Αχρωματοψία—Μια Ιδιόμορφη Ατέλεια

ΤΙ ΣΟΚ θα δοκίμασαν οι σοβαροί και συγκρατημένοι Κουάκεροι όταν το βλέμμα τους έπεσε στις κατακόκκινες κάλτσες του Τζον Ντάλτον! Επειδή εκείνοι συνήθως ντύνονταν με σκούρα χρώματα—γκρίζα, καφέ και μαύρα—αιφνιδιάστηκαν, το λιγότερο, από την αμφίεση του Τζον. Τι είχε συμβεί;

Ο Ντάλτον (ή Δάλτων), ο οποίος γεννήθηκε το 1766 στο Ίγκλσφιλντ της Αγγλίας, περιέγραφε το αίμα ως «βαθυπράσινο» και πίστευε πως το δαφνόφυλλο «ταίριαζε πολύ με το [κόκκινο] βουλοκέρι». Ναι, ο Ντάλτον, που έγινε διάσημος χημικός, υπέφερε από αχρωματοψία ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, από ατελή όραση χρωμάτων.

Για τον Ντάλτον το κόκκινο φαινόταν γκρίζο και ελάχιστα διαφορετικό από το πράσινο. Δεν μας εκπλήσσει, λοιπόν, το γεγονός ότι ο φίλος του, που ήταν πειραχτήρι, μπορούσε να του αλλάξει τις κάλτσες και να προκαλέσει τέτοια αναστάτωση! Είναι ενδιαφέρον ότι σε μερικές ευρωπαϊκές χώρες η αχρωματοψία είναι γνωστή ως Δαλτωνισμός.

Ένα Παγκόσμιο Πρόβλημα

Το 1980, η Δρ Τζάνετ Βόουκ από το Πανεπιστήμιο του Σίτι, στο Λονδίνο, υπολόγισε ότι πάνω από δυο εκατομμύρια άνθρωποι στη Βρετανία πάσχουν από ατελή όραση χρωμάτων. Σε μερικές απομονωμένες κοινωνίες, συγκριτικά λίγοι έχουν αυτό το πρόβλημα. Στα νησιά Φίτζι, μόνο 1 άνθρωπος στους 120 έχει αχρωματοψία, ενώ στον Καναδά, 1 στους 9 κατά μέσο όρο έχει όραση χρωμάτων κάτω από το κανονικό.

Η όραση των χρωμάτων ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο. Σύμφωνα με μια ευρέως αποδεκτή θεωρία, η όρασή σας είναι φυσιολογική αν βλέπετε λευκό χρώμα όταν τρεις ακτίνες φωτός—μια κόκκινη, μια πράσινη και μια μπλε—συνδυάζονται σε ίσες αναλογίες. Αν αυτές οι τρεις ακτίνες συνδυαστούν σε διαφορετικές αναλογίες παράγονται άλλες αποχρώσεις που φυσιολογικά μπορείτε να διακρίνετε.

Αν, όμως, όλες οι αποχρώσεις που μπορείτε να διακρίνετε είναι δυνατόν να παραχθούν από την ανάμειξη μόνο δυο απ’ αυτά τα βασικά χρώματα, και η προσθήκη του τρίτου χρώματος δεν δημιουργεί καμιά αισθητή διαφορά, τότε έχετε ατελή όραση χρωμάτων. Είστε αυτό που ονομάζουν διχρωματικό άτομο. Ο Τζον Ντάλτον ήταν διχρωματικός με τύφλωση στο κόκκινο χρώμα.

Οι ατέλειες στην όραση των ατόμων που ονομάζονται μονοχρωματικοί είναι σοβαρότερες. Όσοι βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση δεν μπορούν να ξεχωρίσουν κανένα χρώμα. Για τους μονοχρωματικούς, μια έγχρωμη τηλεόραση δεν διαφέρει σε τίποτα από μια ασπρόμαυρη.

