Νεροβούβαλος Πιστός και Χρήσιμος

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

‘Τρέξτε, τρέξτε! Μια τίγρη!’ φωνάζουν τα αγόρια. Τρέχουν στους βούβαλούς τους, πηδούν στη ράχη τους και απομακρύνονται γρήγορα-γρήγορα. Ξαφνικά, ο Σάιτζα, ένα από τα αγόρια, χάνει την ισορροπία του και πέφτει μέσα στον ορυζώνα—λεία για την τίγρη που πλησιάζει. Ωστόσο, ο βούβαλος του Σάιτζα βλέπει τι συνέβη. Επιστρέφει, καλύπτει με το πλατύ σώμα του το μικρό του φίλο, και αντιμετωπίζει την τίγρη. Το μεγάλο αιλουροειδές επιτίθεται, αλλά ο βούβαλος στέκεται σταθερός και σώζει τη ζωή του Σάιτζα.

ΑΥΤΗ η σύγκρουση, την οποία περιέγραψε ο Έντουαρντ Ντάουις Ντέκερ, ένας συγγραφέας του 19ου αιώνα ο οποίος έζησε στην Ασία, δείχνει ένα ελκυστικό γνώρισμα του νεροβούβαλου: την πιστότητα. Σήμερα, η αφοσίωση εξακολουθεί να είναι το χαρακτηριστικό του γνώρισμα. «Ο νεροβούβαλος», λέει ένας ειδικός, «είναι σαν το σκύλο μιας οικογένειας. Σου δίνει την ισόβια στοργή του αρκεί να του συμπεριφέρεσαι καλά».

Τα παιδιά στην Ασία, ηλικίας ακόμη και τεσσάρων ετών, ξέρουν πώς να το κάνουν αυτό. Κάθε μέρα, οδηγούν τους ογκώδεις φίλους τους στο ποτάμι, όπου τους πλένουν ολόκληρους και, με τα μικρά χεράκια τους, καθαρίζουν τα αφτιά, τα μάτια και τα ρουθούνια των ζώων. Οι βούβαλοι, με τη σειρά τους, αναστενάζουν από ικανοποίηση. Το σκούρο δέρμα τους απορροφά πολλή θερμότητα, και επειδή ο βούβαλος έχει συγκριτικά πολύ λιγότερους ιδρωτοποιούς αδένες από τα βοοειδή, δυσκολεύεται να δροσιστεί. Δεν είναι παράξενο που του αρέσουν αυτές οι καθημερινές βουτιές! «Βυθισμένοι στο νερό ή στη λάσπη, αναμασώντας με μισόκλειστα μάτια», παρατηρεί κάποιος, οι βούβαλοι «είναι η προσωποποίηση της ευδαιμονίας».

Η αγάπη τους για το νερό, όμως, είναι μόνο ένα μέρος της εικόνας. Τι άλλα χαρακτηριστικά έχουν; Γιατί είναι χρήσιμοι; Και, πρώτα-πρώτα, πώς περίπου είναι;

Μυώδεις και Κοσμογυρισμένοι

Ο νεροβούβαλος (Bubalus bubalis) μοιάζει με υπερμέγεθες βόδι και ζυγίζει 900 κιλά ή και περισσότερο. Έχει σχεδόν λείο, σταχτί δέρμα. Καθώς το ύψος του στους ώμους φτάνει τα 1,80 μέτρα—με καμπυλωτά κέρατα, ίσια ράχη, μακρύ σώμα, κρεμαστό λαιμό και μυώδη κατασκευή—είναι η προσωποποίηση της δύναμης. Τα ρωμαλέα πόδια του καταλήγουν σε ιδανικά άκρα για περπάτημα στη λάσπη: μεγάλες ογκώδεις οπλές που είναι προσαρτημένες σε εξαιρετικά εύκαμπτες αρθρώσεις. Αυτή η ευλυγισία δίνει στο βούβαλο τη δυνατότητα να λυγίζει προς τα πίσω τις οπλές του, να περνάει πάνω από εμπόδια και να διασχίζει ελώδη χωράφια στα οποία κολλάνε τα βοοειδή.

Οι 150 εκατομμύρια εξημερωμένοι νεροβούβαλοι που υπάρχουν παγκόσμια χωρίζονται σε δύο ποικιλίες: σε αυτούς που ζουν σε έλη και σε αυτούς που ζουν σε ποτάμια. Από τις Φιλιππίνες ως την Ινδία, ο βούβαλος των ελών, του οποίου τα κέρατα είναι καμπυλωτά προς τα πίσω και έχουν μήκος 1,2 ως 1,8 μέτρα, είναι μια δημοφιλής φιγούρα για κάρτες. Όταν δεν ποζάρει, μουλιάζει βυθισμένος μέχρι τα γόνατα σε ορυζώνες ή σέρνει κάρα σε μονοπάτια που θα έκαναν κάθε φορτηγατζή να τρέμει.

