Χάνονται Μέσα σε μια Στιγμή!

ΤΟ ΣΟΥΡΟΥΠΟ απλώνει γύρω του πρασινωπές αχτίδες, καθώς εσείς κάνετε τον περίπατό σας σ’ έναν κόσμο από πυκνές συστάδες δέντρων που ορθώνονται σε ύψος μέχρι και 15 ορόφων. Από πάνω σας, βρίσκονται πάμπολλες και πολυποίκιλες μορφές ζωής—η πιο πυκνή, η πιο πλούσια οικόσφαιρα που υπάρχει στη γη. Τα δέντρα είναι στολισμένα με περικοκλάδες, μήκους εκατοντάδων, μερικές φορές, μέτρων και γύρω τους είναι τυλιγμένα διάφορα φυτά που γαντζώνονται σ’ όλα τα μέρη του κορμού και των κλαδιών. Η πληθώρα των τροπικών λουλουδιών ευωδιάζουν στη γαλήνια ατμόσφαιρα θερμοκηπίου.

Αυτό είναι το τροπικό βροχερό δάσος. Αλλά δεν είναι απλώς ένα ωραίο μέρος, δεν είναι μόνο αψιδωτοί διάδρομοι με δέντρα τυλιγμένα στην ομίχλη, που αφήνουν τις αχτίδες του φωτός να ξεπροβάλλουν εδώ κι εκεί. Είναι ένας μηχανισμός απίστευτης πολυπλοκότητας, τα μέρη του οποίου συνεργάζονται με ακρίβεια που συνοδεύεται από ασταμάτητη δραστηριότητα.

Η ζωή εδώ είναι πληθωρική, μια ποικιλία που όμοιά της δεν υπάρχει πουθενά αλλού στην επιφάνεια της ξηράς του πλανήτη μας. Τα βροχερά δάση καταλαμβάνουν μόνο το 6 τοις εκατό της ξηράς της γης, αλλά φιλοξενούν γύρω στα μισά είδη όλων των φυτών και των ζώων που υπάρχουν. Είναι το σπίτι του ενός τρίτου περίπου όλων των ζωντανών οργανισμών της γης. Πολύ πιο πάνω από εσάς, ο θόλος του δάσους είναι το σπίτι εξωτικών εντόμων και πουλιών, μαϊμούδων και άλλων θηλαστικών. Τα περισσότερα απ’ αυτά τα πλάσματα δεν κατεβαίνουν ποτέ στο έδαφος. Τα δέντρα τα τρέφουν και τα φιλοξενούν, κι εκείνα με τη σειρά τους, γονιμοποιούν τα δέντρα ή τρώνε τους καρπούς τους και σκορπούν τους σπόρους μαζί με τα περιττώματά τους.

Οι βροχές πέφτουν καθημερινά, ποτίζοντας τα δάση και τροφοδοτώντας τον πολυσύνθετο κύκλο ζωής που τα χαρακτηρίζει. Η βροχή ξεπλένει τα φύλλα και μετά κυλάει πάνω στους κορμούς, δημιουργώντας μια σούπα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά για ορισμένα φυτά που λέγονται επίφυτα και τα οποία αναπτύσσονται πάνω στα δέντρα. Τα επίφυτα, με τη σειρά τους, βοηθούν το δέντρο να απορροφήσει την κύρια τροφή του, το άζωτο, από τον αέρα. Πολλά επίφυτα έχουν φυλλώδεις «δεξαμενές» που διακρατούν γαλόνια νερό, δημιουργώντας ψηλά στον αέρα μικρές λίμνες που αποτελούν κατοικία για τους δενδρόβιους βάτραχους, τις σαλαμάνδρες, και τα πουλιά.

