1. Nso ke prọfesi Bible anam idiọn̄ọ?

NSO iditịbe inọ ikọt Jehovah ke mîbịghike? Idịghe se ifiọn̄ọde-fiọn̄ọ ubọk iyom sia prọfesi Bible anam idiọn̄ọ mme akpan n̄kpọ emi ẹditịbede, emi ẹdinyụn̄ ẹbehede kpukpru nnyịn. Enyene prọfesi kiet emi enen̄erede anam ikụt se ndusụk ukara emi ẹkopde odudu ẹkan ke ererimbot ẹdinamde. Prọfesi oro odu ke Daniel ibuot 11, emi etịn̄de aban̄a ndidem iba emi ẹn̄wanade ye kiet eken. Ẹkot kiet edidem edere, ẹkot enye eken edidem usụk. Ediwak n̄kpọ ke prọfesi oro ẹtetịbe, oro anam inịm ke se isụhọde ẹyetịbe n̄ko.

2. Se idude ke Genesis 3:15, Ediyarade 11:7, ye 12:17 ẹwụt ke nso ke ana iti ini ikpepde prọfesi Daniel?

² Man prọfesi Daniel ibuot 11 an̄wan̄a nnyịn, ana iti ke prọfesi oro etịn̄ aban̄a sụk ndidem ye mme ukara emi ẹkekọbọde ikọt Abasi m̀mê emi ẹkekarade idụt emi ediwak ikọt Abasi ẹkedụn̄de. Kpa ye emi ikọt Abasi ẹdide n̄kpata owo ifan̄ ẹkpemen ẹdomo ye ibat mme owo emi ẹdude ke ofụri ererimbot, mme ukara ererimbot ẹsiwak ndikọbọ mmọ. Ntak-a? Ntak edi ke se inen̄erede ibehe Satan ye mbon ererimbot emi edi nte mmọ ẹkpesobode mbon emi ẹnamde n̄kpọ Jehovah ye Jesus ẹfep. (Kot Genesis 3:15 ye Ediyarade 11:7; 12:17.) N̄kpọ efen edi ke prọfesi Daniel ana ekem ye se ẹtịn̄de ke mme prọfesi eken ke Ikọ Abasi. N̄kukụre se ikemede ndinam prọfesi Daniel an̄wan̄a nnyịn nnennen nnennen edi ndimen enye ndomo ye se idude ke mme itien̄wed efen ke Bible.

3. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi ye ke enye emi etienede?

³ Imọn̄ idụn̄ọde se idude ke Daniel 11:25-39. Imọn̄ ikụt mbon emi ẹkedide edidem edere ye edidem usụk ọtọn̄ọde ke 1870 esịm 1991, inyụn̄ ikụt ntak anade ikpụhọ se inịmde iban̄a ikpehe kiet ke prọfesi emi. Ke ibuotikọ oro etienede, idineme Daniel 11:40–12:1, inyụn̄ ikpụhọ se inịmde iban̄a se ikpehe prọfesi oro anamde idiọn̄ọ iban̄a se iditịbede ọtọn̄ọde ke 1991 tutu esịm Armageddon. Nte osụk ekpepde ibuotikọ iba emi, ọyọfọn ese chart emi “Ndidem Emi Ẹn̄wanade ye Kiet Eken ke Utịt Ini.” Edi yak ibem iso ise nte ikemede ndidiọn̄ọ ndidem iba emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke prọfesi oro.

NTE IKPASAN̄ADE IDIỌN̄Ọ EDIDEM EDERE YE EDIDEM USỤK

4. Nso n̄kpọ ita idin̄wam nnyịn idiọn̄ọ mbon emi ẹdide edidem edere ye edidem usụk?

⁴ Ini akpa, mme ukara idụt emi ẹkekperede edere edere Israel ke ẹkekot “edidem edere,” ẹnyụn̄ ẹkot mbon emi ẹkekperede usụk usụk Israel “edidem usụk.” Se inamde idọhọ ntre edi ke angel emi akakade okotobo Daniel etop ọkọdọhọ enye ete: “Mmedi ndinam fi ọfiọk se idiwọrọde inọ orụk fo [oro edi, ikọt Abasi] ke mme akpatre usen.” (Dan. 10:14) Idụt Israel ẹkedi ikọt Abasi tutu esịm Pentecost isua 33 eyo mme apostle. Edi ọtọn̄ọde ke usen Pentecost oro, Jehovah ama anam ẹkụt ke mbet Jesus ke imọ ida nte ikọt imọ. Ntre, ediwak se ẹtịn̄de ke prọfesi n̄wed Daniel ibuot 11 iban̄ake ata ata idụt Israel, edi aban̄a mme Christian. (Utom 2:1-4; Rome 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Mme andikara m̀mê mme ukara emi ẹdide edidem edere ye edidem usụk ẹma ẹnyụn̄ ẹkpụhọde nte ini akade. Kpa ye oro, enyene ndusụk n̄kpọ emi mîkokpụhọkede. Akpa n̄kpọ emi mîkokpụhọkede edi ke ndidem oro ẹkekara idụt emi ediwak ikọt Abasi ẹdụn̄de mîdịghe ẹkọbọ mmọ. Ọyọhọ iba, nte mmọ ẹkenamde n̄kpọ ye ikọt Abasi ama owụt ke mmọ ẹsua Jehovah emi edide ata Abasi. Ọyọhọ ita, ndidem iba emi ẹma ẹsin̄wana ye kiet eken.

