Σατανάς—Μύθος ή Καταχθόνια Πραγματικότητα;
Η ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ του κακού προβληματίζει τους στοχαστές από αρχαιοτάτων χρόνων. Το Λεξικό της Αγίας Γραφής (A Dictionary of the Bible), του Τζέιμς Χάστινγκς, αναφέρει: «Από την απαρχή της συνειδητότητάς του, ο άνθρωπος βρέθηκε αντιμέτωπος με δυνάμεις τις οποίες δεν μπορούσε να ελέγξει και οι οποίες ασκούσαν ολέθρια ή καταστροφική επιρροή». Το ίδιο σύγγραμμα λέει επίσης: «Οι πρώτοι άνθρωποι αναζητούσαν ενστικτωδώς κάποιες αιτίες και ερμήνευαν τις δυνάμεις καθώς και άλλες εκδηλώσεις της φύσης προσωποποιώντας τες».
Σύμφωνα με μερικούς ιστορικούς, η πίστη στην ύπαρξη δαιμονικών θεών και κακών πνευμάτων έχει την προέλευσή της στην αρχαία ιστορία της Μεσοποταμίας. Οι αρχαίοι Βαβυλώνιοι πίστευαν ότι στον κάτω κόσμο, ή αλλιώς «χώρα δίχως επιστροφή», κυριαρχούσε ο Νεργάλ, μια βίαιη θεότητα γνωστή ως «ο φλέγων». Φοβούνταν επίσης τους δαίμονες, τους οποίους προσπαθούσαν να εξευμενίσουν με μαγικά ξόρκια. Στην αιγυπτιακή μυθολογία, ο Σετ ήταν ο θεός του κακού, ο οποίος «παρουσιαζόταν ως ον που είχε τα χαρακτηριστικά ενός αλλόκοτου θηρίου με λεπτό και καμπυλωτό ρύγχος, ίσια, τετραγωνισμένα αφτιά και σκληρή, διχαλωτή ουρά».—Εγκυκλοπαίδεια Λαρούς της Μυθολογίας (Larousse Encyclopedia of Mythology).
Παρ’ όλο που οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι είχαν και καλόβουλες και κακόβουλες θεότητες, δεν είχαν κάποιον κυρίαρχο θεό του κακού. Οι φιλόσοφοί τους δίδασκαν την ύπαρξη δύο αντίθετων αρχών. Για τον Εμπεδοκλή, αυτές ήταν η Αγάπη και η Διχόνοια. Κατά τον Πλάτωνα, ο κόσμος είχε δύο «Ψυχές»—η μια προκαλούσε το καλό και η άλλη το κακό. Όπως δηλώνει ο Ζορζ Μινουά στο βιβλίο του Ο Διάβολος (Le Diable), «η κλασική [ελληνορωμαϊκή] ειδωλολατρική θρησκεία δεν είχε ιδέα περί Διαβόλου».
Στο Ιράν, ο Ζωροαστρισμός δίδασκε ότι η υπέρτατη θεότητα, ο Αχούρα Μάζντα ή Ορμάζντ, δημιούργησε τον Άγκρα Μαϊνίου ή Αριμάν, ο οποίος επέλεξε να κάνει το κακό και έγινε έτσι το Πνεύμα της Καταστροφής, ή αλλιώς Καταστροφέας.
