Ένα Βιβλίο που «Μιλάει» Ζωντανές Γλώσσες

Αν πεθάνει η γλώσσα στην οποία έχει γραφτεί ένα βιβλίο, ουσιαστικά πεθαίνει και το βιβλίο. Λίγοι άνθρωποι σήμερα μπορούν να διαβάσουν τις αρχαίες γλώσσες στις οποίες είχε γραφτεί η Αγία Γραφή. Και όμως, αυτή είναι ζωντανή. Επέζησε επειδή «έμαθε να μιλάει» τις ζωντανές γλώσσες της ανθρωπότητας. Οι μεταφραστές που τη «δίδαξαν» να μιλάει άλλες γλώσσες αντιμετώπισαν κατά καιρούς φαινομενικά ανυπέρβλητα εμπόδια.

Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ της Αγίας Γραφής—ενός βιβλίου το οποίο έχει πάνω από 1.100 κεφάλαια και 31.000 εδάφια—αποτελεί πραγματικό άθλο. Ωστόσο, στους αιώνες που πέρασαν, αφοσιωμένοι μεταφραστές ανέλαβαν ευχαρίστως αυτό το εγχείρημα. Πολλοί από αυτούς ήταν διατεθειμένοι να υποφέρουν ταλαιπωρίες και μάλιστα να πεθάνουν για το έργο τους. Το ιστορικό σχετικά με το πώς έφτασε η Αγία Γραφή στο σημείο να μεταφραστεί στις γλώσσες της ανθρωπότητας αποτελεί μια εκπληκτική αφήγηση εγκαρτέρησης και επινοητικότητας. Εξετάστε ένα μικρό μόνο μέρος αυτού του εντυπωσιακού υπομνήματος.

Τα Προβλήματα που Αντιμετώπισαν οι Μεταφραστές

Πώς μπορεί να μεταφραστεί ένα βιβλίο σε μια γλώσσα η οποία δεν έχει σύστημα γραφής; Πολυάριθμοι μεταφραστές της Αγίας Γραφής αντιμετώπισαν ακριβώς αυτό το πρόβλημα. Για παράδειγμα, τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ. ο Ουλφίλας άρχισε τη μετάφραση της Αγίας Γραφής σε μια γλώσσα που τότε ήταν μεν σύγχρονη, αλλά όχι γραπτή—τη γοτθική. Ο Ουλφίλας ξεπέρασε το πρόβλημα επινοώντας το γοτθικό αλφάβητο 27 χαρακτήρων, το οποίο βάσισε κυρίως στο ελληνικό και στο λατινικό αλφάβητο. Ολοκλήρωσε τη μετάφραση σχεδόν ολόκληρης της Αγίας Γραφής στη γοτθική πριν από το 381 Κ.Χ.

Τον ένατο αιώνα, δυο αδέλφια από την Ελλάδα, ο Κύριλλος (που αρχικά ονομαζόταν Κωνσταντίνος) και ο Μεθόδιος, οι οποίοι ήταν διακεκριμένοι λόγιοι και γλωσσολόγοι, θέλησαν να μεταφράσουν την Αγία Γραφή για τους σλαβόφωνους. Αλλά η σλαβονική—πρόδρομος των σημερινών σλαβικών γλωσσών—δεν είχε σύστημα γραφής. Γι’ αυτό, τα δυο αδέλφια επινόησαν ένα αλφάβητο ώστε να μπορέσουν να μεταφράσουν την Αγία Γραφή. Έτσι, θα μπορούσε τώρα η Αγία Γραφή να «μιλήσει» σε πολύ περισσότερους ανθρώπους στο σλαβικό κόσμο.

Το 16ο αιώνα, ο Γουίλιαμ Τίντεϊλ άρχισε να μεταφράζει την Αγία Γραφή από τις πρωτότυπες γλώσσες στην αγγλική, αλλά αντιμετώπισε σφοδρή εναντίωση από την Εκκλησία και το Κράτος. Ο Τίντεϊλ, ο οποίος είχε σπουδάσει στην Οξφόρδη, ήθελε να ετοιμάσει μια μετάφραση την οποία θα καταλάβαινε ακόμα και «ένα αγόρι που σέρνει το αλέτρι».¹ Αλλά για να το κατορθώσει αυτό, χρειάστηκε να διαφύγει στη Γερμανία, όπου το 1526 τυπώθηκε η «Καινή Διαθήκη» του στην αγγλική. Όταν μερικά αντίτυπα μπήκαν κρυφά στην Αγγλία, οι αρχές εξοργίστηκαν τόσο πολύ ώστε άρχισαν να τα καίνε δημόσια. Αργότερα κάποιος πρόδωσε τον Τίντεϊλ. Λίγο πριν τον στραγγαλίσουν και κάψουν το πτώμα του, αυτός είπε τα εξής με δυνατή κραυγή: «Κύριε, άνοιξε τα μάτια του Βασιλιά της Αγγλίας!»²

