Μουσικά Μαθήματα για το Διετές Παιδί σας;

Ίσως να κρατάτε μια μεγαλοφυΐα στα χέρια σας!

«ΠΙΣΤΕΥΕΤΕ ότι το παιδί μου είναι αρκετά μεγάλο για ν’ αρχίση μαθήματα πιάνου, κύριε καθηγητά;» Πολύ συχνά οι δάσκαλοι μουσικής καλούνται ν’ απαντήσουν σ’ αυτό το ερώτημα. Αλλά πολύ συχνά, δυστυχώς, λένε στη μητέρα ή στον πατέρα που ρωτά: «Φέρτε το πάλι όταν θα είναι έξη ετών· τότε θα είναι έτοιμο.»

Αυτό που στην πραγματικότητα εννοεί ο δάσκαλος είναι ότι αυτός ο ίδιος θα είναι έτοιμος τότε, διότι η ιδέα ν’ αναλάβουν σαν μαθητή ένα πολύ μικρό παιδί, ας πούμε, δύο ετών, θα τρομοκρατούσε πολλούς δασκάλους (πιάνου, βιολιού ή κάποιου άλλου μουσικού οργάνου). Αλλά η αλήθεια είναι ότι η έρευνα έχει φέρει στο φως ενδείξεις που δείχνουν ότι ο καλύτερος καιρός για ν’ αρχίση το παιδί μαθήματα μουσικής είναι στη διάρκεια των πρώτων ετών της ζωής του. Μια γνωστή αυθεντία στον τομέα της εκπαιδεύσεως του παιδιού, ο Μαζάρου Ιμπούκα, λέει τα εξής στο ενδιαφέρον βιβλίο του Στο Νηπιαγωγείο Είναι Πολύ Αργά!:

«Επί τέλους, όμως, η μελέτη της εγκεφαλικής φυσιολογίας από τη μια πλευρά και της παιδικής ψυχολογίας από την άλλη, μπόρεσε να δείξη ότι το μυστικό για την ανάπτυξι της ευφυΐας είναι η εμπειρία που αποκτά το παιδί στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής του—δηλαδή, στη διάρκεια της περιόδου αναπτύξεως των εγκεφαλικών κυττάρων. Έτσι, κανένα παιδί δεν γεννιέται ανόητο. Όλα εξαρτώνται από τη διέγερσι των εγκεφαλικών κυττάρων στη διάρκεια των κρίσιμων αυτών ετών.»

«Αλλά, ασφαλώς, ένα παιδί τόσο μικρό δεν μπορεί να καταλάβη τίποτε για τη μουσική,» θα πη επιχειρηματολογώντας η μητέρα της οποίας η αρνητική στάσις προκαλείται λόγω της μικρής ηλικίας του παιδιού της. Σ’ αυτούς τους γονείς θα μπορούσε να τεθή το ερώτημα: «Πότε αρχίζει το παιδί να μαθαίνη τη μητρική του γλώσσα; Στην ηλικία των πέντε ή έξη ετών;» Αν είναι δυνατόν! Από τη στιγμή που έρχεται στον κόσμο, το παιδί αρχίζει ν’ ακούη ήχους ομιλίας, και θαυμάσια πράγματα αρχίζουν να συμβαίνουν στον εγκέφαλό του: τα κύτταρα αρχίζουν να ενώνωνται και σχηματίζονται περιοχές· και τα περισσότερα βρέφη αρχίζουν να κάνουν κάτι προτού ακόμη συμπληρώσουν το δεύτερο έτος της ζωής τους, κάτι που εξακολουθεί να προκαλή κατάπληξι—μιλούν τη μητρική τους γλώσσα.

Αν είσθε ένας ενήλικος αναγνώστης, τι νομίζετε ότι είναι πιο εύκολο, να μάθετε να παίζετε λίγα απλά κομμάτια στο πιάνο ή να μιλάτε μ’ ευχέρεια μια ξένη γλώσσα; Ασφαλώς, το δεύτερο είναι πολύ πιο δύσκολο, όπως μπορούν να βεβαιώσουν αναρίθμητα άτομα που προσπάθησαν να μάθουν μια δεύτερη γλώσσα—όχι μόνο την προφορά λίγων λέξεων αλλά να μιλούν τη γλώσσα με κάποια ευχέρεια. Τα περισσότερα παιδιά, μέχρι τριών ετών, το κάνουν αυτό με ευκολία. Είναι αλήθεια ότι το λεξιλόγιο τους μπορεί να είναι περιωρισμένο, αλλά ωστόσο μιλούν με ευχέρεια. Αν το παιδί μπορεί να κατακτήση τη γλώσσα, γιατί να μη μπορεί και τη μουσική;