Στον Ιουδαϊσμό, ο Σατανάς παρουσιαζόταν απλώς ως ο αντίδικος του Θεού ο οποίος προκάλεσε την αμαρτία. Ωστόσο, έπειτα από πολλούς αιώνες, αυτή η εικόνα νοθεύτηκε με ειδωλολατρικές αντιλήψεις. Η Εγκυκλοπαίδεια Τζουντάικα (Encyclopaedia Judaica) αναφέρει: «Κατά τους τελευταίους αιώνες Π.Κ.Χ. . . . είχε ήδη λάβει χώρα μια μεγάλη αλλαγή. Εκείνη την περίοδο η [Ιουδαϊκή] θρησκεία . . . υιοθέτησε πολλά χαρακτηριστικά ενός δυϊστικού συστήματος στο οποίο ο Θεός και οι δυνάμεις του καλού και της αλήθειας αντιμετώπιζαν, τόσο στον ουρανό όσο και στη γη, την εναντίωση ισχυρών δυνάμεων του κακού και της δολιότητας. Αυτή η αλλαγή φαίνεται ότι έγινε υπό την επιρροή της περσικής θρησκείας». Η Συνοπτική Ιουδαϊκή Εγκυκλοπαίδεια (The Concise Jewish Encyclopedia) δηλώνει: «Η προστασία από τους δ[αίμονες] ήταν εφικτή με την τήρηση των εντολών και τη χρήση φυλαχτών».
Αποστατική Χριστιανική Θεολογία
Όπως ο Ιουδαϊσμός υιοθέτησε μη Γραφικές απόψεις για τον Σατανά και τους δαίμονες, έτσι και οι αποστάτες Χριστιανοί ανέπτυξαν αντιγραφικές αντιλήψεις. Το Λεξικό της Βίβλου Άγκυρα (The Anchor Bible Dictionary) αναφέρει: «Μια από τις πιο ακραίες θεολογικές αντιλήψεις της αρχαιότητας είναι ότι ο Θεός απολύτρωσε το λαό του καταβάλλοντας αντίτιμο στον Σατανά για την απελευθέρωσή τους». Αυτή η αντίληψη παρουσιάστηκε από τον Ειρηναίο (δεύτερος αιώνας Κ.Χ.). Αναπτύχθηκε περαιτέρω από τον Ωριγένη (τρίτος αιώνας Κ.Χ.), ο οποίος ισχυρίστηκε ότι «ο διάβολος είχε αποκτήσει νομική αξίωση επί των ανθρώπων» και θεωρούσε «το θάνατο του Χριστού . . . ως λύτρο που καταβλήθηκε στον διάβολο».—Ιστορία των Δογμάτων (History of Dogma), του Άντολφ Χάρνακ.
Σύμφωνα με την Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (The Catholic Encyclopedia), «επί χίλια περίπου χρόνια [η αντίληψη ότι το λύτρο καταβλήθηκε στον Διάβολο] κατείχε κυρίαρχη θέση στην ιστορία της θεολογίας» και παρέμεινε μέρος των δοξασιών της εκκλησίας. Άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας, μεταξύ αυτών και ο Αυγουστίνος (τέταρτος-πέμπτος αιώνας Κ.Χ.), υιοθέτησαν την αντίληψη ότι το λύτρο καταβλήθηκε στον Σατανά. Τελικά, το 12ο αιώνα Κ.Χ., οι Καθολικοί θεολόγοι Άνσελμος και Αβελάρδος κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η θυσία του Χριστού δεν προσφέρθηκε στον Σατανά αλλά στον Θεό.
Μεσαιωνικές Δεισιδαιμονίες
Αν και οι περισσότερες από τις συνόδους της Καθολικής Εκκλησίας παρέμειναν αξιοσημείωτα σιωπηλές σχετικά με το ζήτημα του Σατανά, το 1215 Κ.Χ., η Δ΄ Σύνοδος του Λατερανού παρουσίασε την «επίσημη διακήρυξη της πίστης», όπως την αποκαλεί η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια (New Catholic Encyclopedia). Ο 1ος Κανόνας δηλώνει: «Ο διάβολος και οι άλλοι δαίμονες δημιουργήθηκαν από τον Θεό εκ φύσεως καλοί αλλά έγιναν από μόνοι τους κακοί». Προσθέτει ότι καταγίνονται με την προσπάθεια να βάζουν σε πειρασμό τους ανθρώπους. Αυτή η τελευταία σκέψη δημιούργησε ψύχωση σε πολλούς ανθρώπους κατά το Μεσαίωνα. Ο Σατανάς βρισκόταν πίσω από οτιδήποτε φαινόταν ασυνήθιστο, όπως ανεξήγητες ασθένειες, ξαφνικοί θάνατοι ή κακές σοδειές. Το 1233 Κ.Χ., ο Πάπας Γρηγόριος Θ΄ εξέδωσε αρκετές παπικές βούλες εναντίον αιρετικών, μεταξύ αυτών και των Εωσφοριστών, υποτιθέμενων λάτρεων του Διαβόλου.