Η μετάφραση της Αγίας Γραφής συνεχίστηκε· οι μεταφραστές δεν μπορούσαν να αναχαιτιστούν. Το 1800, τουλάχιστον ορισμένα τμήματα της Αγίας Γραφής είχαν «μάθει να μιλάνε» 68 γλώσσες. Κατόπιν, όταν σχηματίστηκαν οι Βιβλικές Εταιρίες—και ιδιαίτερα η Βιβλική Εταιρία για τη Βρετανία και το Εξωτερικό, η οποία ιδρύθηκε το 1804—η Αγία Γραφή «έμαθε» ακόμα περισσότερες νέες γλώσσες σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εκατοντάδες νεαροί προθυμοποιήθηκαν να πάνε σε ξένες χώρες ως ιεραπόστολοι, πολλοί έχοντας ως πρωταρχικό τους σκοπό τη μετάφραση της Αγίας Γραφής.

«Μαθαίνει» τις Γλώσσες της Αφρικής

Το 1800 υπήρχαν μόνο γύρω στις 12 γραπτές γλώσσες στην Αφρική. Εκατοντάδες άλλες προφορικές γλώσσες χρειάστηκε να περιμένουν μέχρις ότου επινοηθεί κάποιο σύστημα γραφής. Ιεραπόστολοι ήρθαν και έμαθαν τις γλώσσες, χωρίς τη βοήθεια αναγνωστικών ή λεξικών. Κατόπιν εργάστηκαν σκληρά για να αναπτύξουν κάποιο σύστημα γραφής, και στη συνέχεια δίδαξαν τους ανθρώπους πώς να διαβάζουν τα γραπτά. Τα έκαναν όλα αυτά προκειμένου να μπορούν κάποτε οι άνθρωποι να διαβάζουν την Αγία Γραφή στη δική τους γλώσσα.³

Ένας τέτοιος ιεραπόστολος ήταν κάποιος Σκωτσέζος ονόματι Ρόμπερτ Μόφατ. Το 1821, σε ηλικία 25 ετών, ο Μόφατ ίδρυσε μια ιεραποστολή στο νότιο τμήμα της Αφρικής, ανάμεσα στους ιθαγενείς που μιλούσαν τη γλώσσα τσουάνα. Για να μάθει τη γλώσσα, η οποία δεν είχε σύστημα γραφής, συναναστράφηκε αυτόν το λαό, ταξιδεύοντας κατά καιρούς στην ενδοχώρα για να ζήσει μαζί τους. «Ο λαός ήταν ευγενικός», έγραψε αργότερα, «και τα τρομερά λάθη που έκανα στη γλώσσα προξενούσαν πολλά γέλια. Σε καμιά περίπτωση δεν διόρθωναν κάποια λέξη ή φράση μου αν δεν κατάφερναν πρώτα να μιμηθούν ακριβώς αυτό που είχα πει προκειμένου να διασκεδάσουν τους άλλους».⁴ Ο Μόφατ επέμεινε και τελικά έμαθε απταίστως τη γλώσσα, επινοώντας ένα σύστημα γραφής για αυτήν.

Το 1829, αφού είχε εργαστεί οχτώ χρόνια με τους Τσουάνα, ο Μόφατ ολοκλήρωσε τη μετάφραση του Ευαγγελίου του Λουκά. Για να το τυπώσει, ταξίδεψε περίπου 1.000 χιλιόμετρα ως την ακτή με ένα κάρο που το έσερναν βόδια και κατόπιν πήρε ένα πλοίο για το Κέιπ Τάουν. Εκεί ο κυβερνήτης τού έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσει ένα πιεστήριο της κυβέρνησης, αλλά ο Μόφατ χρειάστηκε να κάνει μόνος του τη στοιχειοθέτηση και την εκτύπωση· το Ευαγγέλιο εκδόθηκε τελικά το 1830. Για πρώτη φορά, οι Τσουάνα μπορούσαν να διαβάσουν ένα τμήμα της Αγίας Γραφής στη γλώσσα τους. Το 1857, ο Μόφατ συμπλήρωσε τη μετάφραση ολόκληρης της Αγίας Γραφής στην τσουάνα.

