Ποιοι Παρουσιάζουν Διαταραχές της Διατροφής;

Ενώ το λογικό ενδιαφέρον κάποιου για την εμφάνισή του είναι φυσιολογικό, μπορεί να εκδηλωθεί κάποια διαταραχή της διατροφής αν η εμφάνιση του γίνει έμμονη ιδέα. Αυτό δείχνει η συνέντευξη που ακολουθεί.

ΞΥΠΝΑ!: Άνι, ήσουν υπέρβαρη όταν άρχισες να έχεις προβλήματα;

ΑΝΙ: Όχι, αλλά είχα αρχίσει να βγαίνω ραντεβού και ήθελα να έχω ωραία εμφάνιση.

ΞΥΠΝΑ!: Εξαρτιόταν η αυτοεκτίμησή σου από την εξωτερική σου εμφάνιση;

ΑΝΙ: Είμαι σίγουρη πως συνέβαινε αυτό. Πάντοτε, όταν με κοιτούσαν, ρωτούσα τον εαυτό μου, ‘Τι να σκέφτονται;’ Το μυαλό μου μού έλεγε συνεχώς: ‘Πρέπει να έχεις ωραίο σώμα για να είσαι ελκυστική’.

ΞΥΠΝΑ!: Όταν, λοιπόν, ένιωθες ότι η εμφάνισή σου ήταν ωραία, ένιωθες καλά με τον εαυτό σου;

ΑΝΙ: Αναμφίβολα! Αν έπαιρνα κιλά μισούσα τον εαυτό μου. Όταν κοιταζόμουν στον καθρέφτη, δεν σκεφτόμουν τις εσωτερικές ιδιότητες.

Κανείς δεν ξέρει γιατί μερικοί άνθρωποι παρουσιάζουν κάποια διαταραχή της διατροφής, ενώ άλλοι σε παρόμοιες συνθήκες δεν παρουσιάζουν. Προφανώς, η πνευματική καλλιέργεια, η γενετική, κάποιες ανωμαλίες της υγείας ή βιοχημικές ανωμαλίες και το οικογενειακό περιβάλλον, όλα παίζουν κάποιο ρόλο. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν ορισμένα γνωρίσματα της προσωπικότητας που φαίνεται ότι εμφανίζονται στους περισσότερους απ’ αυτούς που παρουσιάζουν τέτοιες διαταραχές.

Αγώνας για την Τελειότητα

Σαν σύνολο, οι περισσότεροι που εκδηλώνουν διαταραχές της διατροφής είναι συνήθως άτομα με υψηλές επιδόσεις, που κυνηγούν την τελειότητα και ξεχωρίζουν στο σχολείο ή στη δουλειά. Η Δρ Χίλντα Μπραχ, αφού ασχολήθηκε με περισσότερους από 130 ασθενείς που παρουσίαζαν ανορεξία, περιγράφει στο βιβλίο της Το Χρυσό Κλουβί (The Golden Cage) τα αισθήματα που χαρακτηρίζουν τέτοιους ασθενείς: «Έχεις ένα μεγάλο φόβο, το φόβο μήπως γίνεις συνηθισμένος ή μέσος ή κοινός—όχι αρκετά καλός. . . . Νομίζεις ότι είσαι αξιόλογος μόνο αν κάνεις κάτι πολύ καταπληκτικό, κάτι τόσο σπουδαίο και λαμπρό ώστε οι γονείς σου και οι άλλοι άνθρωποι που αγαπάς να εντυπωσιαστούν και να σε θαυμάσουν για το πόσο μοναδικά ξεχωριστός είσαι».

Η Λι, που παρουσίασε ανορεξία, παραδέχτηκε: «Προσπαθούσα να κάνω κάτι το ξεχωριστό, προσπαθούσα να είμαι η καλύτερη σε οτιδήποτε κι αν έκανα». Συχνά, αυτός ο αγώνας για την τελειότητα εκδηλώνεται με μια έντονη επιθυμία της κοπέλας να ικανοποιεί τους άλλους, να είναι ‘το καλύτερο κοριτσάκι του κόσμου’.

