1 Η Μεταβίβαση του Θείου Ονόματος (יהוה) στις Ελληνικές Γραφές

Ένα αξιοσημείωτο γεγονός που παρατηρείται, όχι μόνο στα χειρόγραφα του πρωτότυπου Ελληνικού κειμένου που υπάρχουν σήμερα αλλά και σε πολλές μεταφράσεις, αρχαίες και σύγχρονες, είναι η απουσία του θείου ονόματος. Στις αρχαίες Εβραϊκές Γραφές, αυτό το όνομα παριστανόταν σχεδόν 7.000 φορές με τέσσερα γράμματα, יהוה, τα οποία κοινώς ονομάζονται Τετραγράμματο και παριστάνονται με τα ελληνικά γράμματα ΓΧΒΧ. Η ακριβής προφορά του ονόματος δεν είναι γνωστή σήμερα, αλλά ο δημοφιλέστερος τρόπος με τον οποίο αυτό αποδίδεται είναι «Ιεχωβά». Η συντμημένη μορφή αυτού του ονόματος είναι «Γιαχ», και αυτή εμφανίζεται σε πολλά από τα ονόματα που βρίσκονται στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, όπως επίσης και στην αναφώνηση «Αλληλούια!» ή «Αλλελουγιάχ!» η οποία σημαίνει «Αινείτε τον Γιαχ!»—Αποκάλυψη 19:1, 3, 4, 6.

Εφόσον οι Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές ήταν θεόπνευστη προσθήκη και συμπλήρωμα των ιερών Εβραϊκών Γραφών, αυτή η ξαφνική εξαφάνιση του θείου ονόματος από το Ελληνικό κείμενο δείχνει ασυνέπεια προς τις Εβραϊκές Γραφές, ειδικά εφόσον ο Ιάκωβος είπε τα εξής στους αποστόλους και στους πρεσβυτέρους στην Ιερουσαλήμ στα μέσα περίπου του πρώτου αιώνα Κ.Χ.: «Ο Σιμεών αφηγήθηκε λεπτομερώς πώς ο Θεός έστρεψε για πρώτη φορά την προσοχή του στα έθνη για να πάρει από αυτά έναν λαό για το όνομά του». (Πράξεις 15:14) Έπειτα, για να υποστηρίξει αυτά που είπε, ο Ιάκωβος παρέθεσε από τα εδάφια Αμώς 9:11, 12, όπου χρησιμοποιείται το θείο όνομα. Αν οι Χριστιανοί πρέπει να είναι λαός για το όνομα του Θεού, γιατί να καταργηθεί από τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές το όνομά του, που παριστανόταν με το Τετραγράμματο; Η συνηθισμένη εξήγηση που δίνεται σε απάντηση αυτού του ερωτήματος δεν ισχύει πια. Επί αρκετό καιρό υπήρχε η άποψη ότι η βάση για την απουσία του θείου ονόματος από τα χειρόγραφα που υπάρχουν σήμερα ήταν το γεγονός ότι το όνομα έλειπε από την ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα (Ο΄), την πρώτη μετάφραση των Εβραϊκών Γραφών, η οποία άρχισε τον τρίτο αιώνα Π.Κ.Χ. Αυτή η άποψη βασιζόταν στα αντίγραφα της μετάφρασης Ο΄, που βρίσκονται στα σπουδαία χειρόγραφα του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Κ.Χ.: στο Βατικανό χειρόγραφο 1209, στον Σιναϊτικό Κώδικα και στον Αλεξανδρινό Κώδικα. Σε αυτά τα χειρόγραφα το χαρακτηριστικό όνομα του Θεού αποδιδόταν με τις λέξεις Κύριος και Θεός. Αυτή η ανωνυμία θεωρούνταν βοήθημα για να διδαχτεί ο μονοθεϊσμός.

