Eyo ekpere ndisiere ke ini Peter akan̄de Jesus ọyọhọ utịm ikata. Mbon Sanhedrin ẹkụre n̄kari oro mmọ ẹkenamde nte ẹkpe ikpe Jesus ẹnyụn̄ ẹsuana. Usenubọk Friday edi emi, mmọ ẹfiak ẹboho man ẹnam etie nte ke ikpe oro ẹkekpede okoneyo do ama enen. Ẹfiak ẹmen Jesus ẹdi iso mmọ.

Mbon Sanhedrin ẹfiak ẹdọhọ Jesus ẹte: “Edieke afo edide Christ, sian nnyịn.” Jesus ọdọhọ mmọ ete: “N̄kpetetịn̄ nnọ mbufo, mbufo idinịmke ke akpanikọ. Akan oro, edieke mbụpde mbufo mbụme, mbufo idibọrọke.” Edi Jesus anam mmọ ẹdiọn̄ọ ke imọ ke ẹketịn̄ ẹban̄a ke Daniel 7:13. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Ọtọn̄ọde ke emi, Eyen owo editie ke okopodudu ubọk nnasia Abasi.”—Luke 22:67-69; Matthew 26:63.

Mmọ ẹyịre ẹbụp enye ẹte: “Nte afo, ke ntre, edi Eyen Abasi?” Jesus ọbọrọ mmọ ete: “Mbufo ke idem mbufo ẹmetịn̄ ẹte ami ndi enye.” Etie nte emi ekem se mmọ ẹdade nte isụn̄i ye ntak ndiwot enye. Mmọ ẹbụp ẹte: “Ntak emi nnyịn iyomde ntiense efen?” (Luke 22:70, 71; Mark 14:64) Ntre mmọ ẹbọp Jesus ẹmen ẹbịne andikara emi ekerede Pontius Pilate, emi okonyụn̄ edide eyen Rome.

Ekeme ndidi Judas Iscariot okụt ẹmende Jesus ẹsọk Pilate. Ke ini Judas okụtde ke ẹbiere n̄kpa ẹnọ Jesus, enye ofụhọ, enyịn onyụn̄ anan enye. Edi utu ke enye akabade esịt afiak etiene Abasi, enye emen mbak silver 30 oro aka ndiyak. Judas ọdọhọ mbọn̄ oku ete: “Mma nnam idiọkn̄kpọ ke ini n̄kadade edinen iyịp nnọ.” Mbọm esie inamke mmọ, mmọ ẹkam ẹdọhọ enye ẹte: “Nnyịn isan̄a nso do? Mbubehe fo edi oro!”—Matthew 27:4.

Judas otop mbak silver 30 oro ọdọn̄ ke esịt temple onyụn̄ aka ndinam idiọkn̄kpọ en̄wen ndian ke se enye ama akananam; enye aka ndiyịri idem n̄wot. Nte Judas odomode ndiyịri idem n̄wot, etie nte n̄kọk eto emi enye etebede urụk oro awaha. Enye oto do ediduọ, amia idem ke enyọn̄ ikpọ itiat onyụn̄ asuana.—Utom 1:17, 18.

Usenubọk ke ẹmen Jesus ẹka okụre Pontius Pilate. Edi mme Jew emi ẹmende enye ẹka do imaha ndidụk esịt okụre oro. Mmọ ẹkere ke ndidụk n̄kadian idem ye mme Gentile ayanam mmimọ idehe. Edieke mmọ ẹdehede, mmọ idikemeke ndidia udia oro ẹsidiade ke Nisan 15. Usen emi edi akpa usen Usọrọ Uyo eke Leaven Mîdụhe, emi onyụn̄ edide ubak Passover.

Pilate ọwọrọ edi an̄wa edibụp mmọ ete: “Nso edori ikọ ke mbufo ẹdori owo emi?” Mmọ ẹbọrọ enye ẹte: “Edieke owo emi mîkpedịghe anamidiọk, nnyịn ikpayakke enye isịn fi ke ubọk.” Ekeme ndidi Pilate ekere ke mmọ ẹyom ndisịn imọ ke mfịna ntre enye ọdọhọ mmọ ete: “Ẹda enye ke idem mbufo ẹka ẹkekpe ikpe esie nte ekemde ye ibet mbufo.” Se mme Jew ẹbọrọde Pilate owụt ke enen̄ede ọdọn̄ mmọ ndiwot Jesus. Mmọ ẹbọrọ enye ẹte: “Ibet inyịmeke nnyịn iwot owo ekededi.”—John 18:29-31.

Edieke mme Jew emi ẹwotde Jesus ke ini Passover, mme owo ẹyesịn ntịme etieti. Edi edieke mmọ ẹnamde mbon Rome ẹwot Jesus ke ndidọhọ ke enye ọsọn̄ ibuot ye ukara, emi idiyakke mbio obio ẹnyene se ẹnamde mmọ sia mbon Rome ẹma ẹnyene unen ndiwot owo ekededi emi ẹdọhọde ke ọsọn̄ ibuot ye ukara.

Mme adaiso ido ukpono emi idọhọke Pilate ke mmimọ imobiom Jesus ikpe ite ke enye osụn̄i Abasi. Mmọ ẹdori Jesus ikọ en̄wen idahaemi ẹte: “Nnyịn imokụt owo emi nte [1] abiatde idụt nnyịn [2] onyụn̄ akpande ete ẹkûkpe tax ẹnọ Caesar [3] onyụn̄ ọdọhọde ete ke imọ idi Christ edidem.”—Luke 23:2.

Sia edide mbon Rome ẹkemek Pilate nte andikara, enye ndikop ke Jesus ọdọhọ ke imọ idi edidem afịna enye. Ntre Pilate afiak odụk esịt ufọk ubọn̄ esie onyụn̄ okot Jesus obụp enye ete: “Nte afo edi edidem mme Jew?” Se enye obụpde Jesus ọwọrọ m̀mê Jesus ọdọhọ ke imọ idi edidem utu ke Caesar. Man Jesus ọdiọn̄ọ m̀mê nso ye nso ke Pilate okop aban̄a imọ, enye obụp Pilate ete: “Nte afo ọdiọn̄ọ emi ke idemfo obụp, m̀mê nte mbon en̄wen ẹtịn̄ emi ẹnọ fi ẹban̄a mi?”—John 18:33, 34.

