Μεσόγειος—Μια Κλειστή Θάλασσα με Ανοιχτές Πληγές

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Πάνω από χίλια δελφίνια νεκρά στις ακτές από την Ελλάδα ως το Μαρόκο, δηλητηριώδεις κόκκινες παλίρροιες στο Αιγαίο, εκατομμύρια τόνοι γλοιώδους αφρού στην Αδριατική, χελώνες και φώκιες στο χείλος της εξαφάνισης, περιοχές όπου τα νερά δεν φιλοξενούν καμία απολύτως μορφή ζωής. Τι συμβαίνει στη Μεσόγειο; Είναι καταδικασμένη να έχει ένα μέλλον μόλυνσης και ερήμωσης;

«Η ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΗ περιοχή του κόσμου στην οποία έβαλε τη σφραγίδα του ο άνθρωπος». Έτσι περιγράφει τη Μεσόγειο και τις ακτές της ο ζωολόγος Ντέιβιντ Ατένμπορο. Παρέχοντας πρόσβαση σε τρεις ηπείρους, αυτή η θάλασσα έπαιξε ζωτικό ρόλο στην άνοδο και στην πτώση της Αιγύπτου, της Ελλάδας και της Ρώμης. Αποτελεί την κοιτίδα μεγάλου μέρους του σημερινού πολιτισμού. Εντούτοις, οι πρόσφατες δεκαετίες της υπερανάπτυξης, της απότομης ανόδου του τουρισμού, της υπεραλίευσης και της μόλυνσης έχουν οδηγήσει τη Μεσόγειο σε σοβαρό κίνδυνο. Ανήσυχοι επιστήμονες και κράτη που πλήττονται από το πρόβλημα πασχίζουν να βρουν λύσεις, αλλά μέχρι στιγμής έχουν σημειώσει μόνο περιορισμένη επιτυχία.

Η Μεσόγειος είναι η μεγαλύτερη εσωτερική θάλασσα του κόσμου. Η ακτογραμμή της, που έχει μήκος 46.000 χιλιόμετρα και αποτελεί ένα φυσικό σύνορο το οποίο μοιράζονται 20 χώρες, κατοικείται από 160 και πλέον εκατομμύρια ανθρώπους, αριθμός που προβλέπεται να διπλασιαστεί ως το έτος 2025. Πιο θερμή και πιο αλμυρή από τον Ατλαντικό, ο οποίος αποτελεί την κύρια πηγή των υδάτων της, η Μεσόγειος έχει ελάχιστες παλίρροιες. Εφόσον τα νερά της ανανεώνονται μόνο κάθε 80 ή 90 χρόνια περίπου, είναι επίσης ευπρόσβλητη στη μόλυνση. «Οτιδήποτε πετιέται στη Μεσόγειο μένει εκεί πολύ καιρό», λέει το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic).

Εισβολή Τουριστών

Οι ηλιόλουστες ακρογιαλιές, τα όμορφα τοπία, η παραδοσιακή μεσογειακή φιλοξενία και η πλούσια ιστορία καθιστούν ολόκληρη την περιοχή ένα πολύ δημοφιλές θέρετρο. Κάθε χρόνο επισκέπτονται τις ακρογιαλιές της 100 εκατομμύρια ντόπιοι κάτοικοι και ξένοι τουρίστες, και αυτός ο αριθμός αναμένεται να τριπλασιαστεί σε 25 χρόνια. Μήπως αυτό το ανθρώπινο κύμα είναι εν μέρει υπεύθυνο για την υποβάθμιση του θερινού του προορισμού; Εξετάστε τα γεγονότα.

Αυτές οι ορδές των ανθρώπινων εισβολέων φέρνουν μαζί τους απορρίμματα τα οποία δεν μπορούν να απομακρύνουν κατάλληλα οι μεσογειακές χώρες. Περίπου το 80 τοις εκατό των αποβλήτων που παράγουν—πάνω από 500 εκατομμύρια τόνοι το χρόνο—καταλήγει στη θάλασσα τελείως ανεπεξέργαστο! Οι περισσότεροι από αυτούς τους τουρίστες έρχονται κατά την περίοδο της ανομβρίας, συμβάλλοντας στη μόλυνση των ήδη περιορισμένων αποθεμάτων νερού αυτής της περιοχής. Το μολυσμένο νερό είναι με τη σειρά του επικίνδυνο για την υγεία. Το κολύμπι σε μερικά μέρη της Μεσογείου μπορεί να καταλήξει σε λοιμώξεις των αφτιών, της μύτης και του λαιμού, για να μην αναφερθούμε σε αρρώστιες όπως είναι η ηπατίτιδα και η δυσεντερία, καθώς και τα μεμονωμένα κρούσματα χολέρας.