5. Ndi edidem edere ye edidem usụk ẹma ẹdu ke isua 100 eyo mme apostle ama ekebe tutu esịm isua 1870? Nam an̄wan̄a.

⁵ Ke isua 100 eyo mme apostle ama ekebe, ediwak mme Christian nsu ẹma ẹdidọn̄ọ ẹyọhọ esop Christian. Mmọ ẹma ẹmen nsunsu ukpepn̄kpọ ẹdikpep ẹnyụn̄ ẹdịp mme owo akpanikọ emi odude ke Ikọ Abasi. Ọtọn̄ọde ke ini oro tutu esịm isua 1870, otu emi ẹdiọn̄ọde nte ikọt Abasi ikodụhe ke isọn̄. Mme nsunsu Christian ẹma ẹyọhọ kpukpru ebiet nte mbiet ọyọhọ in̄wan̄. Oro ama anam ọsọn̄ ndidiọn̄ọ mbon emi ẹdide ata mme Christian. (Matt. 13:36-43) Ntak emi ọfọnde idiọn̄ọ kpukpru emi? Ntak edi ke oro owụt ke se ikotde iban̄a edidem edere ye edidem usụk iban̄ake mme andikara m̀mê mme ukara emi ẹkedude ke isua 100 eyo mme apostle ama ekebe tutu esịm isua 1870. Otu emi ẹdiọn̄ọde nte ikọt Abasi ikodụhe emi mmọ ẹkpekekọbọde.b Edi esisịt ini ke 1870 ama ekebe, edidem edere ye edidem usụk ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndidu. Inam didie idiọn̄ọ?

6. Ini ewe ke otu emi ẹdiọn̄ọde nte ikọt Abasi ẹkefiak ẹtọn̄ọ ndidu ke isọn̄? Nam an̄wan̄a.

⁶ Tọn̄ọ ke 1870 ka iso, otu emi ẹdiọn̄ọde nte ikọt Abasi ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndidu. Isua oro ke Charles T. Russell ye mme nsan̄a esie ẹketọn̄ọ otu ukpepn̄kpọ Bible. Brọda Russell ye n̄kpet n̄kpet nsan̄a esie oro ẹkenam n̄kpọ nte isụn̄utom emi Bible ọkọdọhọde ke ‘ọyọdiọn̄ usụn̄’ mbemiso ukara Obio Ubọn̄ Messiah ọtọn̄ọ. (Mal. 3:1) Jehovah ama afiak enyene otu mme owo emi ẹnamde n̄kpọ ẹnọ enye ke nnennen usụn̄! Ndi mme ukara ẹma ẹdu emi ẹkekọbọde ikọt Abasi ini oro? Ẹyak idụn̄ọde ise.

ANIE EDI EDIDEM USỤK?

7. Anie ekedi edidem usụk tutu esịm 1917?

⁷ Etisịm 1870, Britain ama akara ediwak itie ke ererimbot akan idụt en̄wen ekededi, udịmekọn̄ Britain okonyụn̄ okop odudu akan ke ofụri ererimbot. Ke prọfesi Daniel, ukara Britain edi ekpri nnụk emi akakande nnụk ita m̀mê ukara ita efen, oro edi, France, Spain, ye Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Britain ekedi edidem usụk tutu esịm 1917. Kpa ke ukem ini oro, United States ama akabade edi idụt emi oforode akan ke ofụri ererimbot onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidiana kiet ye Britain nnam n̄kpọ.

8. Anie edi edidem usụk ke mme akpatre usen emi?

⁸ Ini akpa ekọn̄ ererimbot, United States ye Britain ẹma ẹdiana kiet ẹn̄wana ekọn̄ oro ẹnyụn̄ ẹkabade ẹdi ata okopodudu udịmekọn̄. Ini oro ke idụt mbiba emi ẹkediana kiet ẹkabade ukara emi akarade ofụri ererimbot. Kpa nte Daniel ama eketetịn̄, edidem emi ama enyene “akwa udịmekọn̄ emi awakde etieti.” (Dan. 11:25) Ke mme akpatre usen emi, ukara Britain ye America edi edidem usụk.c Anie ndien edi edidem edere?

ANIE EDI EDIDEM EDERE?

9. Ini ewe ke edidem edere akafiak edidu? Didie ke Daniel 11:25 okosu?

⁹ Ke 1871, oro edi, isua kiet ke Russell ye mme nsan̄a esie ẹma ẹketọn̄ọ otu ukpepn̄kpọ Bible, edidem edere ama afiak edidu. Anie ekedi edidem edere? Ekedi Germany. Isua oro, Otto von Bismarck ama anam nsio nsio obio ẹdiana kiet ẹkabade okopodudu idụt emi ẹkekotde Germany. Wilhem I emi ekedide edidem Prussia ekedi akpa Akwa Edidem obufa idụt oro, enye ama onyụn̄ emek Bismark ete ese aban̄a se ikade iso ke ofụri idụt oro.d Nte ini akakade, Germany ama akara ndusụk idụt ke Africa ye ke n̄kan̄ Inyan̄ibom Pacific, onyụn̄ ọtọn̄ọ ndisio odudu ye Britain. (Kot Daniel 11:25.) Ukara Germany ama enyene ata akwa udịmekọn̄, ndien ke ofụri ererimbot, udịmekọn̄ Britain kpọt akakan eke mmọ. Germany akada udịmekọn̄ emi an̄wana ye mme asua esie ke ini akpa ekọn̄ ererimbot.

10. Didie ke Daniel 11:25b, 26 okosu?

¹⁰ Daniel ama etịn̄ n̄kpọ efen emi editịbede inọ ukara Germany ye akwa udịmekọn̄ esie. Enye ọkọdọhọ ke edidem edere “idisọn̄ọke ida.” Ntak-a? Bible ọdọhọ ete: “Koro mmọ ẹyeduak idiọk ẹban̄a enye. Ndien mbon emi ẹdiade ndunịm udia esie ẹyedi ntak iduọ esie.” (Dan. 11:25b, 26a) Ke eyo Daniel, ikpọ owo ukara emi ẹkesisan̄ade utom ẹnọ edidem ẹma ẹsịne ke otu mbon emi ẹkesidiade “ndunịm udia edidem.” (Dan. 1:5) Edi prọfesi emi aban̄a mmanie? Aban̄a ikpọ owo ukara Germany, esịnede mme etubom ekọn̄ mmọ ye mbon emi ẹkesinọde akwa edidem Germany item ekọn̄. Mmọ ẹkedinam ukara akwa edidem oro ọduọ.e Prọfesi oro ama etịn̄ ke ukara Germany ọyọduọ onyụn̄ etịn̄ se iditịbede ini enye akade en̄wan ye edidem usụk. Prọfesi oro ọkọdọhọ ntem aban̄a edidem edere: “Ẹyesuan udịmekọn̄ esie, ediwak owo ẹyenyụn̄ ẹduọn̄ọ ẹkpan̄a.” (Dan. 11:26b) Ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, ẹma ‘ẹsuan udịmekọn̄’ Germany, ediwak owo ẹma ẹnyụn̄ “ẹduọn̄ọ ẹkpan̄a” kpa nte prọfesi oro ọkọdọhọde. Mbemiso akpa ekọn̄ ererimbot, idụhe ekọn̄ emi ẹkewotde owo awak ntre.

