Nte Ekemede Ndikpono Jehovah ke Usen Ndọ Fo

1-2. Jehovah oyom usen ndọ fo etie didie?

NDI emenyene owo emi edidọde? Ekpedi ntre, ekọm enyene Abasi! Ana-edi ndutịm ndọ mbufo adia fi ini eti-eti. Jehovah oyom okụt ibuot ke ndọ fo. Enye oyom okop inemesịt ke usen ndọa fo, onyụn̄ oyom mbufo mbiba ẹdiana kiet ẹkop inemesịt ke ini iso n̄ko.​—N̄ke 5:18; Ikwọ Sol. 3:11.

² Jehovah odot se okponode ke usen ndọ fo. Ntak-a? Didie ke afo onyụn̄ ekeme ndikpono enye ke usen oro? Kpa ye edide ẹnen̄ede ẹwet ibuotikọ emi ẹnọ iren ye iban emi ẹnamde ndutịm ndọ mmọ, mme n̄kpọ emi ẹnemede mi ẹkeme ndin̄wam kpukpru nnyịn iwụt ke imokpono Jehovah ima ika ndọ owo, mîdịghe mbon emi ẹyomde ndinam ndọ ẹbụp nnyịn m̀mê ikụt didie se mmimọ iduakde ndinam.

NTAK EMI AKPANADE OKPONO JEHOVAH KE USEN ORO?

3. Erenowo ye n̄wan emi ẹyomde ndinam ndọ ẹkpekere ẹban̄a nso ini mmọ ẹsụk ẹnamde ndutịm ndọ mmọ? Ntak-a?

³ Irenowo ye iban emi ẹdide Christian, emi ẹnyụn̄ ẹnamde ndutịm ndọ mmọ akpana ẹkụt ẹte ke se ibierede ndinam ekem ye item emi Jehovah ọnọde nnyịn ke Bible. Ntak edi ke Jehovah ọkọtọn̄ọ ndọ. Enye akadian Adam ye Eve ndọ. Ata akpa ndọ ekedi oro. (Gen. 1:28; 2:24) Ntre se ikpenen̄erede ibehe mbon emi ẹyomde ndinam ndọ ekpedi mmọ ndikụt ete ke se mmimọ inamde odụk ye se Abasi oyomde.

4. Tịn̄ ntak emi akpanade mbon emi ẹyomde ndinam ndọ ẹwụt ke imokpono Jehovah ke usen ndọ mmimọ.

⁴ Akpan ntak emi akpanade anam se Jehovah oyomde ke usen ndọ fo edi ke enye edi Ete fo emi odude ke heaven onyụn̄ edi akakan Ufan fo. (Heb. 12:9) N̄kọ afo uyomke n̄kpọ ndomokiet adian̄ade fi ọkpọn̄ enye. Tutu amama ukpoyomke n̄kpọ emi ekemede ndiyat Jehovah Ufan fo etịbe usen oro m̀mê ke usen en̄wen ekededi. (Ps. 25:14) Ama ekere kpukpru se Jehovah ama akananam ọnọ fi ye se enye edinamde inọ fi, ndi ukereke ke enye odot se okponode ke usen ndọ fo?​—Ps. 116:12.

DIDIE KE EKEME NDIWỤT KE OMOKPONO JEHOVAH KE USEN ORO?

5. Didie ke Bible ekeme ndin̄wam mbon emi ẹyomde ndinam ndọ ẹdiọn̄ọ nnennen se ẹkpenamde ke ndọ mmọ?

⁵ Bible ibatke mme n̄kpọ emi ẹkpenamde m̀mê emi owo mîkpanamke ke itie udianndọ Christian m̀mê ke itie usọrọ ndọ emi ẹnamde ke ẹma ẹkedian ndọ ẹma. Mme ọdọ ndọ ẹkeme ndinam n̄kpọ ntiene nte n̄kpọ etiede ye mmọ, nte ẹsinamde n̄kpọ ke edem mmọ, ye nte mmọ ẹkpemade ndinam n̄kpọ ke itie ndọ mmọ. N̄kpọ en̄wen edi ke ata mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ Jehovah ẹsitiene ibet ukara ke n̄kpọ aban̄ade ndọ. (Matt. 22:21) Kpa ye oro, ndọ emi ẹnamde yak ekem ye mme item Bible ayanam ẹkpono Jehovah onyụn̄ enem enye esịt. Ntre, mme item Bible ewe ke afo ekpekere aban̄a?

