«Βρέθηκε Ασήμι στην Ποτοσί!»

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΟΛΙΒΙΑ

Ήταν το 1545, μόλις 12 χρόνια αφότου ο Φρανθίσκο Πιθάρο κατέκτησε την αχανή Αυτοκρατορία των Ίνκα. Οι Ισπανοί ανακάλυψαν ένα νεαρό Ινδιάνο που έβγαζε κρυφά ασήμι από μια μυστική τοποθεσία στις Άνδεις της σημερινής Βολιβίας. Ο τόπος λεγόταν Ποτοσί. Ξαφνικά, διαδόθηκαν τα νέα: «Βρέθηκε ασήμι στην Ποτοσί!» Παρά το ότι πλησίαζε χειμώνας, οι άντρες έσπευσαν να αποκτήσουν μεταλλευτικά δικαιώματα στην περιοχή. Το μετάλλευμα ήταν απίστευτα πλούσιο—περιείχε 50 τοις εκατό καθαρό ασήμι! Μέσα σε 18 μήνες 14.000 άνθρωποι ζούσαν στην Ποτοσί.

ΤΟ ΚΟΙΤΑΣΜΑ βρισκόταν στην πλαγιά ενός βουνού που έχει ύψος 4.688 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ήταν ένα εχθρικό μέρος, σχεδόν χέρσο, και πολύ πάνω από τα τελευταία δέντρα. Το πολύ περιεκτικό μετάλλευμα έλιωνε σε φορητά καμίνια τα οποία εκμεταλλεύονταν τον άνεμο για να διατηρούν τα κάρβουνα στη σωστή θερμοκρασία. Ένας χρονικογράφος της εποχής ανέφερε ότι κάποτε είδε να λειτουργούν 15.000 καμίνια. Τη νύχτα έμοιαζαν με αστρικό γαλαξία.

Η πόλη στους πρόποδες του βουνού είχε χτιστεί με ακανόνιστο τρόπο και είχε στενούς, στριφογυριστούς δρόμους για να παρέχουν κάποια προστασία από τους παγερούς ανέμους. Ο ιστορικός Ρ. Κ. Πάντεν έγραψε: «Δεν υπήρχε σχεδιασμός ούτε κανονισμοί, κυρίως, όπως πιστεύεται, επειδή δεν περίμεναν να υπάρχει πολύ ασήμι». Και όμως υπήρχε. Το βουνό, που ονομάζεται Σέρο Ρίκο (Πλούσιο Βουνό), αποδείχτηκε ότι περιείχε ένα από τα μεγαλύτερα κοιτάσματα ασημιού που έχουν βρεθεί ποτέ.

Υποδούλωση

Οι Ισπανοί υπέμειναν τρομερές κακουχίες καθώς αναζητούσαν ασήμι. Συχνά η τροφή ήταν λιγοστή, το νερό μολυσμένο και τα μεταλλεία επικίνδυνα. Ο παγωμένος καιρός αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα. Όσοι προσπαθούσαν να ζεσταθούν χρησιμοποιώντας κάρβουνα μερικές φορές πάθαιναν δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα.

Σύντομα οι Ισπανοί βρήκαν έναν τρόπο για να ελαχιστοποιήσουν τις δυσκολίες. Αφού ήταν κατακτητές χρησιμοποίησαν ως δούλους τους ντόπιους Ινδιάνους. Η εφημερίδα Μπολίβιαν Τάιμς (Bolivian Times) της Λα Πας δήλωσε: «Λέγεται ότι οχτώ εκατομμύρια Ινδιάνοι δούλοι χάθηκαν», πέθαναν, στα μεταλλεία της Ποτοσί στη διάρκεια της αποικιοκρατικής περιόδου. Η βαναυσότητα, η υπερβολική εργασία και οι ασθένειες αποδεκάτισαν τον πληθυσμό. Δεν προκαλεί έκπληξη ότι το 1550 ένας χρονικογράφος αποκάλεσε την Ποτοσί «είσοδο της κόλασης»!

Βαβυλώνα

Ως το 1572, η Ποτοσί ήταν μεγαλύτερη από οποιαδήποτε πόλη της Ισπανίας. Το 1611 λέγεται ότι είχε 160.000 κατοίκους και ότι είχε ίδιο μέγεθος με το Παρίσι και το Λονδίνο. Επίσης ήταν μια από τις πλουσιότερες πόλεις του κόσμου. Η μόδα ήταν να φορούν μεταξωτά ρούχα στολισμένα με χρυσή και ασημένια δαντέλα. Φαινόταν ότι μπορούσαν να αγοράσουν κάθε είδος πολυτελείας: μετάξι από την Κίνα, καπέλα από την Αγγλία, πλεκτά από τη Νάπολη, αρώματα από την Αραβία. Οι κάτοικοι στόλιζαν τα σπίτια τους με χαλιά από την Περσία, έπιπλα από τη Φλάνδρα, πίνακες από την Ιταλία, κρύσταλλα από τη Βενετία.

