Μέρος 2—Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος—Ήταν το Προοίμιο για την Τελική Εποχή του Ανθρώπου;

Στο προηγούμενο τεύχος μας, το Μέρος 1 εξήγησε πώς οι ηγέτες των εθνών επέτρεψαν τη δολοφονία του Αρχιδούκα Φερδινάνδου για να κλιμακώσουν τον πόλεμο. Η Ευρώπη—και σύντομα ο υπόλοιπος κόσμος—μπήκε σε μια καινούργια εποχή. Μήπως αυτή θα είναι και η τελευταία εποχή του ανθρώπου;

«Ο ΠΟΛΕΜΟΣ θα είναι μια εύκολη επιτυχία,» καυχήθηκε ο Γερμανός στρατιώτης. «θα διαρκέσει λίγες μόνο εβδομάδες και η νίκη θάναι δική μας!» Και στην αρχή του πολέμου πολλοί είχαν την ίδια αυτή πεποίθηση. Οι προπαγανδιστικές εκστρατείες είχαν μεγάλη επίδραση στο να πείσουν τους αφελείς ότι ο πόλεμος θα τέλειωνε γρήγορα. Όπως λέει ο ιστορικός Χανς Χέρτσφελντ: «Σήμερα ίσως ο κόσμος δεν μπορεί πια να καταλάβει, τόσο στην ουσία όσο και ψυχολογικά, τη συγκίνηση και την έκσταση, με την οποία οι λαοί της Ευρώπης, γαλουχημένοι με μακριά περίοδο ειρήνης, έμπαιναν στον ‘Αρμαγεδδώνα’ του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αλλά αυτό το κύμα του ενθουσιασμού και της προθυμίας για θυσία, ήταν τόσο αναπόσπαστο μέρος του σημείου αυτού καμπής της ιστορίας ώστε αν δεν το κατανοήσουμε, η ιστορική φύση της ολοκληρωτικής αυτής καταστροφής θα ήταν τελείως ακατανόητη.»

Η Βελγική Αντίσταση—Ένα Σύνθημα για τη Γερμανία

Η ελπίδα της Γερμανίας για σύντομη νίκη πάνω στη Γαλλία βασίστηκε κατά πολύ στην πολεμική της στρατηγική. Μία τροποποιημένη εκδοχή του «Σχεδίου Σλήφεν,» ήταν απατηλά απλή. Τα Γερμανικά στρατεύματα θα βάδιζαν μέσα από το Βέλγιο και θα έμπαιναν στη Γαλλία από τα «πίσω» αποφεύγοντας τα οχυρωμένα της σύνορα. Το να χτύπαγε πρώτα—και γρήγορα—ήταν απαραίτητο για την επιτυχία του σχεδίου αυτού. Κανείς, ωστόσο, δεν υπολόγισε ότι οι Βέλγοι θα αντιστέκονταν σθεναρά.

Για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, ο Βασιλιάς Αλβέρτος του Βελγίου γίνεται το επίκεντρο της παγκόσμιας ιστορίας. Η Γερμανία απαιτεί να της επιτρέψει να περάσει μέσα από το Βέλγιο ανεμπόδιστα. Απευθυνόμενος στο Συμβούλιο του Κράτους, ο Βασιλιάς Αλβέρτος λέει: «Η απάντηση μας πρέπει να είναι ‘Όχι,’ ανεξάρτητα από τις συνέπειες.» Τα βιαστικά σχηματιζόμενα στρατεύματα συνεπώς μάχονται με βία, με αγριότητα ενάντια στα στρατεύματα εισβολής.

Οι προπαγανδιστές σύντομα μαλακώνουν το πλήγμα αυτό του Γερμανικού ηθικού. Οι συγγενείς των σκοτωμένων στην εκστρατεία εναντίον του Βελγίου, όπως θυμάται ένας ηλικιωμένος Γερμανός, «λάβαιναν αναμνηστικά χαρτιά με τη φωτογραφία ενός αγγέλου, που είχαν τη δήλωση ότι ο στρατιώτης είχε πεθάνει στο βωμό για τον Κάιζερ και για τα πάτρια εδάφη.»

Η Γερμανία συντρίβει το μικροσκοπικό Βέλγιο. Αλλά η εισβολή της στην ουδέτερη αυτή χώρα έχει ξεσηκώσει την οργή του κόσμου. Η Αγγλία αμέσως αποφασίζει ότι δεν θα παρατηρεί αμέτοχη τη Γερμανία να καταβροχθίζει την Ευρώπη. Στις 4 Αυγούστου, η Αγγλία κηρύττει τον πόλεμο. Η αντίσταση του Βελγίου αποδεικνύεται έτσι ότι ήταν το προειδοποιητικό σύνθημα για τη Γερμανία. Η νίκη δεν θα είναι καθόλου «μια εύκολη επιτυχία.»