Το πώς μια γυναίκα αντιλαμβάνεται το ρόλο της στην κοινωνία μπορεί επίσης να την κάνει ιδιαίτερα ευάλωτη. Παρ’ όλο που και άντρες παρουσιάζουν διαταραχές της διατροφής, οι γυναίκες είναι αυτές που κατά κύριο λόγο επηρεάζονται. Το βιβλίο Επιβίωση από μια Διαταραχή της Διατροφής (Surviving an Eating Disorder) εξηγεί: «Συχνά, τα κορίτσια που παθαίνουν διαταραχές της διατροφής έχουν μεγαλώσει πιστεύοντας ότι δεν πρέπει να ζητούν τίποτα από τους άλλους. Καλό κορίτσι είναι το ήσυχο κορίτσι, που δεν τραβάει την προσοχή και που μαθαίνει να μη δείχνει τι το ενοχλεί». Όμως, η ανατροφή αυτή κάνει μερικές γυναίκες να νιώθουν ότι δεν ελέγχουν τη ζωή τους.

Σε μερικές γυναίκες, η διαρκής προσπάθεια να ικανοποιούν τους άλλους, ενώ την ίδια στιγμή καταπιέζουν την επιθυμία τους να κατευθύνουν μόνες τους τη ζωή τους, δημιουργεί μια εσωτερική σύγκρουση που μπορεί να οδηγήσει σε κάποια διαταραχή της διατροφής. Η Ντόουν, που τώρα έχει ξεπεράσει την ψυχαναγκαστική υπερκατανάλωση τροφής και τη βουλιμία, εξηγεί: «Η οικογένειά μου περίμενε από εμένα να κάνω τα πάντα σύμφωνα με τις επιθυμίες τους, να είμαι αυτό που εκείνοι ήθελαν να είμαι. Ενώ εξωτερικά φαινόμουν πολύ σίγουρη και πολύ εύστροφη, εσωτερικά δεν ήμουν καθόλου έτσι. Ποτέ δεν ένιωσα ότι θα μπορούσα να ικανοποιήσω τις προσδοκίες τους. Δεν μπορούσα να ικανοποιήσω κανέναν—ούτε τους γονείς ούτε τους φίλους μου. Τότε συνειδητοποίησα ότι μπορούσα να ελέγχω το βάρος! Μπορούσα να αυξήσω το βάρος μου, μπορούσα να το ελαττώσω, μπορούσα να το κάνω ό,τι ήθελα. Αυτό μου έδινε την αίσθηση ότι έλεγχα τη ζωή μου. Αν μπορούσα να ελέγχω αυτό, θα μπορούσα να ελέγχω τα πάντα».

Αισθήματα Ανικανότητας

Η ανασφάλεια της Ντόουν είναι μια από τις χαρακτηριστικές αμφιβολίες που έχουν για τον εαυτό τους πολλοί οι οποίοι υποφέρουν από διαταραχές της διατροφής. Παρά το ότι έχουν ταλέντα, οι περισσότεροι έχουν βασική έλλειψη εκτίμησης για την αξία τους. Το υπερβολικό φαγητό μπορεί μερικές φορές να είναι ένδειξη χαμηλής αυτοεκτίμησης. Ένα τέτοιο άτομο λέει, στην πραγματικότητα: ‘Δεν αξίζω τίποτα. Γιατί να νοιάζομαι για τον εαυτό μου ή για το βάρος μου;’ Τέτοια αισθήματα δημιουργούν κατάθλιψη, η οποία επηρεάζει σχεδόν όλους αυτούς που έχουν διαταραχές της διατροφής.