Η Ποτοσί, όμως, δεν είχε μόνο πολύ πλούτο αλλά και πολλή βία. Οι αιματηροί καβγάδες ήταν καθημερινό θέαμα στις πλατείες. Οι χαρτοπαικτικές λέσχες και τα πορνεία αφθονούσαν. Η Ποτοσί έγινε γνωστή ως Βαβυλώνα.

Ένας από τους κύριους στόχους των Ισπανών κατακτητών ήταν να εδραιώσουν την Καθολική θρησκεία τους στην Αμερική. Πώς, όμως, δικαιολογούσαν αυτοί οι καθ’ ομολογία Χριστιανοί τα τεράστια κέρδη τους από τη δουλεία; Ενώ μερικοί κληρικοί αποδοκίμαζαν τις αδικίες, άλλοι δικαιολογούσαν τη δουλεία ισχυριζόμενοι ότι η τυραννία των Ισπανών ήταν ηπιότερη από την τυραννία των Ίνκα. Ισχυρίζονταν ότι οι Ινδιάνοι ήταν κατώτεροι και από τη φύση τους έκλιναν προς τις φαυλότητες—συνεπώς, ήταν καλύτερα για αυτούς να εργάζονται στα μεταλλεία. Άλλοι ισχυρίζονταν ότι ήταν απαραίτητο να φέρουν τους Ινδιάνους για να εργάζονται στα μεταλλεία προκειμένου να τους προσηλυτίσουν στον Καθολικισμό.

Ωστόσο, η ιστορία δείχνει ότι οι κληρικοί ήταν μερικοί από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην Ποτοσί. Ο ιστορικός Μαριάνο Μπαπτίστα λέει: «Η Εκκλησία ως θεσμός και οι εκπρόσωποί της ατομικά σχημάτισαν ένα προνομιούχο τμήμα στον κύκλο της εκμετάλλευσης» των Ινδιάνων. Αυτός ο ιστορικός παραθέτει τα λόγια ενός αντιβασιλέα ο οποίος το 1591 παραπονέθηκε ότι οι κληρικοί «έπιναν το αίμα των Ινδιάνων με περισσότερη απληστία και φιλοδοξία από τους λαϊκούς».

Ο Θησαυρός Κατασπαταλήθηκε

Η Ισπανία ήταν φτωχή χώρα, αλλά για λίγες δεκαετίες, τα πλούτη της την έκαναν τη μεγαλύτερη δύναμη της γης. Αλλά δεν διατήρησε αυτή την προνομιούχα θέση. Σχολιάζοντας γιατί τα πλούτη της δεν ωφέλησαν μόνιμα την Ισπανία, το βιβλίο Αυτοκρατορική Ισπανία—1469-1716 (Imperial Spain—1469-1716), του Τζ. Χ. Έλιοτ, αναφέρει: «Τα μεταλλεία της Ποτοσί έφεραν στη χώρα αμύθητο πλούτο· αν τελείωναν τα χρήματα σήμερα, θα υπήρχαν και πάλι υπεράφθονα αύριο που θα έφτανε ο στόλος με τους θησαυρούς στη Σεβίλη. Γιατί να προγραμματίσουν, γιατί να κάνουν οικονομία, γιατί να εργαστούν;»

Ο θησαυρός της Ποτοσί κατασπαταλήθηκε· η περίοδος σημαδεύτηκε από βασιλικές χρεοκοπίες. Σύμφωνα με ένα ρητό της εποχής, η άφιξη του στόλου με τους θησαυρούς ήταν σαν το καλοκαιρινό ψιλοβρόχι που έβρεχε τα κεραμίδια για λίγο και κατόπιν εξατμιζόταν. Κατάλληλα, ένας παρατηρητής του 17ου αιώνα είπε για την παρακμή της Ισπανίας: «Δεν είναι πλούσια, εξαιτίας του τόσου πλούτου της».

Στη διάρκεια του 18ου αιώνα, η Ποτοσί παρήκμασε καθώς το ασήμι εξαντλήθηκε, αλλά κατόπιν αναβίωσε όταν απέκτησε αξία ο κασσίτερος. Τώρα, ο κασσίτερος δεν είναι τόσο σπουδαίος, μολονότι η Ποτοσί είναι ακόμη βιομηχανικό κέντρο με εργοστάσια και μεταλλεία. Αλλά πολλοί τουρίστες επισκέπτονται την Ποτοσί για να απολαύσουν την αποικιακή γοητεία της. Ίσως επίσης προσέξουν τις βαριά στολισμένες εκκλησίες της, πολλές από τις οποίες είναι άδειες μαρτυρώντας το μειωμένο ενδιαφέρον για τον Καθολικισμό.

Σήμερα, η Ποτοσί είναι μια θλιβερή υπενθύμιση των τεράστιων ανθρώπινων παθημάτων που προκάλεσε η απληστία, οι πολιτικές μηχανορραφίες και η θρησκευτική πλάνη· υπενθύμιση ενός κεφαλαίου της ιστορίας της Βολιβίας που άρχισε με την κραυγή: «Βρέθηκε ασήμι στην Ποτοσί!»