Μελαγχολική Μουσική των Άνδεων

Από τον ανταποκριτή του «Ξύπνα!» στον Ισημερινό

ΚΑΤΑ μήκος ενός μονοπατιού ψηλά στις πλαγιές των Άνδεων μια οικογένεια Ινδιάνων επιστρέφει στο σπίτι από την αγορά! Ο πατέρας μπροστά σηκώνει το απλό του φλάουτο στα χείλη του και μια γλυκειά μελαγχολική μουσική αρχίζει ν’ ακούεται στον βουνίσιο αέρα. Εκατό μίλια μακρυά στους πολυσύχναστους δρόμους του Κίτο ένας άσημος καργκαδόρ με δυσκολία σέρνει τα πόδια του κάτω από το φορτίο του, και από κάπου κάτω από τις πτυχές της κάπας του ένα μικροσκοπικό ραδιόφωνο τρανσίστορ εκπέμπει μια παρόμοια μελαγχολική σερενάτα.

Αυτή είναι η τυπική μουσική της οροσειράς του Ισημερινού και με αγάπη την ονομάζουν εθνική μουσική. Οι χαρακτηριστικοί τόνοι της ακούονται σ’ όλα τα υψίπεδα του Ισημερινού, στα αναρίθμητα καφενεία, στις τοπικές πλατείες όταν είναι γιορτές, στους αγρούς όταν θερίζουν, στα λεωφορεία, στα εργαστήρια και τα σπίτια. Αν και αυτοί οι πένθιμοι και κάπως επαναληπτικοί τόνοι δεν είναι το χαρακτηριστικό είδος της «εύθυμης Λατινικής μουσικής,» εν τούτοις έχουν μια μοναδική ομορφιά. Αποκαλύπτουν επίσης στον ακροατή πολλά πράγματα για τη χώρα και τους ανθρώπους.

Η εγχώρια μουσική αυτής της περιοχής της Νοτίου Αμερικής φαίνεται να έχη πολύ λίγο αλλάξει στο πέρασμα των αιώνων. Σύμφωνα με έναν ιστορικό του Ισημερινού, τον Χουάν δε Βελάσκο, όταν έφθασαν οι Ισπανοί κατακτηταί βρήκαν τους Ινδιάνους να παίζουν φλογέρες και πινγκούλιος, που ήσαν διαφορετικά είδη αυλών. Μέχρι σήμερα η μουσική των φυλών των Άνδεων παρουσιάζει πολύ μικρές επιδράσεις από την Ισπανική επιρροή τεσσάρων αιώνων. Ο Ινδιάνος εξακολουθεί να παίζη το ρονδαδόρ του, ή φλογέρα, και το πινγκούλιο του. Εξακολουθούν ακόμα ν’ ακούγωνται οι άγραφες μελωδίες του.

Από τα τυπικά όργανα αυτής της περιοχής ειδικά το ρονδαδόρ έχει αποτελέσει το αντικείμενο ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος. Το ρονδαδόρ του Ισημερινού κατασκευάζεται με το να δένουν το ένα δίπλα στο άλλο οκτώ ως τριάντα ή και περισσότερα διαφορετικά σε μήκος καλάμια διαμέτρου μιάμισυ ίντσας περίπου. Ο κατασκευαστής του ρονδαδόρ τακτοποιεί τα καλάμια «με το αυτί» σε τονικά ζεύγη. Στη μουσική ονοματολογία η σχέσις ή το διάστημα μεταξύ των τόνων σε κάθε ζεύγος θα μπορούσε να εκφρασθή ως τρίτη μινόρε. Μόνο στα πολύ μικρά ρονδαδόρ τα καλάμια είναι έτσι τακτοποιημένα ώστε να σχηματίζουν μια συνεχή κλίμακα. Οι όμορφες μελωδίες του ρονδαδόρ παράγονται φυσώντας στις άκρες των καλαμιών ενώ μετακινείται το όργανο εμπρός και πίσω όπως όταν παίζουν φυσαρμόνικα.

Το ρονδαδόρ έχει ως επί το πλείστον διεγείρει το ενδιαφέρον επειδή πανομοιότυπα όργανα έχουν βρεθή στα ερείπια των αρχαίων Κινεζικών και Βουρμανικών πολιτισμών και σε όλα τα νησιά του Ειρηνικού. Αυτή η καταπληκτική ομοιότης σε μουσικά όργανα έχει θεωρηθή από πολλούς ως ένδειξις παλαιοτέρας επαφής μεταξύ των πολιτισμών της Άπω Ανατολής και της Νοτίου Αμερικής.