Τι προκαλεί αυτό το πνεύμα της αναξιότητας; Η Αγία Γραφή απαντάει: «Υπό . . . της λύπης [του πόνου, ΜΝΚ] της καρδίας καταθλίβεται το πνεύμα». (Παροιμίαι 15:13) Υπάρχουν διάφορα πράγματα που μπορούν να προκαλέσουν εσωτερικό πόνο—οι οδυνηρές απογοητεύσεις, η απόρριψη, ένα περιβάλλον όπου οι συναισθηματικές ανάγκες κάποιου αγνοούνται και οι τραυματικές εμπειρίες από την παιδική ηλικία δεν είναι παρά λίγα απ’ αυτά. Οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι ένας εκπληκτικός αριθμός ασθενών με διαταραχές της διατροφής είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης ή ακόμα και βιασμού.

Όμως, η χαμηλή αυτοεκτίμηση μπορεί επίσης να είναι αποτέλεσμα της στάσης των άλλων. «Απ’ όσο μπορώ να θυμηθώ, ήμουν πάντοτε πολύ παχιά και η μητέρα μου μιλούσε συνέχεια γι’ αυτό», εξήγησε μια νεαρή γυναίκα. «Γίνονταν τα πάντα για να αδυνατίσω· αυτό ήταν το μόνο σημαντικό πράγμα. Γι’ αυτό μισώ τον εαυτό μου και το σώμα μου». Το κοινωνικό κλίμα της εποχής μας, που εξυμνεί εξαιρετικά την κομψότητα, συμβάλλει στο μίσος που νιώθουν για τον εαυτό τους άτομα που έχουν παραπανίσια κιλά.

Σε άλλες περιπτώσεις, η ίδια η διαταραχή της διατροφής αφαιρεί από το άτομο τον αυτοσεβασμό του. Η Λιν, που έκανε εμετό ως και δέκα φορές τη μέρα, παραδέχτηκε: «Κοιτούσα τον εαυτό μου στον καθρέφτη μετά από τον εμετό που έκανα και έλεγα ‘σε μισώ’, και ύστερα έκλαιγα. Ένιωθα πως δεν άξιζα τίποτα».

Βαθιά μέσα τους, οι περισσότεροι που πάσχουν από διαταραχές της διατροφής είναι πεπεισμένοι ότι η προσωπικότητά τους κατά βάση είναι ελλιπής. Έτσι, κατευθύνουν όλες τις προσπάθειές τους στο να καλύψουν το ολέθριο ελάττωμα αυτής της βασικής ανικανότητάς τους και στο να βρουν τρόπους για να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Εκείνοι που παρουσιάζουν ανορεξία προσπαθούν να το κάνουν αυτό μ’ ένα μοναδικό τρόπο. Η προσπάθειά τους να αναπτύξουν αυτοαξία είναι εκείνο που κάνει την ανορεξία τόσο ύπουλη—και θανατηφόρα.

Όταν ένας άντρας που αγαπούσε η Λι την απέρριψε, η αυτοεκτίμησή της έπεσε κατακόρυφα. «Ήθελα να αποδείξω ότι είχε χάσει μέσα από τα χέρια του κάτι καλό», είπε. «Αποφάσισα, λοιπόν, να γίνω εξαιρετικά αδύνατη και εξαιρετικά κομψή». Για να το καταφέρει, σταμάτησε να τρώει και γέμισε το χρόνο της με ασχολίες. «Άρχισα να νιώθω καλά για τον εαυτό μου. Ένιωθα ότι ήμουν πραγματικά ξεχωριστή γιατί μπορούσα να κάνω κάτι που άλλοι δεν μπορούσαν να το κάνουν. Μέσα μου έλεγα: ‘Είμαι δυνατός άνθρωπος’».

Το βάρος της Λι έπεσε ανησυχητικά από τα 73 κιλά στα 47 κιλά. Καθώς θυμάται εκείνους που προσπαθούσαν να την κάνουν να φάει, λέει: «Νόμιζα πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι προσπαθούσαν να καταστρέψουν τη ζωή μου και την ευτυχία μου, αφαιρώντας μου όλη την αυτοεκτίμηση. Νόμιζα ότι στο τέλος θα γινόμουν ακριβώς όπως όλοι οι άλλοι». Η στάση της Λι χαρακτηρίζει τα άτομα που έχουν ανορεξία, τα οποία προσπαθούν να αναπτύξουν αυτοαξία καταπνίγοντας τις επιθυμίες τους και κάνοντας κάτι που οι άλλοι δεν μπορούν να κάνουν.

