Ibuot 23

Didie ke N̄kpanam Se Bible Etịn̄de Aban̄a Idan̄ Ukemuduot An̄wan̄a Mbon En̄wen?

Usọrọ emi ẹnọde mme owo enọ ke aka iso. Etise, mme ọwọrọetop iban iba emi ẹdide mbon fim ẹfat ẹnyụn̄ ẹtịm kiet eken inua! Otuowo ẹkpan̄a nsa, edi ekem ẹkpọk ukịbe. Mme adan̄ ukemuduot ẹtop ibuot. Mbon oro mîmaha edinam emi ẹdọhọ ke ẹnam emi man mme owo ẹse. Ẹyewụt ndise emi ke TV ndien ndien ke ini ẹnọde mbụk n̄kpọntịbe, ata ediwak owo ẹyenyụn̄ ẹka Intanet ẹkese ndise emi ke ediwak usen.

SE ẸBỤKDE ke enyọn̄ emi owụt ke iwakke n̄kpọ emi ẹsitịn̄de ndien ndien ke mbụk n̄kpọntịbe nte ọwọrọiso owo ndidọhọ ke idi adan̄ ukemuduot m̀mê ndidọhọ ke esidi inam idan̄ ye erenowo inam ye n̄wan. Ndusụk owo ẹsitoro utọ mbon emi ke uko oro mmọ ẹnyenede; mbon eken ẹsidọhọ ke edinam mmọ odoro owo ndidien. Ediwak owo isikwe se idiọkde ye edinam emi; ẹsidọhọ ke nte mmọ ẹnyụn̄ ẹmade ndidu uwem mmọ edi oro. Daniel emi edide isua 21 ọdọhọ ete: “Idem nditọ ufọkn̄wed nnyịn emi ẹdọhọde ke mmimọ idịghe mme adan̄ ukemuduot ẹkekere ke edieke owo mîmaha idan̄ ukemuduot, ọwọrọ enye asasua mme adan̄ ukemuduot.”

Mme owo ke nsio nsio obio ye emana ẹnyene nsio nsio ekikere ẹban̄a idan̄ ukemuduot. Edi mme Christian iyakke ‘kpukpru ofụm ukpepn̄kpọ eberi mmọ nte oyobio onyụn̄ emen oyo.’ (Ephesus 4:14) Utu ke oro, mmọ ẹtiene se Bible etịn̄de.

Nso ke Bible etịn̄ aban̄a idan̄ ukemuduot? Sia adade mme edumbet Bible odu uwem, didie ke ọkpọbọrọ mbon oro ẹdọhọde ke asasua m̀mê ọsọsọn mme adan̄ ukemuduot? Ẹyak ineme se mme owo ẹsitịn̄de ye nte ọkpọbọrọde mmọ.

“Nso ke Bible etịn̄ aban̄a idan̄ ukemuduot?”

“Bible etịn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ ke Abasi oyom n̄wan ye ebe kpọt ẹnyene ebuana idan̄. (Genesis 1:27, 28; Leviticus 18:22; Mme N̄ke 5:18, 19) Ke ini Bible akpande use, enye akpan eren ndidan̄ ye eren en̄wen, n̄wan ndidan̄ ye n̄wan en̄wen, onyụn̄ akpan eren ye n̄wan emi mîdịghe ebe ye n̄wan ndinyene ebuana idan̄.”a​—Galatia 5:19-21.

“Didie ke afo ese idan̄ ukemuduot?”

“Nsuaha mme adan̄ ukemuduot, edi nsua edinam mmọ.”

Ti ete: Edieke adade mme edumbet Bible odu uwem, nte afo emekde ndidu uwem edi oro, ndien emenyene unen ndinam oro. (Joshua 24:15) Kûyak se emekde anam fi bụt.​—Psalm 119:46.

“Nse nte akpana mme Christian ẹkpono kpukpru owo, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹmek ndinam idan̄ ye anie?”

“Ih, Bible ọdọhọ ‘ẹkpono kpukpru orụk owo.’ (1 Peter 2:17) Mmọdo, mme Christian isuaha mme adan̄ ukemuduot. Mmọ ẹsifọn ido ye kpukpru owo, esịnede mme adan̄ ukemuduot.”​—Matthew 7:12.

“Ndi ukereke ke nte esede mme adan̄ ukemuduot ekeme ndinam ẹsua mmọ?”

“N̄kereke. Nsuaha mme adan̄ ukemuduot, nsua edinam mmọ.”

Emekeme ndidian do ete: “Da sika ke uwụtn̄kpọ. Nsin̄wọn̄ke sika. Ndikam n̄kekere mban̄a edin̄wọn̄ sika esitetek mi esịt. Yak idọhọ ke afo emesin̄wọn̄ sika unyụn̄ ukwe se idiọkde do. Ndisuaha fi ke ntak emi, kpa nte afo mûdusuaha mi ke ntak emi mmensin̄wọn̄ke sika​—nte idịghe ntre? Kpa ntre ke edi ye ndinyene nsio nsio ekikere mban̄a idan̄ ukemuduot.”

“Ndi Jesus ikọdọhọke ẹma kpukpru owo? Ntak ndien mme Christian mîyakke mme adan̄ ukemuduot ẹdu uwem mmọ nte ẹmama?”

“Jesus ikọdọhọke mbet esie ẹnyịme se ededi oro mme owo ẹnamde. Utu ke oro, enye ọkọdọhọ ke ẹyenyan̄a ‘owo ekededi eke ọbuọtde idem ye imọ.’ (John 3:16) Ndibuọt idem ye Jesus abuana ndida ibet Abasi ndu uwem, ndien ibet Abasi akpan ndusụk n̄kpọ, esịnede idan̄ ukemuduot.”​—Rome 1:26, 27.