Se Pilate ọbọrọde Jesus owụt ke enye ikopke n̄kpọ ndomokiet iban̄a Jesus, edi ke imoyom ndidiọn̄ọ n̄kpọ mban̄a enye. Enye ọdọhọ Jesus ete: “Nte ami ndi eyen Jew? Ikọt mbufo ye mbọn̄ oku ẹkeyak fi ẹsịn mi ke ubọk. Nso ke afo akanam?”—John 18:35.

Jesus osụk ọbọrọ se Pilate obụpde enye m̀mê enye edi edidem. Edi enye ọbọrọ ke usụn̄ emi enen̄erede akpa Pilate idem.

Jesus anam Pilate ọdiọn̄ọ ke imọ idi Edidem, edi ke ukara imọ isan̄ake n̄kpọ ye ukara Rome. Enye ọdọhọ ete: “Obio ubọn̄ mi idịghe ubak ererimbot emi. Edieke obio ubọn̄ mi ekpedide ubak ererimbot emi, mme asan̄autom mi ẹkpen̄wana mbak ẹdiyak mi ẹsịn mme Jew ke ubọk. Edi, obio ubọn̄ mi itoho ebiet emi.” (John 18:36) Jesus edi Edidem, edi enye ikarake ke ererimbot.

Pilate itreke do. Enye obụp Jesus ete: “Nte afo edi edidem nan̄a?” Se Jesus ọbọrọde Pilate owụt ke Pilate enen ndikere ke imọ idi Edidem. Enye ọdọhọ ete: “Afo ke idemfo ọdọhọ ete ndi edidem. Koro n̄kamana kaban̄a emi, n̄konyụn̄ ndi ke ererimbot kaban̄a emi, man ntie ntiense nnọ akpanikọ. Kpukpru owo eke ẹdade ẹnọ akpanikọ ẹkop uyo mi.”—John 18:37.

Mbemiso emi, Jesus ama ọdọhọ Thomas ete: “Ami ndi usụn̄ ye akpanikọ ye uwem.” Idahaemi Pilate ke idemesie okop ke Abasi ọkọdọn̄ Jesus edi isọn̄ editie ntiense ọnọ “akpanikọ,” akpan akpan akpanikọ emi aban̄ade Obio Ubọn̄ esie. Jesus ebiere ndinam mme owo ẹdiọn̄ọ akpanikọ emi ọkpọkọm ẹyom ndiwowot enye. Pilate obụp enye ete: “Nso idi akpanikọ?” Edi enye ibetke Jesus ọbọrọ mbụme emi sia enye ekere ke se imọ ikopde ekem.—John 14:6; 18:38.

Pilate afiak ọwọrọ ebịne otuowo emi ẹdade ke an̄wa ufọk ubọn̄ esie. Etie nte Jesus ada enye ke n̄kan̄ ke ini enye ọdọhọde mbọn̄ oku ye mbon emi ẹdade do ye mmọ ẹte: “N̄kwe nte owo emi abiatde ibet.” Ikọ emi ayat otuowo, ntre mmọ ẹdọhọ ẹte: “Enye esịn ntịme ke otu mbio obio ke ndikpep mmọ n̄kpọ ke ofụri Judea, ọtọn̄ọde ke Galilee tutu esịm mi.”—Luke 23:4, 5.

Anaedi mme Jew emi ndisụk nyom se ẹdoride Jesus enen̄ede akpa Pilate idem. Nte mbọn̄ oku ye mbiowo mme Jew ẹkade iso ẹfiori n̄kpo, Pilate ọdọhọ Jesus ete: “Nte afo ukopke adan̄a ediwak n̄kpọ eke mmọ ẹtịn̄de ẹdian fi?” (Matthew 27:13) Jesus ibọrọke enye. Akpa Pilate idem nte enye osụk odopde-dop kpa ye ofụri se ẹdoride enye emi.

Mme Jew ẹdọhọ ke Jesus ‘ọkọtọn̄ọ n̄kpọ esiemmọ emi ke Galilee.’ Pilate obụp mbụme aban̄a oro ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ke Jesus oto Galilee. Enye okụt ndien usụn̄ nte enye akpasanade ikpe Jesus ayak ọnọ owo en̄wen. Herod Antipas (eyen Akwa Herod) akara Galilee, edi enye edi Jerusalem ke ini Passover emi. Ntre Pilate ọnọ Jesus ẹsọk enye. Enye Herod Antipas emi akanam ẹbịghi John Andinịm Owo Baptism ibuot. Ke ini enye okokopde mme utịben̄kpọ emi Jesus anamde, idem ama enyek enye m̀mê John emi ikowotde eset edi oro.—Luke 9:7-9.

Esịt enem Herod ke enye ọmọn̄ okụt Jesus. Idịghe nte ke enye oyom ndin̄wan̄wam Jesus, inyụn̄ idọn̄ke enye ndidiọn̄ọ m̀mê kpukpru se mme owo ẹdoride Jesus ẹdi akpanikọ. Enye onyụn̄ oyom ndikokụt Jesus, ndien enye “odori enyịn ete iyokụt enye anamde ndusụk idiọn̄ọ.” (Luke 23:8) Edi Jesus inamke se Herod okodoride enyịn. Ke ini Herod obụpde enye mbụme, Jesus isioroke uyo. N̄kpọ emi abiak Herod, enye onyụn̄ ada ye mbonekọn̄ esie “esuene” Jesus. (Luke 23:11) Mmọ ẹsịne enye nsemnsem ọfọn̄idem ẹnyụn̄ ẹsak enye. Ekem Herod afiak ọnọ enye ẹsọk Pilate. Herod ye Pilate ẹkedi asua, edi idahaemi mmọ mbiba ẹdidi ata ufan.