Οποιαδήποτε θρεπτική ουσία φτάνει στο έδαφος του δάσους καταναλώνεται γρήγορα. Θηλαστικά, ορδές εντόμων και βακτηρίδια, όλα αυτά συνεργάζονται προκειμένου οι καρποί, τα πτώματα των ζώων και τα φύλλα να γίνουν απλή άχρηστη ύλη. Κατόπιν, το ίδιο το έδαφος τη δέχεται πρόθυμα. Αν σκουπίζατε το χώμα που έχει μαζευτεί στα πόδια σας, θα διαπιστώνατε ότι πρόκειται για ένα παχύ, σπογγώδες στρώμα από άσπρες ίνες, ένα σύμπλεγμα από ρίζες και μύκητες. Αυτοί οι μύκητες βοηθούν τις ρίζες να απορροφούν τα θρεπτικά συστατικά γρήγορα, προτού τα παρασύρουν οι βροχές.

Αλλά τώρα, υποθέστε ότι ο περίπατός σας μέσα στο βροχερό δάσος περιορίζεται σ’ ένα μικρό κομμάτι, μια περιοχή ίση σε μέγεθος με γήπεδο αμερικανικού ποδοσφαίρου. Ξαφνικά, ολόκληρο αυτό το κομμάτι δασικής έκτασης χάνεται. Καταστρέφεται εντελώς—μέσα σ’ ένα και μόνο δευτερόλεπτο! Και καθώς εσείς παρακολουθείτε με φρίκη, το ισομέγεθες κομμάτι που βρισκόταν δίπλα στο δικό σας αφανίζεται μέσα στο επόμενο δευτερόλεπτο, και αμέσως μετά το διπλανό του και ούτω καθεξής. Τελικά, βρίσκεστε να στέκεστε μόνοι σε μια άδεια πεδιάδα, σε μια γη κατακαμένη από τον εκθαμβωτικό τροπικό ήλιο.

Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, αυτός είναι ο ρυθμός με τον οποίο καταστρέφονται τα τροπικά βροχερά δάση του κόσμου. Μερικοί πιστεύουν ότι είναι ακόμα πιο μεγάλος. Σύμφωνα με το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek), κάθε χρόνο ερημώνεται μια περιοχή στο μέγεθος της μισής Καλιφόρνιας. Το περιοδικό Σαϊεντίφικ Αμέρικαν (Scientific American), του Σεπτεμβρίου 1989, υποστηρίζει ότι το μέγεθος της περιοχής που ερημώνεται είναι ίσο με την έκταση της Ελβετίας και της Ολλανδίας μαζί.

Ανεξάρτητα από την έκτασή της, η ζημιά είναι τρομακτική. Η αποψίλωση των δασών έχει προκαλέσει παγκόσμιο ξεσηκωμό, κι αυτός έχει ως επίκεντρο, κατά μεγάλο μέρος, μια και μόνο χώρα.

Η Εν Λόγω Χώρα: Βραζιλία

Κάποιες φωτογραφίες της λεκάνης του Αμαζονίου, τραβηγμένες από δορυφόρο το 1987, έδειχναν ότι η αποψίλωση των δασών σ’ αυτή και μόνο την περιοχή ήταν μεγαλύτερη από την αποψίλωση που έδειχναν ορισμένοι υπολογισμοί ότι είχε λάβει χώρα σ’ ολόκληρο τον πλανήτη! Καθώς οι άνθρωποι έκαιγαν το δάσος για να το απογυμνώσουν, χιλιάδες φωτιές φώτιζαν τις νύχτες. Το σύννεφο του καπνού είχε το μέγεθος της Ινδίας και ήταν τόσο πυκνό που μερικά αεροδρόμια χρειάστηκε να κλείσουν. Σύμφωνα με κάποιο υπολογισμό, η περιοχή του βροχερού δάσους που χάνει κάθε χρόνο η λεκάνη του Αμαζονίου έχει το μέγεθος του Βελγίου.

Ο Βραζιλιάνος περιβαλλοντολόγος Χοσέ Λουτσενμπέργκερ χαρακτήρισε αυτό το γεγονός ως «το μεγαλύτερο ολοκαύτωμα στην ιστορία της ζωής». Σ’ ολόκληρο τον κόσμο, οι περιβαλλοντολόγοι έχουν ξεσηκωθεί. Επέσυραν την προσοχή του κοινού στην απελπιστική θέση στην οποία βρίσκονται τα βροχερά δάση. Μέχρι μπλουζάκια και συναυλίες ροκ συγκροτημάτων διακήρυτταν: «Σώστε το βροχερό δάσος». Έπειτα, ήρθε η οικονομική πίεση.

