Ρίο ντε Τζανέιρο—Οι Ομορφιές του και τα Προβλήματά Του

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗ ΒΡΑΖΙΛΙΑ

ΤΟ ΡΙΟ ΝΤΕ ΤΖΑΝΕΪΡΟ τα έχει όλα—παραλίες, λόφους, λίμνες, τροπικά δάση. «Έχει τόσο όμορφα τοπία που δεν ξέρεις πού να πρωτοκοιτάξεις!» αναφώνησε ένας επισκέπτης. Πολλοί θεωρούν ότι το Ρίο ντε Τζανέιρο, ή απλώς Ρίο, είναι μια από τις ωραιότερες πόλεις του κόσμου. Μολονότι η λέξη «ρίο» σημαίνει «ποτάμι», στην πραγματικότητα η πόλη βρίσκεται στις όχθες ενός κόλπου.—Βλέπε το πλαίσιο στη σελίδα 18.

Φυσικά, με 11 εκατομμύρια κατοίκους στη μητροπολιτική του περιοχή, το Ρίο έχει τα προβλήματά του—βία, ανεργία και έλλειψη στέγης, για να μην αναφέρουμε τη μόλυνση και τη χαώδη κυκλοφορία. Παρ’ όλα αυτά, οι κάτοικοι του Ρίο με υπερηφάνεια το ονομάζουν Σιντάντε Μαραβιλιόζα (Υπέροχη Πόλη). Σύμφωνα με τα λόγια ενός Καριόκα:a «Το Ρίο είναι μια εύθυμη πόλη. Οι παραλίες και οι λόφοι που βλέπουμε καθώς πηγαινοερχόμαστε στην εργασία μας μια ηλιόλουστη μέρα μάς φτιάχνουν το κέφι». Πρόκειται άραγε για εξιδανικευμένη άποψη; Ας ρίξουμε μια ματιά.

Κόλποι, Ακρογιαλιές και Πολύς Ήλιος

Αφετηρία μας είναι ο κόλπος Γκουαναμπάρα—εκεί όπου γεννήθηκε το Ρίο. Στα 380 τετραγωνικά χιλιόμετρά του υπάρχουν διάσπαρτα δασώδη νησιά, και ο κόλπος περιβάλλεται από λόφους και βουνά, με πιο γνωστά το Κορκοβάντο (που σημαίνει «Καμπούρης») και το Πάου ντε Ασούκαρ (που σημαίνει «κώνος ζάχαρης»). Την κορυφή του Κορκοβάντο, η οποία υψώνεται 704 μέτρα πάνω από τον κόλπο, στολίζει ένα άγαλμα του Χριστού με ανοιχτά χέρια, ύψους 30 μέτρων και βάρους 1.145 τόνων. Το Πάου ντε Ασούκαρ έχει ύψος μόνο 395 μέτρα, και πήρε το όνομά του από μια κωνοειδή κατασκευή την οποία χρησιμοποιούσαν οι αποικιοκράτες παραγωγοί ζάχαρης. Οι επισκέπτες μπορούν να ανεβούν στο Κορκοβάντο χρησιμοποιώντας ένα μικρό τρένο ή αυτοκίνητο, ενώ ένα τελεφερίκ μεταφέρει τους τουρίστες στην κορυφή του Πάου ντε Ασούκαρ. Η θέα του Ρίο, στριμωγμένου ανάμεσα στη σκούρα μπλε θάλασσα από τη μια μεριά και στο θαλερό πράσινο δάσος με το κυματιστό περίγραμμα της λίμνης Ροντρίγκο ντε Φρέιτας από την άλλη, κόβει την ανάσα.