Η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι μπορούσαν να βρίσκονται υπό τον έλεγχο του Διαβόλου ή των δαιμόνων του δεν άργησε να προκαλέσει ομαδική παράνοια—έναν υστερικό φόβο για τη μαγγανεία και τη μαγεία. Από το 13ο έως το 17ο αιώνα, ο φόβος για τις μάγισσες σάρωσε ολόκληρη την Ευρώπη και έφτασε ως τη Βόρεια Αμερική μαζί με τους Ευρωπαίους αποίκους. Ακόμη και οι Προτεστάντες μεταρρυθμιστές Μαρτίνος Λούθηρος και Ιωάννης Καλβίνος επιδοκίμασαν το κυνήγι μαγισσών. Στην Ευρώπη δίκες μαγισσών, βασισμένες σε απλές διαδόσεις ή σε κακόβουλες καταγγελίες, διεξάγονταν τόσο από την Ιερά Εξέταση όσο και από κοσμικά δικαστήρια. Συνήθως, χρησιμοποιούνταν βασανιστήρια για να αποσπούν ομολογίες «ενοχής».
Όσοι κρίνονταν ένοχοι μπορούσαν ακόμη και να καταδικαστούν να πεθάνουν στην πυρά ή, όπως συνηθιζόταν στην Αγγλία και στη Σκωτία, με απαγχονισμό. Αναφορικά με τον αριθμό των θυμάτων, Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia) δηλώνει: «Από το 1484 έως το 1782, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, η Χριστιανική εκκλησία θανάτωσε περίπου 300.000 γυναίκες για μαγεία». Αν ο Σατανάς βρισκόταν πίσω από αυτή τη μεσαιωνική τραγωδία, ποιοι ήταν τα όργανά του—τα θύματα ή οι φανατικοί θρησκευτικοί διώκτες τους;
Τωρινή Πίστη ή Δυσπιστία
Ο 18ος αιώνας είδε την άνθηση του ορθολογιστικού τρόπου σκέψης, γνωστού ως Διαφωτισμός. Η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (Encyclopædia Britannica) αναφέρει: «Η φιλοσοφία και η θεολογία του Διαφωτισμού προσπάθησαν να απομακρύνουν την εικόνα του διαβόλου από τη Χριστιανική συνειδητότητα, θεωρώντας την προϊόν της μυθολογικής φαντασίας του Μεσαίωνα». Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αντέδρασε σε αυτό και επαναβεβαίωσε την πίστη της στην ύπαρξη του Σατανά του Διαβόλου κατά την Α΄ Σύνοδο του Βατικανού (1869-1870), κάτι που επανέλαβε κάπως διστακτικά στη Β΄ Σύνοδο του Βατικανού (1962-1965).
