̄ọ ndibọn̄ akam.” Nso ke enye eben̄e Abasi ke utọ ọkpọsọn̄ ini emi? Enye ọdọhọ ete: “Ete, afo emekeme ndinam kpukpru n̄kpọ; men cup emi kpọn̄ mi. Edi yak okûdi se ami nyomde, edi yak edi se afo oyomde.” (Mark 14:35, 36) Nso ke ikọ esie ọwọrọ? Ndi enye iyomke ndikpa mfak mme owo aba? Idịghe ntre!

Jesus ama etie ke heaven okụt nte mbon Rome ẹsitụhọrede mbon oro mmọ ẹyomde ndiwot. Sia enye edide owo idahaemi, n̄kpọ ekeme ndibiak enye, inyụn̄ idịghe nte se iyomde ndiwọrọ Jesus edinenem enye. Edi se enye akam ekerede akan edi nte ke enye ndikpa nte abiatibet ekeme ndinam ẹsuene enyịn̄ Ete esie. Hour ifan̄ ayak, ẹmọn̄ ẹkọn̄ enye ke eto nte n̄kpọ eke enye okosụn̄ide Abasi.

Ke Jesus ama ọkọbọn̄ akam ebịghi esisịt, enye afiak edi edikụt apostle ita oro ẹdede idap. Enye ọdọhọ Peter ete: “Nte mbufo ikemeke nditiene mi n̄kpeme ọkpọkọm ke hour kiet? Ẹdu ke ukpeme ẹnyụn̄ ẹka iso ndibọn̄ akam, mbak mbufo ẹdidụk idomo.” Enye ọdiọn̄ọ ke imemke inọ mme apostle oro, ke eyo onyụn̄ ọsọn̄. Enye adian do ete: “Ke akpanikọ, spirit enyịme, edi obụkidem ememem.”—Matthew 26:40, 41.

Jesus afiak aka ndibọn̄ akam ọyọhọ ikaba onyụn̄ eben̄e Abasi ete emen “cup emi” ọkpọn̄ imọ. Enye afiak edi edikụt nte apostle ita oro ẹdede idap ke ini edide akpana mmọ ẹbọn̄ akam man mmọ ididụk idomo. Ke ini Jesus etịn̄de ikọ ye mmọ, mmọ “ifiọkke se ẹkpebọrọde enye.” (Mark 14:40) Jesus afiak adaha ọyọhọ ikata, ọkọtọn̄ọ edọn̄ ọbọn̄ akam.

Se inen̄erede ibiak Jesus edi ke enye ndikpa nte abiatibet ayanam ẹsuene enyịn̄ Ete esie. Jehovah ke okop akam Eyen esie, ndien enye ọdọn̄ angel edisọn̄ọ enye idem. Kpa ye emi, Jesus isụk itreke ndikpe Ete esie ubọk, utu ke oro enye “ọdọdiọn̄ esịn ifịk ọbọn̄ akam.” Esịt etịmede Jesus etieti aban̄a n̄kpọ emi. Se inade enye ke iso imemke ke baba usụn̄ kiet. Edieke enye mîsọn̄ọke ida, enye idikemeke ndidu uwem ke nsinsi, mme owo eken emi ẹbuọtde idem ye enye n̄ko idinyụn̄ ikemeke. Nte enye osụk ọbọn̄de akam, “ibibiak esie akabade etie nte ntọi iyịp eke ẹtọide ke isọn̄.”—Luke 22:44.

Ke ini Jesus afiakde edi ebịne mme apostle oro ọyọhọ ikata, enye osụk okụt mmọ ẹdede idap. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Ke utọ ini emi mbufo ke ẹde idap ẹnyụn̄ ẹduọk odudu! Sese! Ini ke asan̄a ekpere eke ẹdidade Eyen owo ẹsịn mme anamidiọk ke ubọk. Ẹdaha ke enyọn̄, ẹyak inyọn̄ọ. Sese! Andida mi nnọ asan̄a ekpere.”—Matthew 26:45, 46.