Ke ini Jesus esịmde ufọk ubọn̄ Pilate, Pilate okot mbọn̄ oku, mme andikara mme Jew, ye mme Jew onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: “Mma ndụn̄ọde enye ke iso mbufo edi n̄kwe ntak edori ikọ eke mbufo ẹdoride enye. Ke akpanikọ, Herod ikonyụn̄ ikwe, koro enye ama ọnọ enye ẹfiak ẹda ẹsọk nnyịn; ndien, sese! enye inamke baba n̄kpọ kiet eke odotde n̄kpa. Ntre nyamia enye nnyụn̄ nsana enye nyak.”—Luke 23:14-16.

Ọdọn̄ Pilate ndisana Jesus nyak sia enye okụt ke mme oku emi ẹmende Jesus ẹdi iso imọ ẹsasua enye. Nte enye osụk oyomde usụn̄ ndisana enye nyak, enye okop n̄kpọ en̄wen emi owụtde ke se enye ekerede ndinam oro enen. Ke ini enye osụk etiede ke itie ikpe, n̄wan esie ọdọn̄ ẹkedọhọ enye ẹte: “Kûnyene n̄kpọ ndomokiet ndinam ye edinen owo emi, koro mmokụt ukụt etieti mfịn ke ndap ke ntak esie.” Etie nte Abasi akanam enye adaba ndap emi.—Matthew 27:19.

Pilate edinam nso man enye ekeme ndisana Jesus nyak, sia enye mînyeneke se eduede?

Pilate ọdọhọ mbon oro ẹyomde ẹwot Jesus do ete: “N̄kwe ntak edori ikọ eke mbufo ẹdoride enye. Ke akpanikọ, Herod ikonyụn̄ ikwe.” (Luke 23:14, 15) Pilate ada ekikere en̄wen edi sia enye osụk oyomde usụn̄ nte akpasanade Jesus ayak. Enye ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹmenyene ido ete ami nsana owo kiet nyak nnọ mbufo ke passover. Nte mbufo ẹmeyom mi nsana edidem mme Jew nyak nnọ mbufo?”—John 18:39.

Pilate ọdiọn̄ọ ke odu owo n̄kpọkọbi kiet emi ekerede Barabbas, enye edi owo n̄wo, owo ntịme, ye owotowo. Ntem Pilate obụp mmọ ete: “Anie ke mbufo ẹyom ẹte nsana nyak nnọ mbufo, ndi Barabbas m̀mê Jesus emi ẹkotde Christ?” Mbọn̄ oku ẹnam otuowo ẹdọhọ Pilate asana Barabbas ayak, okûyak Jesus. Ndien Pilate afiak obụp ete: “Anie ke otu mbiba emi ke mbufo ẹyom ẹte nsana nyak nnọ mbufo?” Mmọ ẹbọrọ ẹte: “Barabbas”!—Matthew 27:17, 21.

Idem akpa Pilate, ndien enye obụp ete: “Nso, ndien, ke ndinam ye Jesus emi ẹkotde Christ?” Kpukpru mmọ ẹfiori ẹte: “Kọn̄ enye ke eto!” (Matthew 27:22) Bụt inamke mmọ ndidọhọ ẹwot owo emi mînyeneke se eduede. Pilate obụp mmọ ete: “Ntak-a, nso idiọkn̄kpọ ke owo emi akanam? N̄kwe baba n̄kpọ kiet eke anamde enye odot n̄kpa; ntre nyamia enye nnyụn̄ nsana enye nyak.”—Luke 23:22.

Kpa ye oro Pilate osụk oyomde nte akpasanade Jesus ayak, mbon oro ẹyat esịt ẹnyụn̄ ẹfiori ẹte: “Kọn̄ enye ke eto!” (Matthew 27:23) Mme adaiso ido ukpono ẹtịmede mme owo tutu mmọ ẹdiyom iyịp! Ikam idịghe iyịp idiọkowo ke mmọ ẹyom, idịghe eke owotowo. Mmọ ẹyom iyịp owo emi mînyeneke se eduede, emi mme owo ẹkenemde-nem esịt ndikụt enye awatde odụk Jerusalem nte Edidem. Edieke edide mme mbet Jesus ẹdu ke ini kpukpru emi etịbede, mmọ ẹdedịbe inyụn̄ isioroke uyo.

Pilate okụt ke inyeneke se imọ ikemede ndinam aba. Mme owo ke ẹsosio n̄kpo, ndien enye emen mmọn̄ ada ke iso kpukpru mmọ eyet ubọk onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete: “Ami mmasana ke iyịp owo emi. Mbubehe mbufo edi oro.” Ete emi nditịn̄ ntem ikpanke mme owo emi ndisụk nyom ẹwot Jesus. Utu ke oro mmọ ẹbọrọ ẹte: “Yak iyịp esie ọkọbọ nnyịn onyụn̄ ọkọbọ nditọ nnyịn.”—Matthew 27:24, 25.

Ọdọn̄ andikara emi ndinam se mme owo ẹmade akan ndinam se enye ọdiọn̄ọde ke enen. Sia mmọ ẹnyụn̄ ẹyomde Barabbas, enye asana Barabbas ayak ọnọ mmọ. Ekem enye anam ẹsion̄o Jesus ọfọn̄ ẹnyụn̄ ẹmia enye.

Ke mbonekọn̄ ẹma ẹkemia ẹnyụn̄ ẹtụhọde Jesus, mmọ ẹda enye ẹfiak ẹdụk ufọk ubọn̄. Mbonekọn̄ eken ẹtiene ẹdi ẹdida ẹsụn̄i enye. Mmọ ẹnam anyanya n̄kukịm ẹfọri enye ke ibuot, ẹnọ enye nnyanyan̄a akama ke ubọk nnasia, ẹnyụn̄ ẹsịne enye ididuot ọfọn̄ emi ndidem ẹsisịnede. Mmọ ẹsak enye nsahi, ẹte: “Imọkọm-o, Edidem mme Jew!” (Matthew 27:28, 29) Ndien mmọ ẹtọ enye etap ẹnyụn̄ ẹsiak enye ufia ediwak ini. Mmọ ẹbọ Jesus nnyanyan̄a oro ẹmia enye ke ibuot ẹnyụn̄ ẹfịk nsọsọp iso “anyanya” n̄kukịm oro mmọ ẹkedade ẹtọ enye ndọk do ẹdọn̄ enye ke ikpaibuot.