Όπως παραδέχεται η Νέα Καθολική Εγκυκλοπαίδεια, επισήμως «η Εκκλησία είναι δεσμευμένη να πιστεύει στην ύπαρξη αγγέλων και δαιμόνων». Ωστόσο, το Τεό (Théo), ένα γαλλικό λεξικό του Καθολικισμού, παραδέχεται ότι «πολλοί Χριστιανοί αρνούνται σήμερα να αποδώσουν στον διάβολο το κακό που υπάρχει στον κόσμο». Τα πρόσφατα χρόνια οι Καθολικοί θεολόγοι περπατούν πάνω σε τεντωμένο σχοινί, προσπαθώντας να εξισορροπήσουν παρακινδυνευμένα ανάμεσα στο επίσημο Καθολικό δόγμα και στο σύγχρονο τρόπο σκέψης. «Η φιλελεύθερη Χριστιανική θεολογία», λέει η Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα, «τείνει να ερμηνεύει τη βιβλική φρασεολογία αναφορικά με τον Σατανά ως “διανοητικές εικόνες” τις οποίες δεν πρέπει να παίρνουμε κατά γράμμα—ως μια μυθολογική προσπάθεια για να εκφραστεί η πραγματικότητα και η έκταση του κακού στο σύμπαν». Όσον αφορά τους Προτεστάντες, το ίδιο σύγγραμμα αναφέρει: «Ο σύγχρονος φιλελεύθερος Προτεσταντισμός τείνει να απαρνείται την ανάγκη για πίστη στην ύπαρξη του διαβόλου ως προσώπου». Αλλά πρέπει, άραγε, να θεωρούν οι αληθινοί Χριστιανοί τα όσα λέει η Γραφή αναφορικά με τον Σατανά απλώς «διανοητικές εικόνες»;
Τι Διδάσκουν οι Γραφές
Η ανθρώπινη φιλοσοφία και η θεολογία δεν έχουν προσφέρει κάποια καλύτερη εξήγηση για την προέλευση του κακού από αυτήν που αναφέρεται στη Γραφή. Ό,τι λένε οι Γραφές σχετικά με τον Σατανά είναι κεφαλαιώδους σημασίας για να κατανοήσουμε την προέλευση του κακού και των ανθρώπινων παθημάτων, καθώς και τους λόγους για τους οποίους η χειρότερη βία που μπορεί να φανταστεί κανείς επιδεινώνεται χρόνο με το χρόνο.
Μερικοί μπορεί να ρωτήσουν: “Αν ο Θεός είναι ο καλός και στοργικός Δημιουργός, πώς μπόρεσε να δημιουργήσει ένα πονηρό πνευματικό πλάσμα σαν τον Σατανά;” Η Γραφή θέτει την αρχή ότι όλα τα έργα του Ιεχωβά Θεού είναι τέλεια και ότι όλα τα νοήμονα πλάσματά του είναι προικισμένα με ελεύθερη βούληση. (Δευτερονόμιο 30:19· 32:4· Ιησούς του Ναυή 24:15· 1 Βασιλέων 18:21) Το πνευματικό πλάσμα που έγινε Σατανάς πρέπει, επομένως, να είχε δημιουργηθεί τέλειο και να παρέκκλινε από την οδό της αλήθειας και της δικαιοσύνης εσκεμμένα.—Ιωάννης 8:44· Ιακώβου 1:14, 15.
Από πολλές απόψεις, η στασιαστική πορεία του Σατανά παραλληλίζεται με εκείνη του «βασιλιά της Τύρου», ο οποίος περιγράφεται ποιητικά ως “τέλειος σε ομορφιά” και “άψογος στις οδούς του από την ημέρα κατά την οποία δημιουργήθηκε, ώσπου βρέθηκε αδικία σε αυτόν”. (Ιεζεκιήλ 28:11-19) Ο Σατανάς δεν αμφισβήτησε ούτε την ανωτερότητα του Ιεχωβά ούτε την υπεροχή του ως Δημιουργού. Πώς θα μπορούσε να το κάνει αυτό, εφόσον ο ίδιος είχε δημιουργηθεί από τον Θεό; Ο Σατανάς αμφισβήτησε όμως τον τρόπο με τον οποίο ασκούσε ο Ιεχωβά την κυριαρχία του. Στον κήπο της Εδέμ, ο Σατανάς υπαινίχθηκε ότι ο Θεός αποστερούσε από το πρώτο ανθρώπινο ζευγάρι κάτι που το δικαιούνταν και από το οποίο εξαρτόταν η ευημερία τους. (Γένεση 3:1-5) Κατάφερε να κάνει τον Αδάμ και την Εύα να στασιάσουν εναντίον της δίκαιης κυριαρχίας του Ιεχωβά, επιφέροντας στους ίδιους και στους απογόνους τους την αμαρτία και το θάνατο. (Γένεση 3:6-19· Ρωμαίους 5:12) Συνεπώς, η Γραφή δείχνει ότι ο Σατανάς είναι ο βασικός υπεύθυνος για τα ανθρώπινα παθήματα.