Οι ακρογιαλιές με την ψιλή λευκή άμμο σε συνδυασμό με τον ήλιο—πολύ ήλιο—κάνουν το Ρίο το όνειρο κάθε τουρίστα. Όπως ίσως φαντάζεστε, καθώς οι θερμοκρασίες το καλοκαίρι φτάνουν τους 40 βαθμούς Κελσίου, οι 70 και πλέον παραλίες που υπάρχουν στην ακτογραμμή του Ρίο, η οποία έχει μήκος 90 χιλιόμετρα, είναι κατάμεστες από κόσμο. Ποια είναι η καλύτερη παραλία; Αυτό είναι θέμα γούστου. Για τους Καριόκας, η παραλία είναι τόπος συνάντησης, αναγνωστήριο, γήπεδο ποδοσφαίρου ή βόλεϊ, μπαρ, εστιατόριο, παιδική χαρά, χώρος συναυλιών, γυμναστήριο και γραφείο, καθώς επίσης μέρος για κολύμπι. Κάθε πρωί, οι τόποι περιπάτου στο Ρίο είναι γεμάτοι από ανθρώπους που κάνουν τζόκιν και ποδήλατο. Και όταν η μέρα είναι ηλιόλουστη, οι παραλίες είναι πάντοτε γεμάτες. Ωστόσο, παρά το φαινομενικά άνετο τρόπο ζωής τους, οι Καριόκας πρέπει να εργάζονται σκληρά για να κερδίσουν μια θέση στον ήλιο.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, η πόλη του Ρίο ήταν χτισμένη γύρω από τις παραλίες του κόλπου Γκουαναμπάρα. Κατόπιν, οι σήραγγες που κατασκευάστηκαν για να συνδέσουν τον κόλπο με τις ακτές του ωκεανού έστρεψαν την αστική ανάπτυξη προς το νότο. Όταν εγκαινιάστηκε το ξενοδοχείο Κοπακαμπάνα Παλάς το 1923, ένα από τα πρώτα ξενοδοχεία πολυτελείας στη Νότια Αμερική, η πρώτη παραλία που έγινε διάσημη ήταν η Κοπακαμπάνα, η «Μικρή Πριγκίπισσα της Θάλασσας». Αργότερα, τη δεκαετία του 1960, η παραλία Ιπανέμα έγινε τόπος συνάντησης των διανοουμένων και των μποέμ. Αν κάτι δεν θεωρούνταν της μόδας στην Ιπανέμα, απλώς δεν ήταν της μόδας. Η μεγαλύτερη παραλία του Ρίο η οποία και αναπτύχθηκε τελευταία ήταν η Μπάρα ντε Τιχούκα (μήκους 18 χιλιομέτρων), που την αποκαλούν Μαϊάμι της Βραζιλίας. Εκεί βρίσκονται τα μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα της πόλης καθώς επίσης πολλά καινούρια κτίρια κατοικιών.

Ένα Δάσος Περικυκλωμένο από μια Πόλη

Στο Ρίο υπάρχει πολύ πράσινο, και ο γαλήνιος βοτανικός κήπος του, που έχει έκταση 1.400 στρέμματα και βρίσκεται στο κέντρο της πόλης, απέχει μόλις λίγα λεπτά από τις πολύβουες παραλίες. Ο κήπος, ο οποίος δημιουργήθηκε το 19ο αιώνα, φιλοξενεί πάνω από 6.200 είδη τροπικών φυτών και δέντρων.

Άλλο ένα καταφύγιο μέσα στα όρια της πόλης είναι το δάσος Τιχούκα. Βρίσκεται περίπου 20 χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο του Ρίο, καλύπτει έκταση μεγαλύτερη από 155 τετραγωνικά χιλιόμετρα και μάλλον είναι το μεγαλύτερο αστικό δάσος στον κόσμο. Περιλαμβάνει τμήμα του δάσους που βρίσκεται προς την πλευρά του Ατλαντικού, το οποίο κάποτε εκτεινόταν κατά μήκος ολόκληρης της ακτογραμμής της Βραζιλίας. Οι επισκέπτες μπορούν να δουν φυτά όπως η μεγαλοπρεπής ροζ καρινιάνα η βραζιλιανή μαζί με τις όμορφες, ανθισμένες κανέλας-σάντας. Υπάρχουν επίσης οι ελκυστικές γαλάζιες πεταλούδες του γένους Μορφώ. Όσο για πουλιά, βλέπει κανείς συχνά πολύχρωμες πρασινοκέφαλες τανάγρες ή τανάγρες με κόκκινο λαιμό.