Αργότερα, ο Μόφατ περιέγραψε την αντίδραση των Τσουάνα όταν πήραν για πρώτη φορά στα χέρια τους το Ευαγγέλιο του Λουκά. Ο ίδιος παρατήρησε: «Γνώρισα άτομα που ταξίδεψαν εκατοντάδες χιλιόμετρα για να πάρουν αντίτυπα του Αγ. Λουκά. . . . Τους είδα να παίρνουν στα χέρια τους τμήματα του Αγ. Λουκά, να κλαίνε για αυτά, να τα σφίγγουν στο στήθος τους και να χύνουν δάκρυα ευγνωμοσύνης, μέχρι που χρειάστηκε να πω σε πολλούς: ‘Θα χαλάσετε τα βιβλία σας με τα δάκρυά σας’».⁵

Με αυτόν τον τρόπο, αφοσιωμένοι μεταφραστές σαν τον Μόφατ έδωσαν σε πολλούς Αφρικανούς—μερικοί από τους οποίους αρχικά δεν διέκριναν καμιά ανάγκη για γραπτή γλώσσα—την πρώτη ευκαιρία να επικοινωνήσουν γραπτώς. Οι μεταφραστές, όμως, πίστευαν ότι έδιναν στο λαό της Αφρικής ένα ακόμα πιο πολύτιμο δώρο—την Αγία Γραφή στη δική τους γλώσσα. Σήμερα η Αγία Γραφή, ολόκληρη ή εν μέρει, «μιλάει» σε 600 και πλέον γλώσσες της Αφρικής.

«Μαθαίνει» τις Γλώσσες της Ασίας

Καθώς οι μεταφραστές στην Αφρική αγωνίζονταν να επινοήσουν συστήματα γραφής για προφορικές γλώσσες, στην άλλη άκρη της γης άλλοι μεταφραστές αντιμετώπιζαν ένα πολύ διαφορετικό εμπόδιο—τη μετάφραση σε γλώσσες οι οποίες ήδη είχαν περίπλοκα συστήματα γραφής. Αυτή ήταν η δυσκολία που αντιμετώπισαν εκείνοι που μετέφρασαν την Αγία Γραφή στις γλώσσες της Ασίας.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, ο Γουίλιαμ Κάρεϊ και ο Τζόσουα Μάρσμαν πήγαν στην Ινδία και έμαθαν απταίστως πολλές από τις γραπτές γλώσσες της. Με τη βοήθεια του Γουίλιαμ Γουόρντ, ενός τυπογράφου, παρήγαγαν μεταφράσεις κάποιων τουλάχιστον τμημάτων της Αγίας Γραφής σε σχεδόν 40 γλώσσες.⁶ Σχετικά με τον Γουίλιαμ Κάρεϊ, ο συγγραφέας Τζ. Χέρμπερτ Κέιν εξηγεί: «Επινόησε μια όμορφη, ρέουσα καθομιλουμένη [στη βεγγαλική], η οποία αντικατέστησε την αρχαΐζουσα κλασική γλώσσα, καθιστώντας την πιο κατανοητή και ελκυστική για τους σύγχρονους αναγνώστες».⁷

Ο Αντονίραμ Τζάντσον, που γεννήθηκε και ανατράφηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες, ταξίδεψε στη Βιρμανία και το 1817 άρχισε να μεταφράζει την Αγία Γραφή στη βιρμανική. Περιγράφοντας πόσο δύσκολη είναι η εκμάθηση κάποιας γλώσσας της Ανατολής με σκοπό τη μετάφραση της Αγίας Γραφής, ο ίδιος έγραψε: ‘Όταν ξεκινάμε να μάθουμε μια γλώσσα που μιλιέται από ένα λαό ο οποίος ζει στην άλλη άκρη της γης, οι σκέψεις του οποίου διαφέρουν ριζικά από τις δικές μας, και ο τρόπος έκφρασης του οποίου μάς είναι κατά συνέπεια εντελώς άγνωστος, και τα γράμματα και οι λέξεις δεν έχουν καμία απολύτως ομοιότητα με οποιαδήποτε άλλη γλώσσα την οποία γνωρίζουμε· όταν δεν έχουμε κανένα λεξικό ή διερμηνέα και χρειάζεται να αποκτήσουμε κάποια γνώση της γλώσσας προτού μπορέσουμε να επιστρατεύσουμε τη βοήθεια ενός ντόπιου δασκάλου—αυτό σημαίνει εργασία!’⁸

Στην περίπτωση του Τζάντσον, αυτό σήμαινε 18 χρόνια επίπονης εργασίας. Το τελικό τμήμα της Αγίας Γραφής στη βιρμανική τυπώθηκε το 1835. Η παραμονή του, όμως, στη Βιρμανία τού κόστισε πολύ ακριβά. Ενόσω εργαζόταν στη μετάφραση, κατηγορήθηκε για κατασκοπεία και γι’ αυτόν το λόγο κρατήθηκε σχεδόν δυο χρόνια σε μια φυλακή γεμάτη κουνούπια. Λίγο μετά την αποφυλάκισή του, η σύζυγός του και η μικρή του κόρη πέθαναν από πυρετό.