“Mme adan̄ ukemuduot ikemeke ndikpụhọde; obot mmọ edi oro.”

“Bible itịn̄ke nte esitiede mme adan̄ ukemuduot ke idem, edi enyịme ke ndusụk edu ẹsinen̄ede ẹdọn̄ n̄kam ke esịt owo. (2 Corinth 10:4, 5) Okposụkedi emi ndusụk iren ẹnyenede udọn̄ idan̄ ke idem ekemmọ iren, iban ẹnyụn̄ ẹnyenede ke idem ekemmọ iban, Bible ọdọhọ mme Christian ẹsọn idan̄ ukemuduot.”

Ekikere oro ẹnọde: Utu ke ndineni mban̄a se isinamde eren enyene udọn̄ idan̄ ke idem ekemmọ eren, n̄wan onyụn̄ enyene ke idem ekemmọ an̄wan, sọn̄ọ tịn̄ ke Bible akpan idan̄ ukemuduot. Ke uwụtn̄kpọ, emekeme ndidọhọ: “Idịghe ọmọfiọk ke ediwak owo ẹdọhọ ke afai esesịne owo ke iyịp, ndien ke oro esinam ndusụk owo ẹnam n̄kpọ afai afai. (Mme N̄ke 29:22) Nso edieke oro edide akpanikọ? Anaedi ọmọfiọk ke Bible akpan obom obom iyatesịt. (Psalm 37:8; Ephesus 4:31) Sia ndusụk owo ẹsisọpde ẹduọ obom, ndi oro ọwọrọ ke ikpanaha Bible akpan edinam emi?”

“Ntak emi Abasi ọkpọdọhọde owo emi akpamade ndidi adan̄ ukemuduot okûnam se esịt esie amade? N̄kereke ke oro ọfọn.”

“Mme owo ẹsidue ẹkere ke akpana ẹnam idan̄ nte ẹmama, oro anam mmọ ẹkere ke ikpanaha Abasi akpan owo. Bible anam nnyịn ifiọk ke owo ekeme ndifara ke idem edieke enye oyomde, inyụn̄ inamke ndiọi udọn̄ idan̄ oro ẹsịnede enye ke esịt.”​—Colossae 3:5.

“Idem ọkpọkọm udịghe adan̄ ukemuduot, akpana okpụhọde nte esede idan̄ ukemuduot.”

“Da mbre mfọniso ke uwụtn̄kpọ. Edieke ndọhọde ke mbre mfọniso ifọnke, edi afo ukwe se idiọkde do, ndi ọkpọfọn ọsọn̄ọ eyịre ke ana n̄kpụhọde nte nsede mbre mfọniso sia ata ediwak owo ẹsimade mbre emi?”

Ti ete: Ata ediwak owo, esịnede mme adan̄ ukemuduot, ẹnyene mme n̄kpọ emi mmọ ẹsuade, utọ nte n̄wo, ukwan̄ikpe, m̀mê ekọn̄. Bible akpan mme n̄kpọ emi n̄ko; enye n̄ko akpan ndusụk ido idan̄, esịnede idan̄ ukemuduot.​—1 Corinth 6:9, 10.

Se Bible etịn̄de esịne ifiọk; enye isịnke udọn̄ inọ asari. Se enye ọdọhọde eren m̀mê n̄wan oro enyenede udọn̄ idan̄ ke idem ekemmọ eren m̀mê n̄wan, kpa oro ke enye ọdọhọ eren emi enyenede udọn̄ idan̄ ke idem n̄wan ye n̄wan emi enyenede ke idem erenowo, oro edi, “ẹfehe ẹkpọn̄ use.”​—1 Corinth 6:18.

Ke nditịm ntịn̄, esidọn̄ ata ediwak iren ndinyene ebuana idan̄ ye n̄wan, esinyụn̄ ọdọn̄ ediwak iban ndinyene ebuana idan̄ ye eren, edi mmọ ke ẹmụm idem ẹkama sia mmọ ẹyomde ndika iso nda mme edumbet Bible ndu uwem, inamke n̄kpọ m̀mê nso idomo ke mmọ ẹsobo. Ata ediwak owo oro mîdọhọ ndọ, oro mînyụn̄ ikereke-kere ke iyọdọ, ye ediwak mbon oro nsan̄a ndọ mmọ ẹbiomode ndo emi mîyakke mmọ ẹnyene ebuana idan̄ ẹsịne ke otu emi. Mmọ ke ẹkop idatesịt okposụkedi mmọ mîyụhọke udọn̄ idan̄ mmọ. Iren oro ẹnyenede udọn̄ idan̄ ke idem ekemmọ iren ye iban oro ẹnyenede ke idem ekemmọ iban ẹkeme ndinam se mbon emi ẹnamde edieke mmọ ẹyomde ndinem Abasi esịt.​—Deuteronomy 30:19.

KOT N̄KPỌ EFEN EFEN BAN̄A IBUOTIKỌ EMI KE IBUOT 28 KE ỌYỌHỌ EBOHO 2

[Ikọ Idakisọn̄]

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Ẹwot mme ndido idem mbufo emi ẹdude ke isọn̄ man ẹtre use, mbubiam ido, ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄, idiọk udọn̄, ye edisịn esịt ke n̄kpọ owo, emi edide ukpono ndem.”​—Colossae 3:5.