11. Daniel 11:27-30 owụt ke nso ke edidem edere ye edidem usụk ẹkenam?

¹¹ Daniel 11:27, 28 ama etịn̄ mme n̄kpọ emi ẹditịbede mbemiso akpa ekọn̄ ererimbot. Enye ọkọdọhọ ke edidem edere ye edidem usụk “ẹyetie ke okpokoro kiet ẹsu nsu,” ye nte ke edidem edere ọyọkọ “ediwak inyene.” Se ikonyụn̄ itịbede edi oro. Germany ye Britain ẹkedọhọ ke iyom emem odu ke ufọt mmimọ, edi ini mmọ ẹtọn̄ọde en̄wan ye kiet eken ke 1914, ẹma ẹkụt ke mmọ ẹkesu nsu. N̄ko, mbemiso 1914, Germany ama oforo etieti; enye ekedi ọyọhọ idụt iba ke ererimbot emi ekenyenede n̄kpọ akan. Ekem Germany ama aka ekọn̄ ye edidem usụk, ẹma ẹnyụn̄ ẹkan enye. Emi ama osu prọfesi Daniel 11:29 ye ntọn̄ọ ntọn̄ọ ufan̄ikọ 30.

NDIDEM IBA ẸN̄WANA YE IKỌT ABASI

12. Nso ke edidem edere ye edidem usụk ẹkenam ke ini akpa ekọn̄ ererimbot?

¹² Tọn̄ọ ke 1914 ka iso, ndidem iba oro ẹma ẹka iso ẹn̄wana ye kiet eken ẹnyụn̄ ẹn̄wana ye ikọt Abasi. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini akpa ekọn̄ ererimbot, ukara Germany ye ukara Britain ẹma ẹkọbọ ikọt Abasi emi mîkamaha nditiene n̄n̄wana ekọn̄ oro. N̄kpọ efen edi ke ukara United States ẹma ẹmụm nditọete emi ẹkedade usụn̄ ke utom ukwọrọikọ ẹkekọbi. Ndidọn̄ mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi ama anam Ediyarade 11:7-10 osu.

13. Nso ke edidem edere akanam ke 1930 ama ekebe ye ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba?

¹³ Ke 1930 ama ekebe ye akpan akpan ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba, edidem edere ama ọkọbọ ikọt Abasi n̄kpa n̄kpa. Ini mbon Nazi ẹkekarade Germany, Hitler ye ikọt esie ẹma ẹkpan utom ikọt Abasi. Mmọ ẹma ẹwot n̄kpọ nte ikọt Jehovah 1,500 ẹnyụn̄ ẹdọn̄ ediwak tọsịn eken ke ufọk-n̄kpọkọbi mbon Nazi. Daniel ama etetịn̄ ke n̄kpọ editie ntem. Edidem edere ama ‘asabade edisana ebiet’ onyụn̄ ‘emen uwa ofụri ini efep’ ke ndikakpan ikọt Jehovah ndikwọrọ mban̄a enyịn̄ Jehovah. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler emi akakarade Germany ama akam ọn̄wọn̄ọ ke imọ ke idem imọ iyowot kpukpru ikọt Abasi ke Germany.

OBUFA EDIDEM EDERE

14. Anie ekedi edidem edere ke ẹma ẹken̄wana ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ẹma? Nam an̄wan̄a.

¹⁴ Ke ẹma ẹken̄wana ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ẹma, Soviet Union ama akabade edidem edere. Enye ama ọtọn̄ọ ndikara ediwak itie emi Germany ekesikarade. Ukara Soviet Union ekebiet ukara ufịk mbon Nazi sia Soviet Union ama enen̄ede asua owo ekededi emi enịmde n̄kpọ ata Abasi akpa, utu ke ndinịm ibet ukara akpa.

15. Nso ke edidem edere akanam ke ẹma ẹken̄wana ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ẹma?

¹⁵ Esisịt ini ke ẹma ẹken̄wana ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ẹma, Soviet Union emi ekedide obufa edidem edere ye mme idụt emi ẹkedianade ye enye ẹma ẹtọn̄ọ ndikọbọ ikọt Abasi. Ediyarade 12:15-17 ekemen ukọbọ oro odomo ye “akpa mmọn̄.” Kpa nte prọfesi oro okowụtde, edidem edere ama akpan utom ukwọrọikọ onyụn̄ ebịn ediwak tọsịn ikọt Jehovah ẹka Siberia ẹkebọ ufen. Ntre toto ke ini emi mme akpatre usen emi ọkọtọn̄ọde, edidem edere aka iso ndinen̄ede n̄kọbọ ikọt Abasi, edi enye ikemeke nditre utom mmọ.f

16. Didie ke Soviet Union akanam Daniel 11:37-39 osu?

¹⁶ Kot Daniel 11:37-39. Edidem edere ‘ikekereke iban̄a Abasi mme ete esie’ nte prọfesi emi ama eketetịn̄. Didie ke enye akanam oro? Soviet Union ama odomo ndibọ mme ido ukpono emi ẹma ẹkedu ke ediwak isua odudu man enye ekeme nditre kpukpru ido ukpono. Ke uwụtn̄kpọ, ukara Soviet Union ama enịm ibet toto ke 1918 emi akanamde ẹditọn̄ọ ndikpep ke mme ufọkn̄wed ke Abasi idụhe. Didie ke edidem edere ‘okokpono abasi n̄kpọsọn̄ ebiet’? Soviet Union ama abiat ata ediwak okụk etịm udịmekọn̄ esie onyụn̄ obot ediwak tọsịn n̄kpọekọn̄ nuclear man enye enen̄ede okop odudu. Nte ini akakade, n̄kpọekọn̄ emi edidem edere ye edidem usụk ẹkenyenede ama ekem se ẹdade ẹwot ediwak biliọn owo!