Ο πόλεμος έχει γίνει τώρα παγκόσμιος πόλεμος. Ο ιστορικός Γκέρχαρντ Σουλτς εξηγεί: «Ο πόλεμος έγινε παγκόσμιος από το ίδιο το γεγονός ότι η ενότητα μέσα στη [Βρετανική] Αυτοκρατορία διατηρήθηκε σε όλο τον πόλεμο και οι σύμμαχες δυνάμεις της Αγγλίας, η Γαλλία και η Ρωσία είχαν πρόσοδο στους πλουτοπαραγωγικούς πόρους όλου του κόσμου.» Σύντομα η Οθωμανική Αυτοκρατορία (που τώρα ονομάζεται Τουρκία) συμμάχησε με τη Γερμανία, η Ιαπωνία με τους Συμμάχους, και ακόμη μερικές Κεντρικές και Νοτιο-Αμερικανικές χώρες ενώθηκαν στον πόλεμο ενάντια στις Κεντρικές δυνάμεις. Μέχρι το τέλος του πολέμου ελάχιστες χώρες περηφανεύονταν ότι είχαν παραμείνει ουδέτερες.a

Οι σπουδαστές της Βίβλου βρήκαν νέο νόημα στην εκπληκτική προφητεία του Ιησού: «Θέλει εγερθή έθνος επί έθνος και βασιλεία επί βασιλείαν.»—Ματθαίος 24:7.

Αδιέξοδο στα Μέτωπα του Πολέμου

Οι Γερμανοί στρατιώτες τώρα προχωρούν προς το Παρίσι, παρά την αντίσταση των Γάλλων. Λίγα μίλια όμως πριν από το Παρίσι, η Γερμανική πολεμική μηχανή κλονίζεται. Η φτωχή επικοινωνία και αναποφασιστικότητα από μέρους των στρατιωτικών της ηγετών επιτρέπουν στους Συμμάχους να ανασυγκροτηθούν και να εξαπολύσουν μια καταστροφική αντεπίθεση. Στη μάχη του Μάρνη ο Γερμανικός στρατός εξαναγκάζεται να κάνει μια ταπεινωτική υποχώρηση. Παρόλ’ αυτά, είναι σε θέση να κάνει οχυρώματα και να εξασφαλίσει μια θέση. Τα στρατεύματα των Συμμάχων κάνουν το ίδιο. Μία θανατερή ουδέτερη ζώνη τώρα χωρίζει τα στρατεύματα που είναι οχυρωμένα πίσω από τα χαρακώματα.

Για πολλούς μήνες, ο πόλεμος γίνεται ένας πόλεμος χαρακωμάτων—οι στρατιώτες κάνουν επιχειρήσεις στην ουδέτερη ζώνη, πετούν χειροβομβίδες και κάνουν βιαστική υποχώρηση. Το αίμα τρέχει άφθονο χωρίς να φέρνει νίκη σε καμιά πλευρά. Περίοδοι ανήσυχης ησυχίας υπάρχουν τακτικά ανάμεσα σε σποραδικές μάχες, στη διάρκεια των οποίων τα μέσα ενημέρωσης αναφέρουν «ουδέν νεότερον από το δυτικό μέτωπο.»

Οι περίοδοι μάχης είναι βίαιες. Όπως θυμάται ένας Γερμανός στρατιώτης: «Χειριζόμουν το πολυβόλο και αυτό σημαίνει ότι ήμουν πάντοτε στην πρώτη γραμμή. Αφήναμε τους Γάλλους να πλησιάζουν μέχρι τα 100 μέτρα, και κατόπιν ανοίγαμε πυρ μέσα στη μάζα των επιτιθέμενων στρατευμάτων. . . Τους εξολοθρεύαμε μαζικά.» Θάνατοι χωρίς λόγο! Οι μάχες που έγιναν το 1916 στο Βερντέν και στο Σομ διάρκεσαν για μήνες και «κόστισαν τη ζωή εκατοντάδων χιλιάδων στρατιωτών και από τις δύο πλευρές.»

Σατανικά όπλα μεγαλώνουν τον τρόμο της μάχης. Το ενενήντα δύο τα εκατό των πολεμικών θυμάτων οφείλονται στο πολυβόλο. Τα Γερμανικά κανόνια που κοινά ονομάζονταν Μπιγκ Μπέρθα, σπέρνουν το θάνατο στο Παρίσι από την ανήκουστη για την εποχή απόσταση των 122 χιλιομέτρων. Οι στρατιώτες εξοικειώνονται με το βόμβο του αεροπλάνου—που αρχικά χρησιμοποιήθηκε κυρίως για αναγνώριση, αλλά αργότερα σαν θανατερό όπλο. Οι ναυτικοί ζουν με το φόβο των υποβρυχίων. Και ακόμη και δηλητηριώδη αέρια—που μερικές φορές θανατώνουν τόσο τον επιτιθέμενο όσο και τον αμυνόμενο—γίνονται μέρος του οπλοστασίου. Ο ιστορικός Χέρτσμπεργκ αποκαλεί μια μάχη με δηλητηριώδη αέρια που έγινε το 1915 «ένα από τα πιο φονικά γεγονότα του πολέμου,» που αφαίρεσε 100.000 ζωές. Παρόλ’ αυτά, ο πόλεμος των χαρακωμάτων στο δυτικό μέτωπο εξακολουθεί να είναι μια αδιέξοδη κατάσταση.