Αυτή η θεωρία καταρρίφτηκε εντελώς με την ανακάλυψη ενός ρόλου παπύρου της μετάφρασης Ο΄, ο οποίος περιέχει το δεύτερο μισό του βιβλίου του Δευτερονομίου. Σε κανένα από τα αποσπάσματα αυτού του παπύρου δεν εμφανίζεται κάποιο παράδειγμα όπου να χρησιμοποιούνται οι λέξεις Κύριος ή Θεός αντί του θείου ονόματος, αλλά σε κάθε περίπτωση όπου εμφανίζεται το θείο όνομα, αναγράφεται το Τετραγράμματο με εβραϊκούς χαρακτήρες τετράγωνης γραφής.

Το 1944 δημοσιεύτηκε ένα απόσπασμα αυτού του παπύρου από τον Γ. Γκ. Γουόντελ στο Περιοδικό Θεολογικών Μελετών, Τόμ. 45, σελ. 158-161. Το 1948, στο Κάιρο της Αιγύπτου, δύο ιεραπόστολοι εκπαιδευμένοι στη Σχολή Γαλαάδ της Βιβλικής και Φυλλαδικής Εταιρίας Σκοπιά πήραν φωτογραφίες 18 αποσπασμάτων αυτού του παπύρου, καθώς και άδεια για να τα δημοσιεύσουν. Στη συνέχεια, 12 από αυτά τα αποσπάσματα εμφανίστηκαν στη Μετάφραση Νέου Κόσμου των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών, του 1950, σελ. 13, 14. Με βάση τις φωτογραφίες που υπήρχαν σε αυτή την έκδοση, έγιναν οι ακόλουθες τρεις μελέτες: (1) «Πάπυρος Φουάντ 266. Κριτική ανάλυση των Αποσπασμάτων που δημοσιεύτηκαν στη: ‘Μετάφραση Νέου Κόσμου των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών’. Μπρούκλιν (Ν.Υ.) 1950, σελίδα 13», του Α. Βακάρι, η οποία δημοσιεύτηκε στην Πατρολογική Μελέτη, Τόμ. I, Μέρος 1ο, που εκδόθηκε από τους Κουρτ Άλαντ και Φ. Λ. Κρος, Βερολίνο, 1957, σελ. 339-342· (2) «Πάπυρος Φουάντ 266», του Β. Μπάαρς, η οποία δημοσιεύτηκε στο Ολλανδικό Θεολογικό Περιοδικό, Τόμ. XIII, Βαχένιγκεν, 1959, σελ. 442-446· (3) «Το Αρχαιότερο Ελληνικό Κείμενο του Δευτερονομίου», του Τζορτζ Χάουαρντ, η οποία δημοσιεύτηκε στην Ετήσια Έκθεση του Κολεγίου της Εβραϊκής Ένωσης, Τόμ. XLII, Σινσινάτι, 1971, σελ. 125-131.a

Σχολιάζοντας αυτόν τον πάπυρο, ο Πολ Καλ έγραψε τα εξής στην Ευαγγελική Μελέτη, η οποία εκδόθηκε από τους Κουρτ Άλαντ, Φ. Λ. Κρος, Ζαν Ντανιελού, Χάραλντ Ρίζενφελντ και Β. Σ. φαν Ούνικ, Βερολίνο, 1959, σελ. 614: «Επιπρόσθετα τμήματα του ίδιου παπύρου ανατυπώθηκαν από μια φωτογραφία του παπύρου από τη Βιβλική και Φυλλαδική Εταιρία Σκοπιά στον πρόλογο μιας αγγλικής μετάφρασης της Καινής Διαθήκης, στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, το 1950. Ένα χαρακτηριστικό αυτού του παπύρου είναι το γεγονός ότι το όνομα του Θεού αποδίδεται με το Τετραγράμματο γραμμένο με εβραϊκά γράμματα τετράγωνης γραφής. Αφού ο Πατήρ Βακάρι εξέτασε κατόπιν παράκλησής μου τα αποσπάσματα του παπύρου που έχουν δημοσιευτεί, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο πάπυρος, ο οποίος πρέπει να έχει γραφτεί 400 περίπου χρόνια νωρίτερα από τον Βατικανό Κώδικα, περιέχει ίσως το τελειότερο κείμενο του Δευτερονομίου, από τη Μετάφραση Ο΄, που έχει φτάσει σε εμάς».