MME ASUA IBA ẸDIANA KIET ẸNAM N̄KPỌ

17. Nso idi “mbubiam n̄kpọ oro adade nsobo edi”?

¹⁷ Kpa ye edide toto ke editọn̄ọ edidem edere ye edidem usụk isidịghe ama, mmọ ẹma ẹdiana kiet ẹnam akpan n̄kpọ kiet; mmọ ẹkediana kiet “[ẹnịm] mbubiam n̄kpọ oro adade nsobo edi.” (Dan. 11:31) “Mbubiam n̄kpọ” oro edi Esop Edidiana Mme Idụt.

18. Ntak emi ẹkotde Esop Edidiana Mme Idụt “mbubiam n̄kpọ”?

¹⁸ Ẹkot Esop Edidiana Mme Idụt “mbubiam n̄kpọ” sia enye ọdọhọ ke imekeme ndinam emem odu ke ofụri ererimbot, ke ini edide Obio Ubọn̄ Abasi kpọt ekeme ndinam utọ n̄kpọ oro etịbe. Prọfesi oro ọdọhọ n̄ko ke mbubiam n̄kpọ oro ‘ada nsobo edi’ sia Esop Edidiana Mme Idụt edisobo kpukpru nsunsu ido ukpono.—Se chart emi “Ndidem Emi Ẹn̄wanade ye Kiet Eken ke Utịt Ini.”

NTAK EMI OYOMDE IDIỌN̄Ọ MBỤK EMI?

19-20. (a) Ntak emi oyomde idiọn̄ọ mbụk emi? (b) Mbụme ewe ke idibọrọ ke ibuotikọ emi etienede?

¹⁹ Oyom idiọn̄ọ mbụk emi sia enye ọsọn̄ọ ke ọtọn̄ọde ke 1870 tutu esịm 1991, ke prọfesi Daniel emi aban̄ade edidem edere ye edidem usụk ama osu. Ntre imenịm ke mme n̄kpọ eken emi ẹsụhọde ke prọfesi oro ẹyesu.

²⁰ Soviet Union ama ọduọ ke 1991. Anie ndien edi edidem edere mfịn? Iyọbọrọ mbụme emi ke ibuotikọ emi etienede.

1-2. Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

IMENEN̄EDE ikụt ke idu idahaemi ke utịt mme akpatre usen idiọk ererimbot emi. Ibịghike, Jehovah ye Jesus Christ ẹmọn̄ ẹsobo kpukpru ukara emi ẹn̄wanade ye Obio Ubọn̄ Abasi. Edi mbemiso oro etịbede, edidem edere ye edidem usụk ẹyeka iso ẹn̄wana ke otu idemmọ ẹnyụn̄ ẹn̄wana ye ikọt Abasi.

² Iyom ndineme prọfesi Daniel 11:40–12:1 ke ibuotikọ emi. Iyokụt enye emi edide edidem edere mfịn inyụn̄ ineme se ikemede ndinam esịt ana nnyịn sụn̄ ye ntak emi ikemede ndinịm ke Jehovah ayanyan̄a nnyịn, inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe.

OBUFA EDIDEM EDERE ỌWỌRỌ EDI

3-4. Anie edi edidem edere mfịn? Nam an̄wan̄a.

³ Ke Soviet Union ama ọkọduọ ke 1991, ikọt Abasi ẹma ẹnyene “esisịt un̄wam,” oro edi, ẹnyene esisịt ifụre. (Dan. 11:34) Oro ama anam mmọ ẹnyene ifụre ẹkwọrọ ikọ, ndien ke ata esisịt ini, ibat mme asuanetop ke mme idụt emi Soviet Union ẹkekarade ekedidi ke tọsịn ke tọsịn. Sụn̄sụn̄ sụn̄sụn̄, Russia ye mme idụt emi ẹkedianade ye enye ẹma ẹkabade ẹdi edidem edere. Nte ikenemede ke ibuotikọ emi ekebede, mbemiso ukara ndomokiet edi edidem edere m̀mê edidem usụk, ana enye: (1) akara idụt emi ediwak ikọt Abasi ẹdụn̄de mîdịghe ọkọbọ mmọ, (2) anam n̄kpọ emi owụtde ke enye imaha Jehovah ye ikọt esie, ye (3) an̄wana ye edidem enye eken.

⁴ Se se inamde idọhọ ke Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹdi edidem edere mfịn mi: (1) Mmọ ẹkpan utom ukwọrọikọ ẹnyụn̄ ẹkọbọ ediwak tọsịn nditọete nnyịn oro ẹdụn̄de ke mme ebiet emi mmọ ẹkarade. (2) Se mmọ ẹnamde oro owụt ke mmọ imaha Jehovah ye ikọt esie. (3) Mmọ ke ẹdomo idem ye ukara Britain ye America emi edide edidem usụk. Ẹyak ise se Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹnamde emi ọsọn̄ọde ke mmọ ẹdi edidem edere.

EDIDEM EDERE YE EDIDEM USỤK ẸKA ISO NDIN̄WANA YE KIET EKEN

5. Daniel 11:40-43 etịn̄ aban̄a ini ewe? Nso itịbe ini oro?

⁵ Kot Daniel 11:40-43. Ikpehe prọfesi enye emi aban̄a se itịbede ke utịt ini emi. Mme ufan̄ikọ emi ẹtịn̄ nte edidem edere ye edidem usụk ẹn̄wanade ye kiet eken. Nte Daniel eketịn̄de, edidem usụk ye edidem edere “ẹyenụk kiet eken” ke utịt ini.—Dan. 11:40.