6. Ntak emi ọfọnde erenowo ye n̄wan emi ẹyomde ndinam ndọ ẹtiene ibet ukara emi aban̄ade ndọ?

⁶ Tiene ibet ukara. (Rome 13:1, 2) Ke n̄wakn̄kan idụt, enyene mme n̄kpọ emi ukara ẹyomde erenowo ye n̄wan ẹnam mbemiso mmọ ẹdiande ndọ. Akpana erenowo ye n̄wan emi ẹyomde ndinam ndọ ẹdiọn̄ọ mme n̄kpọ emi ukara ẹyomde mmọ ẹnam ke edem mmọ. Ekpedi udiọn̄ọke nte edisan̄ade ọdiọn̄ọ, dọhọ mbiowo ẹn̄wam fi.b

7. Ẹkpenam didie n̄kpọ ke itie ndọ?

⁷ Kụt ete ke ẹnam n̄kpọ uku uku ke itie ndọ fo. (1 Cor. 10:31, 32) Domo ndikụt ete ke ẹnam n̄kpọ do nte mbon emi ẹnyenede mme edu emi spirit Abasi esinamde owo enyene, idịghe nte mbon emi ẹnyenede spirit ererimbot. (Gal. 5:19-26) Ke ntak se Bible etịn̄de aban̄a owo emi edidide ibuot ke ubon, edi utom ebendọ ndikụt ete ke ndọ mmimọ enem onyụn̄ edi n̄kpọ ukpono. Nso idin̄wam enye? Ẹma ẹnọ utịn̄ikọ emi ibuotikọ otode Bible ke ndọ, ndien ọnọ utịn̄ikọ ama etịn̄ ikọ ima ima, uku uku, se enye ọkwọrọde ayanam ẹkụt ke ndọ edi enọ Abasi. Kpukpru mbon emi ẹdụkde ndọ oro ẹyedia ufọn sia utịn̄ikọ oro ayanam mmọ ẹkụt ke se mmimọ idide emi idịghe n̄kpọ mbubru. Ata ediwak mme Christian emi ẹyomde ndinam ndọ ẹsibiere ndinam ndọ mmọ ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ edieke mmọ ẹkemede. Ekpedi aduak ndinam ndọ fo do, akpana ababak ewet leta ọnọ otu mbiowo esop emi ẹsede ẹban̄a Ufọkmbono Obio Ubọn̄ emi oyomde ndida nnam ndọ, eben̄e ke ikpama ndinam ndọ imọ do.

8. Nso ikeme ndin̄wam yak okụt ete ke ẹnam n̄kpọ uku uku ke itie usọrọ ndọ fo? (Rome 13:13)

⁸ Kot Rome 13:13. Ekpemek ndinam usọrọ ke ẹma ẹkedian ndọ ẹma, akpanam nso man se ẹnamde ke itie usọrọ ndọ fo idibiet itie emi mbon emi spirit ererimbot akarade? Ikọ Greek emi ẹkabarede nte “uyom uyom usọrọ” ke itie Bible oro akada aban̄a mme mboho emi ẹkesin̄wọn̄de n̄kpọ ẹbe ubọk, ẹnyụn̄ ẹbre ikwọ tutu eyo ọsọn̄. (Se “wild parties” ke se ẹwetde ẹban̄a Rome 13:13 ke nwtsty.) Ekpedi emebiere ke mmịn emi ekemede ndinam owo oyodu, nen̄ede kụt ete ke owo ndomokiet in̄wọn̄ke n̄kpọ ibe adan̄a.c Ekpedi ẹyebre ikwọ, ẹsụhọde uyo ikwọ yak edi se isenowo fo ẹkemede ndikop se owo etịn̄de, owo ifiorike-fiori n̄kpo. Tịm mek utọ ikwọ emi ẹdibrede nyụn̄ tịm kpan̄ utọn̄ kop mme ikọ ikwọ oro man ẹdisịne mme n̄kpọ emi ẹkemede ndinam owo atuak ukot ọduọ.

9. Ekpedi ẹyetịn̄ ikọ ke itie usọrọ ndọ mîdịghe ẹnam nsio nsio n̄kpọ se ẹdade ẹnem mme owo esịt do, nso ke mme anam ndọ mîkpefreke?