Ένα σύνολο 117 αποσπασμάτων των Παπύρων Φουάντ 266 της μετάφρασης Ο΄ δημοσιεύτηκαν στην έκδοση Μελέτες στην Παπυρολογία, Τόμ. 9, Κάιρο, 1971, σελ. 81-150, 227, 228. Μια φωτογραφική ανατύπωση όλων των αποσπασμάτων αυτού του παπύρου δημοσιεύτηκε από τους Ζάκι Άλι και Λούντβιχ Κένεν με τον τίτλο Τρεις Ρόλοι της Αρχικής Μετάφρασης των Εβδομήκοντα: Γένεση και Δευτερονόμιο, στη σειρά «Κείμενα Παπύρων και Διατριβές», Τόμ. 27, Βόννη, 1980.

Από τις φωτογραφίες των 12 αποσπασμάτων του ρόλου αυτού του παπύρου οι αναγνώστες μας μπορούν να εξετάσουν αυτές τις περιπτώσεις όπου εμφανίζεται το Τετραγράμματο σε ένα τόσο αρχαίο αντίγραφο της μετάφρασης Ο΄. Διάφορες αυθεντίες τοποθετούν χρονολογικά αυτόν τον πάπυρο στον πρώτο αιώνα Π.Κ.Χ., δηλαδή περίπου δύο αιώνες αφότου άρχισε η μετάφραση Ο΄. Αυτό αποδεικνύει ότι η αρχική μετάφραση Ο΄ περιείχε το θείο όνομα όπου αυτό εμφανιζόταν στο εβραϊκό πρωτότυπο. Άλλα εννιά ελληνικά χειρόγραφα περιέχουν επίσης το θείο όνομα.—Βλέπε ΜΝΚ με υποσημειώσεις, σελ. 1562-1564.

Είχαν στη διάθεσή τους ο Ιησούς Χριστός και όσοι από τους αποστόλους του έγραψαν τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές αντίγραφα της ελληνικής Μετάφρασης των Εβδομήκοντα στα οποία εμφανιζόταν το θείο όνομα με τη μορφή του Τετραγράμματου; Ναι! Το Τετραγράμματο συνέχισε να υπάρχει σε αντίγραφα της μετάφρασης Ο΄ αιώνες μετά τον Χριστό και τους αποστόλους του. Κάποιο διάστημα στη διάρκεια του πρώτου μισού του δεύτερου αιώνα Κ.Χ., όταν έγινε η ελληνική μετάφραση του Ακύλα, το Τετραγράμματο εμφανιζόταν και εκεί επίσης με εβραϊκά γράμματα αρχαίας γραφής.

Ο Ιερώνυμος, που έζησε μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Κ.Χ., είπε τα εξής στον πρόλογό του για τα βιβλία Σαμουήλ και Βασιλέων: «Και βρίσκουμε το όνομα του Θεού, το Τετραγράμματο [יהוה], σε ορισμένους ελληνικούς τόμους ακόμη και στην εποχή μας γραμμένο με γράμματα αρχαίας γραφής». Συνεπώς, μέχρι και τον καιρό του Ιερώνυμου, ο οποίος ήταν ο κύριος μεταφραστής που εργάστηκε για τη δημιουργία της λατινικής Βουλγάτας, υπήρχαν ελληνικά χειρόγραφα μεταφράσεων των Εβραϊκών Γραφών τα οποία περιείχαν ακόμη το θείο όνομα με τους τέσσερις εβραϊκούς χαρακτήρες του.