6. Nso iwụt ke edidem edere ye edidem usụk ke ẹn̄wana ye kiet eken?

⁶ Edidem edere ye edidem usụk ke ẹn̄wan̄wana ke otu idemmọ sia mmọ kiet kiet ẹyom ndidi ukara emi okopde odudu akan ke ofụri ererimbot. Ke uwụtn̄kpọ, ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba ama okokụre, Soviet Union ye mme idụt emi ẹkedianade ye enye ẹma ẹtọn̄ọ ndikara ata ediwak itie ke Europe. Oro ama anam edidem usụk enyịme ye mme idụt en̄wen nditọ udịmekọn̄ mmọ ndian kiet ntọn̄ọ n̄ka emi ẹkotde “North Atlantic Treaty Organization” (NATO) man ẹn̄wana ye edidem edere. Edidem edere ke abiat ediwak okụk odomo ndibot n̄kpọekọn̄ emi okopde odudu akan ke ofụri ererimbot, edidem usụk ke onyụn̄ anam kpa ntre. Edidem edere an̄wam mme asua edidem usụk ke Africa, Asia, ye Latin America yak ẹn̄wana ekọn̄. Edidem usụk ke onyụn̄ an̄wam mme asua edidem edere. Ke isua ifan̄ emi ebede, Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹkop odudu etieti ke ofụri ererimbot. Mmọ ẹnyụn̄ ẹda Intanet ẹn̄wana ekọn̄ ye edidem usụk. Edidem edere ọdọhọ ke edidem usụk ada ndutịm kọmputa anam okụk atak mmimọ onyụn̄ abiat ukara mmimọ, edidem usụk onyụn̄ etịn̄ ukem oro aban̄a edidem edere. Ndien kpa nte Daniel eketịn̄de, edidem edere ke aka iso ndikọbọ ikọt Abasi.—Dan. 11:41.

EDIDEM EDERE ODỤK “ISỌN̄ N̄KPỌMBANA”

7. Nso idi “isọn̄ N̄kpọmbana”?

⁷ Daniel 11:41 ọdọhọ ke edidem edere oyodụk “isọn̄ N̄kpọmbana.” Ewe isọn̄ idi oro? Ke eyo Bible, ẹkeda Israel nte “n̄kpọmbana kpukpru mme idụt,” oro edi, ke enye eye akan mme idụt eken. (Ezek. 20:6) Edi se ikenen̄erede inam ẹda idụt oro ntre edi ke ẹkesituak ibuot ẹnọ Jehovah do. Edi ọtọn̄ọde ke Pentecost isua 33 eyo mme apostle, idụhe aba itie ndomokiet ke ererimbot emi ẹkotde “isọn̄ N̄kpọmbana” sia idahaemi ikọt Jehovah ẹdu ke kpukpru itie ke ofụri ererimbot. Mfịn, “isọn̄ N̄kpọmbana” edi ikpehe esop Jehovah emi odude ke isọn̄. Se mbon esop oro ẹnamde esịne mme n̄kpọ emi mmọ ẹnamde ẹda ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah, utọ nte mbono esop ye ukwọrọikọ.

8. Didie ke edidem edere odụk “isọn̄ N̄kpọmbana”?

⁸ Edidem edere odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ediwak ini ke mme akpatre usen emi. Ke uwụtn̄kpọ, ini ukara Nazi ke Germany ekedide edidem edere, edidem oro ama odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ini enye ọkọkọbọde onyụn̄ owotde ikọt Abasi, akpan akpan ke ini ekọn̄ ererimbot ọyọhọ iba. Ke ekọn̄ oro ama okokụre ndien Soviet Union akabade edidem edere, edidem oro ama odụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ini enye ọkọkọbọde ikọt Abasi onyụn̄ atan̄de mmọ ọkpọn̄ ebiet emi mmọ ẹkedụn̄de aka ebiet en̄wen.

9. Didie ke Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹdụk “isọn̄ N̄kpọmbana” ke isua ifan̄ emi?

⁹ Ke isua ifan̄ emi, Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹdụk “isọn̄ N̄kpọmbana.” Didie ke mmọ ẹnam emi? Ke 2017, edidem edere emi ama akpan utom ikọt Jehovah onyụn̄ ọdọn̄ ndusụk nditọete nnyịn ke ufọk-n̄kpọkọbi. Enye ama akpan mme n̄wed nnyịn, esịnede Edikabade Eke Obufa Ererimbot. Edidem emi ama onyụn̄ ọbọ nnyịn n̄kọk itieutom nnyịn ke Russia ye ndusụk Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ye mme Itie Mbono. Ke mmọ ẹma ẹkenam mme n̄kpọ emi, Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn ẹma ẹdidọhọ ke 2018 ke Russia ye mme idụt emi ẹdianade ye enye ẹdi edidem edere mfịn. Kpa ye oro, ikọt Jehovah idin̄wanake ye ukara ndomokiet m̀mê ndidomo ndikpụhọ ukara ndomokiet, idem ke ini ukara oro ẹkọbọde mmọ. Utu ke oro, mmọ ẹnam se Bible ọdọhọde ete ibọn̄ akam iban̄a “kpukpru mmọ emi ẹdude ke ikpọ itie,” akpan akpan ke ini utọ mme owo oro ẹyomde ndibiere m̀mê ẹkpeyayak ẹnyene ifụre ẹnam n̄kpọ Abasi m̀mê ikpayakke.—1 Tim. 2:1, 2.

NDI EDIDEM EDERE AYAKAN EDIDEM USỤK?

10. Ndi edidem edere ayakan edidem usụk? Nam an̄wan̄a.

¹⁰ Prọfesi Daniel 11:40-45 enen̄ede etịn̄ aban̄a se edidem edere edinamde. Ndi emi ọwọrọ ke edidem edere ayakan edidem usụk? Iwọrọke. Edidem usụk edisụk idodu ini Jehovah ye Jesus ẹdisobode kpukpru ukara owo ke ekọn̄ Armageddon. (Edi. 19:20) Nso inam inen̄ede inịm ke edidi ntre? Yak ise se prọfesi Daniel ye Ediyarade ẹwụtde.

