Το Πούμα—Παντού και Πουθενά

Από τον ανταποκριτή του Ξύπνα! στη Βραζιλία

Ο ΟΥΡΑΝΟΣ πάνω από το βροχερό δάσος της Νότιας Αμερικής έπαιρνε ένα χρώμα που είναι δύσκολο να περιγραφεί· εκείνο που παίρνει λίγο πριν η τροπική νύχτα σβήσει το χρώμα. Τότε, ξαφνικά και αθόρυβα, φάνηκε ένα πούμα! Είχε μπει επιφυλακτικά σε ένα ξέφωτο του δάσους και σταμάτησε απότομα.

Για μια στιγμή, το μεγάλο αιλουροειδές έμεινε ακίνητο, εκτός από την άκρη της ουράς του, η οποία πηγαινοερχόταν αργά σαν υαλοκαθαριστήρας. Έπειτα, όταν αντιλήφθηκε ότι κάποιος το παρακολουθούσε, το πούμα βγήκε με ένα πήδημα από το ξέφωτο και χάθηκε αστραπιαία μέσα στο δάσος. Εκείνο το απόγευμα, πριν από μερικά χρόνια, κατάλαβα γιατί αθλητικά παπούτσια δρόμων ταχύτητας, γρήγορα αυτοκίνητα, ακόμη και μαχητικά αεροσκάφη χρησιμοποιούν το όνομά του. Σαφώς, το πούμα, ή αλλιώς κούγκαρ, το δεύτερο σε μέγεθος αιλουροειδές της Αμερικής, είναι σχεδιασμένο για να αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες.a

Όλο Μυς

Επειδή το πούμα έχει καστανόξανθο χρώμα χωρίς στίγματα, ίσως σας θυμίσει λιονταρίνα. Το μπροστινό μέρος του κεφαλιού του, όμως, δεν είναι τόσο γωνιώδες όσο της αφρικανής ξαδέλφης του. Αντίθετα, το κεφάλι του πούμα είναι στρογγυλό και μικρό και στο πάνω μέρος του έχει επίσης στρογγυλά και μικρά αφτιά. Από το πλάι, το κεφάλι του μοιάζει με σφαίρα—είναι αεροδυναμικό και μακρύ. Σας κοιτάζει με τα μεγάλα πράσινα μάτια του. Ένα κομμάτι άσπρης γούνας γύρω από το στόμα του δίνει την εντύπωση ότι βούτηξε τη μουσούδα του σε ένα μπολ με γάλα και ξέχασε να σκουπίσει το στόμα του. Το σώμα του, ευλύγιστο και χωρίς ίχνος πάχους, μπορεί να έχει μήκος 1,5 μέτρο ή και περισσότερο, χωρίς να υπολογίσουμε την παχιά ουρά του που είναι σκούρα στην άκρη.

Τα μακριά και δυνατά οπίσθια πόδια του κάνουν το πίσω μέρος του να είναι ψηλότερο από τους ώμους του. Αυτά τα ισχυρά πόδια δίνουν σε αυτό το ζώο που είναι όλο μυς και ζυγίζει 60 κιλά την ώθηση που του επιτρέπει να εκτινάσσεται από το έδαφος σαν πύραυλος. Κάποιοι έχουν παρατηρήσει πούμα να κάνουν ένα μεγάλο κάθετο άλμα ύψους 5 μέτρων. Αυτό είναι σαν άλμα επί κοντώ χωρίς κοντάρι!

Όταν πηδάει προς τα κάτω, το πούμα είναι εξίσου εντυπωσιακό. Είναι γνωστό ότι κάνει άλματα προς το έδαφος από ύψος 18 μέτρων. Αυτό είναι σχεδόν διπλάσιο από το ύψος της εξέδρας που χρησιμοποιούν οι δύτες στους Ολυμπιακούς αγώνες, αλλά το πούμα δεν έχει την πολυτέλεια να υπάρχει από κάτω μια γεμάτη πισίνα. Παρ’ όλα αυτά, το αιλουροειδές πέφτει στο έδαφος έτοιμο να εκτιναχτεί μακριά σαν να είχε προσγειωθεί σε τραμπολίνο.