Ο βούβαλος των ποταμιών είναι παρόμοιος με αυτόν των ελών. Το σώμα του είναι ελαφρώς μικρότερο και τα κέρατά του πιο κοντά—πολύ στριφτά ή ίσια γερμένα προς τα κάτω. Αλλά καθώς ζυγίζει 900 κιλά, και αυτός φαίνεται εντυπωσιακός. Στο παρελθόν, Άραβες έμποροι έφεραν αυτή την ποικιλία από τη δυτική Ασία στη Μέση Ανατολή· και αργότερα οι Σταυροφόροι που επέστρεφαν στην πατρίδα τους τον έφεραν στην Ευρώπη, όπου υπάρχει ακόμη σε μεγάλους αριθμούς.

Μολονότι δεν θα βρείτε κάποιο νεροβούβαλο στη «λωρίδα ταχείας κυκλοφορίας»—βαδίζουν αργά με σταθερή ταχύτητα τριών χιλιομέτρων την ώρα—τόσο ο βούβαλος των ελών όσο και αυτός των ποταμιών έχουν κάνει το γύρο της γης. Έχουν εγκατασταθεί κατά μήκος της ακτής της βόρειας Αυστραλίας, έχουν περπατήσει στα νησιά του Ειρηνικού, και μάλιστα ανοίγουν μονοπάτια στο δάσος του Αμαζονίου. Στον Αμαζόνιο;

Πετυχημένοι Μετανάστες

Οικολόγοι τουρίστες που ταξιδεύουν στον Αμαζόνιο συχνά ψάχνουν μάταια στις όχθες του ποταμού μήπως δουν κάποιο ευέλικτο τζάγκουαρ ή κάποια μεγάλη ανακόντα. Ωστόσο, δεν χρειάζονται κιάλια, ούτε καν γυαλιά, για να δουν τους νεοφερμένους στη ζούγκλα—τους νεροβούβαλους κατά χιλιάδες.

Αν νομίζετε ότι αυτοί οι Ασιάτες μετανάστες που κυλιούνται στη λάσπη του Αμαζονίου απειλούν το οικοσύστημα, ίσως σκεφτείτε να διαμαρτυρηθείτε στην αστυνομία του Μαραζό, ενός νησιού στο δέλτα του ποταμού. Αλλά προσέξτε! Δεν θα σας ακούσουν αμερόληπτα όταν φτάσετε στο τμήμα, επειδή ο αξιωματικός υπηρεσίας ίσως ετοιμάζεται να ξεκινήσει την περιπολία του πάνω σε έναν τρομερό δημόσιο υπάλληλο. Σωστά μαντέψατε, σε ένα νεροβούβαλο—και μάλιστα των ελών! Λοιπόν, ήθελε κανείς να παραπονεθεί;

Στην πραγματικότητα, ο νεροβούβαλος αποτελεί κεφάλαιο για την περιοχή του Αμαζονίου, λέει ο Δρ Πιέτρο Μπαρουσέλι, κτηνίατρος που εργάζεται σε ένα από τα δύο ερευνητικά κέντρα για τους νεροβούβαλους στη Βραζιλία. Όπως είπε στο Ξύπνα!, οι βούβαλοι έχουν θαυμάσιο πεπτικό σύστημα το οποίο τους δίνει τη δυνατότητα να παχαίνουν βόσκοντας σε λιβάδια που αφήνουν τα βοοειδή σκελετωμένα. Οι αγελαδοτρόφοι πρέπει συνεχώς να κόβουν δέντρα για να δημιουργούν νέα λιβάδια, αλλά οι βούβαλοι ευημερούν στα ήδη υπάρχοντα λιβάδια. Ο Δρ Μπαρουσέλι λέει ότι οι νεροβούβαλοι «μπορούν να συμβάλλουν στη διατήρηση του βροχερού δάσους».

Για να επιζήσουν στη ζούγκλα, όμως, οι βούβαλοι πρέπει να είναι επινοητικοί—και είναι. Το βιβλίο Νεροβούβαλος: Νέες Προοπτικές για ένα Ελάχιστα Χρησιμοποιημένο Ζώο (The Water Buffalo: New Prospects for an Underutilized Animal) αφηγείται ότι στην περίοδο των βροχών, όταν ο Αμαζόνιος πλημμυρίζει τα λιβάδια, ο βούβαλος προσαρμόζεται στο υγρό περιβάλλον του. Ενώ τα βοοειδή, τα οποία έχουν μείνει αβοήθητα σε ψηλότερα κομμάτια γης, κοιτάζουν με φθονερά μάτια και άδειο στομάχι, οι βούβαλοι γύρω τους περπατούν στο νερό, τρώνε τα φυτά που επιπλέουν και μάλιστα τρώνε χόρτα που βρίσκονται κάτω από το νερό. Όταν τα λιβάδια ξεπροβάλλουν και πάλι, οι βούβαλοι είναι τόσο καλοθρεμμένοι όσο και προηγουμένως.