⁹ Ndi enyene mme owo emi ẹditịn̄de n̄kpri n̄kpri ikọ ke itie usọrọ ndọ mbufo? Ndi ẹyesio ndise ke TV, ẹbre vidio, mîdịghe ẹnam mme n̄kpọ en̄wen ntre do? Mme n̄kpọ ntre ẹsisịne ke mme n̄kpọ emi owo mîsisọpke ifre ke ndọ. Edi kụt ete ke se ẹdinamde do ẹdi se idisọn̄ọde mme owo idem. (Phil. 4:8) Bụp idemfo ete: ‘Ndi n̄kpọ oro oyowụt ke ẹkpono mbon efen? Ndi ayanam ndọ enyene uku?’ Enye emi edide akpan n̄kpọ akan emi okpobụpde idemfo edi: ‘Ndi n̄kpọ oro ayanam ẹkpono Jehovah?’ Ndinam idọkọ idiọkke, edi kûyak ẹkpe ntịme, utọ nte nditịn̄ mme n̄kpọ emi ẹdinamde mme owo ẹkere ẹban̄a idan̄. (Eph. 5:3) Kụt ete ke mbonubon mbufo ye mme ufan fo emi ẹyomde nditịn̄ ikọ ifan̄ ke itie oro ẹdiọn̄ọ utọ ikọ emi oyomde ẹtịn̄ do, ke mmọ idikaha iketịn̄ n̄kpọ efen.

10. Ntak emi ọfọnde erenowo ye n̄wan ẹkpọn̄ ọkpọsọn̄ n̄kpohoti ini mmọ ẹnamde ndutịm ndọ mmọ? (1 John 2:15-17)

¹⁰ Kûsio idem etop. (Kot 1 John 2:15-17.) Esinem Jehovah mbon emi ẹtuakde ibuot ẹnọ enye ẹma ẹdomo ndikụt ẹte ke imọnọ enye ukpono utu ke ndisio idem mmimọ etop. Ntre mme Christian emi mîyomke ndisio idem etop idibiatke utọ okụk emi edide owo ama okop iyịp asat enye ke idem, mmọ idinyụn̄ inamke n̄kpọ n̄wụtidem n̄wụtidem. Ndọ fo mîkponke ọkpọsọn̄ n̄kpohoti, nso ufọn ke edidia? Ekeme ndidi edidi ukem ye eke Brọda Mike emi otode Norway. Enye ọdọhọ ete: “Nnyịn ikakamake isọn, ima inyụn̄ ikeme ndika iso nnam utom usiakusụn̄. Ndọ nnyịn ikedịghe uwo-uwo, edi okosụk eyeye, onyụn̄ edi n̄kpọ emi edide ima iti esịt enem nnyịn.” Sista Tabitha emi otode India ọdọhọ ete: “Nnyịn ikanamke se idinọde nnyịn ọkpọsọn̄ n̄kọn̄ibuot. Sia ndọ nnyịn mîkokponke ọkọnọk, nnyịn ikenen̄ekede ibiat ini ke nditịm emi ye oko. Ọkpọsọn̄ editie mfan̄a se ẹkpenamde ye se owo mîkpanamke ikonyụn̄ idụhe.”

11. Didie ke se ebendọ ye n̄wanndọ ẹsịnede m̀mê nte mmọ ẹkamade idem ekeme ndiwụt ke mmọ isioho idem etop? (Se mme ndise n̄ko.)

¹¹ Ndi emebiere se edisịnede? Imenịm ke oyoyom ndiye usen oro n̄kan ofụri usen eken. Idem ke eyo Bible, ebendọ ye n̄wanndọ ẹma ẹsibana idem eti-eti. (Isa. 61:10) Imọdiọn̄ọ ke se edisịnede ke usen ndọ fo ekeme ndikpụhọde ye se esisịnede ke mme edinam eken, edi ikpanaha onyụn̄ edi se idinamde owo atuak ukot ọduọ. (1 Tim. 2:9) Kûyak se esịnede m̀mê n̄kpọ en̄wen ekededi edidi akpan n̄kpọ akan kpukpru n̄kpọ eken ke ndọ fo.​—1 Pet. 3:3, 4.