Μια Επίσκεψη στο Κέντρο

Το κέντρο του Ρίο σφύζει από ζωή—οι άνθρωποι περπατούν βιαστικά προς όλες τις κατευθύνσεις και υπάρχει πολύς θόρυβος και ζέστη. Οι πεζοί προχωρούν σπρώχνοντας τους μικροπωλητές, οι οποίοι πουλάνε σχεδόν τα πάντα, από εισαγόμενες ηλεκτρονικές συσκευές μέχρι ρούχα, μπαχαρικά και γιατρικά για τους κάλους. Μπορείτε να απολαύσετε τη βόλτα με το τραμ που περνάει πάνω από 42 αψίδες φτιαγμένες από συμπαγή γρανίτη, οι οποίες είναι γνωστές ως Άρκος ντα Λάπα. Χτίστηκαν από Ινδιάνους και σκλάβους από το 1712 ως το 1750, και αρχικά λειτουργούσαν ως υδραγωγείο που μετέφερε το νερό στο κέντρο του Ρίο. Ωστόσο, το 1896 άρχισε να περνάει από εκεί το τραμ, μετατρέποντας το υδραγωγείο σε γέφυρα.

Στο κέντρο βρίσκεται και το ευρωπαϊκό τμήμα της πόλης. Η πρόσοψη του Εθνικού Μουσείου Καλών Τεχνών, το οποίο κατασκευάστηκε κατά τα έτη 1906 έως 1908, θυμίζει το Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, ενώ οι χρωματιστοί τοίχοι και τα μωσαϊκά του παραπέμπουν στην ιταλική Αναγέννηση. Άλλο ένα σημαντικό κτίριο είναι εκείνο του Δημοτικού Θεάτρου το οποίο εγκαινιάστηκε το 1909 και έχει θέσεις για 2.357 θεατές, ενώ πρότυπό του είναι η Όπερα του Παρισιού.

Ποδόσφαιρο και Σάμπα

Οι Καριόκας απολαμβάνουν τους καλούς ποδοσφαιρικούς αγώνες, και όταν προγραμματίζονται αγώνες με σημαντικές ομάδες, το στάδιο Μαρακανά γίνεται το επίκεντρο της προσοχής. Γνωστό ως το μεγαλύτερο γήπεδο ποδοσφαίρου στον κόσμο, έχει φιλοξενήσει αγώνες στους οποίους υπήρχαν μέχρι και 200.000 θεατές. Τώρα, η ανώτατη χωρητικότητά του έχει περιοριστεί σε 100.000 θέσεις για λόγους ασφαλείας και για την άνεση των φιλάθλων.

Ένας από τους αγαπημένους χορούς των Καριόκας είναι η σάμπα, η οποία έχει αφρικανική προέλευση. Σε όλη την πόλη, υπάρχουν σχολές σάμπα οι οποίες προσελκύουν χιλιάδες χορευτές—άντρες, γυναίκες και παιδιά—συχνά από την ίδια γειτονιά. Στη διάρκεια του καρναβαλιού, ακριβώς πριν από τη Σαρακοστή, αυτές οι σχολές—που καθεμιά μπορεί να έχει μέχρι και 5.000 χορευτές—παρατάσσονται στο Σαμπόντρομο, έναν τεράστιο, ειδικά διαμορφωμένο χώρο παρελάσεων, ο οποίος περνάει ανάμεσα από δύο παράλληλες τσιμεντένιες εξέδρες που χωράνε μέχρι και 100.000 ανθρώπους. Δυστυχώς, το καρναβάλι έχει γίνει περισσότερο γνωστό για τις ακρότητές του, οι οποίες ποικίλλουν από οδήγηση υπό την επήρεια αλκοόλ μέχρι χρήση ναρκωτικών και αχαλίνωτη σεξουαλική συμπεριφορά.