Εντούτοις, η οικονομία πολλών μεσογειακών χωρών εξαρτάται από τον τουρισμό. Αναφερόμενος σε τέτοιες χώρες, ο Μισέλ Μπατίς, πρώην αναπληρωτής γενικός διευθυντής της Εκπαιδευτικής, Επιστημονικής και Πολιτιστικής Οργάνωσης των Ηνωμένων Εθνών (UNESCO), λέει: «Η μόνη πηγή εισοδήματος που έχουν είναι ο τουρισμός, αλλά αυτό θα εξαρτηθεί από την αποφυγή της καταστροφής της ακτογραμμής την οποία προκαλεί η ανεξέλεγκτη δόμηση που υποκινείται από την αναζήτηση γρήγορου κέρδους».

Μεγάλη Κίνηση Δεξαμενόπλοιων

Η Μεσόγειος είναι σημαντικός κόμβος διακίνησης αγαθών μεταξύ της Μέσης Ανατολής και της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να υπάρχει μεγάλη κίνηση πετρελαιοφόρων. Πάνω από το 20 τοις εκατό της παγκόσμιας ποσότητας πετρελαίου διακινείται μέσω αυτής. Η ποσότητα του άχρηστου πετρελαίου που χύνεται στη Μεσόγειο κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι είναι 17 φορές μεγαλύτερη από την ποσότητα που διέρρευσε από το υπερδεξαμενόπλοιο Έξον Βαλντέζ στην Αλάσκα το 1989. Μεταξύ των ετών 1980 και 1995, εμφανίστηκαν 14 πετρελαιοκηλίδες στη Μεσόγειο, και κάθε χρόνο τα πλοία αδειάζουν ως και ένα εκατομμύριο τόνους αργό πετρέλαιο, συχνά επειδή τα λιμάνια δεν έχουν τις εγκαταστάσεις που απαιτούνται για να συλλέξουν το άχρηστο πετρέλαιο ή να καθαρίσουν τις δεξαμενές.

Κάτι που κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα είναι ότι τα νερά που εκβάλλει η Μεσόγειος στον Ατλαντικό μέσω του Πορθμού του Γιβραλτάρ είναι βαθιά. Εφόσον το πετρέλαιο επιπλέει, η θάλασσα χάνει τα βαθύτερα νερά της, που είναι και πιο καθαρά, αλλά τείνει να κρατάει το πετρέλαιο που είναι συσσωρευμένο στην επιφάνεια. «Η τροφική αλυσίδα της Μεσογείου έχει επηρεαστεί τώρα από τη μόλυνση του πετρελαίου», λέει η Κολέτ Σερούγια, πρώην διευθύντρια του Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας του Ισραήλ. Το πετρέλαιο «έχει εισχωρήσει στους ιστούς των ψαριών και των θαλασσινών μας». Το 1990 το Πρόγραμμα των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP) ανέφερε ότι το 93 τοις εκατό των οστρακοειδών που αλιεύτηκαν στη Μεσόγειο περιείχαν περισσότερα βακτήρια από το μέγιστο επιτρεπόμενο όριο που έχει θέσει η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας.

Εξασθένηση των Οικοσυστημάτων

Εκτός από αυτή την καταστροφική μόλυνση, μεγάλη βλάβη υφίστανται και οι ακτές της Μεσογείου, οι οποίες ως το 15ο αιώνα Κ.Χ. καλύπτονταν κατά μεγάλο μέρος από πυκνά δάση. Η αποψίλωση των δασών, με σκοπό τη δημιουργία καλλιεργήσιμης γης, την επέκταση των πόλεων ή την προμήθεια ναυπηγικών υλικών για τις ενετικές γαλέρες, έχει οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη διάβρωση. Εκτός από τα στερεά λύματα που μεταφέρουν οι βροχές, τα ποτάμια παρασύρουν στη θάλασσα ρύπους όπως είναι τα απορρυπαντικά, τα παρασιτοκτόνα και τα βαριά μέταλλα. Ο Ροδανός στη Γαλλία, ο Νείλος στην Αίγυπτο, ο Πάδος στην Ιταλία, ο Έβρος στην Ισπανία και άλλοι ποταμοί μεταφέρουν αυξημένες ποσότητες αγροτικών και βιομηχανικών αποβλήτων.