12. Ntak emi akpanade ebendọ ye n̄wanndọ ẹkụt ẹte ke mmimọ inamke n̄kpọ ndomokiet emi ẹsiwakde ndinam ke ndọ ke edem mmọ, emi Bible akpande?

¹² Kûnam mme n̄kpọ emi Bible akpande. (Edi. 18:4) Se ẹnamde ke ndọ ke ererimbot Satan emi esiwak ndisan̄a n̄kpọ ye nsunsu usụn̄ ukpono abasi ye n̄kpọ mme demon. Jehovah enen̄ede odụri nnyịn utọn̄ ete ikûkpekpere utọ mme ndedehe n̄kpọ oro. (2 Cor. 6:14-17) Ekpedi enyene ndusụk se ẹsinamde ke ndọ ke edem mbufo emi ẹnyenede nte ẹtiede, kere kan̄a ntọn̄ọ n̄kpọ oro ye item Bible ekededi emi aban̄ade n̄kpọ oro mbemiso ebierede ndisịn n̄kpọ oro ke otu se ẹdinamde ke ndọ fo.

13. Didie ke mme anam ndọ ẹkeme ndiwụt ke ikpebe Jehovah ke nte mmọ ẹdade mme enọ emi ẹnọde mmọ?

¹³ Ndi edi ido ke edem mbufo mbon emi ẹkotde ndọ ndisinọ mme ọdọ ndọ enọ? Mbon emi okotde ndọ ẹkpenyene n̄kpọ ekpat eti-eti, enọ mmọ oyodobi. Edi ekpat akpasat, enọ mmọ ẹdidi ekpri ekpri. Bible ọdọhọ mme Christian ẹsinọ owo n̄kpọ, esinyụn̄ enenem mmọ ndinọ. (N̄ke 11:25; Utom 20:35) Edi ikpọfọnke inam mbon emi ikotde ndọ ẹkere ke mmọ ẹmama, imaha-ma, ke ana ẹnọ nnyịn enọ. Mîdịghe inam mmọ ẹkere ke enọ mmọ mîsọn̄ke urua ke ọwọrọ mmọ inamke ọfọn. Nnyịn ikpebe Jehovah. Nnyịn isinyịkke owo ọnọ se mîtoho enye esịt, m̀mê ọnọ se ikponde ikan ekpat esie.​—2 Cor. 9:7.

NTE ỌKPỌKỌHỌREDE MME MFỊNA ONYỤN̄ AKANDE MFỊNA UBỌK

14. Nso mfịna ke ndusụk mbon emi ẹyomde ndinam ndọ ẹsinyene?

¹⁴ Nte osụk odomode nditịm ndọ emi edinamde ẹkpono Jehovah, nsio nsio mfịna ẹkeme ndidu. Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndisọn̄ fi ndinam ndọ emi mîkponke etiti. Charlie emi otode Solomon Islands ọdọhọ ete: “Ama ọsọn̄ eti-eti ndibiere m̀mê anie ke idikot usọrọ ndọ, m̀mê anie ke nnyịn mîdikotke. Mme ufan nnyịn ẹwak, ndien ke edem nnyịn kpukpru owo ẹdori enyịn ke oyokot mmọ!” Tabitha emi ima iketetịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Ke edem nnyịn, usọrọ ndọ isiwakke ndidi ekpri ekpri. Ikebiere ndikot n̄kpọ nte owo 100 kpọt, ndien ama ada ini mbemiso ete ye eka nnyịn ẹkenyịmede se ikebierede oro.” Sarah emi otode India ọdọhọ ete: “Se inen̄erede ibehe ndusụk owo edi ndiwụt adan̄a nte mmimọ inyenede n̄kpọ iketre. Ndọ nditọ eyeneka ete mi ekedi ọwọrọ-etop ndọ, ntre mme owo ẹma ẹdomo ndinyịk mi nnam okịm ọwọrọ etop akan eke mmọ.” Nso ikeme ndin̄wam fi akan utọ mme mfịna emi ye mme mfịna en̄wen?