ITEM

Okposụkedi emi edu mbon en̄wen ekemede ndifịna fi, kûtịn̄ ikọ nte ọmọfọn akaha. Ke nditịm ntịn̄, mmọ ẹnyene unen ndimek se mmọ ẹmade ndinịm​—ukem nte afo enyenede.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ndusụk Christian eyo mme apostle emi ẹkedide mme adan̄ ukemuduot ẹma ẹkpụhọde idiọk uwem mmọ ẹnyụn̄ ẹnyịme ‘ẹyet mmọ ẹsana’ ke enyịn Abasi.​—1 Corinth 6:9-11.

SE NDINAMDE

Edieke owo ọdọhọde ke se Bible etịn̄de aban̄a idan̄ ukemuduot edi ido eset, se ndidọhọde enye edi ․․․․․

Man nnam mme owo ẹfiọk ke idan̄ ukemuduot ke nsua, idịghe mme adan̄ ukemuduot, se ndidọhọde mmọ edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Ntak emi ẹdọhọde ke Abasi enyene unen ndinịm ibet ido uwem nnọ ubonowo?

● Nso ufọn ke afo ọbọ ke ndidu uwem nte Bible etemede?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 170]

“Ufan kiet ke ufọkn̄wed ekekere ke mmọsọn̄ ido n̄kaha sia mmemmaha uwem esie. Edi ke ini n̄kasiande enye ke nsuaha enye​—ndien ke ini enye ekedide edifiọk ke idịghe idan̄ ukemuduot kpọt ke nsua, edi ke mmasua kpukpru oburobụt ido​—enye ama ọtọn̄ọ ndikpono mi ndisinyụn̄ nda ye ami ke ini mbon en̄wen ẹtịn̄de n̄kpọ ẹbiat mi.”​—Aubrey

[Ekebe ke page 168]

Nso Kaban̄a Owo Ndidi Anam Idan̄ ye Erenowo Anam ye N̄wan?

Okposụkedi emi iren ye iban ẹsinamde orụk idan̄ emi, etie nte iban ẹsinam enye ẹkan. Ndusụk mmọ ẹsiyom ndifiọk nte orụk idan̄ enye emi etiede. Lisa emi edide isua 26 ọdọhọ ete: “Ke ini mme uyen ẹsede fim, TV, ye ikwọ emi ẹwụtde nte n̄wan etịmde ekemmọ an̄wan inua, mmọ ẹsiwak ndidomo emi nse​—akpan akpan ke ini mmọ mîdaha emi nte idiọk edinam.”

Etie nte esidọdọn̄ ndusụk owo ndinam orụk idan̄ emi. Vicky emi edide isua 13 ọdọhọ ete: “Ke ini n̄kodụkde usọrọ isan̄ kiet, mma nsobo nditọiban iba emi ẹsidide ẹnam idan̄ ye ekemmọ iban ẹnam ye iren, ekem ufan mi kiet ama asian mi ke mmọ ẹma mi. Nte ini akakade, mma ntọn̄ọ ndinọ etop ẹsọk kiet ke otu mmọ, mma nnyụn̄ ntọn̄ọ ndima enye.”

Ndi akanam etie fi ke idem nte eketiede Vicky? Ediwak owo ẹkeme ndidọhọ anam se idọn̄de fi onyụn̄ anam mme owo ẹdiọn̄ọ ke emesinam idan̄ ye iban onyụn̄ anam ye irenowo n̄ko. Edi fiọk ete ke udọn̄ oro n̄wan enyenede ke idem ekemmọ an̄wan m̀mê enye oro eren enyenede ke idem ekemmọ eren isiwakke ndibịghi—idem esitie owo urua urua, edi etise udọn̄ oro akpa. Se Vicky ekedide edifiọk edi oro. Lisette emi edide isua 16 ama onyụn̄ edifiọk ke udọn̄ emi isibịghike. Enye ọdọhọ ete: “Ama afiak efere mi ke idem ke ini n̄kasiande ete ye eka mi nte esitiede mi ke idem. N̄ko, ẹma ẹkpep nnyịn ke ufọkn̄wed ke idem owo esinen̄ede okpụhọde ke ini owo ọkọride odụk idem akwa owo. Mmenen̄ede nnịm ke edieke mme uyen ẹkpefiọkde nte idem mmọ ẹsikpụhọrede, ke ekpenen̄ede an̄wan̄a mmọ ke udọn̄ oro eren enyenede ke idem ekemmọ eren m̀mê n̄wan enyenede ke idem ekemmọ an̄wan isibịghike, ndien emi ikpanamke mmọ ẹyom ndidi mme adan̄ ukemuduot.”

Idem edieke udọn̄ oro afo enyenede ọsọn̄de ubọk onyụn̄ ebịghide, fiọk ete ke Bible etịn̄ n̄kpọ emi afo ekemede ndinam: Afo emekeme ndibiere ke imọ idinamke ndiọi n̄kpọ oro ẹdọn̄de fi, inamke n̄kpọ m̀mê mmọ ẹdi nso.

[Ndise ke page 169]

Christian ekeme ndibiere ke imọ iditieneke otuowo inam se mmọ ẹnamde

Ibuot 25

N̄kpanam Didie Ntre Ndisifiọn̄ọ Ndido Idan̄ N̄kop Uyụhọ?

“N̄kọtọn̄ọ ndisifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ ke ini n̄kedide isua itiaita. Nte ini akade, mma ndifiọk nte Abasi esede edinam emi. Ama esinen̄ede afịna mi ini ekededi oro mfiakde nnam. Mma nsikere m̀mê Abasi ekeme ndima owo nte ami.”​—Luiz.