Nte Jesus osụk odopde-dop ọyọ kpukpru emi akpa Pilate idem tutu enye afiak oyom n̄kpọ en̄wen anam man iditiene inyene ubiomikpe iyịp Jesus. Enye ọdọhọ ete: “Sese! Nda enye n̄wọrọ nsọk mbufo ke an̄wa man mbufo ẹfiọk ẹte ami n̄kwe enye ndudue ke idem.” Ekeme ndidi Pilate ekere ke ima ida Jesus iwọrọ idi an̄wa, ye anyanya n̄kukịm oro ke ibuot esie ye iyịp oro ọyọhọde enye idem do, ke mbọm esie ayanam mme Jew oro. Edi ke ini Pilate emende Jesus ediwụk ke iso mbon emi ẹnanade mbọm do, enye ọdọhọ mmọ ete: “Sese! Owo oro mi!”—John 19:4, 5.

Kpa ye oro ẹmịghade Jesus idiọk idiọk ẹnyụn̄ ẹnọde enye unan ẹyọhọ idem, enye isioroke uyo edi omụm idem akama ndien emi enen̄ede akpa Pilate idem. Se enye eketịn̄de owụt nte enye okponode Jesus ye nte mbọm Jesus onyụn̄ anamde enye.

Kpa ye emi ẹma ẹkesuene Jesus idiọk idiọk, mbọn̄ oku ye mme Jew eken isụk inyịmeke Pilate asana Jesus ayak. Mmọ iyomke owo ndomokiet anam ẹtre ndiwot Jesus. Mmọ ẹka iso ẹfiori ẹte: “Kọn̄ enye ke eto! Kọn̄ enye ke eto!” Pilate ọdọhọ mmọ ete: “Ẹda enye ke idem mbufo ẹkekọn̄, koro n̄kwe enye ndudue ke idem.”—John 19:6.

Mme Jew ikemeke ndinam Pilate okụt nte Jesus ọsọn̄de ibuot ye ukara, ndi mmọ ẹyekeme ndida n̄kpọ ido ukpono mmọ ndori enye ikọ? Mmọ ẹfiak ẹdori Jesus se mmọ ẹkedoride enye ke ini ẹkemende enye ẹka ikpe ke iso Sanhedrin. Mmọ ẹte: “Nnyịn imenyene ibet, ndien nte ekemde ye ibet oro enye enyene ndikpa, koro enye enịmde idem ke eyen Abasi.” (John 19:7) Akpa Pilate okopde utọ edori ikọ emi edi emi.

Enye afiak odụk ufọk ubọn̄ esie onyụn̄ afiak oyom usụn̄ ndisana Jesus nyak koro enye ọbọ ufen etieti, n̄wan Pilate ama onyụn̄ adaba ndap aban̄a enye. (Matthew 27:19) Ndi Pilate eyenịm se mme Jew ẹdọhọde ke owo n̄kpọkọbi emi edi “eyen Abasi”? Pilate ọdiọn̄ọ ke Jesus oto Galilee. (Luke 23:5-7) Edi enye osụk obụp Jesus ete: “Afo oto m̀mọ̀n̄?” (John 19:9) Okûdi Pilate ke ekere m̀mê Jesus ama ododu uwem, m̀mê enye akam edi eyen Abasi nte ẹtịn̄de oro?

Jesus ama ọdọdọhọ Pilate ke imọ idi edidem, edi ke Obio Ubọn̄ imọ isan̄ake n̄kpọ ye ukara ererimbot emi. Sia Jesus mîkwe ufọn ndifiak ntịn̄ mban̄a n̄kpọ emi, enye ibọrọke se Pilate obụpde. Ayat Pilate nte Jesus mîmaha ndibọrọ enye, ntre enye ọdọhọ Jesus ete: “Nte ubọrọke mi ikọ? Nte afo ufiọkke ke mmenyene odudu ndisana fi nyak mmonyụn̄ nnyene odudu ndikọn̄ fi ke eto?”—John 19:10.

Do ndien ke Jesus ọdọhọ enye ete: “Afo ukpenyeneke odudu ndomokiet ndinam mi n̄kpọ ke owo mîkpetiehe ke enyọn̄ inọ fi odudu. Ntak edi oro idiọkn̄kpọ owo emi akayakde mi esịn fi ke ubọk okponde akan.” (John 19:11) Etie nte idịghe owo kiet ke Jesus etịn̄ aban̄a. Ikọ esie ọwọrọ ke idiọkn̄kpọ Judas Iscariot, Caiaphas, ye mbon emi ẹketienede Caiaphas ẹbiom imọ ikpe okpon akan eke Pilate.

Pilate afiak odomo ndisana Jesus nyak sia idem akpade enye ndikụt nte Jesus omụmde idem akama, enye onyụn̄ ekere ke ekeme ndidi Jesus edi Eyen Abasi. Edi mme Jew ẹtịn̄ n̄kpọ emi mmọ ẹdiọn̄ọde ke eyesịn Pilate ndịk ke idem. Mmọ ẹdọhọ enye ẹte: “Edieke asanade owo emi ayak, afo udịghe ufan Caesar. Owo ekededi eke enịmde idem ke edidem etịn̄ n̄kpọ adian Caesar.”—John 19:12.

Andikara emi afiak emen Jesus ọwọrọ edi an̄wa, osụhọde etetie ke itie ikpe, onyụn̄ ọdọhọ otuowo ete: “Sese! Edidem mbufo do!” Edi mmọ ẹka iso ẹfiori ẹte: “Men enye fep! Men enye fep! Kọn̄ enye ke eto!” Pilate obụp mmọ ete: “Nte n̄wot edidem mbufo?” Kpa ye emi edide ebịghi mme Jew ẹketọn̄ọ ndisua ukara Rome, mbọn̄ oku ẹsọn̄ esịt ẹdọhọ ẹte: “Nnyịn inyeneke edidem en̄wen ibọhọke Caesar.”—John 19:14, 15.