Η πλειονότητα αυτών που έχουν αχρωματοψία είναι ανώμαλοι τριχρωματικοί. Οι αποχρώσεις που βλέπουν αυτοί οι άνθρωποι είναι κι αυτές προϊόντα ανάμειξης των τριών βασικών χρωμάτων, αλλά υπάρχει διαφορά στις αναλογίες των βασικών χρωμάτων τις οποίες διακρίνουν. Αν αυτό είναι το πρόβλημά σας, τότε, όταν ρυθμίζετε το χρώμα στην τηλεόρασή σας, ίσως προκαλέσετε τις διαμαρτυρίες των φίλων σας που έχουν φυσιολογική όραση χρωμάτων, ότι «παραείναι κόκκινο!» ή «παραείναι πράσινο!»

Οι Αιτίες

Τι προκαλεί τέτοιου είδους ατέλειες; Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) προσδιορίζει «το όργανο που διαχωρίζει το μήκος κύματος» ως μια από τις αιτίες. Κάθε μάτι σας έχει στον αμφιβληστροειδή περίπου 130 εκατομμύρια φωτοδέκτες, αλλά μόνο 7 εκατομμύρια απ’ αυτούς σας δίνουν τη δυνατότητα όρασης των χρωμάτων. Αυτοί οι δέκτες χρώματος ονομάζονται κωνία εξαιτίας του κωνικού σχήματός τους.

Οι άνθρωποι με φυσιολογική όραση χρωμάτων έχουν τριών ειδών κωνία. Μερικά κωνία αντιδρούν περισσότερο στα μεγαλύτερα μήκη κύματος του φωτός (κόκκινο). Μια δεύτερη ομάδα κωνίων είναι πιο ευαίσθητα στα μεσαία μήκη κύματος (πράσινο) και τα υπόλοιπα στα μικρότερα μήκη κύματος (μπλε). Αν μια ομάδα από κωνία λείπει ή δεν αντιδρά κατάλληλα στο αντίστοιχο μήκος κύματός της, τότε έχετε πρόβλημα. Αν, λόγου χάρη, δεν μπορείτε να διακρίνετε το κόκκινο κανονικά, δεν θα παρατηρήσετε σπουδαία αλλαγή στο χρώμα της ντομάτας καθώς ωριμάζει και γίνεται από πράσινη πορτοκαλί κι έπειτα κόκκινη.

Κάποια βλάβη στο οπτικό νεύρο, η οποία επηρεάζει τα μηνύματα των κωνίων στον εγκέφαλο, μπορεί να προκαλέσει αχρωματοψία. Ακόμα και μερικά είδη φαρμακευτικής αγωγής, όπως κάποια συγκεκριμένα ανθελονοσιακά χάπια, είναι γνωστό ότι μπορούν να προκαλέσουν διαταραχή της αντίληψης των χρωμάτων. Έχει αναφερθεί ότι μερικά αντισυλληπτικά που χορηγούνται από το στόμα είναι δυνατό να μεταβάλουν την αντίληψη του μπλε, του πράσινου και του κίτρινου. Στο βιβλίο Τεστ Όρασης των Χρωμάτων (Colour Vision Testing), η Δρ Βόουκ αναφέρει τον καπνό και το αλκοόλ ως υπεύθυνα για κάποια μορφή μόνιμης τύφλωσης στο κόκκινο-πράσινο.

Η πάροδος της ηλικίας, επίσης, επιδρά αρνητικά ειδικά στην ευαισθησία του ατόμου στο μπλε φως. Ο ερευνητής Ρ. Λακόφσκι σχολιάζει ότι η ικανότητα διαχωρισμού των χρωμάτων φτάνει στο ανώτατο σημείο στη διάρκεια της εφηβείας και διαρκεί ως την ηλικία των 35 χρονών. Από εκεί κι έπειτα η ικανότητα διαχωρισμού των χρωμάτων που έχει το άτομο μειώνεται βαθμιαία, ειδικά μετά τα 60.

