Το Βουβάλι του Ακρωτηρίου—Ένα Συνεργατικό Ζώο

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στην Κένυα

ΟΔΗΓΕΙΤΕ μέσα στην αφρικανική σαβάνα. Το αυτοκίνητό σας τραντάζεται καθώς ανεβαίνετε ένα ύψωμα, και ξαφνικά, λίγα μόλις μέτρα πιο εκεί, ξεπροβάλλει μια σειρά από τρομακτικά ζώα. Πρόκειται για ογκώδη πλάσματα των οποίων το ύψος μέχρι τον ώμο φτάνει το 1,5 μέτρο, ενώ το βάρος τους είναι σχεδόν ένας τόνος. Ανήσυχα από την εισβολή σας στέκονται παγωμένα, με τα κεφάλια τους γερμένα προς τα πίσω για να εντοπίσουν τη μυρωδιά σας και τα μάτια τους να σας κοιτούν απειλητικά.

Τα δικά σας μάτια όμως μένουν καρφωμένα στα τεράστια κέρατά τους που περιελίσσονται προς τα κάτω και στα πλάγια. Από άκρη σε άκρη, αυτά τα κέρατα έχουν μήκος μέχρι 147 εκατοστά. Οι ραβδωτές βάσεις των κεράτων σε μερικά ζώα είναι φαρδιές και φτάνουν μέχρι το πάνω μέρος του μετώπου, σχηματίζοντας μια πελώρια περικεφαλαία. Αναρωτιέστε πόσα χτυπήματα θα μπορούσε να αντέξει το αυτοκίνητό σας από έναν τέτοιον πελώριο πολιορκητικό κριό.

Αν λάβουμε υπόψη τη φήμη που έχουν αυτά τα ζώα, οι φόβοι αυτοί είναι κατανοητοί. Άλλωστε, εδώ μιλάμε για τα βουβάλια του Ακρωτηρίου που έχουν τη φήμη άκρως επικίνδυνων ζώων και τα οποία έχουν την τάση να επιτίθενται με την παραμικρή πρόκληση. Πράγματι, τα βουβάλια του Ακρωτηρίου λέγεται ότι έχουν τραυματίσει ή σκοτώσει περισσότερους ανθρώπους—και λιοντάρια—από ό,τι οποιοδήποτε άλλο φυτοφάγο ζώο στη γη. Διόλου παράξενο που βλέποντάς τα μπορεί να τρομάξετε! Όταν λοιπόν κάποιο από αυτά τα πλάσματα βγάζει ένα εκρηκτικό ρουθούνισμα, εσείς προετοιμάζεστε για το χειρότερο. Αλλά με έκπληξη και ανακούφιση μαζί, ανακαλύπτετε ότι δεν σας επιτίθενται. Αντίθετα, ολόκληρο το κοπάδι των αρσενικών βουβαλιών κάνει μεταβολή και απομακρύνεται τρέχοντας!

Όχι, δεν καταφέρατε να τρομάξετε αυτά τα πλάσματα με το βλέμμα σας. Αυτό είναι αλήθεια, γιατί ενώ δεν πρόκειται για κάποιο ζώο με το οποίο να μπορεί να παίξει κανείς, το βουβάλι του Ακρωτηρίου είναι από τη φύση του εκπληκτικά ήρεμο πλάσμα. Τρέφεται με γρασίδι—όχι με κρέας (ζώου ή ανθρώπου). Η φήμη που έχει ότι είναι άγριο πηγάζει όχι από επιστημονική έρευνα αλλά από μύθους και μεγαλοποιημένες ιστορίες που διηγούνται διάφοροι κυνηγοί. Στην πραγματικότητα, όχι μόνο δεν πάει γυρεύοντας για συγκρούσεις αλλά και τις αποφεύγει. Επίσης, απέχει πολύ από το να είναι δυσάρεστο και βάναυσο· το βουβάλι του Ακρωτηρίου αποτελεί υπόδειγμα συνεργασίας.

Συνεργασία για Επιβίωση

Το βουβάλι του Ακρωτηρίου είναι ένα πλάσμα με μοναδική κοινωνικότητα. Απαντά στο μεγαλύτερο μέρος της Αφρικής που βρίσκεται νότια της Σαχάρας και μένει ικανοποιημένο σχεδόν με κάθε τύπο εδάφους, με την προϋπόθεση ότι βρίσκεται κοντά σε νερό. Κατά τη διάρκεια της περιόδου των βροχών, όταν υπάρχει αφθονία σε νερό και τροφή, τα βουβάλια του Ακρωτηρίου ταξιδεύουν κατά μεγάλα κοπάδια. Αν και σε μερικές περιοχές τα κοπάδια αριθμούν κατά μέσο όρο 350 βουβάλια το πολύ, μερικά κοπάδια αριθμούν χιλιάδες βουβάλια. Κατά την περίοδο της ξηρασίας, τα κοπάδια μειώνονται σε ομάδες των 2 έως 20. Κάθε μέρα—μια φορά το πρωί και μια φορά το βράδυ—το κοπάδι ταξιδεύει προς κάποια κοντινή πηγή νερού. Ένα και μόνο βουβάλι μπορεί να πιει από 30 μέχρι 40 λίτρα νερό.

Στο λιοπύρι της μέρας, αυτά τα κοινωνικά τετράποδα τρελαίνονται να μένουν ξαπλωμένα στο νερό και να κυλιούνται στη λάσπη. Αυτή τους η συνήθεια δεν είναι μόνο δροσιστική και αναζωογονητική αλλά τα βοηθάει κιόλας να απαλλάσσονται από τα ενοχλητικά παράσιτα. Ή μπορεί απλώς να ξαπλώνουν στη σκιά σαν να φαίνεται ότι στοχάζονται και να χωνεύουν αργά-αργά το γρασίδι, τους θάμνους και τα φύλλα που βόσκησαν στη διάρκεια της νύχτας.