Sia mme Jew ẹsụk ẹyịrede ẹyom ẹwot Jesus, ndịk anam Pilate, enye onyụn̄ ayak Jesus ọnọ ẹkewot. Mbonekọn̄ ẹsion̄o Jesus ididuot ọfọn̄ oro ẹnyụn̄ ẹmen ewụra esie ẹsịne enye. Ke ini ẹmende Jesus ẹdaha, mmọ ẹnọ enye eto ndutụhọ esie obiom.

Idahaemi ekpere ufọt uwemeyo Friday, Nisan 14. Tọn̄ọ usenubọk Thursday, Jesus idehe idap; edi ama ọwọrọ ke ufen kiet, enye ebe odụk en̄wen. Nte enye osụk obiomde ndodobi eto oro aka, ibifịk okụre enye ntre mbonekọn̄ ẹnyịk owo kiet emi asan̄ade ebe ẹte emen eto ndutụhọ oro aka ebiet emi ẹdiwotde Jesus. Owo oro ekere Simon, onyụn̄ oto Cyrene ke Africa. Ediwak owo ke ẹsan̄a ẹtiene, ndusụk ke ẹyịbi idem ẹnyụn̄ ẹtua ẹban̄a se itịbede oro.

Jesus ọdọhọ iban emi ẹtuade ete: “Nditọiban Jerusalem, ẹkûtua mi. Ẹkam ẹtua idem mbufo ye nditọ mbufo; koro, sese! mme usen ke ẹdi emi mme owo ẹdidọhọde ẹte, ‘Mme ada, ye idịbi emi akanam mîmanke eyen ye mme eba eke akanam nditọ mîwapke ẹkop inemesịt!’ Ekem mmọ ẹyetọn̄ọ ndidọhọ ikpọ obot ẹte, ‘Ẹduọn̄ọ ẹfụk nnyịn!’ ẹnyụn̄ ẹdọhọ n̄kpri obot ẹte, ‘Ẹfụk nnyịn!’ Koro edieke mmọ ẹnamde mme n̄kpọ emi ke ini eto esehede, nso iditịbe ke ini eto akpade?”—Luke 23:28-31.

Jesus etịn̄ aban̄a idụt Israel. Idụt emi etie nte n̄kpakpa eto emi mmọn̄ mîsatke ima ke idem. Enye etịn̄ ntem sia enye ye ndusụk mme Jew emi ẹbuọtde idem ye enye ẹsụk ẹdodu. Ke ini mmọ mîdidụhe aba, Abasi ididaha idụt oro nte ikọt esie aba, ndien enye editie nte obukpo eto. Ediwak owo ẹyetuan̄a ke ini Abasi edidade mbonekọn̄ Rome isobo idụt oro!

Ẹmen Jesus ẹsịm itie emi ẹyomde ndiwot enye ye mbon n̄wo iba. Itie emi iyomke usụn̄ ikpọn̄ Jerusalem. Itie oro ekere Golgotha, m̀mê Ebiet N̄kpọkpọrọ, ndien ẹkeme ndida nsannsan n̄kụt se ikade iso do.—Mark 15:40.

Ẹsion̄o Jesus ye mbon n̄wo iba oro ọfọn̄idem, ekem ẹnọ mmọ wine emi ẹbuakde myrrh ye etidot ẹn̄wọn̄. Etie nte iban Jerusalem ẹsinam wine emi, ndien mbonekọn̄ Rome ẹsiyak mbon emi mmọ ẹyomde ndiwot ẹn̄wọn̄ man mmọ idinen̄ede ikop ubiak mbemiso mmọ ẹkpa. Ke ini Jesus atabide wine emi ese, enye esịn ndin̄wọn̄. Ntak-a? Sia edide akakan idomo mbuọtidem esie edi emi, enye oyom ndidiọn̄ọ se ikade iso, onyụn̄ oyom ndinam akpanikọ tutu enye akpa.

Ẹmen Jesus ẹdori ke eto, ẹnyụn̄ ẹkọn̄ enye ẹdian do. (Mark 15:25) Okpukwak emi mbonekọn̄ ẹdade ẹkọn̄ enye ubọk ye ukot asiak enye obụkidem ye esịp, onyụn̄ abiak enye etieti. N̄kpọ emi etetịm abiak Jesus ke ini ẹmenerede eto oro ẹwụk sia nte enye odobide anam itie oro ẹkọn̄de enye awaha. Kpa ye oro, Jesus isụn̄ike mbonekọn̄ oro. Enye akam ọbọn̄ akam aban̄a mmọ ete: “Ete, fen nọ mmọ, koro mmọ mîfiọkke se mmọ ẹnamde.”—Luke 23:34.

Mbon Rome ẹsiwet idiọkn̄kpọ emi abiatibet akanamde ẹdian ke eto emi ẹkọn̄de enye. Ke eke Jesus, Pilate ewet ete: “Jesus eyen Nazareth Edidem mme Jew.” Ẹwet n̄kpọ emi ke usem Hebrew, Latin, ye Greek man ata ediwak owo ẹkot. Se Pilate anamde emi owụt nte enye asuade mme Jew emi ẹkeyịrede ẹdọhọ ẹte ẹwot Jesus. N̄kpọ emi akpa mbọn̄ oku idem, anam mmọ ẹdọhọ enye ẹte: “Kûwet ete, ‘Edidem mme Jew,’ edi nte ke enye ọkọdọhọ, ‘Ami ndi Edidem Mme Jew.’” Edi Pilate iyomke mmọ ẹfiak ẹda imọ ẹnam se ẹmade, ntre enye ọbọrọ mmọ ete: “Se mma n̄kewet mmewewet.”—John 19:19-22.