Αν ο Ιησούς και οι μαθητές του διάβαζαν τις Γραφές στο πρωτότυπο εβραϊκό κείμενό τους ή στην ελληνική Μετάφραση των Εβδομήκοντα, θα συναντούσαν το θείο όνομα με τη μορφή του Τετραγράμματου. Μήπως ακολουθούσε ο Ιησούς την παραδοσιακή Ιουδαϊκή συνήθεια εκείνου του καιρού να διαβάζει Αδωνάι, όπου συναντούσε το Τετραγράμματο, από φόβο μήπως βεβηλώσει το όνομα και παραβιάσει την Τρίτη Εντολή; (Έξοδος 20:7) Στη συναγωγή της Ναζαρέτ, όταν σηκώθηκε και του έδωσαν το βιβλίο του Ησαΐα και διάβασε εκείνα τα εδάφια του Ησαΐα (61:1, 2) όπου χρησιμοποιείται το Τετραγράμματο, μήπως αρνήθηκε να προφέρει το θείο όνομα; Όχι, αν ο Ιησούς ενήργησε αψηφώντας, όπως συνήθιζε, τις αντιγραφικές παραδόσεις των Ιουδαίων γραμματέων. Το εδάφιο Ματθαίος 7:29 μας λέει: «Τους δίδασκε ως άτομο που είχε εξουσία, και όχι όπως οι γραμματείς τους». Καθώς τον άκουγαν οι πιστοί του απόστολοι, ο Ιησούς προσευχήθηκε στον Ιεχωβά Θεό, λέγοντας: «Έχω φανερώσει το όνομά σου στους ανθρώπους που μου έδωσες από τον κόσμο. . . . τους έχω γνωστοποιήσει το όνομά σου και θα το γνωστοποιήσω».—Ιωάννης 17:6, 26.

Το ερώτημα στο οποίο καλούμαστε τώρα να απαντήσουμε είναι: Χρησιμοποίησαν οι μαθητές του Ιησού το θείο όνομα στα θεόπνευστα συγγράμματά τους; Δηλαδή, εμφανιζόταν το όνομα του Θεού στα πρωτότυπα συγγράμματα των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών; Μπορούμε βάσιμα να απαντήσουμε ναι! Η αφήγηση του Ευαγγελίου του Ματθαίου γράφτηκε πρώτα στην εβραϊκή και όχι στην ελληνική, όπως δηλώνει και ο Ιερώνυμος, που έζησε μεταξύ του τέταρτου και του πέμπτου αιώνα Κ.Χ., ο οποίος είχε να πει τα εξής:

«Ο Ματθαίος, που λέγεται επίσης Λευί, και ο οποίος από τελώνης έγινε απόστολος, πρώτα συνέγραψε στην Ιουδαία ένα Ευαγγέλιο του Χριστού, στην εβραϊκή γλώσσα και με εβραϊκούς χαρακτήρες, προς όφελος εκείνων των περιτμημένων που είχαν πιστέψει. Το ποιος το μετέφρασε μετά στην ελληνική δεν είναι επαρκώς εξακριβωμένο. Επιπλέον, το ίδιο το εβραϊκό κείμενο διατηρείται μέχρι την εποχή μας στη βιβλιοθήκη της Καισάρειας, τα βιβλία της οποίας συγκέντρωσε με τόση επιμέλεια ο μάρτυς Πάμφιλος. Και εμένα, επίσης, μου επέτρεψαν οι Ναζαρηνοί, οι οποίοι χρησιμοποιούν αυτόν τον τόμο στη συριακή πόλη της Βέροιας, να τον αντιγράψω».—Περί των επιφανών ανδρών, κεφάλαιο III. (Μετάφραση από το λατινικό κείμενο που εκδόθηκε από τον Ε. Σ. Ρίτσαρντσον και δημοσιεύτηκε στη σειρά «Κείμενα και Έρευνες για την Ιστορία της Πρωτοχριστιανικής Λογοτεχνίας», Τόμ. 14, Λειψία, 1896, σελ. 8, 9).