«Μιλάμε για ένα δυνατό ζώο που εμπνέει δέος», λέει ο βιολόγος Κένεθ Λόγκαν, ο οποίος ασχολείται με την άγρια ζωή. «Όταν μάθεις πώς επιβιώνουν αυτά τα αιλουροειδή, κερδίζουν το σεβασμό σου». Αξίζει να σημειωθεί ότι φαίνεται να βρίσκονται σχεδόν παντού, αλλά και πουθενά.

Σχεδόν Παντού, αλλά Αόρατα

Όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι άποικοι στο Νέο Κόσμο, το πούμα εξαπλωνόταν σε ολόκληρη την ήπειρο, από τον Ατλαντικό ως τον Ειρηνικό. Ζούσε στα βουνά, στους βάλτους, στα λιβάδια και στις ζούγκλες. Μολονότι οι κυνηγοί και οι κτηνοτρόφοι έχουν εξαλείψει τώρα το πούμα από πολλά μέρη της Βόρειας Αμερικής, αυτό παραμένει το αντιπροσωπευτικό αιλουροειδές της Αμερικής, και περιπλανιέται ακόμη από τον Καναδά ως το άκρο της Νότιας Αμερικής. Αν υπολογίσουμε την επιτυχία ενός ζώου από την έκταση της γεωγραφικής κατανομής του και την ποικιλία των βιότοπών του, τότε το πούμα πρέπει να είναι σήμερα το πλέον επιτυχημένο ιθαγενές θηλαστικό της Αμερικής. Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας του;

Το πούμα είναι καλά εφοδιασμένο για να επιβιώνει. Έχει γερό στομάχι και χρησιμοποιεί διάφορες κυνηγετικές μεθόδους. Μπορεί να προσαρμόζεται σχεδόν σε κάθε είδος τροφής που υπάρχει τοπικά. «Είναι σε θέση να σκοτώσει και να σύρει ένα ζώο πέντε φορές μεγαλύτερό του, αλλά επίσης τρώει ακρίδες αν δεν υπάρχει τίποτα άλλο», λέει ένας κτηνίατρος ο οποίος έχει εξετάσει το περιεχόμενο του στομαχιού αρκετών πούμα που σκοτώθηκαν στη Βραζιλία. «Όταν μιλάμε για τροφή, το πούμα είναι πιο ευπροσάρμοστο από οποιοδήποτε άλλο αιλουροειδές».

Η ποικιλία στην τροφή απαιτεί και ποικιλία στις κυνηγετικές ικανότητες. Το να αρπάξει, ας πούμε, ένα πουλί απαιτεί διαφορετική τακτική από το να επιτεθεί αιφνιδιαστικά σε ένα ελάφι. Πώς τα καταφέρνει το πούμα; Στη Βραζιλία, στο δάσος της παράκτιας περιοχής του Ατλαντικού, προσελκύει το τιναμού μιμούμενο το κάλεσμα αυτού του πουλιού. «Η μίμηση είναι τέλεια», λέει κάποιος παρατηρητής. «Το τιναμού φωνάζει μόνο λίγες φορές, αλλά το πούμα συνεχίζει να σφυρίζει—10 ή 20 φορές». Παρ’ όλα αυτά, το κόλπο πιάνει. Το τιναμού νομίζει ότι κάποιο θορυβώδες αρσενικό πουλί έχει εισβάλει στην περιοχή του και αποφασίζει να εμφανιστεί και να αντιμετωπίσει τον αντίπαλό του—κίνηση που αποβαίνει μοιραία.