Se Pilate anamde emi anam esịt ayat mme oku emi etieti, mmọ ẹnyụn̄ ẹfiak ẹdori Jesus ukem ikọ emi mmọ ẹkedoride enye ke esop Sanhedrin. Emi anam mbon emi ẹsan̄ade ẹbe ẹsụn̄i enye, ẹfụn̄ ibuot ẹnyụn̄ ẹdọhọ ẹte: “Ha! Afo emi okpowụride temple, onyụn̄ ọbọpde enye ke usen ita, nyan̄a idemfo ke ndisụhọde ke eto ndutụhọ.” Mbọn̄ oku ye mme scribe n̄ko ẹtịn̄ ke otu idemmọ ẹte: “Yak Christ Edidem Israel osụhọde ke eto ndutụhọ idahaemi, man nnyịn ikụt inyụn̄ inịm ke akpanikọ.” (Mark 15:29-32) Idem mbon n̄wo oro ẹkekọn̄de ye enye ke eto ẹtiene ẹsụn̄i enye, kpa ye emi enye mînyeneke se eduede.

Mbonekọn̄ Rome inan̄ oro ẹkedude do ẹtiene ẹsak Jesus. Etie nte mmọ ẹkesụk ẹn̄wọn̄ n̄kpakpai wine, ekem mmọ ẹnyan Jesus wine oro ke iso kpa ye emi mmọ ẹdiọn̄ọde ke enye idikemeke ndibọ n̄n̄wọn̄. Mmọ ẹsak ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ẹte: “Edieke afo edide edidem mme Jew, nyan̄a idemfo.” Mmọ ẹnam emi ke ntak n̄kpọ oro ẹwetde ẹdian ke eto oro ẹkọn̄de Jesus. (Luke 23:36, 37) Enyene ndịk etieti! Owo emi edide usụn̄, ye akpanikọ, ye uwem ke ẹsak ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ enyịn emi. Edi enye osụk ọyọ kpukpru emi, isụn̄ike mme Jew emi ẹdade ẹse, itọkke mbonekọn̄ Rome emi ẹsakde enye m̀mê mme abiatibet iba emi ẹtienede enye ẹkọn̄ọ ke eto.

Mbonekọn̄ inan̄ oro ẹmen ewụra Jesus ẹbahade ke itie inan̄. Mmọ ẹsịn afia man ẹdiọn̄ọ se owo kiet kiet edidade. Edi ọfọn̄ idakidem Jesus edi ata ọsọn̄urua ọfọn̄, ‘inyeneke ituak, ẹkedọdọk enye ofụri ofụri ọtọn̄ọde ke enyọn̄.’ Ntre mbonekọn̄ ẹdọhọ kiet eken ẹte: “Ẹyak nnyịn ikûsasiak enye emi, edi ẹyak isịn afia ida ibiere m̀mê anie edinyene.” Se mmọ ẹnamde emi osu se ẹketịn̄de ke Ikọ Abasi ẹte: “Mmọ ẹdeme ewụra mi ẹda ke otu idemmọ, ẹnyụn̄ ẹsịn afia ẹban̄a ọfọn̄idem mi.”—John 19:23, 24; Psalm 22:18.

Nte ini akade, abiatibet kiet ọdiọn̄ọ ke Jesus edi edidem. Enye asua ọnọ abiatibet enye eken ke se enye etịn̄de onyụn̄ obụp enye ete: “Nte afo usụk ufeheke Abasi, ke emi afo odude kpa ke ubiomikpe oro? Ke akpanikọ, nnyịn ibọ ufen nte enende, koro nnyịn ibọ ọyọhọ utịp eke odotde ye se nnyịn ikanamde; edi owo emi ikanamke baba ndudue kiet.” Ndien enye ekpe Jesus ubọk ete: “Ti mi ke ini afo odụkde obio ubọn̄ fo.”—Luke 23:40-42.

Jesus ọdọhọ enye ete: “Ke akpanikọ ke ndọhọ fi mfịn emi, Afo oyodu ye ami ke Paradise.” Jesus idọhọke ke enye edidu ye imọ ke Obio Ubọn̄. (Luke 23:43) Se Jesus ọn̄wọn̄ọde mi idịghe ukem ye se enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ mme apostle esie ete ke mmọ ẹyetiene imọ ẹtie ke ebekpo ẹkara ke Obio Ubọn̄. (Matthew 19:28; Luke 22:29, 30) Ekeme ndidi abiatibet emi edide eyen Jew mi ama ọdiọn̄ọ ke Jehovah ama anam Paradise ke isọn̄ ọnọ Adam ye Eve ye nditọ mmọ ndidụn̄. Idahaemi mbemiso owo n̄wo emi akpade, enye odori enyịn ndidụn̄ ke utọ itie oro.

Esịm “ọyọhọ hour itiokiet,” oro edi, ufọt uwemeyo. Ọkpọsọn̄ ekịm “ofụk ofụri isọn̄ tutu esịm ọyọhọ hour usụkkiet,” emi edide n̄kanika ita uwemeyo. (Mark 15:33) Ndi ntak emi ọfiọn̄ ofụkde utịn anam utọ enyene-ndịk ekịm oro odu? Ihih! Ọfiọn̄ esifụk utịn ke ini obufa ọfiọn̄, idịghe ke ini Passover emi ọfiọn̄ ọyọhọde idịbi. Ekịm oro odude ke usen n̄kpa Jesus ebịghi akan ekịm emi esidude ke ini ọfiọn̄ ofụkde utịn. Abasi anam ekịm emi ofụk isọn̄!

Kere nte mbon emi ẹkesakde Jesus ẹnamde n̄kpọ ke ini mmọ ẹkụtde ekịm emi. Ke ini ekịm oro osụk ofụkde isọn̄, iban inan̄ ẹsan̄a ẹkpere eto ndutụhọ oro ẹkọn̄de Jesus. Mmọ ẹdi Mary eka Jesus, Salome, Mary Magdalene, ye Mary eka apostle emi ẹkotde James Ekpri.