Το ότι τα μικρά παιδιά ηλικίας από δύο ως τεσσάρων ετών μπορούν να τα καταφέρουν θαυμάσια στη μουσική έχει διαπιστωθή αναρίθμητες φορές από τους μαθητές του παγκοσμίας φήμης καθηγητού βιολιού και λογίου Δρ Σινίσι Σουζούκι. Μικρά παιδιά αρχίζουν να παρακολουθούν τα μαθήματά του όταν είναι δύο μόνο ετών, και σε ηλικία τεσσάρων έχων αφήνουν ακροατήρια με ανοιχτό το στόμα, καθώς τα παιδιά εκτελούν θαυμάσια έργα του Μπαχ και του Βιβάλντι.

Έτσι, είναι ασύνετο να υποβιβάζωμε την ικανότητα εκμαθήσεως του βρέφους, Σ’ αυτό το σημείο, οι σπουδαστές της Βίβλου θα μπορούσαν να θυμηθούν τα λόγια του αποστόλου Παύλου στον Τιμόθεο: «Από βρέφους γνωρίζεις τα ιερά γράμματα.»—2 Τιμ. 3:15.

Πώς ν’ Αρχίση

Η μουσική εκπαίδευσις ενός μαθητή βρεφικής ηλικίας δεν αρχίζει τόσο με το να του διδάσκουν κάτι συγκεκριμένο όσο με το να το εκθέτουν στη μουσική, ιδιαίτερα σε μελωδική μουσική. Αν η μητέρα αποφασίση να δώση η ίδια στο βρεφικής ηλικίας γιο ή κόρη της αυτού του είδους τη μουσική με το να του τραγουδά καθημερινά, πρέπει να είναι βέβαιη ότι το ύψος και ο τόνος της φωνής είναι σωστός, διότι όπως ακριβώς το μωρό θα μιμηθή το καλό, έτσι ακριβώς θα μιμηθή και το κακό. Ακόμη κι’ αν η μητέρα είναι μουσικός, μπορεί να μην είναι πάντοτε κατάλληλο να παίξη πιάνο ή να τραγουδήση στο παιδί, λόγω των πολλών άλλων εργασιών που απαιτούν την προσοχή της μέσα στο σπίτι.

Τι μπορεί να γίνη; Μπορεί να προσφέρη ηχογραφημένη μουσική στο παιδί, ίσως χρησιμοποιώντας ένα κασεττόφωνο. Μολονότι τα θετικά αποτελέσματα μπορεί να μην φανούν αμέσως, ο βρεφικής ηλικίας μαθητής θα απορροφήση και θα φθάση στο σημείο να εκτιμά ακόμη και μουσική αρκετά περίπλοκη. Στο βιβλίο που αναφέρθηκε προηγουμένως, Στο Νηπιαγωγείο Είναι Πολύ Αργά!, ο Μαζάρου Ιμπούκα αφηγείται την εξής πείρα:

«Αυτό το ζευγάρι, που αγαπούσαν οι ίδιοι την κλασική μουσική, έβαζαν στο μωρό τους ν’ ακούη λίγο μετά τη γέννησί του τη Σουίτα Αρ. 2 του Μπαχ για λίγες ώρες κάθε μέρα. Σε τρεις μήνες, το μωρό άρχισε να κουνά το σώμα του ζωηρά σύμφωνα με το ρυθμό. Καθώς ο ρυθμός γινόταν πιο γρήγορος προς το αποκορύφωμα, οι κινήσεις του μωρού γίνονταν πιο γρήγορες και όταν η μουσική τελείωνε, το μωρό έδειχνε τη δυσαρέσκειά του. Συχνά, όταν το μωρό ήταν ανήσυχο ή έκλαιγε, οι γονείς του έβαζαν αυτή τη μουσική και το μωρό ησύχαζε αμέσως.»

Έτσι, ο γονέας δεν πρέπει να σπεύδη να καθορίση τι μπορεί ή τι δεν μπορεί ένα βρέφος ν’ απορροφήση και να εκτιμήση. Η ικανότητά του ν’ αντιλαμβάνεται πράγματα πολύ περίπλοκα, όπως η γλώσσα, είναι τρομερή.