Το Ρίο και τα Προβλήματά Του

Επί δεκαετίες το Ρίο ντε Τζανέιρο ήταν το βιομηχανικό κέντρο της Βραζιλίας, μέχρις ότου επισκιάστηκε από το Σάο Πάολο τη δεκαετία του 1950. Πολλοί άνθρωποι, αναζητώντας καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, εγκατέλειψαν την ύπαιθρο και μετακόμισαν στο Ρίο, και έτσι κάποιο μέρος του πληθυσμού της πόλης στριμώχτηκε αναγκαστικά σε συγκροτήματα πολυκατοικιών, ενώ οι λιγότερο τυχεροί εγκαταστάθηκαν στους λόφους όπου έχτισαν πρόχειρες κατοικίες—τις παραγκουπόλεις, ή φαβέλας. Στην αρχή, αυτές ήταν φτιαγμένες από διαλυμένα ξύλινα κιβώτια και λαμαρίνες και είχαν τσίγκινη σκεπή. Δεν διέθεταν ηλεκτρισμό, αποχέτευση ή τρεχούμενο νερό, αλλά τουλάχιστον ήταν κοντά στη δουλειά τους, πράγμα που έκανε τη ζωή των κατοίκων τους πιο εύκολη. Σήμερα, τεράστιες παραγκουπόλεις καλύπτουν τις λοφοπλαγιές δίπλα ακριβώς στα υπέροχα κτίρια κατοικιών που υπάρχουν στα περίχωρα της Κοπακαμπάνα και της Ιπανέμα. Σε λίγα μέρη στον κόσμο είναι τόσο εμφανής η αντίθεση ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς.

Οι πιο σύγχρονες παραγκουπόλεις χτίζονται με τούβλα. Φτιάχνοντας δρόμους και προσφέροντας ορισμένες ανέσεις, οι πολεοδόμοι προσπαθούν να βελτιώσουν την κατάσταση· αλλά αυτό δεν είναι εύκολο εγχείρημα. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, περισσότεροι από 900.000 άνθρωποι ζουν στις 450 και πλέον παραγκουπόλεις του Ρίο. Η Ροσίνια, η μεγαλύτερη, έχει 150.000 κατοίκους. «Μοιάζει με πόλη μέσα σε πόλη», εξηγεί ο Αντόνιο, ο οποίος ζει εκεί αλλά εργάζεται σε μια τράπεζα στην Ιπανέμα. Οι κάτοικοι έχουν καλωδιακή τηλεόραση, κοινοτικό ραδιόφωνο και έναν ερασιτεχνικό ραδιοφωνικό σταθμό, καθώς επίσης μια επαγγελματική ποδοσφαιρική ομάδα και μια σχολή σάμπα. Αλλά η ζωή στις παραγκουπόλεις έχει και μια πιο σκληρή πλευρά. Οι καλοκαιρινές βροχές προκαλούν κατολισθήσεις στους λόφους, οι οποίες καταλήγουν σε τραυματισμούς, ακόμα και σε θανάτους. Ένα πρόσφατο πρόγραμμα αναδάσωσης έχει απομακρύνει κάποια σπίτια που ήταν χτισμένα σε επικίνδυνες περιοχές, βελτιώνοντας έτσι την κατάσταση.