Αν κάποιος εκμεταλλευτεί τα αισθήματα μιας κοπέλας, οι προσπάθειές της να προστατέψει την ευαίσθητη αυτοεκτίμησή της από περισσότερη κακομεταχείριση μπορεί επίσης να οδηγήσουν στην ανορεξία. Η Σίρλεϊ, για παράδειγμα, αναστατώθηκε από τον τρόπο με τον οποίο της φέρονταν τα αγόρια όταν το σώμα της άρχισε να αποκτάει καμπύλες. Ύστερα ο ίδιος ο πατέρας της τής έκανε ανήθικες προτάσεις. «Ένιωθα τόσο άσχημα και ήμουν τόσο αηδιασμένη που πήγα στη μητέρα μου και ξέσπασα σε κλάματα», είπε η Σίρλεϊ. «Όταν έχασα βάρος και απαλλάχτηκα από τις καμπύλες μου, κανένας δεν με ενοχλούσε. Είχα γλιτώσει από την προσοχή του αντίθετου φύλου».

Σε μερικές περιπτώσεις η ανορεξία αποτελεί φυγή από τις ευθύνες της ενηλικίωσης. «Δεν ήθελα να μεγαλώσω και να αντιμετωπίσω οικογενειακές ευθύνες», σχολίασε η Σίρλεϊ. «Πώς θα μπορούσα ποτέ να αφήσω τον εαυτό μου να πάρει κιλά; Όχι, ποτέ! Για κανένα λόγο!» Δυστυχώς, η εμμονή της στο να κάνει το χρόνο να σταματήσει οδήγησε στον οδυνηρό θάνατό της, από ασιτία που προκάλεσε η ίδια.

Δεν ταιριάζουν μ’ αυτές τις περιγραφές όλοι όσοι πάσχουν από ανορεξία. Φαίνεται, όμως, ότι όλοι τους αντλούν ένα αίσθημα δύναμης από το να κάνουν τον εαυτό τους αξιοθαύμαστο στα μάτια τους. Έτσι μεγαλώνουν λίγο την αυτοεκτίμησή τους. Το λεπτό σώμα τους γίνεται το καμάρι και η χαρά τους.

Αντιμετώπιση Οδυνηρών Συναισθημάτων

Εφόσον το φαγητό καταπραΰνει και ηρεμεί, μπορεί να χρησιμοποιηθεί λανθασμένα με σκοπό την αντιμετώπιση της μοναξιάς, της ανησυχίας, της ανίας, του θυμού, της μελαγχολίας, της απόρριψης ή της προδοσίας. «Όταν ήμουν στο σχολείο, έζησα μια πολύ σκληρή εμπειρία, η οποία ήταν τόσο οδυνηρή που δεν μπορούσα ούτε να μιλήσω γι’ αυτήν», εξηγεί η Ντόουν. «Όποτε σκεφτόμουν αυτό το περιστατικό ή προέκυπτε μια κατάσταση που δεν μπορούσα να αντιμετωπίσω άρχιζα να τρώω ακατάσχετα. Απλώς προσπαθούσα να σκεπάσω αυτά τα αισθήματα με φαγητό». Το φαγητό νάρκωνε το συναισθηματικό της πόνο. Αλλά η ψυχαναγκαστική υπερκατανάλωση τροφής τής πρόσθεσε 45 κιλά βάρος.