Πιο Επίσημη Εκπαίδευσις

Ας υποθέσωμε ότι το παιδί είναι τώρα περίπου δύο ετών και είναι έτοιμο να δεχθή μια πιο επίσημη εκπαίδευσι στη μουσική· είναι απαραίτητο να το πάμε σ’ έναν ικανό δάσκαλο της μουσικής ή να διευθετήσουμε να έρχεται ο δάσκαλος στο σπίτι; Αυτό προφανώς θα εξαρτάτο πάρα πολύ από το όργανο που έχει εκλεγεί για μελέτη. Το βιολί είναι ένα θαυμάσιο όργανο που μπορεί να εκλέξη κανείς για τα μικρά παιδιά, αλλά λόγω της φύσεως αυτού του οργάνου, του τρόπου με τον οποίο παράγεται η μουσική απ’ αυτό, της χρήσεως του δοξαριού, της θέσεως που παίρνει το όργανο αυτό κάτω από το πηγούνι, και λοιπά, θα ήταν καλύτερο να υπάρξη από την αρχή ένας καλά εκπαιδευμένος δάσκαλος βιολιού.

Το πιάνο, σε σύγκρισι με το βιολί, είναι πολύ πιο απλό. Για να παραχθή μια νότα, πιέζει κανείς απλώς ένα πλήκτρο, και ο τόνος που ακούγεται, αν υποθέσωμε ότι το πιάνο έχει κουρδισθή κατάλληλα από πριν, θα είναι πάντοτε ορθός, κι’ έτσι δεν θα θέτη σε κίνδυνο το «αυτί» του μαθητή. Πολύ περισσότερη προσπάθεια απαιτείται για να γίνη το ίδιο πράγμα με το βιολί, και μπορεί να προκληθή σημαντική βλάβη στο αίσθημα τόνου ενός παιδιού, αν δεν υπάρχη ένας ικανός δάσκαλος εκεί για να διορθώση τις νότες που παίζονται με δίεσι ή ύφεσι.

Παρεμπιπτόντως, στη διάρκεια αυτών των πρώτων ετών της ζωής του, ένα παιδί μπορεί να επιτύχη τον «απόλυτο τόνο.» Το Λεξικό Μουσικής του Χάρβαρντ εξετάζοντας αυτή την έκφρασι τονίζει ότι είναι «η ικανότητα του ατόμου να καθορίζη ένα μουσικό ήχο αμέσως ονομαστικώς, χωρίς να τον συσχετίζη με κάποια νότα διαφορετικού τόνου που ακούσθηκε προηγουμένως.» Αυτή η ικανότητα, μολονότι δεν είναι απαραίτητη, μπορεί να βοηθήση πολύ έναν μουσικό αργότερα στη ζωή του.

Αν η μητέρα, λοιπόν, διαθέτη χρόνο για να πάρη μερικά μαθήματα πιάνου μαθαίνοντας καλά τη διαδοχή που ακολουθούν οι νότες από το πρώτο «ντο» ως το τελευταίο «ντο» (ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι, ντο), καθώς επίσης και μερικές υποδείξεις σχετικά με την κατάλληλη θέσι των χεριών όταν παίζη, μπορεί πολύ κατάλληλα η ίδια να παρέχη στοργικά κάποια επίσημη εκπαίδευσι στο παιδί της σ’ αυτό το αρχικό στάδιο. Έτσι, ας επιστρέψωμε στο πιάνο όπου η μητέρα κάθεται με το μωρό στην αγκαλιά της.

Παρατηρείτε ότι δεν υπάρχει μουσική, και δεν θα υπάρχη για λίγο καιρό. Μήπως εσείς μάθατε να μιλάτε με το να κάθεται η μητέρα σας κοντά σας και να σας επαναλαμβάνη τα μέρη του λόγου και τη δομή της προτάσεως; Όχι. Μάθατε μέσω μιμήσεως, και μ’ αυτό τον τρόπο θα μάθη και το μωρό να παίζη πιάνο. Η μητέρα παίζει λίγες νότες αργά, τραγουδώντας συγχρόνως και τις συλλαβές (μόνο αν έχη κατάλληλο τόνο): ντο-ρε-μι, ντο-μι-σολ, ντο-ντο-φα, ντο-φα-μι, και λοιπά. Αφήνει το μωρό να τη μιμηθή όσο καλύτερα μπορεί. Το μωρό χτυπά τα πλήκτρα με τις γροθιές του. Η μητέρα συνεχίζει υπομονετικά, και πολύ σύντομα τα 10 λεπτά που διαθέτει γι’ αυτό το μάθημα περνούν.

Αλλά μολονότι η μητέρα μπορεί να έχη τελειώσει, το μωρό μπορεί να προσπαθή να περπατήση πάνω στα πλήκτρα! Μην απελπίζεστε. Θα υπάρξουν, χωρίς αμφιβολία, και άλλες εκπλήξεις θετικής φύσεως τις επόμενες μέρες. Μην ξεχνάτε ότι η εκπαίδευσις πρέπει να συνεχισθή χωρίς διακοπή.