Μολονότι η ατελής όραση χρωμάτων είναι δυνατό να εμφανιστεί στη διάρκεια της ζωής κάποιου, οι περισσότεροι απ’ αυτούς που έχουν αχρωματοψία είναι έτσι εκ γενετής. Γιατί;

Από τον Παππού στον Εγγονό

Η φυσιολογική όραση των χρωμάτων που έχει ο άνθρωπος είναι πολύτιμο δώρο. Όταν τα κωνία σας λειτουργούν σωστά και τα οπτικά σας νεύρα μεταδίδουν πιστά στον εγκέφαλο το κωδικοποιημένο μήνυμα, τότε βλέπετε όλα τα χρώματα. «Το εκπαιδευμένο ανθρώπινο μάτι μπορεί να διακρίνει ως και 150 αποχρώσεις», αναφέρει το βιβλίο Πώς Βλέπουν τα Ζώα (How Animals See). «Πολλά ζώα . . . προφανώς δεν βλέπουν τα χρώματα όπως τα βλέπουμε εμείς. Αλλά αυτή είναι μια φυσιολογική κατάσταση για τα δικά τους μάτια και όχι ατέλεια», λέει Η Παγκόσμια Εγκυκλοπαίδεια του Βιβλίου (The World Book Encyclopedia).

Αν η όρασή σας ήταν ανέκαθεν ατελής, δεν χωράει αμφιβολία πως αυτό το χαρακτηριστικό το κληρονομήσατε. Από ποιον; Το βιβλίο Υγεία και Ασθένεια (Health and Disease) ορίζει την αχρωματοψία ως «φυλοσύνδετη» γενετική διαταραχή η οποία «μεταδίδεται από τα θηλυκά, αλλά συνήθως εμφανίζεται στα αρσενικά κάθε δεύτερης γενιάς». Συχνά λοιπόν πάει, σαν να λέγαμε, από τον παππού στον εγγονό.

Αχρωματοψία—Πώς Μπορεί να Γίνει Αντιληπτή;

Μήπως υποπτεύεστε ότι τα παιδιά σας έχουν αχρωματοψία; «Αν παρατηρήσετε ότι το 5χρονο ή 6χρονο παιδί σας δυσκολεύεται να ξεχωρίσει τα χρώματα, αν φοράει παράταιρες κάλτσες ή αν δεν μπορεί να διαλέξει το σωστό χρώμα μπογιά από το κουτί όταν του τη ζητήσουν», τότε, λέει το βιβλίο Τσάιλντκραφτ (Childcraft), «πρέπει να ελέγξετε την όρασή του». Πώς;

Ένας από τους πιο δημοφιλείς τρόπους ελέγχου της όρασης χρωμάτων είναι το τεστ Ισιχάρα. Ο εξεταστής δείχνει στο παιδί σας μια σειρά από κάρτες καλυμμένες με κουκκίδες πολλών διαφορετικών αποχρώσεων. Ανάμεσα στις κουκκίδες υπάρχουν σχέδια και αριθμοί τα οποία είναι ευδιάκριτα για όποιον έχει φυσιολογική όραση χρωμάτων. Το παιδί σας πρέπει να πει τι σχέδιο ή τι αριθμό βλέπει. Κοιτάζοντας μια κάρτα, ένα παιδί με τύφλωση στο κόκκινο βλέπει «6», ενώ ένα παιδί με τύφλωση στο πράσινο βλέπει «9». Αν το παιδί σας βλέπει «96» έχει φυσιολογική όραση χρωμάτων σύμφωνα μ’ αυτό το μέρος του τεστ.