Πολλοί ακούοντας τη μουσική των οροπεδίων για πρώτη φορά λέγουν ότι τους θυμίζει μουσική της Ανατολής. Άλλοι λέγουν ότι τους θυμίζει παλαιά επικά άσματα της Σκωτίας. Δεν τους εξαπατούν τ’ αυτιά τους. Η μουσική των Άνδεων είναι βασισμένη στην πεντατονική σκάλα όπως ακριβώς ήταν και η αρχαία μουσική της Κίνας, της Σκωτίας και άλλων χωρών.

Η πεντατονική κλίμαξ είναι μια μουσική κλίμαξ από πέντε νότες δίχως ημιτόνια. Η κλίμαξ είναι βασισμένη σε μια τονική ή χαμηλή νότα όπως είναι το φα, πάνω από το οποίο είναι τέσσερες καθαρές πέμπτες: ντο, σολ, ρε και λα (η πέμπτη νότα πάνω από το φα είναι το ντο, η πέμπτη πάνω από το ντο είναι το σολ, και ούτω καθεξής.) Οι πέντε νότες τακτοποιούνται έπειτα για να σχηματίσουν την ανιούσα μείζονα κλίμακα: φα-σολ-λα-ντο-ρε. Στη λαϊκή μουσική του Ισημερινού, η χρήσις της ελάσσονος πεντατονικής κλίμακος, σ’ αυτή την περίπτωσι ρε-φα-σολ-λα-ντο, συντελεί πολύ στη μελαγχολική και μονότονη ποιότητα του ήχου.

Παράγοντες του Περιβάλλοντος

Οποιαδήποτε και αν υπήρξε η προέλευσις του Ινδιάνου του Ισημερινού και του πολιτισμού του, όταν αυτός εγκαταστάθηκε στις πεδιάδες των Άνδεων, η μουσική πρέπει να είχε αρχίσει να αντηχή τη διάθεσι της νέας του πατρίδας. Η επιβλητική ομορφιά των χιονοσκεπών ηφαιστείων, η αραιή ατμόσφαιρα, οι ψυχροί άνεμοι και, πάνω απ’ όλα, η μοναξιά των βουνών—όλοι αυτοί οι παράγοντες του περιβάλλοντος φαίνεται να άφησαν τη σφραγίδα των στην προσωπικότητά του και τη μουσική του.

Οι προφανείς διαφορές μεταξύ της λαϊκής μουσικής της οροσειράς και εκείνης άλλων γεωγραφικών περιοχών του Ισημερινού, όπως της τροπικής ακτής, θα έτεινε να υποστηρίζη κανείς αυτή την ιδέα. Εύθυμοι και ανεξάρτητοι, οι άνθρωποι των παραθαλασσίων περιοχών δείχνουν γενικά έκδηλη προτίμησι για τη ζωηρή και ρυθμική μουσική. Κατά κανόνα αποφεύγουν τη θλιβερή μουσική που οι ολιγόλογοι ορεινοί συμπατριώτες τους τόσο πολύ αγαπούν. Σημαντικό επίσης είναι το γεγονός ότι η λαϊκή μουσική των παρακτίων είναι σε ματζόρε (μείζονα) κλίμακα ενώ οι Ινδιάνοι της οροσειράς προτιμούν τη μελαγχολική μινόρε (ελάσσονα) κλίμακα για τα 90 τοις εκατό και πλέον της μουσικής των εκφράσεως.

Θεωρώντας την καταπίεσι που υπέφεραν οι Ινδιάνοι τους τελευταίους ολίγους αιώνες, μερικοί βγάζουν το συμπέρασμα ότι η προφανής μελαγχολία στη μουσική των αντανακλά τον θλιβερό κλήρο τους στη ζωή. Άλλοι βέβαια νομίζουν ότι η μελαγχολική ποιότης της μουσικής οφείλεται περισσότερο σε παράγοντες του περιβάλλοντος και στα περιωρισμένα όργανα και τη μουσική κατασκευή παρά σε μια ενσυνείδητη προσπάθεια εκφράσεως κοινωνικών αδικιών.

Είναι αλήθεια ότι ο Ινδιάνος δεν θεωρεί τη μουσική του ιδιαιτέρως μελαγχολική. Παίζει με τον τρόπο που παίζει, διότι αυτός ο τρόπος του ταιριάζει και επειδή αυτός είναι ο τρόπος που έπαιζε από πολύ καιρό.