Eyo enen̄ede ọsọn̄, ebe ufọt okoneyo idahaemi. Mme oku ẹnyịme ndinọ Judas mbak silver 30 man enye atap Jesus ọnọ mmimọ. Ntem Judas ada akwa otu mme oku ye mme Pharisee aka ndiyom Jesus. Mmọ ẹsan̄a ye mbonekọn̄ Rome emi ẹkamade n̄kpọ en̄wan ye akwa owoekọn̄ mmọ.

Etie nte ekedi Jesus anam Judas ọwọrọ ke ini ẹkenịmde Passover enye adaha nnennen nnennen ebịne mbọn̄ oku. (John 13:27) Mmọ ẹkot mme asan̄autom mmọ ye mbonekọn̄ mmọ ẹdi. Etie nte Judas ekebem iso ada mmọ aka ubet emi Jesus ye mme apostle esie ẹketiede ẹnịm Passover. Edi idahaemi, ofụri udịm owo emi ẹbe Itịghede Kidron ẹnyụn̄ ẹsan̄a ẹka in̄wan̄ oro. Idịghe n̄kpọ en̄wan ikpọn̄ ke mmọ ẹkama, edi ẹkama n̄ko utuenikan̄ ye nsadan̄ ikan̄ sia mmọ ẹbiere ke ana imụm Jesus.

Nte Judas osụk asan̄ade ye mmọ ọdọk Obot Olive, enye enen̄ede ọdiọn̄ọ ebiet emi imọ idikụtde Jesus. Ke urua oro osụk ebede, Jesus ye mme apostle ẹma ẹsiwak ndisan̄a nto Bethany n̄ka nnyụn̄ nnyọn̄ Jerusalem, ndien mmọ ẹma ẹsiwaha in̄wan̄ Gethsemane oro ediwak ini. Edi idahaemi eyo okụt, ndien etie nte Jesus odu ekpere mme eto olive emi ẹdude ke in̄wan̄ oro. Sia edide ndusụk mbonekọn̄ oro ikwe Jesus akanam, mmọ ẹdinam didie idiọn̄ọ enye? Judas ama ọnọ mmọ idiọn̄ọ emi edin̄wamde mmọ. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Owo ekededi eke nditịmde inua, edi enye; ẹmụm enye ẹda ẹdaha sụn̄.”—Mark 14:44.

Ke ini Judas adade otuowo oro ekesịm in̄wan̄ oro, enye okụt Jesus ye mme apostle esie do onyụn̄ asan̄a nnennen ebịne Jesus. Enye etịm Jesus inua onyụn̄ ọdọhọ ete: “Rabbi, mmọkọm-o!” Jesus obụp enye ete: “Da owo, nso ida fi idi mi?” (Matthew 26:49, 50) Jesus ọbọrọ mbụme esie ikpọn̄ onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Judas, nte afo ada ntịminua ada Eyen owo ọnọ?” (Luke 22:48) Enye itịn̄ke n̄kpọ en̄wen aba ye Judas!

Ekem Jesus asan̄a ekpere un̄wana ikan̄ emi mmọ ẹkamade onyụn̄ obụp mmọ ete: “Mbufo ẹyom anie?” Mmọ ẹbọrọ enye ẹte: “Jesus eyen Nazareth.” Jesus ọdọhọ mmọ ete: “Ami ndi enye.” (John 18:4, 5) Sia mmọ mîdiọn̄ọke se iyomde nditịbe, mmọ ẹfiak edem ẹkeduọn̄ọ.