Ο Ματθαίος έκανε εκατό και πλέον παραθέσεις από τις θεόπνευστες Εβραϊκές Γραφές. Επομένως, όπου αυτές οι παραθέσεις περιείχαν το θείο όνομα, αυτός θα ήταν υποχρεωμένος, προκειμένου να κάνει πιστή παράθεση, να συμπεριλάβει το Τετραγράμματο στην αφήγηση του Ευαγγελίου του την οποία έγραψε στην εβραϊκή. Η αφήγησή του την οποία έγραψε στην εβραϊκή θα ταίριαζε πολύ με την εβραϊκή μετάφραση που έγινε το 19ο αιώνα από τον Φ. Ντέλιτς, στην οποία το βιβλίο του Ματθαίου περιέχει 18 φορές το όνομα Ιεχωβά. Μολονότι ο Ματθαίος προτίμησε να παραθέσει απευθείας από τις Εβραϊκές Γραφές αντί από τη μετάφραση Ο΄, θα μπορούσε να ακολουθήσει την τακτική της μετάφρασης Ο΄ και να συμπεριλάβει το θείο όνομα στο κάθε κατάλληλο σημείο του Ελληνικού κειμένου. Όλοι οι άλλοι συγγραφείς των Χριστιανικών Ελληνικών Γραφών παρέθεταν και αυτοί από τις Εβραϊκές Γραφές ή από τη μετάφραση Ο΄ σε εδάφια όπου εμφανίζεται το θείο όνομα.

Σχετικά με τη χρήση του Τετραγράμματου στις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές, ο Τζορτζ Χάουαρντ του Πανεπιστημίου της Γεωργίας των Η.Π.Α. έγραψε τα εξής στο Περιοδικό της Βιβλικής Λογοτεχνίας, Τόμ. 96, 1977, σελ. 63: «Πρόσφατες ανακαλύψεις που έγιναν στην Αίγυπτο και στην έρημο της Ιουδαίας μάς επιτρέπουν να δούμε από πρώτο χέρι τη χρήση του ονόματος του Θεού στους προχριστιανικούς χρόνους. Αυτές οι ανακαλύψεις είναι σημαντικές για τις μελέτες της Κ[αινής] Δ[ιαθήκης], επειδή σχηματίζουν μια λογοτεχνική αναλογία με τα πρώτα Χριστιανικά κείμενα και μπορούν να εξηγήσουν πώς χρησιμοποίησαν το θείο όνομα οι συγγραφείς της ΚΔ. Στις ακόλουθες σελίδες θα αναπτύξουμε τη θεωρία ότι το θείο όνομα, יהוה (και πιθανόν και συντομογραφίες του), ήταν αρχικά γραμμένο στις παραθέσεις της ΚΔ από την Π[αλαιά] Δ[ιαθήκη], καθώς και στις αναφορές της ΚΔ στην Π[αλαιά] Δ[ιαθήκη], και ότι με το πέρασμα του χρόνου αυτό αντικαταστάθηκε κυρίως από το υποκατάστατο κς [συντομογραφία της λέξης Κύριος]. Αυτή η απομάκρυνση του Τετραγράμματου δημιούργησε, κατά την άποψή μας, σύγχυση στη διάνοια των πρώτων Εθνικών Χριστιανών γύρω από τη σχέση ανάμεσα στον ‘Κύριο Θεό’ και στον ‘Κύριο Χριστό’, σύγχυση που αντανακλάται στα παραδοσιακά χειρόγραφα του ίδιου του κειμένου της ΚΔ».

Εμείς συμφωνούμε με τα παραπάνω, με την εξής μοναδική εξαίρεση: Δεν θεωρούμε αυτή την άποψη «θεωρία», αλλά αντίθετα παρουσίαση των γεγονότων της ιστορίας σχετικά με τη μεταβίβαση των χειρογράφων της Αγίας Γραφής.