Η Βραζιλία χρωστάει εκατό δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 16,8 τρισ. δρχ.) και πλέον σε ξένα κράτη και πρέπει να διαθέσει περίπου το 40 τοις εκατό των εσόδων από τις εξαγωγές της, απλώς και μόνο για την πληρωμή των τόκων. Εξαρτάται κατά πολύ από τη βοήθεια και τα δάνεια ξένων κρατών. Έτσι, οι διεθνείς τράπεζες άρχισαν να καθυστερούν τα δάνεια που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τη φθορά των δασών. Ανεπτυγμένα κράτη προσφέρθηκαν να χαρίσουν στη Βραζιλία μέρος του χρέους της και σε αντάλλαγμα να εξασφαλίσουν βελτιωμένη προστασία του περιβάλλοντός τους. Ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Μπους έφτασε στο σημείο να ζητήσει από την Ιαπωνία να μη δανείσει στη Βραζιλία χρήματα για την κατασκευή ενός μεγάλου αυτοκινητόδρομου που θα περνάει μέσα από παρθένα βροχερά δάση.

Παγκόσμιο Δίλημμα

Για πολλούς Βραζιλιάνους, όλη αυτή η πίεση μυρίζει υποκρισία. Οι ανεπτυγμένες χώρες έχουν προ πολλού αποδεκατίσει τα δικά τους δάση και δεν θα επέτρεπαν σε καμιά περίπτωση οποιαδήποτε ξένη δύναμη να τους εμποδίσει να το κάνουν αυτό. Αυτόν τον καιρό, οι Ηνωμένες Πολιτείες αφανίζουν το τελευταίο από τα δικά τους βροχερά δάση. Βέβαια δεν είναι τροπικά· είναι τα βροχερά δάση εύκρατου κλίματος του Βορειοδυτικού Ειρηνικού. Κι εκεί θα χαθούν διάφορα είδη ζωής.

Η αποψίλωση των δασών, λοιπόν, είναι παγκόσμιο πρόβλημα, δεν είναι πρόβλημα μόνο της Βραζιλίας. Οι απώλειες των τροπικών βροχερών δασών είναι πιο σοβαρές αυτή τη στιγμή. Οι μισές και πλέον απ’ αυτές τις απώλειες σημειώνονται εκτός Βραζιλίας. Η Κεντρική Αφρική και η Νοτιοανατολική Ασία είναι οι άλλες δυο περιοχές του κόσμου που διαθέτουν μεγάλες εκτάσεις βροχερών δασών, και τα δάση χάνονται κι εκεί με γοργό ρυθμό.

Οι συνέπειες της αποψίλωσης είναι ισοδύναμες σ’ όλο τον κόσμο. Έχουν τη μορφή της πείνας, της δίψας και του θανάτου για εκατομμύρια άτομα. Είναι ένα πρόβλημα που αγγίζει άμεσα τη ζωή σας. Επηρεάζει το φαγητό που τρώτε, τα φάρμακα που χρησιμοποιείτε, τις καιρικές συνθήκες στις οποίες ζείτε—ίσως ακόμα και το μέλλον του ανθρώπινου γένους.

Μπορεί όμως κάλλιστα να αναρωτηθείτε: ‘Πώς γίνεται αυτά τα βροχερά δάση να έχουν τόσο εκτεταμένες επιδράσεις; Τι θα γίνει αν πράγματι χαθούν σε μερικές δεκαετίες, όπως υποστηρίζουν μερικοί ειδήμονες; Θα είναι στ’ αλήθεια τόσο μεγάλη τραγωδία;’

Για να είμαστε σε θέση να απαντήσουμε σ’ αυτά τα ερωτήματα, θα πρέπει να προηγηθεί ένα άλλο ερώτημα: Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, τι είναι αυτό που προξενεί την καταστροφή των βροχερών δασών;

[Χάρτης/Διάγραμμα στη σελίδα 5]

Τα Βροχερά Δάση Χάνονται (Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Πριν από την αποψίλωση

Τωρινή κατάσταση

Το έτος 2000 με το σημερινό ρυθμό αποψίλωσης