11. Nso ke Daniel 2:43-45 owụt? (Se ndise ikpaedem Enyọn̄-Ukpeme emi.)

¹¹ Kot Daniel 2:43-45. Prọfet Daniel etịn̄ aban̄a mme ukara emi ẹkọbọde ikọt Abasi oro ẹdụn̄de ke mme ebiet emi mmọ ẹkarade. Nsio nsio ikpehe ke mbiet emi ẹdade nsio nsio n̄kpọ ẹnam ẹda ẹban̄a mme ukara emi. Ikpat emi abuahade ye ukwak ye mbateso ke mbiet oro ada aban̄a akpatre ke otu mme ukara oro. Ikpat oro ada aban̄a ukara Britain ye America emi akarade ofụri ererimbot. Prọfesi oro ama owụt ke ukara Britain ye America oyosụk odu ini Obio Ubọn̄ Abasi edisobode inyụn̄ inuak ukara ubọkowo.

12. Nso ke ọyọhọ ibuot itiaba idiọk unam oro ada aban̄a? Ntak emi edide ata akpan n̄kpọ?

¹² Apostle John etịn̄ n̄ko aban̄a nsio nsio ukara emi ẹkarade ofụri ererimbot, emi ẹnyụn̄ ẹkarade mme idụt emi ikọt Jehovah ẹdụn̄de. Enye owụt ke idiọk unam emi enyenede ibuot itiaba ada aban̄a mme ukara emi. Ọyọhọ ibuot itiaba idiọk unam oro ada aban̄a ukara Britain ye America emi akarade ofụri ererimbot. Emi edi ata akpan n̄kpọ sia prọfesi oro idọhọke ke ibuot en̄wen ọwọrọ edi. Ọyọhọ ibuot itiaba oro oyosụk odu ini Christ ye mme udịmekọn̄ esie eke heaven ẹdidide ẹdisobo enye ye ndiọi unam eken.b—Edi. 13:1, 2; 17:13, 14.

NSO KE EDIDEM EDERE EDINAM KE MÎBỊGHIKE?

13-14. Anie edi “Gog isọn̄ Magog”? Nso ikeme ndinam enye edi en̄wan ye ikọt Abasi?

¹³ Ezekiel ama ewet prọfesi emi anamde ifiọk se ikemede nditịbe mbemiso ẹsobode edidem edere ye edidem usụk. Etie nte prọfesi Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; ye Ediyarade 16:13-16, 21 ẹtịn̄ ẹban̄a ukem n̄kpọ. Ekpedi ntre, se se ikerede nte editịbede mi.

¹⁴ Ke akwa ukụt ama ọkọtọn̄ọ, “ndidem ofụri isọn̄” ẹyedidiana kiet. (Edi. 16:13, 14; 19:19) Mme idụt oro ẹdidianade kiet do ke Bible okot “Gog isọn̄ Magog.” (Ezek. 38:2) Mme idụt oro ẹyedi en̄wan ye ikọt Abasi ẹnyụn̄ ẹdomo ndisobo mmọ mfep ofụri ofụri. Nso idinam mmọ ẹdi en̄wan ye ikọt Abasi? Ke prọfesi kiet emi apostle John eketịn̄de aban̄a ini oro, enye ọkọdọhọ ke ikpọ edịm itiat ẹyedep ẹtọ mme asua Abasi. Edịm itiat oro ekeme ndida mban̄a n̄kpọsọn̄ etop ubiereikpe emi ikọt Jehovah ẹditan̄ade. Ekeme ndidi etop oro edinam Gog isọn̄ Magog aka en̄wan ye ikọt Abasi onyụn̄ oyom ndisọhi kpukpru mmọ mfep ke ererimbot.—Edi. 16:21.

15-16. (a) Ikeme ndidọhọ ke Daniel 11:44, 45 etịn̄ aban̄a nso? (b) Nso iditịbe inọ edidem edere ye mme idụt eken emi ẹdidianade kiet ẹdi Gog isọn̄ Magog?

¹⁵ Ekeme ndidi ọkpọsọn̄ etop emi ye akpatre en̄wan oro ẹdi ukem ye se ẹtịn̄de ke Daniel 11:44, 45. (Kot.) Daniel ọkọdọhọ ke “etop oyoto ke edem usiahautịn ye edem edere” editịmede edidem edere, ndien ke oro ayanam enye ọwọrọ ye “akwa ifụtesịt” aka en̄wan. Edidem edere ediyom ‘ndisobo ediwak owo’ mfep. Etie nte ikọt Jehovah ẹdi “ediwak owo” oro.c Ekeme ndidi Daniel etịn̄ aban̄a akpatre en̄wan emi ẹdiyomde ndida nsobo ofụri ikọt Abasi.

¹⁶ En̄wan emi edidem edere edidianade ye mme idụt eken in̄wana ye ikọt Abasi do ayayat Ata Ọkpọsọn̄ Abasi etieti onyụn̄ anam enye emen Armageddon edi. (Edi. 16:14, 16) Ini oro, ẹyesobo edidem edere ye mme idụt eken emi ẹdianade kiet ẹdi Gog isọn̄ Magog, idinyụn̄ “idụhe owo eke an̄wamde” mmọ.—Dan. 11:45.

17. Anie edi Michael “akwa ọbọn̄” emi ẹtịn̄de ẹban̄a ke Daniel 12:1? Nso ke enye anam idahaemi? Nso ke enye edinam ke mîbịghike?