KE INI ọtọn̄ọde ndikọri ndụk idem akwa owo, udọn̄ idan̄ ekeme ndinen̄ede nsọn̄ ubọk. Oro ekeme ndinam ọtọn̄ọ ndisifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ.a Ediwak owo ẹkeme ndidọhọ ke edinam emi isidaha mfịna isọk owo ndomokiet, ntre ke mmimọ ikwe se ikpanamde enye ọdiọk. Edi enyene akpan ntak emi akpanamde efep edinam emi. Apostle Paul ekewet ete: “Ẹwot mme ndido idem mbufo . . . man ẹtre . . . ọkpọsọn̄ udọn̄ idan̄.” (Colossae 3:5) Edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ isiwotke-wot udọn̄ idan̄, edi esikam ananam enye etetịm ọsọn̄ ubọk. Ke adianade do, kere ban̄a se itienede mi:

● Edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ esinam owo edi ibụk. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini owo anamde emi, ofụri esịt ye ekikere esie esisịne ke ndiyụhọ udọn̄ idan̄ esie.

● Edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ esinam owo ese owo isio uduot n̄kukụre nte n̄kpọ ndida nyụhọ udọn̄ idan̄.

● Ibụk ibụk udọn̄ oro owo emi esifiọn̄ọde ndido idan̄ esie okop uyụhọ enyenede ekeme ndinam enye ye nsan̄a ndọ esie ikopke uyụhọ idan̄.

Utu ke ndifiọn̄ọ ndido idan̄ man oyụhọ udọn̄ idan̄, domo ndifara ke idem. (1 Thessalonica 4:4, 5) Man ekeme ndifara ke idem, Bible ọdọhọ efep mme idaha emi ẹkemede ndinam idem adaha fi. (Mme N̄ke 5:8, 9) Edi nso ke akpanam edieke edide omododụk ufụn ọnọ edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ? Ekeme ndidi omodomo nditre edi ukemeke. Emekeme ndikere ke udukemeke nditre edinam emi, oro edi, ke udukemeke ndida mme edumbet Abasi ndu uwem. Eyen kiet emi ekerede Pedro ekekere ntre. Enye ọdọhọ ete: “Ama esinen̄ede afịna mi ini ekededi oro mfiakde n̄kanam n̄kpọ emi. N̄kekere ke Abasi idifenke inọ mi. Ama esisọn̄ mi ndibọn̄ akam.”

Edieke etiede fi nte eketiede Pedro ke idem, kûkere ke okwo okụre. Ediwak n̄kparawa owo​—ye ikpọ owo nde—ẹma ẹtre ndisifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ. Afo n̄ko emekeme nditre!

Se akpanamde ke ini esịt obiomde fi

Nte ima iketetịn̄, esịt esibiom mbon oro ẹsifiọn̄ọde ndido idan̄ ẹkop uyụhọ. Eyịghe idụhe ke ‘ndifụhọ ke ido Abasi’ ekeme ndinam etre idiọk edinam emi. (2 Corinth 7:11) Edi ndifofụhọ n̄kaha inyeneke ufọn. Ọkpọsọn̄ mfụhọ akam ekeme ndinam etre ndisịn ukeme man etre edinam emi.​—Mme N̄ke 24:10.

Ntre nyene nnennen ekikere ban̄a n̄kpọ emi. Edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ edi mbubiam ido. Enye ekeme ndinam ‘odụk ufụn ọnọ nsio nsio udọn̄ ye udia-uwem,’ onyụn̄ ekeme ndinam owo enyene idiọk edu. (Titus 3:3) Nte ededi, edifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ idịghe ata oburobụt ido idan̄, utọ nte use. (Jude 7) Edieke edide emesifiọn̄ọ ndido idan̄ okop uyụhọ, kûkere ke amanam idiọkn̄kpọ oro Abasi mîdifenke inọ fi. Se idin̄wamde fi edi ndifara ke idem ndinyụn̄ n̄ka iso nsịn ukeme man etre edinam emi.

Esịt ekeme ndinen̄ede mbiom fi edieke afiakde akanam. Edieke oro etịbede, ti se idude ke Mme N̄ke 24:16 emi ọdọhọde ete: “Edinen owo ekeme ndiduọ utịm ikatiaba, onyụn̄ adaha ada; edi afanikọn̄ ayanam mme idiọkowo ẹtuak ukot ẹduọn̄ọ.” Ndidue mfiak nnam ke ekpri ibio ini inamke fi edi idiọkowo. Ntre, kûyak idem emem fi. Edi kam kere se ikanamde afiak akanam, nyụn̄ domo ndifep n̄kpọ oro.

Da ini tie kere ban̄a ima ye mbọm Abasi. David, andiwet Psalm emi mmemidem ekesinamde enye anam idiọkn̄kpọ, ọkọdọhọ ete: “Kpa nte ete atuade nditọ esie mbọm, ntre ke Jehovah atua mbon oro ẹbakde enye mbọm. Koro enye etịmde ọfiọk nte ẹbotde nnyịn, emeti ete ke nnyịn idi ntan.” (Psalm 103:13, 14) Ih, Jehovah ọfiọk ke nnyịn ifọnke ima onyụn̄ ‘enyịme ndifen nnọ’ nnyịn. (Psalm 86:5) Edi enye oyom nnyịn isịn ukeme man itre idiọk edinam emi. Ntre nso ke akpanam man etre edinam emi?