15. Ntak emi ọfọnde esiwak ndibọn̄ akam ini anamde ndutịm ndọ?

¹⁵ Sisịn ndọ emi ẹsụk ẹtịmde ke ubọk ke akam kpukpru ini. Se ededi mfịna emi enyenede, nte ekpetetie fi ke idem, emekeme ndibọn̄ akam ntịn̄ nnọ Jehovah. (Se Phillipi 4:6, 7 ye se ẹwetde ẹban̄a “in everything” ke ufan̄ikọ Bible oro ke nwtsty.) Emekeme ndidọhọ Jehovah an̄wam fi ebiere nnennen se akpanamde, esịt ama etịmede fi yak enye anam esịt ana fi sụn̄, onyụn̄ an̄wam fi enyene uko ekpedi se ebierede n̄kpọ emi mbon en̄wen mîmaha, mîdịghe anade esịn n̄kpọ emi ẹdọhọde anam. (1 Pet. 5:7) Ama okụt nte Jehovah ọbọrọde akam fo, eyenen̄ede ọbuọt idem ye enye. Tabitha emi ima iketetịn̄ iban̄a ọdọhọ ete: “Ama esifịna mi ye owo emi n̄kebierede ndidọ m̀mê iyọtọhọ ye kiet eken, m̀mê mbonubon nnyịn ẹyetọhọ ye kiet eken. Ntre, kpukpru ini emi iyomde ndineme n̄kpọ ndọ nnyịn, ikesitọn̄ọ ye akam. Ima inen̄ede ikụt ubọk Jehovah, mfịna ndomokiet ikonyụn̄ idụhe ke ufọt nnyịn ye ke ufọt mbonubon nnyịn.”

16-17. Didie ke nditịn̄ n̄kpọ yak enen̄ede an̄wan̄a owo ekeme ndin̄wam ke ini ẹnamde ndutịm ndọ?

¹⁶ Ẹtịn̄ se mbufo ẹyomde enen̄ede an̄wan̄a, ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ọ nte ẹtịn̄de. (N̄ke 15:22) Mbufo mbiba emi ẹyomde ndinam ndọ ẹyenyene ediwak n̄kpọ ndibiere. Ẹyemek usen ndọ, ẹyebiere m̀mê okụk ifan̄ ke ẹdibiat, owo ifan̄ ke ẹdikot, ye ediwak n̄kpọ eken ntre. Mbemiso ẹbierede n̄kpọ ekededi, ẹtie kiet ẹdụn̄ọde nsio nsio n̄kpọ emi anade mbufo ẹnam, ẹnyụn̄ ẹneme mme item Bible emi ẹsan̄ade n̄kpọ ye n̄kpọ oro. Ẹneme n̄ko item ekededi emi nditọ-ete emi ẹnyenede mbufiọk ẹnyụn̄ ẹnịmde nti uwụtn̄kpọ ẹnọde mbufo. Ẹma ẹtie kiet mîdịghe ẹtie ye mbonubon mbufo ẹneme se ẹkpemade yak ẹnam, ẹwụt ke ẹmenyene eti ibuot. Yak edi ke sụn̄sụn̄, ebiet emi onyụn̄ edide se ẹnyịmede ẹnọ mbon en̄wen, ẹnyịme. Edieke mbonubon mbufo, utọ nte ete ye eka mbufo ẹtịn̄de se mmọ ẹkpemade yak ẹnam ke ndọ mbufo, ekpedi se ẹkemede ndinam, ẹdomo ndinam. Usen ndọ mbufo onyụn̄ edi akpan usen ọnọ mmọ n̄ko. Ekpedi mbufo idikemeke ndinam se mmọ ẹyomde, ẹda mbufiọk ẹtịn̄ ntak ẹnọ mmọ. (Col. 4:6) Ẹnam mbonubon mbufo ẹkụt ke se inen̄erede ibehe mbufo edi ndinam ndọ mbufo enem, afiak edi ndọ emi okponode Jehovah.

¹⁷ Ete ye eka mbufo mîdịghe Ntiense Jehovah, ekeme ndinen̄ede nsọn̄ mbufo nditịn̄ se ẹbierede yak an̄wan̄a mmọ, edi ẹmekeme ndisụk n̄kụt ibuot. Brọda Santhosh ke India ọdọhọ ete: “Mbonubon nnyịn ẹkeyom inam n̄kpọ ido ukpono Hindu ke ndọ nnyịn. Ama ada ami ye eyenan̄wan emi n̄koyomde ndidọ anyan ini nditịn̄ nte iyomde ndinam n̄kpọ ke itie ndọ nnyịn yak an̄wan̄a mmọ. Ima inyịme ndinam ndusụk n̄kpọ emi mmọ ẹkeyomde inam, emi mîkayatke Jehovah esịt. Ke uwụtn̄kpọ, ima ikpụhọ udia emi ikoyomde ndinọ ke itie usọrọ ndọ nnyịn, inọ utọ udia emi mmọ ẹkemade, inyụn̄ ibiere ke owo idikwọhọ ikwọ idinyụn̄ inekke unek do sia ikemeheke mmọ ndikụt utọ n̄kpọ oro ke ndọ.”