Utu ke ndida ini oro mfehe ke ekịm oro, Jesus afiak obụp mmọ m̀mê mmọ ẹyom anie. Ke ini mmọ efiakde ẹbọrọ ke iyom “Jesus eyen Nazareth,” enye ọbọrọ mmọ sụn̄sụn̄ ete: “Mma ndọdọhọ mbufo nte ami ndi enye. Mmọdo, edieke edide mbufo ẹyom mi, ẹyak mmọ emi ẹnyọn̄ọ.” Idem ke utọ ini emi, Jesus osụk eteti se enye eketịn̄de ke mbemiso ete ke mbet imọ ndomokiet idibọhọke isop. (John 6:39; 17:12) Jesus ama ekpeme kpukpru mme apostle esie oro ẹkenamde akpanikọ, ndien owo mmọ ndomokiet ikọbọhọke enye isop “ke mîbọhọke eyen nsobo” emi edide Judas. (John 18:7-9) Emi anam enye ọdọhọ ẹyak mme anam-akpanikọ mbet imọ emi ẹnyọn̄ọ.

Ke ini mbonekọn̄ emi ẹdahade ẹda ẹsan̄a ẹbịne Jesus, mme apostle ẹdiọn̄ọ se iyomde nditịbe. Mmọ ẹbụp enye ẹte: “Ọbọn̄, nte nnyịn isio akan̄kan̄ in̄wana?” (Luke 22:49) Mbemiso Jesus osioro uyo, Peter ama ososio kiet ke otu akan̄kan̄ iba emi mme apostle ẹkamade esịbe Malchus, ofụn akwa oku, utọn̄ nnasia.

Jesus emen utọn̄ Malchus adian onyụn̄ ọkọk unan oro. Enye ekpep ata akpan n̄kpọ ke ini enye ọdọhọde Peter ete: “Sịn akan̄kan̄ fo ke itie esie, koro kpukpru owo eke ẹmende akan̄kan̄ ẹdikpa ke akan̄kan̄.” Jesus enyịme ẹmụm imọ, ntak edi oro enye ọdọhọde ete: “Didie ke N̄wed Abasi okposu nte ke ana ada itie ntem?” (Matthew 26:52, 54) Enye adian do ete: “Nte ndin̄wọn̄ke cup emi Ete ọnọde mi?” (John 18:11) Jesus enyịme ndinam se Abasi akaduakde enye anam, ọkpọkọm ọwọrọ enye ndikpa.

Jesus obụp otuowo ete: “Nte mbufo ẹkama akan̄kan̄ ye okpoyon̄ ẹwọn̄ọ ẹdi ndimụm mi nte n̄kpọ eke ẹbịnede owo n̄wo? Mma nsitie ke temple n̄kpep n̄kpọ ke usen ke usen, edi mbufo imụmke mi. Edi kpukpru emi ada itie man se mme prọfet ẹkewetde okposu.”—Matthew 26:55, 56.

Mbonekọn̄, akwa owoekọn̄, ye mme isụn̄utom mme Jew ẹmụm Jesus ẹbọp. Ke ini mme apostle ẹkụtde emi, mmọ ẹfehe. Edi “akparawa kiet” emi ikerede ke edi Mark osụk asan̄a ye otuowo man etiene Jesus. (Mark 14:51) Otuowo ẹdiọn̄ọ akparawa emi ẹnyụn̄ ẹyom ndimụm enye, edi enye efehe ọkpọn̄ ọfọn̄idem linen esie ọnọ mmọ.

Ke ẹma ẹkebọp Jesus nte ẹbọp abiatibet, mmọ ẹmen enye ẹbịne Annas. Annas ekedi akwa oku ke ini Jesus ekedide eyenọwọn̄ onyụn̄ anamde n̄kpọ emi akpade mme andikpep idem ke temple. (Luke 2:42, 47) Ndusụk nditọ Annas ẹma ẹdedi akwa oku edi idahaemi ebe eyen esie emi ekerede Caiaphas edidi.

Ini emi Annas obụpde Jesus mbụme ke Caiaphas ada okot mbono mbon Sanhedrin. Owo 71 ẹdu ke esop emi, esịnede akwa oku ye mbon emi ẹma ẹkededi akwa oku.