Dụn̄ọde mme edinam unọ idem inemesịt fo. Ndi emesise fim m̀mê edinam TV emi ẹdemerede owo udọn̄ idan̄, mîdịghe ndi emesika ikpehe Intanet emi ẹsiwụtde utọ ndise emi? Andiwet Psalm ọkọbọn̄ akam ọnọ Abasi ete: “Nam enyịn mi ọwọn̄ọde ọkpọn̄ ndikụt obukpo n̄kpọ.”b​—Psalm 119:37.

Domo ndiwọn̄ọde ekikere n̄ka mme n̄kpọ en̄wen. Christian emi ekerede William ọdọhọ ete: “Mbemiso odụkde idap, kot n̄wed oro aban̄ade mme n̄kpọ eke spirit. Ekpenen̄ede ọfọn edieke akpatre n̄kpọ oro ekerede mbemiso odụkde idap edide n̄kpọ eke spirit.”​—Philippi 4:8.

Tịn̄ mfịna emi nọ owo. Bụt ekeme ndinam ọsọn̄ fi nditịn̄ n̄kpọ emi nnọ owo en̄wen. Edi ndisian owo en̄wen mban̄a mfịna emi ekeme ndin̄wam fi etre edinam emi. Se Christian emi ekerede David akanamde edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Mma nneme n̄kpọ emi ye ete mi. Tutu amama, ndifreke se enye eketịn̄de. Enye ama atuak inua imam onyụn̄ ọdọhọ mi ete, ‘Amanam esịt enen̄ede enem mi.’ Enye ama ọfiọk ke ikememke utom inọ mi ndineme n̄kpọ emi ye imọ. Se enye eketịn̄de ama anam esịt enem mi onyụn̄ anam nnen̄ede mbiere nditre edinam emi.

“Ete mi ama okot itie N̄wed Abasi ifan̄ ọnọ mi man an̄wam mi n̄kụt ke ‘n̄kakaha anyan n̄kaha,’ ndien ekem okot mme itien̄wed en̄wen oro ẹkenamde n̄kụt adan̄a nte edinam mi ọdiọkde. Enye ama enịm ufan̄ ini emi enye ọdọhọde n̄kûfiak nnam orụk n̄kpọ oro onyụn̄ ọdọhọ ke iyafiak inyene nneme ama ekem ini oro. Enye ọkọdọhọ n̄kûyak idem emem mi edieke mfiakde nnam, edi ndomo ndinen̄ede ntie mbịghi mbemiso nyakde oro afiak etịbe.” Nso ke David eketịn̄ aban̄a emi? Enye ọdọhọ ete: “Se ikenen̄erede in̄wam mi ekedi ndisian owo en̄wen mfịna mi nnyụn̄ nnyịme un̄wam oro ẹkenọde mi.”c

[Mme ikọ idakisọn̄]

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Fehe kpọn̄ mme udọn̄ ini uyen, edi bịne edinen ido, mbuọtidem, ima, ye emem, nyụn̄ sọn̄ọ yịre ye mmọ eke ẹkotde Ọbọn̄ ke edisana esịt.”​—2 Timothy 2:22.

ITEM

Bọn̄ akam mbemiso udọn̄ idan̄ enen̄erede ọsọn̄ ubọk. Ben̄e Jehovah Abasi ọnọ fi “odudu eke ebede ukeme owo” man ọyọ idomo.​—2 Corinth 4:7.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Owo mmemidem ekeme ndiyak idem nnọ udọn̄ idan̄ esie. Edi ata ata erenowo m̀mê n̄wan ayafara ke idem ọkpọkọm enye odu ikpọn̄.

SE NDINAMDE

Mmekeme ndika iso n̄kere mme n̄kpọ eke ẹsanade edieke ․․․․․

Utu ke ndifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ, se ndinamde edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Ntak emi edide akpan n̄kpọ nditi ke Jehovah “[enyịme] ndifen nnọ” nnyịn?​—Psalm 86:5.

● Sia Abasi emi anamde owo enyene udọn̄ idan̄ ọdọhọde fi enyene mfara ke idem, enye enịm ke nso ke afo ekeme ndinam?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 182]

“Tọn̄ọ n̄ketre ndisifiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ, mmenyene edisana ubieresịt ke iso Jehovah, ndien idụhe se ifọnde ikan emi!”​—Sarah

[Ndise ke page 180]

Owo ndituak ukot nduọ ke ini efehede itọk iwọrọke ke ana enye afiak ọkọtọn̄ọ ke ntọn̄ọ. Kpasụk ntre, owo ndidue mfiak mfiọn̄ọ ndido idan̄ n̄kop uyụhọ ke enye ama ekebiere nditre edinam emi iwọrọke ke esie okụre

Ibuot 32

Nso ke N̄kpanam Mbak Owo Edisabade M̀mê Edidan̄ Mi ke N̄kanubọk?

Kpukpru isua, ẹsisabade mîdịghe ẹdan̄ ediwak owo ke n̄kanubọk, ndien ndụn̄ọde owụt ke mme uyen ẹsisobo mfịna emi ẹkan. Ke uwụtn̄kpọ, ke United States, n̄kpọ nte mbahade iba ke otu mbon oro ẹsisabarede m̀mê ẹsidan̄de ke n̄kanubọk isịmke kan̄a isua 18. Ke ntak emi edisabade m̀mê edidan̄ owo ke n̄kanubọk edide ọsọ n̄kpọ mfịn, ọfọn ekere aban̄a se ẹnemede ke ibuotikọ emi.