Διεγείρετε Συνεχώς το Ενδιαφέρον του

Στην αρχή μεγάλη σημασία έχει το να διεγείρετε συνεχώς το ενδιαφέρον και την προσοχή του μικρού. Προφανώς τα μωρά αναπτύσσονται γρηγορώτερα και μιλούν πιο σύντομα όταν υπάρχουν κι’ άλλα παιδιά γύρω, μιλώντας πολύ και παίζοντας. Το ίδιο συμβαίνει και με τη μουσική. Αν τύχη να υπάρχουν κι’ άλλα παιδιά στην οικογένεια που παίζουν πιάνο, πρέπει να επιτραπή στο μωρό να κάθεται και να παρακολουθή το μάθημα του μεγαλύτερου παιδιού (αν το επιτρέπη ο καθηγητής) ενόσω δεν φέρνει καμμιά αναστάτωσι, Στην αρχή μπορεί να μη δείχνη ενδιαφέρον, αλλά με τον καιρό ίσως η προσοχή του αυξηθή σημαντικά. Ασφαλώς, εκεί όπου αρκετά μέλη στην οικογένεια είναι μουσικοί, ίσως μπορεί να υπάρξη κάποιο είδος ορχήστρας (παίξιμο μουσικής ομαδικά) μερικοί να τραγουδούν, άλλοι να παίζουν κάποιο όργανο και λοιπά.

Ίσως παρατηρήσετε ότι το μωρό—ίσως όχι στην αρχή—θα προσπαθήση να μιμηθή τους άλλους, ανοίγοντας το στόμα του προσπαθώντας να τραγουδήση. Πρέπει να ενθαρρύνετε αυτή την τάσι, διότι μια τέτοια πρώιμη συμμετοχή σ’ ένα τέτοιο σύνολο βοηθεί το παιδί ν’ αποκτήση ισχυρό αίσθημα ρυθμού και κατανόησι του τρόπου με τον οποίο μπορεί ν’ αναμιγνύεται με άλλους στη μουσική.

Τι Θα Λεχθή για Μεγαλύτερα Παιδιά;

Ασφαλώς το γεγονός ότι ένα παιδί είναι μεγαλύτερο από τριών ετών δεν σημαίνει ότι είναι πάρα πολύ αργά για να μάθη μουσική, ή να διδαχθή κάποιο άλλο θέμα. Πολλοί θαυμάσιοι μουσικοί δεν έλαβαν καμμιά μουσική εκπαίδευσι παρά μόνο πολύ αργότερα στην παιδική τους ηλικία. Πράγματι, ο αποθανών Αρμένιος συνθέτης Αράμ Χατσατουριάν άρχισε να μελετά μουσική όταν ήταν 10 ετών.

Εκείνο που πρέπει να έχωμε υπ’ όψι μας σχετικά με τα μεγαλύτερα παιδιά είναι η ανάγκη της απλότητας και της δημιουργίας εύθυμης ατμόσφαιρας στη διάρκεια του μαθήματος. Πολλοί δάσκαλοι με υπερβολικό ζήλο προσπαθούν απεγνωσμένα από το πρώτο μάθημα να δείξουν στα μικρά παιδιά ποιες νότες είναι στις γραμμές (του μουσικού πενταγράμμου) και ποιες είναι στα διαστήματα. Αυτή η μέθοδος γενικά είναι καταστρεπτική. Είναι πολύ ακαδημαϊκή και δεν βοηθεί το άτομο να παίξη μουσική αμέσως· και αυτό ακριβώς είναι εκείνο που θέλει ο μαθητής παιδικής ηλικίας.

Μια πείρα που είχε κάποιος δάσκαλος πιάνου πριν από μερικά χρόνια φαίνεται ότι τονίζει το σημείο αυτό: Ο δάσκαλος είχε δαπανήσει τον περισσότερο χρόνο του 45-λεπτου μαθήματος (που είναι πάρα πολύ για τα περισσότερα παιδιά τρυφερής ηλικίας) προσπαθώντας να εντυπώση στη διάνοια και στη μνήμη του παιδιού ότι η νότα «σι» βρίσκεται στην τρίτη γραμμή του πενταγράμμου με κλειδί Σολ, αλλά μάταια. Τελικά, αφού η υπομονή και η μακροθυμία του εξαντλήθηκαν, ο δάσκαλος ωδήγησε τον μαθητή του στην κουζίνα και του έδειξε ένα κουτί γλυκά στο τρίτο ράφι ενός εντοιχισμένου ντουλαπιού. Μετά επέστρεψαν πάλι στο πιάνο για να εξετάσουν άλλες νότες, γραμμές και διαστήματα. Το εξάχρονο παιδί δεν θυμόταν τίποτα. Ξαφνικά ο δάσκαλος ρώτησε; «Πού είναι το κουτί με τα γλυκά στο ντουλάπι;» Χωρίς δισταγμό, ο μικρός απάντησε: «Στο τρίτο ράφι.» Τώρα ο δάσκαλος είχε επί τέλους κερδίσει το ενδιαφέρον του!