¹⁷ Kot Daniel 12:1. Itie Bible emi etịn̄ mme n̄kpọ en̄wen aban̄a nte ẹdisobode edidem edere ye mme idụt emi ẹdianade ye enye, ye nte ẹdinyan̄ade nnyịn. Ufan̄ikọ emi ọwọrọ nso? Michael edi enyịn̄ en̄wen emi ẹnọde Edidem nnyịn, Christ Jesus. Enye ke ‘ada ọnọ’ ikọt Abasi tọn̄ọ ke 1914 emi enye ọkọtọn̄ọde ndikara ke heaven nte Edidem Obio Ubọn̄ Abasi. Ke mîbịghike, enye “ayadaha ada,” oro edi, osobo mme asua ikọt Abasi ke ekọn̄ Armageddon. Ekọn̄ oro edidi akpatre n̄kpọ emi editịbede ke ini emi Daniel okotde ndiọkn̄kan “ini nnanenyịn” emi akanam etịbede. Prọfesi John ke n̄wed Ediyarade okot ini emi “akwa ukụt.”—Edi. 6:2; 7:14.

NDI ‘ẸYEWET ENYỊN̄ FO ẸSỊN KE N̄WED’?

18. Nso inam idem okûnyek nnyịn inamke n̄kpọ m̀mê nso iditịbe ke ini iso?

¹⁸ Daniel ye John ẹdọhọ ke Jehovah ye Jesus ẹyenyan̄a ikọt mmọ ke ini akwa ukụt. Ntre esịt ekeme ndina nnyịn sụn̄ inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe. Daniel ọdọhọ ke mbon emi “ẹwetde enyịn̄ ẹsịn ke n̄wed” ẹdibọhọ. (Dan. 12:1) Idinam didie yak enyịn̄ nnyịn odụk n̄wed oro? Ana inen̄ede iwụt ke imọbuọt idem ye Jesus emi edide Eyenerọn̄ Abasi. (John 1:29) Ana iyak idem nnyịn inọ Abasi inyụn̄ ina baptism. (1 Pet. 3:21) Ana inyụn̄ inam kpukpru se ikemede in̄wam mbon en̄wen ẹkpep ẹban̄a Jehovah man iwụt ke ida inọ Obio Ubọn̄ esie.

19. Nso ke ikpanam idahaemi? Ntak-a?

¹⁹ Idahaemi ke ikpenen̄ede ibuọt idem ke Jehovah ye esop esie. Idahaemi ke ikpada inọ Obio Ubọn̄ Abasi. Edieke inamde emi, ẹyenyan̄a nnyịn ini Obio Ubọn̄ Abasi edisobode edidem edere ye edidem usụk.

Ndusụk prọfesi ke chart emi ẹsu ke ukem ini. Kpukpru mmọ ẹnam ikụt ke idu ke “utịt ini.” —Dan. 12:4.

• 

  

  Itie N̄wed Abasi Edi. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Prọfesi “Idiọk unam” akara ererimbot ke ediwak isua. Ke utịt ini, ọyọhọ ibuot itiaba idiọk unam oro ada unan. Nte ini akade unan oro akpa, “ofụri isọn̄” ẹnyụn̄ ẹtiene enye. Satan ada idiọk unam oro ‘an̄wana ekọn̄ ye mbon oro ẹsụhọde ke otu mfri n̄wan oro.’

  Nte osude Ke Ukwọ ama ekebe, mme ukara emi ẹkesuade Jehovah ẹma ẹtọn̄ọ ndikara. Ke se ikande isua 3,000 ama ekebe, ukara Britain emi ekenyenede odudu etieti ikedinen̄ekede inyene odudu aba ke ini akpa ekọn̄ ererimbot. Britain ama afiak enen̄ede enyene odudu ini United States ekedidianade ye enye. Satan ada kpukpru ukara ererimbot ọkọbọ ikọt Abasi, akpan akpan ke utịt ini.

• 

  Itie N̄wed Abasi Dan. 11:25-45

  Prọfesi Edidem edere ye edidem usụk ẹn̄wana ye kiet eken ke utịt ini.

  Nte osude Germany an̄wana ye ukara Britain ye America. Ke 1945, Soviet Union ye mme idụt emi ẹkedianade ye enye ẹma ẹkabade ẹdi edidem edere. Ke 1991, Soviet Union ama ọduọ, ndien nte ini akakade Russia ye mme idụt emi ẹkedianade ye enye ẹkedidi edidem edere.

• 

  Itie N̄wed Abasi Isa. 61:1; Mal. 3:1; Luke 4:18

  Prọfesi Jehovah ama osio “isụn̄utom” esie ọdọn̄ man “ọdiọn̄ usụn̄” mbemiso ukara Obio Ubọn̄ Messiah ọtọn̄ọ. Isụn̄utom emi ama ọtọn̄ọ ndikwọrọ “eti mbụk nnọ mbon nsụkidem.”

  Nte osude Ọtọn̄ọde ke 1870, Brọda C. T. Russell ye mme nsan̄a esie ẹma ẹsịn idem ẹnam se Bible ekpepde an̄wan̄a mme owo. Ke 1881 mmọ ẹma ẹdikụt ke enen̄ede oyom ikọt Abasi ẹkwọrọ ikọ. Mmọ ẹma ẹwet utọ ibuotikọ nte “Ẹyom Mme Ọkwọrọikọ 1,000” ye “Ẹmek Ẹte Ẹkwọrọ Ikọ.”

• 

  Itie N̄wed Abasi Matt. 13:24-30, 36-43

  Prọfesi Asua asuan mbiet ọdọn̄ ke in̄wan̄ wheat. Ẹyak mbiet ọkọri ofụk wheat tutu ekem ini ukpen̄e; ekem ẹsion̄o mbiet ẹkpọn̄ wheat.

  Nte osude Ọtọn̄ọde ke 1870, ẹma ẹtọn̄ọ ndikụt ukpụhọde ke ufọt ata mme Christian ye nsunsu Christian. Ke utịt ini, ẹtan̄ ata mme Christian ẹdọn̄ ke esop Abasi ẹnyụn̄ ẹdian̄ade mmọ ẹkpọn̄ mme nsunsu Christian.