Ένα άμεσο αποτέλεσμα αυτής της μόλυνσης είναι οι κόκκινες παλίρροιες που έχουν πλήξει διάφορες περιοχές της Αδριατικής Θάλασσας και του Αιγαίου Πελάγους, καλύπτοντας τις παραλίες με μια δύσοσμη, γλοιώδη λάσπη. Αυτό το φαινόμενο προκαλείται από τον ευτροφισμό, μια διαδικασία που λαβαίνει χώρα όταν η άχρηστη ύλη που αποσυντίθεται καταναλώνει το διαλυμένο στο νερό οξυγόνο, θανατώνοντας μεγάλο μέρος της τοπικής χλωρίδας και πανίδας. Άλλες περιοχές που απειλούνται από αυτό το φαινόμενο είναι ο Κόλπος του Λέοντα (Γαλλία), η Λίμνη της Τυνησίας (Τυνησία), ο Κόλπος της Σμύρνης (Τουρκία) και η Λιμνοθάλασσα της Βενετίας (Ιταλία).

Το παράκτιο οικοσύστημα έχει εξασθενήσει σε τέτοιο βαθμό ώστε κάποια είδη ξένα προς τη Μεσόγειο καταφέρνουν να κυριαρχήσουν σε σχέση με τα ενδημικά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ένα φονικό φύκι, το είδος Caulerpa taxifolia, το οποίο εξαλείφει άλλα θαλάσσια είδη. Πρωτοεμφανίστηκε εξαιτίας ενός λάθους έξω από το Μονακό, και τώρα εξαπλώνεται στο βυθό της θάλασσας. Είναι τοξικό, δεν υπάρχουν γνωστοί καταναλωτές του και έχει ήδη εξαπλωθεί πολύ. «Αυτό που βλέπουμε θα μπορούσε να είναι η αρχή μιας οικολογικής καταστροφής», λέει ο Αλεξάντρ Μενέζ, καθηγητής υδροβιολογίας στο Πανεπιστήμιο της Νίκαιας, στη Γαλλία.

Τα άσχημα νέα δεν τελειώνουν εδώ. Σύμφωνα με τον υδροβιολόγο Σαρλ-Φρανσουά Μπουντουρέσκ, στη Μεσόγειο έχουν εισχωρήσει πάνω από 300 ξένοι θαλάσσιοι οργανισμοί. Οι περισσότεροι ήρθαν από την Ερυθρά Θάλασσα μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι αυτή η βιολογική μόλυνση είναι μη αναστρέψιμη και ότι θα μπορούσε να αποδειχτεί ένα από τα πιο μεγάλα οικολογικά προβλήματα του επόμενου αιώνα.

Θάνατος στο Νερό

Η χλωρίδα της Μεσογείου αντιμετωπίζει πολλούς κινδύνους, ένας από τους οποίους είναι η καταστροφή των λιβαδιών που δημιουργεί το θαλάσσιο φυτό Ποσειδωνία, τα οποία χρησιμεύουν ως οι «πνεύμονες», το «κελάρι» και το «εκκολαπτήριο» της θάλασσας, καθώς και ως καταφύγιο όπου αναπαράγονται εκατοντάδες θαλάσσια είδη. Οι κυματοθραύστες και οι μαρίνες που παρεισφρέουν σε αυτά τα λιβάδια μπορούν να τα καταστρέψουν, και το ίδιο συμβαίνει με τα σκάφη αναψυχής τα οποία ξεριζώνουν τα φυτά με τις άγκυρές τους.

Η πανίδα της θάλασσας δέχεται παρόμοιες απειλές. Η μεσογειακή φώκια μοναχός, ένα από τα 12 πιο απειλούμενα είδη του κόσμου, οδηγείται στην εξαφάνιση. Το 1980 υπήρχαν στη Μεσόγειο σχεδόν 1.000 φώκιες μοναχός, αλλά το είδος τους έχει αποδεκατιστεί από τους κυνηγούς και τους ψαράδες, με αποτέλεσμα να απομένουν σήμερα μόνο 70 ή 80. Οι χελώνες καρέτα-καρέτα γεννούν τώρα τα αβγά τους μόνο στις ελληνικές και στις τουρκικές ακτές, όπου μερικές φορές οι τουρίστες τα πατούν καταστρέφοντάς τα. Οι χελώνες παγιδεύονται συχνά στα αλιευτικά δίχτυα, καταλήγοντας στο μενού των τοπικών εστιατορίων. Η γαρίδα του είδους σκύλλα η μάντις, το μαλάκιο πίννα και το μύδι λιθοφάγος έχουν προστεθεί στον κατάλογο των ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση.