Μερικές φορές η διαταραχή της διατροφής γίνεται το μέσο με το οποίο το άτομο προσπαθεί να ξεφύγει από τις πιέσεις της ζωής. Για παράδειγμα, η Άννα μεγάλωσε σ’ ένα σπίτι με αλκοολικό πατέρα, και συνεχώς την πείραζαν για το βάρος της. Η ίδια εξηγεί γιατί κατέληξε να υποφέρει από βουλιμία: «Ήταν ο τρόπος με τον οποίο ξεπερνούσα το καθημερινό στρες, και ήταν αποτελεσματικός, γιατί όταν κάτι σου έχει γίνει έμμονη ιδέα, δεν σκέφτεσαι τα πραγματικά σου προβλήματα. Θεωρείς αιτία όλων των προβλημάτων σου το υπερβολικό βάρος και λες στον εαυτό σου πως, όταν χάσεις αυτό το βάρος, η ζωή θα είναι υπέροχη».

Ενώ όλοι μπορεί να τρώμε λίγο παραπάνω όταν νιώθουμε αναστάτωση ή μοναξιά, το άτομο που κινδυνεύει να πάθει κάποια διαταραχή της διατροφής δεν χρησιμοποιεί τα φυσιολογικά μέσα για να αντιμετωπίζει την εσωτερική αναστάτωση. Για παράδειγμα, το άτομο μπορεί να κρατάει μέσα του εχθρικά συναισθήματα για κάποιον άνθρωπο ή για κάποια κατάσταση, αλλά αντί να εκφράσει αυτά τα συναισθήματα προτιμάει να τα καταπραΰνει τρώγοντας.

Ο Ρόλος της Δίαιτας

Σύμφωνα με έρευνες, το να ακολουθεί κανείς μια αυστηρή δίαιτα θεωρείται γενικά ο πιο συνηθισμένος λόγος για την ακατάσχετη πολυφαγία. Μια μελέτη, που έγινε το 1989 για τις αιτίες της παχυσαρκίας, αποκάλυψε: «Παραδόξως, οι δίαιτες που είναι αποτέλεσμα της ανησυχίας κάποιου για το βάρος του, φαίνεται ότι σχετίζονται με την αύξηση του παραπανίσιου βάρους». Γιατί όμως;

Όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να ακολουθήσουν μια αυστηρή δίαιτα, συνήθως δεν τρώνε γλυκά και άλλες νόστιμες τροφές. Αυτές οι «απαγορευμένες» τροφές γίνονται ένας διαρκής πειρασμός. Κατόπιν, όταν είναι αναστατωμένοι, ανήσυχοι ή νιώθουν μοναξιά, λυπούνται τον εαυτό τους. Για να φτιάξει η διάθεσή τους, καταβροχθίζουν εκείνες ακριβώς τις τροφές τις οποίες είχαν στερηθεί. Μετά ακολουθεί μια ακόμα πιο σκληρή δίαιτα, που καταλήγει στο ίδιο αποτέλεσμα—την ακατάσχετη πολυφαγία. Αυτός ο φαύλος κύκλος οδηγεί σε αύξηση του βάρους και σε διαταραχές της διατροφής. Η Λι εξηγεί πώς η δίαιτα που έκανε δημιούργησε τις προϋποθέσεις για την ανορεξία της: «Είχα δοκιμάσει όλων των ειδών τις δίαιτες. Συνεχώς έχανα βάρος και μετά το έπαιρνα πάλι. Αυτή τη φορά ήθελα να μην το ξαναπάρω».

Ενώ η γνώση των αιτιών που δημιουργούν τη διαταραχή της διατροφής δεν αρκεί για να ξεπεράσει κανείς το πρόβλημα, μπορεί να βοηθήσει κάποιον να απελευθερωθεί. Μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη προβλημάτων. Αλλά τι θα γίνει αν βλέπετε αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας στον εαυτό σας, σε μέλη της οικογένειάς σας ή σε κάποιο φίλο; Πώς μπορεί κανείς να καταπολεμήσει τέτοια χαρακτηριστικά;

[Εικόνα στη σελίδα 7]

Η έντονη ανησυχία του ατόμου για την εξωτερική του εμφάνιση μπορεί να οδηγήσει σε κάποια διαταραχή της διατροφής

[Εικόνα στη σελίδα 8]

Μερικοί τρώνε ακατάσχετα για να αντιμετωπίσουν οδυνηρά συναισθήματα