Άλλο ένα πρόβλημα είναι το οργανωμένο έγκλημα. Θύματά του είναι κυρίως νέοι οι οποίοι κάνουν καριέρα πουλώντας ναρκωτικά. Η σχέση μεταξύ εμπόρων ναρκωτικών και κατοίκων διέπεται από συγκεκριμένους κανόνες. «Ουσιαστικά, δεν υπάρχουν κλοπές, ένοπλες ληστείες ή βιασμοί στις παραγκουπόλεις. Κανένας δεν αποτολμάει να διαπράξει τέτοια εγκλήματα. Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι θα τους εκτελέσουν αν κάνουν κάτι τέτοιο», εξηγεί ο Ζουάου, ο οποίος ζει σε μια παραγκούπολη εδώ και 40 χρόνια. Οι έμποροι ναρκωτικών τιμωρούν τα εγκλήματα που δεν έχουν σχέση με τα ναρκωτικά για να κερδίσουν έτσι την υποστήριξη και τη συμπάθεια των κατοίκων. «Μολονότι τα πράγματα έχουν αλλάξει κάπως», λέει ο Ζουάου, «συνηθίζεται ακόμα να ζητούν οι κάτοικοι από τους εμπόρους ναρκωτικών να πληρώνουν για κηδείες, να αγοράζουν φάρμακα ή φαγητό, να φροντίζουν για το απλήρωτο νοίκι ή να τους πληρώνουν την ψυχαγωγία».

Άλλα Προβλήματα

Χτισμένο ανάμεσα στη θάλασσα και στα βουνά, το Ρίο έχει επεκταθεί πάνω σε μια ελώδη πεδιάδα—τοποθεσία που κάθε άλλο παρά ευνοεί την ανάπτυξη μιας μεγάλης πόλης. Στο διάβα των ετών, χρειάστηκε να δοθεί «μάχη ενάντια σε αυτά τα τρία στοιχεία: τα έλη, τη θάλασσα και τα βουνά», εξηγεί το βιβλίο Ρίο ντε Τζανέιρο—Η Πόλη και η Ευρύτερη Περιοχή Της (Rio de Janeiro—Cidade e Região). Για να κερδηθεί αυτή η μάχη, έγιναν αμέτρητες σήραγγες και επιχωματώσεις οι οποίες συνδέουν διαφορετικές γειτονιές. Οι σιδηρόδρομοι έχουν παίξει επίσης σημαντικό ρόλο στην κατοίκιση των προαστίων, αν και το ταξίδι με το τρένο σήμερα είναι σκέτη περιπέτεια. «Υπάρχουν τόσο πολλοί άνθρωποι που αγωνίζονται να μπουν στο τρένο ώστε δεν χρειάζεται καν να καταβάλεις κάποια προσπάθεια για να ανέβεις. Σε ανεβάζει σπρώχνοντας το πλήθος», εξηγεί ο Σέρζιο, ο οποίος πρέπει να πάρει το τρένο από τα προάστια στις πέντε το πρωί για να φτάσει στην εργασία του στις εφτά. Τα τρένα είναι τόσο γεμάτα ώστε συχνά φεύγουν από τους σταθμούς με τις πόρτες τους ανοιχτές και με τους επιβάτες να κρέμονται έξω από τα βαγόνια. Οι πιο θαρραλέοι Καριόκας σκαρφαλώνουν ακόμα και στην οροφή των βαγονιών, κάνοντας «σέρφινγκ» στο τρένο. Το παραμικρό λάθος καθώς προσπαθούν να αποφύγουν τα ηλεκτρικά καλώδια σημαίνει σχεδόν βέβαιο θάνατο.