Στο ανατολικό μέτωπο, όμως, οι Γερμανοί στρατιωτικοί ηγέτες Χίντερμπουργκ και Λούντενντόρφ επιτυγχάνουν τόσο εκπληκτικές νίκες ενάντια στην άσχημα προετοιμασμένη Ρωσία, ώστε ονομάζονται οι ανίκητοι ημίθεοι του πολέμου. Παρόλ’ αυτά ο χειμώνας του 1914-15 φέρνει αδιέξοδο και στην Ανατολή. Επί μήνες ο πόλεμος εντείνεται και μειώνεται χωρίς νίκη για κανέναν από τους αντιπάλους. Ακόμη και μέχρι το 1917 δεν έχει φανεί ποιος θα κερδίσει.

Ο Πόλεμος Παίρνει Στροφή

Το 1917 η Ρωσία ακινητοποιείται από την επανάσταση. Η νέα Μπολσεβικική κυβέρνηση αμέσως συνάπτει ειρήνη με τη Γερμανία, ανακουφίζοντας προσωρινά τη Γερμανία από το φορτίο του διμέτωπου αγώνα. Η Γερμανία, παρόλ’ αυτά, είναι ανίκανη να χρησιμοποιήσει αυτά τα γεγονότα προς όφελός της, γιατί τώρα ένας απρόσμενος εχθρός μπαίνει στον πόλεμο. Το 1915 το βούλιαγμα του σκάφους Λουζιτάνια ξεσηκώνει τα Αμερικάνικα αισθήματα ενάντια στη Γερμανία. Και το 1917 οι Ηνωμένες Πολιτείες μπαίνουν επίσημα στον πόλεμο. Προτού ωστόσο φτάσει η Αμερικάνικη βοήθεια, οι Γερμανοί επιχειρούν μια απελπισμένη επίθεση. Αλλά τα μικρά κέρδη επισκιάζονται από τις τρομακτικές απώλειες. Οι απώλειες των Συμμάχων είναι επίσης μεγάλες, αλλά το ανερχόμενο ρεύμα βοήθειας που συρρέει από τις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπερνάει τις απώλειες. Οι Γερμανικές επιθέσεις μεταβάλλονται σε Γερμανικές υποχωρήσεις.

Ωστόσο, η ήττα δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στις στρατιωτικές απώλειες. Η οικονομία της Γερμανίας έχει καταρρεύσει ολοκληρωτικά. Ο αποκλεισμός των Συμμάχων—και μερικές φορές ο κακός καιρός—δημιουργούν και αυτά τα θύματα τους και παράγουν σοβαρές ελλείψεις τροφίμων. Όπως θυμάται ένας Γερμανός: «Παρά το γεγονός ότι όλα τα πράγματα δίνονταν με δελτία για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι μερίδες των δελτίων άρχισαν να μικραίνουν.» Το χειμώνα του 1917, οι πεινασμένοι Γερμανοί στρέφονται στα γογγύλια για να γεμίσουν τα άδεια στομάχια τους. «Ο χειμώνας των γογγυλιών,» τον θυμούνται με πίκρα. Οι απόπειρες να γεμίσουν το διαιτολόγιο τους με αηδιαστικά υποκατάστατα—οτιδήποτε από πριονίδι μέχρι σκουλήκια της γης—αποδεικνύονται απελπιστικά ανεπαρκείς. Όπως θυμάται ένας αυτόπτης μάρτυρας: «Η πείνα ήταν ένας εχθρός που δεν μπόρεσε να νικήσει η Γερμανία. . . Πολλές οικογένειες έχασαν και τον πατέρα και τους γιους. Τώρα αντιμετώπιζαν την ασθένεια, την πείνα και το θάνατο.» Κάπου 300.000 άτομα πεθαίνουν από κακή διατροφή και ασθένεια. Το έθνος βρίσκεται στα όρια της εξέγερσης.

Η Αυστρο-Ουγγαρία έχει σχεδόν τα ίδια προβλήματα, καθώς η αυτοκρατορία της αρχίζει να διαλύεται—τα έθνη που την αποτελούν είτε επιδιώκουν ειρήνη είτε ανακηρύσσουν την ανεξαρτησία τους. Αντιμέτωπες με το ηθικό πού έχει καταρρεύσει, τα εφόδια που δεν υπάρχουν και τον μεγάλο όγκο των Συμμαχικών στρατευμάτων, οι Κεντρικές Δυνάμεις δεν έχουν άλλη εκλογή παρά να παραδοθούν.

Αρχίζοντας από τις 11.00΄ π.μ. στις 11 Νοεμβρίου 1918, τα όπλα σιγούν.

Στο επόμενο τεύχος μας, η τελευταία συνέχεια θα εξετάσει τα επακόλουθα του πολέμου και τις μεταπολεμικές προσπάθειες για να διατηρηθεί η ειρήνη.

[Υποσημειώσεις]