Annas obụp Jesus n̄kpọ “aban̄a mme mbet esie ye ukpepn̄kpọ esie.” Jesus ọbọrọ enye ete: “N̄ketịn̄ n̄kpọ nnọ ererimbot an̄wan̄wa. N̄kekpep mme owo n̄kpọ kpukpru ini ke synagogue ye ke temple, ke ebiet emi kpukpru mme Jew ẹsopde idem; n̄konyụn̄ ntịn̄ke baba n̄kpọ kiet ke ndịbe. Ntak emi afo obụpde mi mbụme? Bụp mbon oro ẹkekopde se n̄ketịn̄de nnọ mmọ.”—John 18:19-21.

Asan̄autom kiet emi adade ekpere Jesus asiak enye ufia onyụn̄ ọdọhọ enye ete: “Nte ọbọrọ ọbọn̄ oku ikọ ntre?” Jesus ọdiọn̄ọ ke imọ iduehe n̄kpọ ndomokiet, enye onyụn̄ ọbọrọ enye ete: “Edieke ntịn̄de se idiọkde, wụt idiọk oro; edi edieke ntịn̄de se inende, ntak emi eyịbide mi?” (John 18:22, 23) Annas ọdọhọ ẹmen Jesus ẹsọk Caiaphas ebe eyen esie.

Mbon Sanhedrin, oro edi akwa oku, mbiowo mme Jew, ye mme scribe, ẹkem ibat idahaemi. Mmọ ẹsop idem ke ufọk Caiaphas. Ibet inyịmeke ẹkpe utọ ikpe oro ke okoneyo emi ẹnịmde Passover, edi emi isụk ikpanke mmọ ndidọk ubi mmọ.

Ediwak mbon Sanhedrin ẹsua Jesus ata edisasua. Ke Jesus ama akanam Lazarus eset, mmọ ẹma ẹdọhọ ke ana ẹwot Jesus. (John 11:47-53) Usen ifan̄ emi ẹbede, mme adaiso ido ukpono ẹma ẹdụk odu ndimụm Jesus n̄wot. (Matthew 26:3, 4) Mmọ ẹma ẹbebiere ndiwot Jesus mbemiso ẹkam ẹtọn̄ọde-tọn̄ọ ikpe emi!

Ubi efen emi mbọn̄ oku ye mbon Sanhedrin ẹdọkde edi mmọ ndiyom mme owo emi ẹditiede ntiense nsu man mmọ ẹnyene se ẹdade ẹbiom Jesus ikpe. Mmọ ẹnyene ediwak ntiense, edi ikọ ntiense mmọ idụhe ke n̄kemuyo. Ke akpatre, ntiense iba ẹwọrọ ẹdi ẹdidọhọ ẹte: “Nnyịn ikokop enye ọdọhọde ete, ‘Nyowụri temple emi ẹkedade ubọk ẹbọp ndien ke usen ita nyọbọp efen emi owo mîdaha ubọk ibọp.’” (Mark 14:58) Edi idem ikọ ntiense owo iba emi idụhe ke n̄kemuyo.

Caiaphas obụp Jesus ete: “Nte afo ubọrọke ikọ ndomokiet? Nso ke mmọ emi ẹtịn̄ ẹdian fi ntem?” (Mark 14:60) Jesus ọdiọn̄ọ ke mme ntiense emi ẹsosu, ke ikọ mmọ n̄ko idụhe ke n̄kemuyo, edi enye osụk ododop. Ntre Caiaphas emi edide Akwa Oku osio n̄kari en̄wen edi man anam Jesus etịn̄ ikọ.