• 

  Itie N̄wed Abasi Dan. 2:31-33, 41-43

  Prọfesi Mbiet emi ẹdade nsio nsio n̄kpọ ẹnam enyene ikpat emi edide ukwak ye mbateso.

  Nte osude Mbateso ada aban̄a mbon emi ẹdude ke idak ukara Britain ye America emi ẹsisọn̄de ibuot ye ukara. Mmọ iyakke ukara emi akarade ofụri ererimbot mi okop odudu nte ukwak.

• 

  

  Itie N̄wed Abasi Matt. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Prọfesi Ẹtan̄ “wheat” ẹdọn̄ ke “ufọk ubonn̄kpọ” ẹnyụn̄ ẹmek “ofụn emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄” ẹte ese aban̄a “mbonufọk.” Ẹtọn̄ọ ndikwọrọ “eti mbụk obio ubọn̄” nsịm “ofụri isọn̄.”

  Nte osude Ke 1919, ẹma ẹmek ofụn emi anamde akpanikọ ese aban̄a ikọt Abasi. Ọtọn̄ọde ke ini oro ka iso, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹkwọrọ ikọ ẹkan nte ẹkesikwọrọde. Mfịn, Mme Ntiense Jehovah ẹkwọrọ ikọ ẹbe idụt 200, ẹnyụn̄ ẹsion̄o mme n̄wed ye vidio Ikọ Abasi ẹbe usem 1,000.

• 

  Itie N̄wed Abasi Dan. 12:11; Edi. 13:11, 14, 15

  Prọfesi Idiọk unam emi enyenede nnụk iba anam mme owo ẹnam “mbiet idiọk unam” emi enyenede ibuot itiaba onyụn̄ ‘esịn mbiet oro ibifịk ke idem.’

  Nte osude Ukara Britain ye America akanam ẹtọn̄ọ Esop Ediomi Mme Idụt. Mme idụt efen ẹma ẹtiene ẹdụk esop emi. Nte ini akakade, edidem edere ama etiene odụk esop emi n̄ko ọtọn̄ọde ke 1926 esịm 1933. Ukem nte ẹkekerede ke Esop Ediomi Mme Idụt edinam emem odu ke ofụri ererimbot, ẹma ẹkere n̄ko ke Esop Edidiana Mme Idụt ayanam emem odu ke ofụri ererimbot. Edi Obio Ubọn̄ Abasi kpọt ekeme ndinam emi.

• 

  

  Itie N̄wed Abasi Dan. 8:23, 24

  Prọfesi Edidem kiet emi ọsọn̄de iso “oyosobo n̄kpọ ke ndyọ-ndyọ usụn̄.”

  Nte osude Ukara Britain ye America ama owot ediwak owo onyụn̄ abiat n̄kpọ etieti. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba, United States ama ọduọk okopodudu bọmb iba ke idụt kiet emi akan̄wanade ye ukara Britain ye America. Akananam ikodụhe bọmb emi akabiatde n̄kpọ ntre.

• 

  Itie N̄wed Abasi Dan. 11:31; Edi. 17:3, 7-11

  Prọfesi “Ididuot” unam emi enyenede nnụk duop oto editụn̄ọ ukpe ọdọk edi. Enye edi ọyọhọ edidem itiaita. N̄wed Daniel okot edidem emi “mbubiam n̄kpọ oro adade nsobo edi.”

  Nte osude Esop Ediomi Mme Idụt ikekemeke ndinam n̄kpọ aba ke ini ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba. Ke ekọn̄ oro ama okokụre ẹtọn̄ọ Esop Edidiana Mme Idụt. Se ẹkekerede ẹban̄a esop oro ke ẹkekere ẹban̄a Esop Edidiana Mme Idụt n̄ko; ẹkekere ke enye edinam n̄kpọ emi Obio Ubọn̄ Abasi edinamde. Esop Edidiana Mme Idụt ayan̄wana ye nsunsu ido ukpono.

• 

  

  Itie N̄wed Abasi 1 Thess. 5:3; Edi. 17:16

  Prọfesi Mme idụt ẹtan̄a “emem ye ifụre,” ndien “nnụk duop oro” ye “idiọk unam oro” ẹyen̄wana ye “akpara oro” ẹnyụn̄ ẹsobo enye. Ekem ẹsobo mme idụt ẹfep.

  Nte osude Mme idụt ẹkeme ndikere ke imanam emem ye ifụre odu ke ererimbot. Mme idụt emi ẹdude ke Esop Edidiana Mme Idụt ẹyesobo nsunsu ido ukpono. Emi edidi ntọn̄ọ akwa ukụt. Akwa ukụt editre ini ẹdisobode mme ikpehe ererimbot Satan eken ke Armageddon.

• 

  Itie N̄wed Abasi Ezek. 38:11, 14-17; Matt. 24:31

  Prọfesi Gog aka en̄wan ye ikọt Abasi. Ekem mme angel ẹtan̄ “ndimek ikọt” Abasi ẹbok.

  Nte osude Edidem edere ayadiana ye mme ukara eken ke ererimbot ẹn̄wana ye ikọt Abasi. Ke mmọ ẹma ẹketọn̄ọ en̄wan ye ikọt Abasi, ẹyetan̄ nyọhọ-nsụhọ mbon oro ẹyetde aran ẹka heaven.

• 

  Itie N̄wed Abasi Ezek. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Edi. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Prọfesi “Andidoro” ke edem “afia enan̄-mbakara” okụre “edikan esie” ini enye osobode Gog ye udịmekọn̄ esie. Ẹmụm “idiọk unam oro” ẹtop ẹsịn ke “n̄kpọdiọhọ ikan̄,” ẹnyụn̄ ẹnuak akwa mbiet oro.

  Nte osude Jesus emi edide Edidem Obio Ubọn̄ Abasi ayanyan̄a ikọt Abasi. Enye ye mme angel ye owo 144,000 emi ẹdikarade ye enye ẹyesobo kpukpru mme idụt emi ẹdidide en̄wan ye ikọt Abasi. Ntem ke ererimbot Satan edibe efep.