Όταν παρουσιάζεται κίνδυνος, αμέσως γίνεται φανερό το πνεύμα της συνεργασίας. Κάποιο βουβάλι σημαίνει συναγερμό με ένα δυνατό ρουθούνισμα. Σε λίγο, ολόκληρο το κοπάδι συσπειρώνεται για να αμυνθεί. Λέγεται ότι τα βουβάλια συγκεντρώνονται όλα μαζί και επιτίθενται ακόμη και σε λιοντάρι! Αυτό το ένστικτο της αλληλοπροστασίας είναι άκρως ασυνήθιστο ανάμεσα στα φυτοφάγα, όπου ο κανόνας συνήθως είναι ότι κάθε ζώο αμύνεται για τον εαυτό του όταν παρουσιάζεται κίνδυνος. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα κουτσά και τα τυφλά βουβάλια μπορούν να επιζήσουν όσο παραμένουν κοντά στο κοπάδι.

Η συνοχή αυτή συνεχίζεται ακόμη και όταν δεν υπάρχει άμεσος κίνδυνος. Για παράδειγμα, όταν πρόκειται για εναλλαγή δραστηριότητας, ας πούμε σταμάτημα της βοσκής και ανάπαυση, ολόκληρο το κοπάδι συμμορφώνεται γρήγορα μέσα σε λίγα λεπτά. Οι επιστήμονες πίστευαν σε σχέση με αυτό ότι το κοπάδι ακολουθούσε ένα και μοναδικό ζώο με ηγετικό ρόλο, αλλά πιο πρόσφατα διατυπώθηκε η εκδοχή ότι τα ζώα ακολουθούν όποιο μέλος είναι πιο εξοικειωμένο με τη συγκεκριμένη περιοχή όπου βρίσκονται. Συνήθως το μέλος αυτό είναι ένα ηλικιωμένο θηλυκό. Τα πλήρως ανεπτυγμένα αρσενικά έχουν την τάση να ενεργούν αυτόνομα και εγκαταλείπουν το κοπάδι. Γι’ αυτό τα κοπάδια δεν υπακούν εξαναγκαστικά σε έναν κυρίαρχο αρχηγό αλλά εκδηλώνουν απόλυτη συνεργασία από τη φύση τους.

Το Μοναχικό Αρσενικό Βουβάλι—Ερημίτης;

Γιατί όμως τα αρσενικά αποσκιρτούν από τα κοπάδια; Μήπως γίνονται αντικοινωνικά; Καθόλου. Ο συγκριτικά μοναχικός τρόπος ζωής τους φαίνεται ότι οφείλεται στον τεράστιο όγκο τους. Είναι τόσο δυσκίνητα ώστε δεν μπορούν να κινούνται το ίδιο συχνά με το κοπάδι, οπότε τελικά προτιμούν έναν πιο στατικό τρόπο ζωής. Έτσι, το καθένα οριοθετεί την ατομική του περιοχή—ένα μέρος με σκιά, βλάστηση για τη νυχτερινή βοσκή και νερό κάπου κοντά. Παρ’ όλα αυτά παραμένει όσο το δυνατόν πιο κοντά στη διαδρομή που ακολουθεί το κοπάδι στα καθημερινά, κοπιαστικά ταξίδια που κάνει για να βρει νερό. Πότε-πότε βόσκει με τους παλιούς συντρόφους του. Όταν τα αποθέματα νερού λιγοστεύουν κατά τις περιόδους ξηρασίας, συγκεντρώνονται αρκετά αρσενικά βουβάλια μαζί για το ταξίδι που κάνουν δυο φορές τη μέρα προς τις υδάτινες πηγές.

Τι γίνεται αν το κοπάδι είναι αναγκασμένο να διασχίσει την ατομική περιοχή ενός αρσενικού βουβαλιού; Μήπως επακολουθεί μια φοβερή μάχη; Κάθε άλλο. Το αρσενικό βουβάλι συναντάει το κοπάδι στα σύνορα της «ιδιοκτησίας» του και το συνοδεύει προσωπικά ως τα σύνορα της περιοχής που ανήκει στο γείτονά του. Εκείνος με τη σειρά του αναλαμβάνει να οδηγήσει τα ζώα μέχρι την επόμενη περιοχή. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρις ότου το κοπάδι φτάσει εκεί όπου υπάρχει νερό. Αν το κοπάδι απειλείται, τα αρσενικά βουβάλια αναλαμβάνουν το ρόλο του προστάτη για τα θηλυκά και τα νεογνά. Αυτόματα πιάνουν την οπισθοφυλακή—την πιο επικίνδυνη θέση—και είναι οι τελευταίοι που θα σπεύσουν να φύγουν.

Η φήμη λοιπόν που κυκλοφορεί για το βουβάλι του Ακρωτηρίου ότι πρόκειται για τρομακτικό ζώο είναι αβάσιμη. Έχοντας εξοικειωθεί λίγο καλύτερα με αυτό το ζώο μπορούμε πια να το δούμε, όχι ως μια παράλογα επιθετική και καταστροφική δύναμη, αλλά ως ένα ειρηνικό παράδειγμα συνεργασίας το οποίο αξίζει να στοχαζόμαστε—ίσως ακόμη και να μιμούμαστε.

[Εικόνες στις σελίδες 24, 25]

Λέγεται ότι τα βουβάλια συγκεντρώνονται όλα μαζί και επιτίθενται ακόμη και σε λιοντάρι

Αν και τα αρσενικά βουβάλια εγκαταλείπουν το κοπάδι, εξακολουθούν να είναι απόλυτα κοινωνικά