Με την ολοένα αυξανόμενη χρήση χρώματος στα υλικά που χρησιμοποιούνται για την εκπαίδευση των παιδιών, είναι σοφό να γνωρίζετε αν τα παιδιά σας έχουν ατελή όραση χρωμάτων. Αλλά, αφού η κληρονομική αχρωματοψία είναι προς το παρόν αμετάβλητη και ανίατη, υπάρχει τίποτα που μπορείτε να κάνετε γι’ αυτήν;

Προληπτικά Μέτρα που Πρέπει να Παρθούν

Η Χέιζελ Ροσότι, συγγραφέας του βιβλίου Χρώμα (Colour), συστήνει πρώτα την έγκαιρη διάγνωση. Έπειτα, το άτομο που έχει αχρωματοψία πρέπει «να ενημερωθεί για καταστάσεις που είναι πιθανό να του προκαλέσουν σύγχυση, και να μάθει να βασίζεται, όποτε είναι δυνατόν, σε άλλα στοιχεία πέρα από τα ασαφή χρώματα».

Μπορείτε να διδάξετε στο παιδί σας που πάσχει από αχρωματοψία τη σημασία που έχουν οι φωτεινοί σηματοδότες οι οποίοι ρυθμίζουν την κυκλοφορία στους δρόμους. Παρά το γεγονός ότι ίσως μπορεί να ξεχωρίζει το κόκκινο από το πράσινο λόγω της διαφορετικής θέσης που έχει το καθένα, βοηθήστε το να παρατηρεί τη διαφορά που έχουν στην ένταση ή στη φωτεινότητα. Έτσι, όταν θα είναι μόνο του, θα μπορεί να ξεχωρίζει τα σήματα σωστά, ακόμα και στο σκοτάδι.

Αν έχετε αχρωματοψία είναι καλό να αποφεύγετε να βασίζεστε αποκλειστικά στο χρώμα όταν πρέπει να αποφασίσετε για κάτι. Αφού ο εγκέφαλος μπορεί να αντισταθμίσει την ατελή όραση χρωμάτων, συμπληρώστε τα αποθέματα των πληροφοριών του, δίνοντας περισσότερη προσοχή στη φωτεινότητα, στη θέση και στο σχήμα του κάθε αντικειμένου. Μη διστάσετε να ζητήσετε βοήθεια από φίλους και συγγενείς που έχουν φυσιολογική όραση χρωμάτων.

Όταν πρέπει να πάρετε σημαντικές αποφάσεις, όπως για το είδος της εργασίας που θα κάνετε, είναι σοφό να λάβετε υπόψη τα μειονεκτήματα της αχρωματοψίας. Σε μερικά επαγγέλματα, η αχρωματοψία μπορεί να αποτελέσει σοβαρό εμπόδιο. Είναι, για παράδειγμα, μειονέκτημα για πολλούς χημικούς, φαρμακοποιούς, τυπογράφους και φωτογράφους. Η καλή όραση χρωμάτων είναι σπουδαίο προσόν για τους οδοντίατρους όταν αυτοί πρέπει να ταιριάξουν τεχνητά δόντια. Επίσης, οι κρεοπώλες και όσοι σχετίζονται με τη βιομηχανία τροφίμων είναι σε θέση να προσέχουν περισσότερο τυχόν αλλαγές στην κατάσταση των τροφίμων, όταν έχουν καλή όραση των χρωμάτων. Η έλλειψη της αντίληψης χρωμάτων μπορεί να κάνει δυσκολότερο για νοσοκόμες και γιατρούς τον προσδιορισμό της κατάστασης της υγείας των ασθενών τους όταν τους εξετάζουν.

Αυτοί που βλέπουν καθαρά έχουν ένα πολύτιμο απόκτημα. Αν έχετε μερική μόνο όραση χρωμάτων, πρέπει να δείχνετε ιδιαίτερη προσοχή. Για παράδειγμα, πρέπει να είστε ενήμεροι του ότι η άσκοπη χρήση φαρμάκων, η κατανάλωση μεγάλης ποσότητας αλκοόλ ή η χρήση καπνού μπορούν να προκαλέσουν μείωση της αντίληψης των χρωμάτων. Αν έχετε πλήρη όραση χρωμάτων, τότε έχετε στη φύλαξή σας ένα ανεκτίμητο δώρο.