Caiaphas ọdiọn̄ọ ke esịt esiyat mme Jew ndikop owo ekededi ọdọhọde ke imọ idi Eyen Abasi. Ke ini Jesus ọkọdọhọde mme Jew ke Abasi edi Ete imọ, mmọ ẹma ẹyom ndiwot enye sia mmọ ẹkedọhọ ke enye ‘enịm idem ke n̄ka ye Abasi.’ (John 5:17, 18; 10:31-39) Caiaphas ama ọdiọn̄ọ aban̄a emi, ntre enye ọdọhọ Jesus ete: “Mmowụk fi ke enyịn̄ odu-uwem Abasi nte asian nnyịn m̀mê afo edi Christ Eyen Abasi!” (Matthew 26:63) Jesus ama ọdọdọhọ mme owo ke imọ idi Eyen Abasi. (John 3:18; 5:25; 11:4) Edieke enye mîfiakke itịn̄ idahaemi, editie nte ke enye akakan̄ ke imọ idịghe Eyen Abasi, ke idịghe imọ idi Christ. Ntre enye ọdọhọ ete: “Ndi enye; mbufo ẹyenyụn̄ ẹkụt Eyen owo nte etiede ke ubọk nnasia odudu onyụn̄ edide ke obubịt enyọn̄.”—Mark 14:62.

Ke Jesus ama eketịn̄ emi, Caiaphas enen̄ede esịn editịm, awak ọfọn̄idem esie onyụn̄ ofiori ete: “Enye etịn̄ ikọ isụn̄i adian Abasi! Nso ke nnyịn iyom aba ye ntiense? Sese! Mbufo ke emi ẹmekop ikọ isụn̄i emi. Nso idi ekikere mbufo?” Mbon Sanhedrin ẹtịn̄ ndien se mmọ ẹma ẹkebebiere ẹte: “Enye odot n̄kpa.”—Matthew 26:65, 66.

Ekem mmọ ẹtọn̄ọ ndisak Jesus nnyụn̄ nyịbi enye. Mbon eken ẹsiak enye ufia ẹnyụn̄ ẹtọ enye etap ke iso. Ekem mmọ ẹbọp enye enyịn, ẹsiak enye ufia ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ẹte: “Sian nnyịn ise. Anie eyịbi fi?” (Luke 22:64) Ata Eyen Abasi ke mmọ ẹsuene emi ke okoneyo emi mmọ ẹkpede ikpe ẹnọ enye. Edi utọ ikpe emi ikemke ye ibet!

Ke ẹma ẹkemụm Jesus ke in̄wan̄ Gethsemane, mme apostle ẹma ẹfehe ẹkpọn̄ Jesus ke ntak ndịk. Edi akaka ko apostle iba ifeheke aba; Peter “ọkọrọ ye mbet en̄wen” ẹkedi emi ndien etie nte mbet oro ekedi apostle John. (John 18:15; 19:35; 21:24) Etie nte mmọ ẹsan̄a ẹkesịm Jesus nte ẹsụk ẹdade enye ẹbịne Annas. Ke ini Annas ọnọde Jesus aka ebịne Caiaphas emi ekedide Akwa Oku, Peter ye John ẹsan̄a nsannsan ẹtiene mmọ. Ndịk idemmọ anam mmọ, mmọ ẹnyụn̄ ẹkop ndịk ẹban̄a se ẹyomde ndinam Eteufọk mmọ.

Akwa oku ọdiọn̄ọ John, emi anam ẹyak enye ebe odụk okụre ufọk Caiaphas. Peter osụk ada ke an̄wa ke enyịnusụn̄ tutu John ọwọrọ edi editịn̄ ikọ ye eyenan̄wan emi adade do ekpeme usụn̄. Ndien ẹyak Peter ebe odụk.

Sia tuep odude okoneyo oro, mbon emi ẹdude ke okụre oro ẹbara ikan̄ ukan̄ do ẹwebe. Peter etie ye mmọ ewebe ikan̄ “man okụt se iditịbede” ke ikpe Jesus emi. (Matthew 26:58) Ke ini enye etiede do, un̄wana ikan̄ anam ekpeme-usụn̄ oro akayakde Peter ebe odụk okụt enye ọfọn. Enye ndien obụp Peter ete: “Nte afo n̄ko udịghe kiet ke otu mbet owo emi?” (John 18:17) Idịghe enye ikpọn̄ ọdiọn̄ọ Peter, mbon eken n̄ko ẹtiene ẹdiọn̄ọ ẹnyụn̄ ẹtịn̄ ke Peter ekesisan̄a ye Jesus.—Matthew 26:69, 71-73; Mark 14:70.