Σχέδιο Δράσης

Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτή η επικίνδυνη κατάσταση, το 1975 το UNEP έθεσε υπό την αιγίδα του το Μεσογειακό Σχέδιο Δράσης (MAP). Φιλοδοξία του είναι να δεσμεύσει τις μεσογειακές χώρες, καθώς και άλλα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όχι μόνο να προστατεύουν τη θάλασσα από τη μόλυνση, αλλά και να διασφαλίζουν ότι η ανάπτυξη των ακτών θα γίνεται με σεβασμό προς το περιβάλλον. Το 1990, θεσπίστηκε το Μεσογειακό Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα Τεχνικής Βοήθειας (METAP), και το 1993 το διαδέχθηκε το πρόγραμμα METAP II. Άλλες προσπάθειες για τη δημιουργία φυσικών καταφυγίων, κρησφύγετων και θαλάσσιων εθνικών πάρκων έχουν αποφέρει μερικά αξιέπαινα αποτελέσματα όσον αφορά την προστασία των δελφινιών, των φαλαινών, της φώκιας μοναχός, της χελώνας και άλλων ειδών που απειλούνται με εξαφάνιση.

Εντούτοις, τα έργα δεν είναι αντίστοιχα των λόγων. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το MAP βρισκόταν στα πρόθυρα του ναυαγίου επειδή τα κράτη που αποτελούσαν τους βασικούς χρηματοδότες του δεν πλήρωναν τις οφειλές τους. Σύμφωνα με φορείς του σχεδίου, με βάση τα γνωστά στοιχεία ούτε ένας από τους στόχους του δεν έχει υλοποιηθεί. Αναφερόμενος στο πόσο πρόθυμα είναι τα μεσογειακά κράτη να πάρουν βελτιωτικά μέτρα, ο Λιούμπομιρ Γιέφτιτς, βοηθός συντονιστή του MAP, προειδοποίησε: «Μην είστε πολύ αισιόδοξοι». Ακόμη και αν αυτές οι χώρες μπορέσουν να συμφωνήσουν όσον αφορά την ανάληψη δράσης, η βλάβη που έχει ήδη γίνει ίσως χρειαστεί δεκαετίες για να επανορθωθεί. Το περιοδικό Νέος Επιστήμονας (New Scientist) παρατηρεί: «Προς το παρόν, όπως ακριβώς συμβαίνει και με μεγάλο μέρος της άγριας ζωής της Μεσογείου, το MAP μοιάζει νεκρό μέσα στα νερά».

Ποιο είναι, λοιπόν, το μέλλον της Μεσογείου; Θα γίνει άραγε μια νεκρή θάλασσα, γεμάτη δύσοσμα, λασπώδη φύκια; Αν το μέλλον της εξαρτάται μόνο από τον άνθρωπο, ίσως. Ωστόσο, ο Δημιουργός αυτού του πλανήτη, ο Ιεχωβά Θεός, ενδιαφέρεται για τη «θάλασσα που ο ίδιος έκανε». (Ψαλμός 95:5) Έχει υποσχεθεί ότι σύντομα θα “καταστρέψει εκείνους που καταστρέφουν τη γη”. (Αποκάλυψη 11:18) Έπειτα από αυτή την αναγκαία απομάκρυνση των ανεύθυνων ανθρώπων οι οποίοι μολύνουν, μεταξύ άλλων, και τις θάλασσες, ο Θεός θα αποκαταστήσει στη γη μας την οικολογική ισορροπία και την κατάλληλη βιοποικιλία. Τότε «οι θάλασσες και όλα όσα κινούνται σε αυτές» θα “τον αινούν” καθώς θα βρίσκονται σε καθαρή, αμόλυντη κατάσταση.—Ψαλμός 69:34.

[Χάρτης/Εικόνες στη σελίδα 15]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ

ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

ΜΑΡΟΚΟ

ΓΑΛΛΙΑ

ΜΟΝΑΚΟ

ΑΛΓΕΡΙΑ

ΤΥΝΗΣΙΑ

ΣΛΟΒΕΝΙΑ

ΙΤΑΛΙΑ

ΚΡΟΑΤΙΑ

ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ

ΑΛΒΑΝΙΑ

ΜΑΛΤΑ

ΕΛΛΑΔΑ

ΤΟΥΡΚΙΑ

ΛΙΒΥΗ

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

ΚΥΠΡΟΣ

ΣΥΡΙΑ

ΛΙΒΑΝΟΣ

ΙΣΡΑΗΛ

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Η υπερανάπτυξη έχει προξενήσει μόλυνση

Λιορέτ δε Μαρ, Κόστα Μπράβα, Ισπανία

Ξενοδοχεία στο Μπενιντόρμ της Ισπανίας

[Εικόνες στη σελίδα 16]

Μολυσμένα νερά στην Ισπανία και (κάτω) πετρελαιοκηλίδα στη Γένοβα της Ιταλίας

[Ευχαριστίες]

V. Sichov/Sipa Press

[Εικόνες στη σελίδα 17]

Οι χελώνες καρέτα-καρέτα απειλούνται

Οι μεσογειακές φώκιες μοναχός βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης

[Ευχαριστίες]

Χελώνα: Tony Arruza/Corbis· Φώκια: Πάνος Δενδρινός/HSSPMS