Όπου και αν ψάχνετε το πούμα, στη Βόρεια, στην Κεντρική ή στη Νότια Αμερική, αυτό καταφέρνει, ως επί το πλείστον, να παραμένει αθέατο—σαν τον αέρα, πανταχού παρόν αλλά αόρατο. Τα επίθετα που χρησιμοποιούν πιο συχνά οι ερευνητές οι οποίοι μελετούν το πούμα είναι «μοναχικό, φευγαλέο και επιφυλακτικό». Ένας κυνηγός που είχε σκοτώσει περίπου 70 πούμα παραδέχτηκε ότι «ποτέ δεν είχε δει κάποιο από τα θύματά του προτού τα σκυλιά το αναγκάσουν να ανέβει σε ένα δέντρο». Δεν είναι παράξενο που οι απογοητευμένοι ερευνητές αποκαλούν αυτό το αιλουροειδές «τόσο φευγαλέο που σε τρελαίνει»!

Ένα Αιλουροειδές με Πολλά Ονόματα

Εντούτοις, δεν είναι μόνο δύσκολο να εντοπίσουμε το αντιπροσωπευτικό αιλουροειδές της Αμερικής, αλλά είναι και δύσκολο να του δώσουμε κάποιον ορισμό. Το πούμα, δηλώνει Το Βιβλίο Γκίνες με τα Ρεκόρ των Ζώων (The Guinness Book of Animal Records), «έχει περισσότερα ονόματα από κάθε άλλο θηλαστικό στον πλανήτη». Εκτός από τα 40 και πλέον γνωστά ονόματα στην αγγλική, «έχει και τουλάχιστον 18 τοπικά νοτιοαμερικανικά ονόματα και άλλα 25 τοπικά βορειοαμερικανικά ονόματα».

Το όνομα πούμα, το οποίο χρησιμοποιούν περισσότερο οι ζωολόγοι, προέρχεται από τη γλώσσα κέτσουα του Περού. Λιοντάρι των βουνών, πάνθηρας, αμερικανικό λιοντάρι και λιοντάρι της πάμπας είναι λίγα από τα άλλα ονόματα που έχουν δοθεί σε αυτό το αιλουροειδές.

Ο Δρ Φαϊσάλ Σιμόν, έφορος του Ζωολογικού Κήπου του Σάο Πάολο και ειδικός στα πούμα, παρατήρησε: «Η συμπεριφορά και οι σωματικές ικανότητες του πούμα δεν έχουν πολλά κοινά με τα άλλα μεγάλα αιλουροειδή». Πρόκειται αληθινά για ένα διαφορετικό αιλουροειδές το οποίο μάλιστα ποικίλλει σε μέγεθος και χρώμα. Μέχρι 30 υποείδη του πούμα αναγνωρίζονται σε όλη την Αμερική, 6 από τα οποία στη Βραζιλία.

Πρέπει να Εξαλειφθεί;

Πολλοί κτηνοτρόφοι στη Βραζιλία και αλλού θεωρούν το πούμα βλαβερό είδος και πιστεύουν ότι πρέπει να το πυροβολούν μόλις το δουν. Αλλά αξίζει το πούμα τη φήμη του φονιά των βοοειδών; «Αν υπάρχουν άγρια ζώα, το πούμα σπάνια σκοτώνει βοοειδή», εξηγεί ο Δρ Σιμόν. «Οι λίγες φορές που συμβαίνει κάτι τέτοιο σίγουρα δεν δικαιολογούν μια συστηματική εξάλειψη αυτού του ζώου. Στην πραγματικότητα, πυροβολώντας τα πούμα οι κτηματίες βλάπτουν τον εαυτό τους». Με ποιον τρόπο;

Παραδείγματος χάρη, στο Παντανάλ της Βραζιλίας, ένα βαλτότοπο μεγαλύτερο από τη Νότια Κορέα, στον οποίο τριγυρίζουν ελεύθερα αμέτρητα βοοειδή, οι κτηματίες σκοτώνουν τα πούμα. Ως εκ τούτου, αναφέρει ο Δρ Σιμόν, ο πληθυσμός των αρμαδίλλων—η αγαπημένη τροφή των πούμα σε αυτή την περιοχή—αυξάνεται ραγδαία. Οι αρμαδίλλοι είναι θωρακισμένα θηλαστικά που έχουν μέγεθος κουνελιού και σκάβουν τρύπες. Καθώς δεν υπάρχουν εκεί πούμα, οι αρμαδίλλοι μετατρέπουν τα βοσκοτόπια του Παντανάλ σε πεδία θανάτου. Πώς συμβαίνει αυτό;

Τα βόδια πέφτουν στις τρύπες, σπάζουν τα πόδια τους και πεθαίνουν. «Οι κτηματίες εκείνοι τώρα χάνουν περισσότερα βόδια από ό,τι προηγουμένως επειδή σκότωσαν τα πούμα», λέει ο Δρ Σιμόν. «Αυτό είναι ένα ακόμη παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν ο άνθρωπος παρεμβαίνει στη φύση».