Apostle John ada ye eka Jesus emi ofụhọde etieti “ẹkpere eto ndutụhọ esie.” Mary ke ada ese eyen emi enye akamande onyụn̄ ọbọk nte ọkọn̄ọde ke eto okop ubiak. N̄kpọ emi etie enye nte ẹda “anyan akan̄kan̄” ẹkịm enye. (John 19:25; Luke 2:35) Kpa ye oro Jesus enen̄erede okop ubiak, enye osụk ekere aban̄a eka esie. Enye an̄wana emenede ibuot ese John onyụn̄ ọdọhọ eka esie ete: “N̄wan owo, sese! Eyen fo do!” Ekem enye emenede ibuot ese eka esie onyụn̄ ọdọhọ John ete: “Sese! Eka fo!”—John 19:26, 27.

Idahaemi Jesus ayak eka esie emi etiede nte edi ebeakpa ọnọ apostle emi enye enen̄erede ama. Jesus ọdiọn̄ọ ke nditọeka imọ eken itọn̄ọke kan̄a ndibuọt idem ye imọ. Ntem enye ayak eka esie esịn ke ubọk owo emi edisede iban̄a enye onyụn̄ an̄wam enye aka iso anam n̄kpọ Abasi. Ata eti uwụtn̄kpọ ke Jesus enịm emi!

Ke ini emi ekịm oro atarade, Jesus ọdọhọ ete: “Itọn̄ asat mi.” Se enye etịn̄de emi anam se ẹkewetde ẹnịm osu. (John 19:28; Psalm 22:15) Jesus ọdiọn̄ọ ke Ete imọ ayak ẹdomo imọ ẹkesịm akpatre. Enye ndien ofiori ke ọkpọsọn̄ uyo ete: “Eli, Eli, lama sabachthani?” emi ọwọrọde: “Abasi mi, Abasi mi, ntak emi afo ọkpọn̄de mi?” Se enye etịn̄de in̄wan̄ake ndusụk mbon oro ẹdade ẹkpere ndien mmọ ẹdọhọ ẹte: “Sese! Enye ke okot Elijah.” Owo mmọ kiet efehe ekedebi ndọbọ ke n̄kpakpai wine, owụk ke nnyanyan̄a anyan ọnọ Jesus ete ọn̄wọn̄. Edi mbon eken ẹdọhọ ẹte: “Yak etie ntre ye enye! Yak ise m̀mê Elijah eyedi edikọn̄ọde enye.”—Mark 15:34-36.

Ekem Jesus ofiori ete: “Okụre!” (John 19:30) Enye okụre kpukpru se Ete esie ọkọdọn̄de enye edi isọn̄ edinam. Ke akpatre, enye ọdọhọ ete: “Ete, mmayak spirit mi nsịn fi ke ubọk.” (Luke 23:46) Emi ọwọrọ ke Jesus ayak uwem esie ọnọ Jehovah onyụn̄ enịm ke Abasi ayanam imọ iset. Sia Christ enen̄erede enịm ke Jehovah ayanam imọ iset, enye osụk ibuot onyụn̄ ọduọk akpatre ibifịk.

Ke ini Jesus akpade, akwa unyekisọn̄ etịbe, ikpọ itiat ẹsiaha. Unyekisọn̄ emi ọsọn̄ odudu tutu mme udi emi ẹdude ke edem obio Jerusalem ẹkûbọde, mme okpo owo ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọ ke esịt. Mbon emi ẹsan̄ade ẹbe ẹnyụn̄ ẹkụtde mme okpo owo oro ẹbonode do ẹdụk “ẹdụk edisana obio” ẹketịn̄ se mmọ ẹkụtde emi.—Matthew 27:51-53.

Ke ini Jesus akpade, anyan ndodobi ọfọn̄ ikpehe oro abaharede Edisana ye Ata Edisana ke temple Abasi oto enyọn̄ asiaha iba esịm isọn̄. N̄kpọ emi akpa owo idem tutu, edi enye owụt nte Abasi ayatde esịt ye mbon oro ẹwotde Eyen esie. Emi onyụn̄ owụt ke idahaemi, mme owo ẹkeme ndibe ndụk Ata Edisana, emi edide heaven.—Mme Hebrew 9:2, 3; 10:19, 20.

Emi anam ndịk etetịm anam mme owo. Akwa owoekọn̄ oro adade mbon oro ẹwotde Jesus usụn̄ ọdọhọ ete: “Ke akpanikọ owo emi ekedi Eyen Abasi.” (Mark 15:39) Ekeme ndidi enye ama odu ke ini ẹkekpede ikpe Jesus ke iso Pilate ẹnyụn̄ ẹnemede m̀mê Jesus edi Eyen Abasi. Idahaemi enye enen̄ede enịm ke Jesus edi edinen owo, ye nte ke enye edi Eyen Abasi.

Esen esen n̄kpọ emi ẹtịbede mi akpa mme owo idem, ndien mmọ ẹdaha ẹnyọn̄ ufọk mmọ ẹnyụn̄ “ẹmia ikpanesịt mmọ” ke ntak ọkpọsọn̄ mfụhọ ye bụt. (Luke 23:48) Ediwak iban emi ẹkesisan̄ade ye Jesus ndusụk ini ẹsịne ke otu mbon emi ẹdade nsannsan ẹse se itịbede emi. Mme n̄kpọ emi ẹtịbede mi ẹtụk mmọ n̄ko.

Uwemeyo Friday Nisan 14 osụk edi emi, ndien eyo ke aka. Utịn ama ososop, Nisan 15 emi edide Sabbath ọmọn̄ ọtọn̄ọ. Jesus akpakpa, edi mbon n̄wo iba emi ẹkọn̄ọde ye enye ke eto ikpaha kan̄a. Ibet inyịmeke okpo owo “ọkọn̄ọ ke eto ke ofụri okoneyo,” ẹnyene ndibụk enye “kpa usen oro.”—Deuteronomy 21:22, 23.