Η «Βασιλομήτωρ»

Οι νεροβούβαλοι αναπτύσσονται και σε άλλα μέρη της Βραζιλίας. Από την αρχή της δεκαετίας του 1980, οι βούβαλοι της χώρας έχουν αυξηθεί σημαντικά από τετρακόσιες χιλιάδες σε αρκετά εκατομμύρια κεφάλια. Στην πραγματικότητα, οι βούβαλοι αυξάνονται με πολύ ταχύτερο ρυθμό από τα βοοειδή. Γιατί;

Ο Βάντερλι Μπερνάρντες, εκτροφέας βούβαλων στη Βραζιλία, εξηγεί ότι ο βούβαλος είναι έτοιμος για ζευγάρωμα σε ηλικία δύο ετών. Έπειτα από δεκάμηνη κύηση, γεννιέται το πρώτο μικρό. Κάπου 14 μήνες αργότερα γεννιέται το δεύτερο. Εφόσον η θνησιμότητα μεταξύ των νεαρών είναι μικρή και η ανθεκτικότητα στις ασθένειες είναι υψηλή, οι βούβαλοι ζουν πολλά χρόνια και είναι γόνιμοι. Πόσο ζουν; Κατά μέσο όρο πάνω από 20 χρόνια. Πόσο γόνιμοι είναι;

«Θα σας δείξω», λέει ο κύριος Μπερνάρντες καθώς διασχίζει τα κυματιστά λιβάδια του αγροκτήματός του, το οποίο έχει έκταση 3.000 στρέμματα και βρίσκεται περίπου 160 χιλιόμετρα δυτικά του Σάο Πάουλο. «Αυτή είναι η Ραΐνια (Βασίλισσα)», λέει με στοργή καθώς δείχνει ένα ζώο του οποίου το φθαρμένο δέρμα και τα ξεφλουδισμένα κέρατα δείχνουν ότι έχει ζήσει πολλά χρόνια. «Είναι 25 ετών, έχει γίνει πολλές φορές γιαγιά, αλλά», προσθέτει χαμογελώντας, «μόλις γέννησε το 20ό μικρό της». Με γιαγιάδες σαν τη Ραΐνια, δεν είναι παράξενο που μερικοί ειδικοί προβλέπουν ότι τον επόμενο αιώνα το μεγαλύτερο κοπάδι βούβαλων στον κόσμο ίσως βόσκει στη Βραζιλία!

Ζωντανό Τρακτέρ και Όχι Μόνο

Προς το παρόν, όμως, αυτός ο τίτλος ανήκει στην Ινδία, η οποία φιλοξενεί σχεδόν τους μισούς βούβαλους στον κόσμο. Εκεί και σε άλλες ασιατικές χώρες, χάρη στο βούβαλο, εκατομμύρια φτωχές οικογένειες ζουν από όχι ιδιαίτερα εύφορη γη. Χωρίς να χρειάζεται πετρέλαιο ή ανταλλακτικά, αυτό το «ζωντανό τρακτέρ» τραβάει, οργώνει, σβαρνίζει, σέρνει κάρο, και συντηρεί την οικογένεια επί 20 και πλέον χρόνια. «Για την οικογένειά μου», είπε μια ηλικιωμένη Ασιάτισσα, «ο βούβαλος είναι πιο σπουδαίος από ό,τι εγώ. Όταν πεθάνω εγώ, θα κλάψουν για εμένα· αλλά αν πεθάνει ο βούβαλός μας, ίσως να πεινάσουν».

Εκτός από τις γεωργικές εργασίες που κάνει, ο βούβαλος είναι και τροφοδότης. Περίπου το 70 τοις εκατό όλου του γάλακτος που παράγεται στην Ινδία προέρχεται από το νεροβούβαλο των ποταμιών, και το γάλα του βούβαλου είναι τόσο περιζήτητο ώστε το αγελαδινό γάλα είναι δύσκολο να πουληθεί. Γιατί το προτιμούν πολλοί; «Το γάλα του βούβαλου», εξηγεί το βιβλίο Νεροβούβαλος: Νέες Προοπτικές για ένα Ελάχιστα Χρησιμοποιημένο Ζώο, «περιέχει λιγότερο νερό, περισσότερα στερεά, περισσότερο λίπος, λίγο περισσότερη λακτόζη και περισσότερες πρωτεΐνες από το αγελαδινό γάλα». Δίνει πολλή ενέργεια, είναι εύγευστο και το χρησιμοποιούν στην παρασκευή μοτσαρέλας, ρικότας και άλλων νόστιμων τυριών.