“Enye ama efịk mi omụm, ndien ntibọp enyịn ntat, enye edịbede mi ọtọ. Mma n̄n̄wana ke ofụri ukeme mi man enye asana mi ayak. . . . Mma ndomo ndifiori n̄kpo, edi ofụm ofụm ọkọwọrọ mi ke itọn̄. Mma nnụk enye, ntịgha enye, ntọ enye ita, nnyụn̄ n̄wai enye. Ini oro ndien ke enye ekekịm mi ke ikwa. Idem ama emem mi ofụri ofụri.”​—Annette.

MBON oro ẹsisabarede m̀mê ẹsidan̄de owo ke n̄kanubọk ẹyọyọhọ mfịn, ndien mme uyen ke mmọ ẹsiyom ẹkan. Ukem nte Annete, ndusụk uyen emi ẹdan̄de ke n̄kanubọk isidiọn̄ọke mbon oro ẹkedan̄de mmọ. Mbon en̄wen ẹsiduọ ẹdụk ubọk mbọhọidụn̄ mmọ. Se ikọwọrọde Natalie edi oro. Ekpri akparawa oro okodụn̄de ekpere mmọ ama asabade enye ke ini enye ekedide isua 10. Natalie ọdọhọ ete: “Ke nsonso oro, ọkpọsọn̄ ndịk ye bụt ikayakke ntịn̄ se iketịbede nnọ owo ndomokiet.”

Mbon oro ẹsisabarede ediwak uyen mfịn ẹdi mbonubon mmọ. Mma kiet emi ekerede Carmen ọdọhọ ete: “Ete mi ama esisabade mi ọtọn̄ọde ke ini n̄kedide isua 5 tutu nsịm isua 12. Mma ndisọn̄ọ nsua nnọ enye ke ini n̄kedide isua 20. Enye ama ekpe mi ubọk, edi ke ọfiọn̄ ifan̄ ẹma ẹkebe, enye ama ebịn mi osio ke ufọk.”

Mbọhọidụn̄, ufan, m̀mê mbonubon ndisabade owo edi ata ọsọ n̄kpọ mfịn.a Edi ndifiomo nditọwọn̄ idịghe obufa n̄kpọ. Utọ oburobụt n̄kpọ oro ama esitịbe idem ke eyo oro ẹkewetde Bible. (Joel 3:3; Matthew 2:​16) Mfịn, nnyịn idu uwem ke ndiọkeyo. Ediwak owo “inyeneke ndammana ima,” ntre edi ọsọ n̄kpọ ndikụt nte ẹsabarede ediwak uyen mfịn. (2 Timothy 3:​1-3) Okposụkedi emi mîdụhe se akpanamde man ọbọhọ mfịna emi ofụri ofụri, enyene se akpanamde man ekpeme idemfo. Kere ban̄a mme item oro ẹnọde mi:

Du ke ukpeme. Ke ini asan̄ade ke usụn̄, domo ndifiọk se itịbede ke iso, ke edem, ye ke n̄kan̄ fo. Enyene ndusụk ebiet emi ẹkemede ndinam owo n̄kpọ, akpan akpan ke okoneyo. Edieke ekemede, kûka utọ ebiet emi, onyụn̄ edieke oyomde ndika, kûsan̄a ikpọn̄.​—Mme N̄ke 27:12.

Kûsịn edịm ubọn̄ idem. Kûnyene mfụmmfụm ima m̀mê ndisịne n̄kpọ ke usụn̄ oro edemerede owo udọn̄ idan̄. Ndinam ntre ekeme ndinam ẹkere ke akam amama idan̄, mîdịghe ke udusịnke edieke owo edide.​—1 Timothy 2:​9, 10.

Ẹneme se ẹkpenamde ye se mbufo mîkpanamke. Edieke edide emenyene owo emi oyomde ndidọ, ẹneme se ẹkpenamde ye se mbufo mîkpanamke.b Ẹma ẹneme mme n̄kpọ emi, kûnam n̄kpọ ekededi m̀mê ndidu ke ebiet ekededi oro ekemede ndinam owo asabade fi.​—Mme N̄ke 13:10.

Kûdop uyo. Inyeneke se idiọkde ke ndisọn̄ uyo ndọhọ ete, “Kûnam se oyomde ndinam oro!” m̀mê “Sana mi yak!” Kûyak ndịk anam ekere ke ufan fo ọmọn̄ ọkpọn̄ fi. Edieke enye ọkpọn̄de fi ke ntak emi, ọwọrọ enye ikedịghe eti ufan. Idem n̄kpọ, n̄kọ afo akam oyom owo emi amade onyụn̄ okponode fi.c

Kpeme idem ke ini anamde n̄kpọ ke Intanet. Kûdedei unọ owo ọkpọkpọ ntọt m̀mê ndise emi ekemede ndinam ẹfiọk ebiet emi afo odude.d Edieke ọbọde etop oro ẹtịn̄de n̄kpọ in̄wan̄-in̄wan̄ ẹban̄a idan̄, ọkpọfọn etetre ndibọrọ orụk etop oro. Nditre ndibọrọ orụk etop oro idiyakke mbon oro ẹsidade Intanet ẹyom mbon oro mmọ ẹdisabarede ẹnyene fi.