Όταν ο 25χρονος Ρόμπερτ Μόρισον έφτασε στην Κίνα το 1807, ανέλαβε το εξαιρετικά δύσκολο έργο της μετάφρασης της Αγίας Γραφής στην κινεζική, μια από τις πιο περίπλοκες γραπτές γλώσσες. Είχε περιορισμένη μόνο γνώση της κινεζικής, την οποία είχε αρχίσει να μελετάει μόλις δυο χρόνια νωρίτερα. Ο Μόρισον χρειάστηκε επίσης να αντιμετωπίσει τον κινεζικό νόμο, ο οποίος επιδίωκε να διατηρήσει την απομόνωση της Κίνας. Ήταν απαγορευμένο για τους Κινέζους, επί ποινή θανάτου, να διδάξουν τη γλώσσα σε αλλοδαπούς. Η μετάφραση της Αγίας Γραφής στην κινεζική από αλλοδαπό ήταν αδίκημα που τιμωρούνταν με θάνατο.

Απτόητος αλλά προσεκτικός, ο Μόρισον συνέχισε την εκμάθηση της γλώσσας, μαθαίνοντάς την ταχύτατα. Μέσα σε δυο χρόνια βρήκε εργασία ως μεταφραστής στην Εταιρία των Ανατολικών Ινδιών. Κατά τη διάρκεια της ημέρας εργαζόταν για την εταιρία, αλλά στα κρυφά και υπό τη συνεχή απειλή μην τυχόν και τον ανακαλύψουν, εργαζόταν στη μετάφραση της Αγίας Γραφής. Το 1814, εφτά χρόνια αφότου έφτασε στην Κίνα, είχε ετοιμάσει για εκτύπωση τις Χριστιανικές Ελληνικές Γραφές.⁹ Πέντε χρόνια αργότερα, με τη βοήθεια του Γουίλιαμ Μιλν, ολοκλήρωσε τις Εβραϊκές Γραφές.

Ήταν ένα τεράστιο επίτευγμα—η Αγία Γραφή μπορούσε τώρα να «μιλήσει» τη γλώσσα που χρησιμοποιούσε ο πολυπληθέστερος λαός στον κόσμο. Χάρη στους ικανούς μεταφραστές, ακολούθησαν μεταφράσεις σε άλλες ασιατικές γλώσσες. Σήμερα τμήματα της Αγίας Γραφής είναι διαθέσιμα σε πάνω από 500 γλώσσες της Ασίας.

Γιατί εργάστηκαν τόσο σκληρά επί σειρά ετών άτομα όπως ο Τίντεϊλ, ο Μόφατ, ο Τζάντσον και ο Μόρισον—μερικοί μάλιστα διακινδυνεύοντας και την ίδια τους τη ζωή—προκειμένου να μεταφράσουν ένα βιβλίο για ανθρώπους τους οποίους δεν γνώριζαν και, σε μερικές περιπτώσεις, για ανθρώπους που δεν είχαν γραπτή γλώσσα; Ασφαλώς όχι για δόξα ή οικονομικό όφελος. Πίστευαν ότι η Αγία Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού και ότι θα πρέπει να «μιλάει» στους ανθρώπους—σε όλους τους ανθρώπους—στη δική τους γλώσσα.

Είτε πιστεύετε ότι η Αγία Γραφή είναι ο Λόγος του Θεού είτε όχι, θα συμφωνήσετε ότι το αυτοθυσιαστικό πνεύμα που επέδειξαν εκείνοι οι αφοσιωμένοι μεταφραστές είναι εξαιρετικά σπάνιο στο σημερινό κόσμο. Δεν αξίζει να ερευνήσετε ένα βιβλίο που εμπνέει τέτοια ανιδιοτέλεια;

[Πίνακας στη σελίδα 12]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

Αριθμός των γλωσσών στις οποίες έχουν τυπωθεί τμήματα της Αγίας Γραφής από το 1800

68 107 171 269 367 522 729 971 1.199 1.762 2.123

1800 1900 1995

[Εικόνα στη σελίδα 10]

Ο Τίντεϊλ μεταφράζει την Αγία Γραφή

[Εικόνα στη σελίδα 11]

Ρόμπερτ Μόφατ

[Εικόνα στη σελίδα 12]

Αντονίραμ Τζάντσον

[Εικόνα στη σελίδα 13]

Ρόμπερτ Μόρισον