Λίγο καιρό πριν από τον Κατακλυσμό, και άλλοι άγγελοι ενώθηκαν με τον Σατανά στο στασιασμό του. Υλοποιήθηκαν παίρνοντας ανθρώπινα σώματα προκειμένου να ικανοποιήσουν τους πόθους τους για σεξουαλικές απολαύσεις με τις κόρες των ανθρώπων. (Γένεση 6:1-4) Στον Κατακλυσμό, αυτοί οι αποστάτες άγγελοι επέστρεψαν στο πνευματικό βασίλειο αλλά όχι στην «αρχική τους θέση» με τον Θεό στον ουρανό. (Ιούδα 6) Υποβιβάστηκαν σε μια κατάσταση πυκνού πνευματικού σκοταδιού. (1 Πέτρου 3:19, 20· 2 Πέτρου 2:4) Έγιναν δαίμονες, οι οποίοι δεν υπηρετούσαν πλέον υπό την κυριαρχία του Ιεχωβά αλλά ζούσαν υποταγμένοι στον Σατανά. Αν και προφανώς δεν έχουν τη δυνατότητα να υλοποιηθούν ξανά, οι δαίμονες μπορούν ακόμη να ασκούν τεράστια δύναμη στη διάνοια και στη ζωή των ανθρώπων, και αναμφίβολα ευθύνονται για μεγάλο μέρος της βίας που βλέπουμε σήμερα.—Ματθαίος 12:43-45· Λουκάς 8:27-33.
Το Τέλος της Διακυβέρνησης του Σατανά Είναι Κοντά
Είναι φανερό ότι μοχθηρές δυνάμεις βρίσκονται σε δράση στον κόσμο σήμερα. Ο απόστολος Ιωάννης έγραψε: «Ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται στην εξουσία του πονηρού».—1 Ιωάννη 5:19.
Εκπληρωμένες Γραφικές προφητείες, όμως, δείχνουν ότι ο Διάβολος εντείνει τα «αλίμονο» που πλήττουν τη γη επειδή γνωρίζει ότι του έχει απομείνει μόνο «μικρό χρονικό διάστημα» για να σπέρνει τον όλεθρο προτού τεθεί υπό περιορισμό. (Αποκάλυψη 12:7-12· 20:1-3) Το τέλος της διακυβέρνησης του Σατανά θα οδηγήσει σε έναν δίκαιο νέο κόσμο, όπου τα δάκρυα, ο θάνατος και ο πόνος «δεν θα υπάρχουν πια». Τότε, το θέλημα του Θεού θα “γίνεται, όπως στον ουρανό, έτσι και πάνω στη γη”.—Αποκάλυψη 21:1-4· Ματθαίος 6:10.
[Εικόνες στη σελίδα 4]
Οι Βαβυλώνιοι πίστευαν στον Νεργάλ (άκρη αριστερά), μια βίαιη θεότητα. Ο Πλάτων (αριστερά) πίστευε στην ύπαρξη δύο αντίθετων «Ψυχών»
[Ευχαριστίες]
Κύλινδρος: Musée du Louvre, Paris· Πλάτων: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα
[Εικόνες στη σελίδα 5]
Ο Ειρηναίος, ο Ωριγένης και ο Αυγουστίνος δίδαξαν ότι το λύτρο καταβλήθηκε στον Διάβολο
[Ευχαριστίες]
Ωριγένης: Culver Pictures· Αυγουστίνος: Από το βιβλίο Great Men
[Εικόνα στη σελίδα 6]
Ο φόβος για τις μάγισσες οδήγησε στην εκτέλεση εκατοντάδων χιλιάδων από αυτές
[Ευχαριστίες]
Από το βιβλίο Bildersaal deutscher Geschichte