Mme n̄kpọ oro ẹnemede mi ẹkeme ndikpeme fi mbak owo edisabade m̀mê edidan̄ fi ke n̄kanubọk. (Mme N̄ke 22:⁠3) Se idude edi ke idịghe kpukpru ini ke edikeme ndinyan̄a. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi idịghe kpukpru ini ke edisikụt owo emi amade ndisan̄a ye afo, inyụn̄ idịghe kpukpru ini ke edikeme ndifep ebiet oro ẹkemede ndinam owo n̄kpọ. Ekeme ndidi akam ododụn̄ ke utọ ebiet emi.

Ekeme ndidi se ikọwọrọde fi anam ọfiọk ke afanikọn̄ ekeme ndisịm fi okposụkedi emi esịnde ọkpọsọn̄ ukeme man ọbọhọ. Ukem nte Annette oro iketịn̄de iban̄a ke ntọn̄ọ, ekeme ndidi se ikọwọrọde fi eketịbe ke mbuari, owo oro okonyụn̄ adan̄de fi ama ọsọn̄ odudu akan fi. Mîdịghe, ukem nte Carmen, ekeme ndidi ẹkesabade fi ke ini ekedide eyenọwọn̄, ndien ke ntre ukukemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet edieke edide ama akam ọfọfiọk se iketịbede inọ fi ini oro. Nso ke akpanam edieke esịt obiomde fi nte emi esibiomde mbon oro ẹsabarede?

Se Akpanamde ke Ini Esịt Obiomde Fi

Esịt osụk obobiom Annette ke se iketịbede oro. Enye ọdọhọ ete: “Mmasua idem mi mbe nde. Mmesiwak nditi ofụri se iketịbede okoneyo oro. Esitie mi ke idem nte akpakana nnen̄ede n̄n̄wana ye enye n̄kan nte n̄kan̄wanade. Se idude edi ke ndịk ama enen̄ede anam mi ke enye ama ekekịm mi ke ikwa. N̄kekemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet aba, edi esitie nte akpakana nnam n̄kpọ n̄kan oro.”

Esịt esibiom Natalie n̄ko. Enye ọdọhọ ete: “Ikpakanaha nyak idem nnọ owo ntre. Ete ye eka mi ẹkedọhọ nsidu ye eyeneka mi ke ini ibrede mbre ke an̄wa, edi n̄kesinamke oro. Ntre, n̄kere ke ami n̄kakam nnam mbọhọidụn̄ nnyịn asabade mi. N̄kpọ oro ama enen̄ede abiak mbonubon nnyịn, ndien nsikere ke ami n̄kedi ntak. Se isibiakde mi ikan edi oro.”

Nso ke akpanam edieke esịt obiomde fi nte emi ekesibiomde Annette ye Natalie? Akpa kan̄a, ti ete ke edieke edide ẹkedan̄ fi ke n̄kanubọk, ọwọrọ idịghe afo akama ayak idem ọnọ. Ndusụk owo ẹsida n̄kpọ emi mfefere mfefere ẹnyụn̄ ẹdọhọ ke nte irenowo ẹsitiede edi oro, n̄ko ke se iban oro ẹkedan̄de ke n̄kanubọk ẹkekam ẹyomde edi oro. Edi ikpanaha ẹdan̄ owo ndomokiet ke n̄kanubọk. Edieke edide ẹkedan̄ fi ke n̄kanubọk, ikpanaha ẹduọhọ fi!

Nte ededi, emem nditetịn̄ ke ikpanaha ẹduọhọ fi, edi ekeme ndinen̄ede nsọn̄ ndinịm emi ke akpanikọ. Ndusụk owo ẹsidịp se iketịbede inọ mmọ, ndien emi esinam esịt aka iso obiom mmọ ikpe. Edi ndidịp se iketịbede emi ọfọn ye anie​—ndi ọfọn ye afo m̀mê akam ọfọn ye owo oro akadan̄de fi? Ana ekere aban̄a n̄kpọ en̄wen emi akpanamde.

Ndisian Mbon En̄wen Se Iketịbede

Ke ini afanikọn̄ Job ekenen̄erede ọsọn̄ ubọk, Bible ọdọhọ ke edinen owo oro ama ọdọhọ ete: “Nyan̄wan̄a ekikere oro n̄kerede mban̄a idemmi. Nyetịn̄ ikọ ke iyatesịt ukpọn̄ mi!” (Job 10:⁠1) Ọyọfọn ye afo edieke anamde ukem emi. Ndinyene nneme ye ata akpan ufan fo mban̄a se iketịbede inọ fi ekeme ndinam ọtọn̄ọ ndifiọk nte ekpesede aban̄a mfịna oro onyụn̄ anam idem afiak ọsọn̄ fi.

Edieke edide Christian, oyoyom etịn̄ n̄kpọ emi ọnọ mbiowo esop. Ikọ ndọn̄esịt emi ima ima mbiowo ẹditịn̄de ye afo ayanam ọfiọk ke sia edide ẹkedan̄ fi ke n̄kanubọk, ọwọrọ ke idiọkn̄kpọ owo en̄wen isabakede fi. Se Annette ekedide edifiọk edi oro. Enye ọdọhọ ete: “Mma nsian ufan mi se iketịbede, ndien enye ama eteme mi ete nsian mbiowo ifan̄ ke esop nnyịn. Se n̄konyụn̄ nnamde edi oro. Mbiowo ẹma ẹtie ye ami ediwak ini ẹnyụn̄ ẹnam mi mfiọk ke idịghe ami n̄kedi ntak oro ẹkedan̄de mi ke n̄kanubọk. Ke akpanikọ, idịghe ami n̄kedi ntak.”