Κάτι επίσης δύσκολο είναι η διατήρηση του κόλπου Γκουαναμπάρα, ο οποίος αποτελεί σύμβολο της ομορφιάς της πόλης. Σύμφωνα με μια έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, σε ορισμένα μέρη τα νερά του είναι «λίγο καλύτερα από ανεπεξέργαστα λύματα επειδή σε αυτά χύνονται πολλά βιομηχανικά απόβλητα και ακατέργαστα (ή μερικώς κατεργασμένα) νερά αποχετεύσεων». Η ζημιά είναι τεράστια και περιλαμβάνει μείωση στα είδη των ψαριών, γεγονός που επηρεάζει 70.000 ψαράδες οι οποίοι εξαρτώνται από τον κόλπο Γκουαναμπάρα για να κερδίζουν τα προς το ζην. Επίσης, οι μολυσμένες παραλίες τρέπουν σε φυγή τους τουρίστες. Η κυβέρνηση προσπαθεί να επεκτείνει το αποχετευτικό δίκτυο και να επιτηρεί τις βιομηχανίες. Η εκστρατεία κατά της μόλυνσης στο Ρίο έχει ως σύμβολό της δύο δελφίνια. Οι διοργανωτές προβλέπουν ότι, πριν από το έτος 2025, θα κολυμπούν ξανά δελφίνια στον κόλπο Γκουαναμπάρα!

Παρ’ Όλα Αυτά το Ρίο Είναι Όμορφο!

Έπειτα από αυτή τη γρήγορη ματιά που ρίξατε στο Ρίο, ποια είναι η γνώμη σας; Για την πλειονότητα των τουριστών και των Καριόκας, παρ’ όλα αυτά το Ρίο είναι όμορφο! Και τι θα πούμε για τα προβλήματα; Θα ήταν καλό αν μπορούσαν να λυθούν. Αλλά μέχρις ότου συμβεί αυτό, το μόνο που μπορούν να κάνουν οι Καριόκας είναι να προσαρμοστούν όσο το δυνατόν περισσότερο στα προβλήματα της πόλης και να απολαμβάνουν το όμορφο περιβάλλον της. Αυτό έχουν μάθει να κάνουν, με δημιουργικότητα και χιούμορ.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο/Εικόνα στη σελίδα 18]

Σταθμοί στην Ιστορία του Ρίο

1502: Την 1η Ιανουαρίου, ο Αντρέ Γκονσάλβες, ένας Πορτογάλος ναυτικός, εκλαμβάνοντας εσφαλμένα την είσοδο του κόλπου Γκουαναμπάρα ως εκβολές κάποιου ποταμού, ονομάζει εκείνη την υδάτινη μάζα Ρίο ντε Τζανέιρο (Ποτάμι του Ιανουαρίου).

1565: Ο Εστάσιο ντε Σα, αρχηγός των πορτογαλικών δυνάμεων, ιδρύει ένα μικρό οικισμό ανάμεσα στους λόφους Πάου ντε Ασούκαρ και Κάρα ντε Καούν για να πολεμήσει τους Γάλλους, οι οποίοι διεκδικούν επίσης την περιοχή. Αυτός ο οικισμός έγινε η πόλη του Ρίο.

1763: Σε μια προσπάθεια να ασκούν έλεγχο στις τεράστιες ποσότητες χρυσού και διαμαντιών που προέρχονται από τη γειτονική πολιτεία Μίνας Ζεράις και να περνούν από το λιμάνι με προορισμό την Πορτογαλία, οι Πορτογάλοι κάνουν το Ρίο πρωτεύουσα. Δίνεται ώθηση στο δουλεμπόριο Αφρικανών.

1808: Καταφθάνουν τα μέλη της πορτογαλικής βασιλικής αυλής για να ξεφύγουν από την επικείμενη εισβολή του Ναπολέοντα Α΄ στην Πορτογαλία, και το Ρίο γίνεται προσωρινά η έδρα της πορτογαλικής μοναρχίας. Το Ρίο εξακολουθεί να είναι η πρωτεύουσα μέχρι την ίδρυση της Μπραζίλια, το 1960.

[Ευχαριστίες]

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: MOURA

[Εικόνα στη σελίδα 16, 17]

Η παραλία Μπάρα ντε Τιχούκα

[Εικόνα στη σελίδα 17]

Μαρακανά, το μεγαλύτερο γήπεδο ποδοσφαίρου στον κόσμο

[Εικόνα στη σελίδα 18]

Άρκος ντα Λάπα, το υδραγωγείο που έγινε γέφυρα