Τι θα λεχθεί για το κρέας του βούβαλου; «Δεν μπορούμε να καλύψουμε τη ζήτηση», λέει ο κτηματίας Μπερνάρντες. Σε δοκιμές γεύσης που έγιναν στην Αυστραλία, στη Βενεζουέλα, στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε άλλες χώρες, οι άνθρωποι προτίμησαν τις μπριζόλες βούβαλου από τις μοσχαρίσιες. Μάλιστα, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συχνά τρώνε κρέας βούβαλου ενώ νομίζουν ότι τρώνε κάποιο νόστιμο βοδινό φιλέτο. «Συχνά οι άνθρωποι έχουν προκατάληψη», παρατηρεί ο Δρ Μπαρουσέλι, «αλλά το κρέας του βούβαλου είναι εξίσου καλό με το βοδινό, και συχνά καλύτερο».

Συρρίκνωση των Βούβαλων

Αν και οι βούβαλοι αυξάνουν σε αριθμό, κινδυνεύουν. «Τα μεγάλα αρσενικά που θα ήταν καλύτερα για αναπαραγωγικούς σκοπούς», παρατηρεί το δελτίο Έρθσκαν Μπούλετιν (Earthscan Bulletin), «συνήθως τα επιλέγουν για υποζύγια και τα ευνουχίζουν, ή τα σφάζουν». Με αυτόν τον τρόπο χάνονται τα κληρονομικά χαρακτηριστικά για το μεγάλο μέγεθος, και οι βούβαλοι συρρικνώνονται ως προς το μέγεθος. «Πριν από δέκα χρόνια στην Ταϋλάνδη», λένε οι ειδικοί, «ήταν συνηθισμένο να βρίσκεις βούβαλους που ζύγιζαν 1.000 κιλά· τώρα είναι δύσκολο να βρεις κάποιους που να ζυγίζουν 750 κιλά». Μπορεί να λυθεί αυτό το πρόβλημα;

Ναι, αναφέρει μια έκθεση την οποία συνέταξαν 28 ζωολόγοι, αλλά «απαιτείται επείγουσα δράση . . . για να διατηρηθούν και να προστατευτούν τα εξαίρετα δείγματα βούβαλων». Ως τώρα, παραδέχονται, οι βούβαλοι ήταν παραμελημένοι, αλλά «η καλύτερη κατανόηση του νεροβούβαλου μπορεί να αποδειχτεί ανεκτίμητη για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες». Περισσότερη έρευνα, λένε, θα βοηθήσει «να βγουν στην επιφάνεια οι αληθινές ιδιότητές του».

Επιτέλους, οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο ανακαλύπτουν αυτό που οι αγρότες στην Ασία γνώριζαν επί αιώνες: Ο πιστός και χρήσιμος νεροβούβαλος είναι ένας από τους καλύτερους φίλους του ανθρώπου.

[Πλαίσιο στη σελίδα 27]

Λάθος Αναγνώριση

«ΠΟΛΛΟΙ άνθρωποι πιστεύουν», σημειώνει το βιβλίο Νεροβούβαλος: Νέες Προοπτικές για ένα Ελάχιστα Χρησιμοποιημένο Ζώο, «ότι ο νεροβούβαλος είναι επιθετικός και κακός. Οι εγκυκλοπαίδειες ενισχύουν αυτή την αντίληψη». Στην πραγματικότητα, όμως, ο εξημερωμένος νεροβούβαλος είναι «ένα από τα πιο ήσυχα αγροτικά ζώα. Παρά την τρομακτική του εμφάνιση, μοιάζει περισσότερο με κατοικίδιο ζώο—είναι κοινωνικό, ήσυχο και γαλήνιο». Πώς, λοιπόν, απέκτησε ο νεροβούβαλος αυτή την αταίριαστη φήμη; Ίσως τον συγχέουν με τον αφρικανικό βούβαλο του Ακρωτηρίου (Synceros caffer), ο οποίος πράγματι είναι κακότροπος, αν και πρόκειται για μακρινό συγγενή. Εντούτοις, οι νεροβούβαλοι δεν ζευγαρώνουν με αυτούς. Προτιμούν να κρατούν αυτούς τους δύστροπους συγγενείς εκεί που είναι—σε απόσταση.