N̄kpọ emi ayat Peter etieti. Enye iyomke ẹkụt imọ, enye akam ọwọrọ an̄wa akada ke ufọk inuaotop. Peter akan̄ ete ke imọ ikodụhe ye Jesus, ini kiet enye ọdọhọ ete: “Ndiọn̄ọke enye nnyụn̄ mfiọkke se afo etịn̄de.” (Mark 14:67, 68) Ekem enye ọtọn̄ọ “ndision̄o ikọ isụn̄i nnyụn̄ n̄n̄wọn̄ọ” n̄kpọ, emi ọwọrọde ke se imọ itịn̄de edi akpanikọ ye nte ke imenyịme n̄kpọ anam imọ edieke se imọ itịn̄de mîdịghe akpanikọ.—Matthew 26:74.

Kan̄a ke emi, ke ẹkpe ikpe Jesus ke ufọkenyọn̄, ndien itie emi ẹtiede ẹkpe ikpe emi iyomke usụn̄ ikpọn̄ ebiet emi okụre odude. Ekeme ndidi Peter ye mbon eken emi ẹdade ke isọn̄ ẹkụt nte mme ntiense ẹdide ẹdodụk ẹwọwọrọ. Ẹkeda mmọ ẹdi man ẹdidori Jesus ikọ.

Sia Peter etịn̄de ikọ nte owo Galilee, mme owo ẹdiọn̄ọ ke enye ososu. N̄kpọ en̄wen n̄ko edi nte ke owo kiet ke otu oro edi iman Malchus emi Peter ekesịbede utọn̄. Ntem enye ọdọhọ Peter ete: “Nte n̄kekwe fi ye enye ke in̄wan̄ mfri?” Ke ini Peter afiakde akan̄ ọyọhọ ikata, ekikọ ọkpọk kpa nte Jesus eketịn̄de.—John 13:38; 18:26, 27.

Ini oro, etie nte Jesus ada ke etehe oro asakde iso ese okụre. Ọbọn̄ ọwọn̄ọde enyịn ese Peter, ndien emi anam esịt enen̄ede amia Peter ufen. Enye eti se Jesus eketịn̄de hour ifan̄ ke edem ke ini mmọ ẹkedude ke ubet enyọn̄. Kere nte eketiede Peter ke idem ndidiọn̄ọ nte se enye anamde oro ọdiọkde eketre! Enye ọwọrọ an̄wa akatua etieti.—Luke 22:61, 62.

Utọ n̄kpọ emi anam didie etịbe? Peter emi ọkọdọhọde ke imọ imama Jesus ikan mme apostle eken, ke imọ idinyụn̄ ikpọn̄ke Jesus tutu amama akpasasan̄a didie akan̄ Eteufọk esie? Mme ekpeikpe emi ẹyụrọde akpanikọ, ẹnam etie nte ke Jesus edi ata idiọk abiatibet. Ini emi Peter akpakam ọsọn̄ọde ada ye owo emi mîduehe do edi emi, edi enye akan̄ Jesus, kpa Owo emi enyenede “ikọ nsinsi uwem.”—John 6:68.

Se ikọwọrọde Peter emi owụt ke n̄kpọ ekeme nditịbe emi anamde idem owo emi enyenede mbuọtidem ọduọ edieke enye mîben̄eke idem inọ idomo emi ekemede ndisịm enye ke mbuari. Ẹyak nnyịn kpukpru mme asan̄autom Abasi ikpep n̄kpọ ito se ikọwọrọde Peter!