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι στην Αμερική θέλουν να διατηρήσουν το πούμα. Γι’ αυτό, οι αρχές σε ορισμένα μέρη της Βόρειας Αμερικής έχουν θεσπίσει νόμους που προστατεύουν το πούμα περιορίζοντας το κυνήγι του και διατηρώντας το φυσικό περιβάλλον του αιλουροειδούς.

Ως εκ τούτου, στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες το πούμα επανέρχεται, και εγκαθίσταται εκ νέου σε παλιούς βιότοπους. Είναι αλήθεια ότι αυτό δεν αρέσει σε όλους, αλλά σε πολλούς αρέσει. Το περιοδικό Σμιθσόνιαν (Smithsonian) επισημαίνει ότι στην περίπτωση του πούμα «έχει σημειωθεί μια εξαιρετική . . . αλλαγή μέσα σε σχετικά μικρό διάστημα, με αποτέλεσμα να έχει γίνει [το πούμα] από βλαβερό είδος πολύ επιθυμητό ζώο».

Το πούμα το θεωρούν επιθυμητό όσοι αγαπούν τη φύση αλλά και οι κυνηγοί. Για τους πρώτους, αυτό το αιλουροειδές αποτελεί μεγαλοπρεπές σύμβολο της ερήμου, αλλά για τους τελευταίους, παραμένει τρόπαιο. Το ερώτημα είναι: Πόσο καιρό θα μπορεί το πούμα να παίζει και τους δύο ρόλους;

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 26]

«Να Ζήσει Αφήνοντας και τους Άλλους να Ζήσουν»;

Η νομοθεσία που προστατεύει το πούμα, ή αλλιώς κούγκαρ, στις δυτικές Ηνωμένες Πολιτείες όχι μόνο έχει αυξήσει τον πληθυσμό των πούμα αλλά έχει οδηγήσει και σε περισσότερες συγκρούσεις μεταξύ πούμα και ανθρώπων. Ο λόγος είναι προφανής: Όλο και περισσότεροι άνθρωποι εγκαθίστανται στα όρια της ερήμου—στη χώρα του πούμα—δημιουργώντας πρόβλημα για τη δημόσια ασφάλεια. Εντούτοις, οι επιθέσεις των πούμα παραμένουν σπάνιο φαινόμενο.

Ερευνητές έχουν καταγράψει 65 επιθέσεις πούμα σε ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες και στον Καναδά από το 1890—δηλαδή μόνο 3 επιθέσεις κάθε πέντε χρόνια. Από αυτές τις 65 επιθέσεις, πιθανώς 10 ήταν θανατηφόρες. Συγκριτικά, στις Ηνωμένες Πολιτείες και μόνο, περίπου 40 άνθρωποι το χρόνο πεθαίνουν από τσίμπημα μέλισσας.

«Με δεδομένες τις υπάρχουσες ευκαιρίες», σημειώνει ο βιολόγος Κέβιν Χάνσεν, ειδικός στην άγρια ζωή, «οι επιθέσεις σε ανθρώπους είναι όντως εκπληκτικά σπάνιο φαινόμενο, υποδηλώνοντας μια μεγάλη προθυμία από μέρους του κούγκαρ να ζήσει αφήνοντας και τους άλλους να ζήσουν, τουλάχιστον όσον αφορά τους ανθρώπους».

[Ευχαριστίες για την προσφορά της εικόνας στη σελίδα 25]

Φωτογραφίες: Ευγενής παραχώρηση από το Ζωολογικό Κήπο του Σάο Πάολο