Ndisian mbon en̄wen se iketịbede inọ fi nnyụn̄ ntịn̄ nte etiede fi ke idem idiyakke esịt enen̄ede ayat fi. (Psalm 37:⁠8) Emi n̄ko ekeme ndinam esịt ana fi sụn̄, ndien ekeme ndidi akpa ini edi oro tọn̄ọ nte afanikọn̄ emi ekesịm fi. Ke Natalie ama akasian ete ye eka esie ke ẹma ẹsabade imọ, esịt ama ana enye sụn̄. Enye ọdọhọ ete: “Mmọ ẹma ẹn̄wam mi ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ mi ẹte nsitịn̄ se itịbede nnọ mmimọ, ndien oro ama anam n̄kûnen̄ede mfụhọ m̀mê ndiyat esịt.” Akam n̄ko ama an̄wam Natalie. Enye ọdọhọ ete: “Ndibọn̄ akam nnọ Abasi ama esin̄wam mi akpan akpan ke mme ini oro mmen̄kekemeke nditịn̄ nte eketiede mi ke idem nnọ owo ndomokiet. Edi mma mbọn̄ akam, mmesitịn̄ nte etiede mi ke idem nnọ Abasi. Emi esinam esịt ana mi sụn̄.”e

Afo n̄ko emekeme ndidikụt ke odu “ini eke ẹkọkde unan.” (Ecclesiastes 3:⁠3) Beri edem ye nti ufan fo oro ẹtiede nte mbiowo oro ẹbietde “ebiet eke ẹdịbede ẹbọhọ ofụm ye ọtọ udak edịm.” (Isaiah 32:2) Se ban̄a idemfo, kûnyụn̄ uyak editịmede esịt emen fi emen. Da ini duọk odudu. Ndien nen̄ede beri edem ye Jehovah emi edide Abasi kpukpru ndọn̄esịt koro enye ọmọn̄ ọsọsọp ada obufa ererimbot edi, oyonyụn̄ “[ẹsịbe] mme anamidiọk ẹfep, edi mmọ eke ẹdoride enyịn ke Jehovah ẹyeda isọn̄ ẹnyene.”​—Psalm 37:⁠9.

[Ikọ idakisọn̄]

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

“Ndiọkeyo emi ọsọn̄de ndiyọ oyodu ke mme akpatre usen. Koro mme owo ẹyedi mme ama idem, . . . inyeneke ndammana ima, . . . ẹnana mfara ke idem, ẹtie obom obom, imaha eti ido.”​—2 Timothy 3:1-3.

ITEM

Edieke edide ẹma ẹsabade m̀mê ẹdan̄ fi ke n̄kanubọk, wet mme itie N̄wed Abasi emi ẹkemede ndidọn̄ fi esịt kama. Mmọ ẹkeme ndisịne Psalm 37:28; 46:1; 118:5-9; Mme N̄ke 17:17; ye Philippi 4:6, 7.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Ke United States, ke ẹbaharede ukem ukem, se ibede uyen 90 ke otu uyen 100 oro ẹsabarede m̀mê ẹdan̄de ke n̄kanubọk ẹsifiọk mbon oro ẹkedan̄de mmọ.

SE NDINAMDE

Ke ini esịt obiomde mi aban̄a se iketịbede, se ndinamde edi ․․․․․

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Mme ufọn ewe ke edibọ edieke asiande owo ke ẹma ẹsabade m̀mê ẹdan̄ fi ke n̄kanubọk?

● Nso ikeme nditịbe nnọ fi ye mbon en̄wen edieke mûtịn̄ke se iketịbede unọ owo?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 232]

“Isimemke utom owo nditịn̄ nnọ owo ke ẹsabade imọ, edi ndinam ntre enen̄ede edi ke ufọn fo. Nditịn̄ nnọ owo ayanam etre ndifụhọ, etre ndiyat esịt oyonyụn̄ anam afiak enyene odudu.”​—Natalie

[Ekebe ke page 230]

“Edieke Amade Mi . . . ”

Odu mbon emi mîsidan̄ke iban ke n̄kanubọk, edi emi ẹsidade n̄kari ẹnam mmọ ẹnyịme. Didie ke mmọ ẹsinam emi? Mmọ ẹsitịn̄ utọ ikọ nte, “Idụhe owo emi mîsinamke idan̄,” “Owo ndomokiet idifiọkke,” m̀mê “Edieke amade mi ayanam se ndọhọde” nte ẹketịn̄de ke Ibuot 24 ke n̄wed emi. Kûyak akparawa ndomokiet anam fi ekere ke ndinam idan̄ ye imọ owụt ke amama imọ. Se idude edi ke owo ekededi oro ekerede ntre oyom ndida fo nyụhọ udọn̄ esiemmọ. Enye ikereke iban̄a fi inyụn̄ iyomke n̄kpọ ọfọn fi. Edi owo oro amade fi idibemke iso iyom ufọn idemesie; enye edibem iso iyom ufọn fo, oyonyụn̄ owụt ke imekeme ndida mme edumbet Abasi ndu uwem. (1 Corinth 10:24) Eren oro amade n̄wan idisehe enye nte n̄kpọ ndida nyụhọ udọn̄ idan̄ esie. Utu ke oro, enye edise ‘n̄kparawa iban nte nditọeka iban ke ata edisana ido.’​—1 Timothy 5:1, 2.

[Ndise ke page 233]

Ndiyọ editịmede esịt ke ẹma ẹkesabade fi etie nte ndimenede mbiomo oro odobide akan fi. Ntak mûtịn̄ke unọ owo man ẹn̄wam fi?