N̄kpọ en̄wen edi ke ẹkot Friday oro Usen Mben̄eidem sia usen oro ke mme owo ẹsitem udia mmọ ẹnyụn̄ ẹnam mme n̄kpọ eken emi mmọ mîkemeke ndiyak nnịm tutu Sabbath okụre. Utịn ama ososop, “akwa” Sabbath ọmọn̄ ọtọn̄ọ. (John 19:31) Nisan 15 edi akwa Sabbath koro enye edi akpa usen Usọrọ Uyo Eke Leaven Mîdụhe, emi ẹsinịmde ke usen itiaba, ndien akpa usen usọrọ oro esidi Sabbath. (Leviticus 23:5, 6) Usen emi ọduọ ke ọyọhọ usen itiaba emi ẹsinịmde Sabbath eke urua ke urua.

Ntre mme Jew ẹdọhọ Pilate ẹte yak ẹnam Jesus ye mbon n̄wo iba oro ẹkọn̄ọde ye enye do ẹsọp ẹkpa. Didie ke ẹdinam emi? Ẹdibụn̄ mmọ ukot. Ẹma ẹbụn̄ mmọ ukot, mmọ idikemeke ndimenede idem n̄kot ibifịk. Mbonekọn̄ ẹdi ẹdibụn̄ ukot mbon n̄wo iba oro. Edi sia etiede nte Jesus akpa, mmọ ibụn̄ke enye ukot. Se itịbede emi osu se idude ke Psalm 34:20 emi ọdọhọde ete: “Enye ekpeme kpukpru mme ọkpọ esie; baba kiet ke otu mmọ ibụn̄ọke.”

Owoekọn̄ kiet osio eduat ekịm Jesus ke n̄kan̄, ke ebiet emi ekperede enye esịt man okụt ete enye akpa ke akpanikọ. “Ndien kpa idaha oro iyịp ye mmọn̄ ẹwọn̄ọ.” (John 19:34) Emi onyụn̄ osu se ẹkewetde ke itie Bible en̄wen ẹte: “Mmọ ẹyese Enye emi mmọ ẹkekịmde.”—Zechariah 12:10.

Joseph owo Arimathea, emi edide “owo inyene,” onyụn̄ edide akwaowo ke Sanhedrin odu ke ini ẹwotde Jesus. (Matthew 27:57) Bible ọdọhọ ke enye edi “eti ye edinen owo,” onyụn̄ ‘etie ebet obio ubọn̄ Abasi.’ Enye edi “mbet Jesus ke ndịbe ke ntak ndịk mme Jew,” ikonyụn̄ inyịmeke se esop oro ekebierede ọnọ Jesus. (Luke 23:50; Mark 15:43; John 19:38) Joseph enyene uko odụk aka ebịne Pilate ọkọdọhọ ọnọ imọ okpo Jesus. Pilate obụp owoekọn̄ emi okodude ke ini ẹkọn̄de Jesus ke eto m̀mê enye akpa. Ke ẹma ẹkedọhọ Pilate ke Jesus akpa, enye ayak Joseph ekemen okpo esie.

Joseph edep obufa ediye linen, ọkọn̄ọde okpo Jesus ke eto, onyụn̄ ada linen oro awan̄ Jesus man ẹmen ẹkebụk. Nicodemus “emi akakade ebịne [Jesus] ke okoneyo” ini kiet ko, etiene enye etịm okpo Jesus. (John 19:39) Enye ada ọsọn̄urua ewan̄ myrrh ye aloe edi, emi odobide ke n̄kpọ nte pound mbon Rome ikie. Mmọ ẹda ọfọn̄ emi ẹduọkde ufuọn̄n̄kpọ oro ẹwan̄ enye nte mme Jew ẹsinamde okpo owo mbemiso ẹbụkde.

Joseph enyene udi emi owo mîbụkke owo kan̄a, emi ẹkekapde ke aba itiat emi ekperede. Do ke mmọ ẹka ẹkebụk Jesus. Ekem ẹkpat akamba itiat ẹfụk inua udi oro. Mmọ ẹsọsọp ẹnam emi mbemiso Sabbath ọtọn̄ọ. Ekeme ndidi Mary Magdalene ye Mary eka James Ekpri ẹtiene ẹn̄wam mmọ. Mmọ ẹsọp ẹnyọn̄ọ ufọk “man ẹketịm ufuọn̄n̄kpọ ye enem-utebe aran” emi ẹdidade iyet okpo Jesus ke Sabbath ama okụre.—Luke 23:56.

Mbọn̄ oku ye mme Pharisee ẹka ẹbịne Pilate ke ndan̄nsiere emi edide Sabbath ẹkedọhọ enye ẹte: “Nnyịn imeti ke owo abian̄a oro ọkọdọhọ ke adan̄aemi okodude ke uwem ete, ‘Ẹyenam mi nset ke usen ita ẹma ẹbe.’ Mmọdo nọ uyo ete ẹkpeme udi tutu esịm ọyọhọ usen ita, mbak mme mbet esie ẹdidi ẹdiyịp enye ẹnyụn̄ ẹdọhọ mme owo ẹte, ‘Ẹma ẹnam enye ẹset ke n̄kpa!’ ndien akpatre abian̄a emi ọyọdiọk akan eke akpa.” Pilate ọdọhọ mmọ ete: “Mbufo ẹmenyene mbon ukpeme. Ẹka ẹkekpeme adan̄a nte mbufo ẹfọfiọk.”—Matthew 27:63-65.

Tụhi-tụhi usenubọk Sunday, Mary Magdalene, Mary eka James, ye iban eken ẹda ufuọn̄n̄kpọ ẹbabak ẹdi udi man ẹdiyet okpo Jesus. Edi nte mmọ ẹsụk ẹsan̄ade ẹdi, mmọ ẹbụp kiet eken ẹte: “Anie edikpat itiat osio ke inua udi ọnọ nnyịn?” (Mark 16:3) Edi mmọ ifiọkke ke unyekisọn̄ ama etịbe. Angel Abasi ama akpat itiat osio, mbon oro ẹkekpemede udi ẹma ẹfehe, ndien etie nte udi ana ukpọk!