Τα περισσότερα παιδιά δεν θέλουν να κολλούν σε λεπτομέρειες. Θέλουν να μιλούν όπως μιλά η Μαμά, να παίζουν πιάνο ή να τραγουδούν όπως τραγουδά και η Μαμά, ή σαν το μεγάλο αδελφό ή την μεγάλη αδελφή. Και τα παιδιά θυμούνται μόνο εκείνο που τα ενδιαφέρει!

Έτσι, τα μουσικά μαθήματα πρέπει ν’ αποτελούνται από το υλικό που αιχμαλωτίζει την προσοχή των παιδιών και τη διατηρεί. Ο δάσκαλος πρέπει να δείχνη αγάπη, όχι επιθετικότητα. Μικρά τραγούδια που χρησιμοποιούν δύο ή τρεις διαφορετικές νότες και κάποιο είδος συναρπαστικού ρυθμού είναι συνήθως εκείνο που αρέσει περισσότερο στα παιδιά. Και στη διάρκεια του μαθήματος πρέπει να επικρατή το πνεύμα «ακολουθείτε τον αρχηγό.» Εξακριβώστε τι αρέσει στο παιδί να παίζη, και εργασθήτε προς αυτή την κατεύθυνσι. Να είσθε επινοητικοί, διότι τα παιδιά ασφαλώς είναι. Το να ακολουθήτε μια στερεότυπη μέθοδο για τα παιδιά δεν είναι καθόλου ρεαλιστικό. Η μέθοδος αυτή δεν λαμβάνει υπ’ όψιν το γεγονός ότι τα παιδιά ποικίλλουν πάρα πολύ ως προς την ιδιοσυγκρασία και το γούστο.

Ο δάσκαλος, είτε είναι ο γονέας είτε κάποιος άλλος, πρέπει να γνωρίση την προσωπικότητα του νεαρού μαθητή. Όταν παίζη πιάνο, μήπως δείχνει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ρυθμό παρά για τη μελωδική γραμμή; Προσπαθεί να παίζη αρκετές νότες ταυτόχρονα, εκδηλώνοντας έτσι ενδιαφέρον για την αρμονία; Ο δάσκαλος πρέπει να διακρίνη αυτές τις τάσεις αν θέλη να επιτύχη με τα πολύ μικρά παιδιά.

Χρειάζεται Προσοχή

Μολονότι είναι αξιέπαινο για μια μητέρα να θέλη να αναμιχθή όσο το δυνατόν περισσότερο στην αρχική εκπαίδευσι του παιδιού της, η μητέρα (ή ο πατέρας,) πρέπει ν’ αναγνωρίση τους περιορισμούς της όσον αφορά αυτά τα ζητήματα μουσικής εκπαιδεύσεως. Μολονότι δεν είναι δύσκολο να παίξη εκείνους τους μικρούς συνδυασμούς από νότες που αναφέραμε προηγουμένως ή να δείξη την κατάλληλη θέσι των χεριών όταν παίζη, το παιδί, πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι νομίζετε, είναι έτοιμο για κάτι πιο προχωρημένο. Ίσως είναι καιρός να βρήτε έναν καλό δάσκαλο. Αν συνεχίσετε ο ίδιος, με πιθανή εσφαλμένη παρουσίασι των πιο τεχνικών ζητημάτων, ίσως επιφέρετε διαρκή βλάβη στον αρχάριο μαθητή. Να είσαστε μετριόφρων, λοιπόν, και να παραδέχεστε τους περιορισμούς σας.

Η μουσική, όπως και πολλά άλλα πράγματα που απολαμβάνομε, αποτελεί δώρο από το Θεό. Έχει φέρει ευχαρίστησι και χαρά σε αναρίθμητα άτομα. Δώστε αυτό το δώρο και στα παιδιά σας. Πότε; Από την παιδική ηλικία!—Από συνεργάτη.