18. Nso ikeme ndin̄wam fi yak okụt ete ke n̄kpọ asan̄a ke nde ke nde ke usen ndọ fo? (1 Corinth 14:40) (Se ndise n̄ko.)

¹⁸ Nam eti ndutịm. Ama etịm idem ọfọn, itiehe nte editịmede esịt oyokpon ke usen ndọ fo. (Kot 1 Corinth 14:40.) Wayne emi otode Taiwan ọdọhọ ete: “Usen ifan̄ mbemiso ndọ nnyịn, ima inyene ekpri mboho ye mbon emi ẹkenyịmede ndin̄wam nnyịn ke n̄kpọ ifan̄ ke ndọ nnyịn. Ima ineme nte idisan̄ade idụk, ebiet emi iditiede, ye nte ẹdikamade n̄kpọ utịn̄ikọ inam n̄kpọ.” Ẹtọn̄ọ n̄kpọ ke ini ẹnyụn̄ ẹtre ke ini man ẹwụt ke ẹmekpono isenowo mbufo.

19. Akpanam nso man owo idinam n̄kpọ ibe ubọk ke usọrọ ndọ fo?

¹⁹ Akpabak ekere se ikemede ndida mfịna ndi ye se ekemede ndinam mban̄a mfịna oro, eyekeme ndikọhọde ediwak mfịna. (N̄ke 22:3) Ke uwụtn̄kpọ, ekpedi ke edem mbufo ediwak owo emi owo mîkotke mmọ usọrọ ndọ ẹsidi itie usọrọ ndọ oro, kere se edinamde man utọ n̄kpọ oro idiwọrọ fi. Kụt ete ke amanam iman fo ekededi emi mîdịghe Ntiense Jehovah ọdiọn̄ọ se enye edikụtde enye ama edi ndọ fo ye se afo ekerede aban̄a ndusụk n̄kpọ emi ẹsinamde ke ndọ. Emekeme ndinọ enye ibuotikọ emi ke jw.org, “What Happens at a Wedding of Jehovah’s Witnesses?” mîdịghe eneneme ye enye. Emekeme ndimek brọda kiet emi enyenede mbufiọk ndidi “etubom usọrọ” man okụt ete ke owo inamke n̄kpọ ibe ubọk ke itie usọrọ ndọ fo. (John 2:8) Akpada ini etịn̄ mme n̄kpọ emi aduakde ndinam ke ndọ fo ọnọ enye, enye ekeme ndin̄wam fi n̄kụt ete ke ẹnam n̄kpọ uku uku do, kpukpru n̄kpọ onyụn̄ asan̄a nte okoyomde.

20. Nso ke erenowo ye n̄wan emi ẹyomde ndinam ndọ ẹkpeti ẹban̄a ndọ mmọ?

²⁰ Ama etie ekere kpukpru se isịnede ke ndinam ndutịm ndọ, ekeme nditie fi nte ke okpon akan fi. Edi ti ete ke edinam ndọ edi n̄kpọ usen kiet kpọt. Usen ndọ fo edi usen emi mbufo mbiba ẹtọn̄ọde ndidiana kiet nnam n̄kpọ nnọ Jehovah, onyụn̄ asan̄a ye inemesịt. Domo ofụri ukeme fo ndikụt ete ke ndọ fo ikponke n̄kpohoti, onyụn̄ edi se idade ukpono isọk Jehovah. Buọt idem ye Jehovah. Edieke ayakde enye ada fi usụn̄, eyekeme nditịm ndọ emi edide ediwak isua ke iso ama etie ekere usen oro enye enem fi, udûnyụn̄ utịghi n̄kpọ ndomokiet emi edituade n̄kpọfiọk iban̄a.​—Ps. 37:3, 4.