Ο Τάφος του Πέτρου—Βρίσκεται στο Βατικανό;

«Ο ΤΑΦΟΣ του Κορυφαίου των Αποστόλων βρέθηκε». Η θριαμβευτική ανακοίνωση του Πάπα Πίου ΙΒ΄ μεταδόθηκε από το ραδιόφωνο του Βατικανού. Ήταν το τέλος του 1950, και μια περίπλοκη σειρά ανασκαφών κάτω από τη Βασιλική του Αγίου Πέτρου είχε πρόσφατα ολοκληρωθεί. Σύμφωνα με ορισμένα άτομα, τα αποτελέσματα αυτής της αρχαιολογικής έρευνας απέδειξαν ότι ο Πέτρος πραγματικά θάφτηκε στο Βατικανό. Ωστόσο, δεν συμφώνησαν όλοι με αυτό.

Για τους Καθολικούς, η Εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Βατικανό έχει ιδιαίτερη σημασία. «Ο ουσιαστικός σκοπός του προσκυνήματος που κάνει κάποιος στη Ρώμη είναι να συναντήσει το διάδοχο του Πέτρου και να λάβει την ευλογία του», δηλώνει ένας Καθολικός τουριστικός οδηγός, «επειδή ο Πέτρος ήρθε στη Ρώμη και θάφτηκε εδώ». Όμως, θάφτηκε πραγματικά ο Πέτρος στη Ρώμη; Βρίσκεται ο τάφος του στο Βατικανό; Έχουν βρεθεί τα οστά του;

Ένα Αρχαιολογικό Μυστήριο

Οι ανασκαφές, οι οποίες άρχισαν γύρω στο 1940 και διήρκεσαν περίπου δέκα χρόνια, έχουν αποτελέσει το αντικείμενο μεγάλης αντιλογίας. Τι βρήκαν οι αρχαιολόγοι που είχε διορίσει ο πάπας; Κατ’ αρχάς, βρήκαν ένα ειδωλολατρικό νεκροταφείο το οποίο περιείχε πολλούς τάφους. Ανάμεσα σε αυτούς, κάτω από το σημερινό παπικό βωμό, διαπίστωσαν ότι υπήρχε ένα ναΐδιο, ένα μνημείο με κοιλώματα που ήταν σχεδιασμένο να φιλοξενεί κάποιο άγαλμα ή κάποια εικόνα, το οποίο είχε τοποθετηθεί μέσα σε έναν τοίχο που ήταν καλυμμένος με κόκκινο σοβά και περιβαλλόταν από δύο πλαϊνούς τοίχους. Τελικά, και με αρκετά μυστηριώδη τρόπο, ήρθαν επίσης στο φως μερικά ανθρώπινα λείψανα, τα οποία, όπως λέγεται, προήλθαν από έναν από τους δύο πλαϊνούς τοίχους.

Εδώ αρχίζουν οι ερμηνείες. Σύμφωνα με ορισμένους Καθολικούς λογίους, τα ευρήματα επιβεβαιώνουν την παράδοση σχετικά με τη διαμονή και το μαρτύριο του Πέτρου στη Ρώμη στη διάρκεια της διακυβέρνησης του Νέρωνα, ίσως στη διάρκεια του διωγμού του 64 Κ.Χ. Μάλιστα, έχει ειπωθεί ότι τα λείψανα αποτελούν το σκήνωμα του αποστόλου και ότι μπορούν να προσδιοριστούν ως τέτοια από μια επιγραφή η οποία, σύμφωνα με κάποια ερμηνεία, αναφέρει: «Ο Πέτρος είναι εδώ». Φαίνεται ότι ο Πάπας Παύλος ΣΤ΄ αποδεχόταν αυτή την υπόθεση όταν το 1968 ανακοίνωσε την ανακάλυψη των «θνητών λειψάνων του Αγίου Πέτρου, τα οποία αξίζουν όλη την αφοσίωση και την ευλάβειά μας».

Ωστόσο, μαζί με τις ερμηνείες υπήρξαν επίσης και τα αντεπιχειρήματα. Ο Καθολικός αρχαιολόγος Αντόνιο Φερούα, ένας Ιησουίτης ο οποίος έλαβε μέρος στις ανασκαφές του Βατικανού, έχει επιβεβαιώσει σε περισσότερες από μία περιπτώσεις ότι ‘δεν του είχε επιτραπεί να δημοσιεύσει’ όλα όσα γνωρίζει γύρω από το ζήτημα, υλικό το οποίο προφανώς αντιβαίνει με τον ισχυρισμό ότι διαπιστώθηκε η ύπαρξη των λειψάνων του Πέτρου. Επιπλέον, ένας τουριστικός οδηγός της Ρώμης, ο οποίος συντάχτηκε από τον Καθολικό Καρδινάλιο Πουπάρ και δημοσιεύτηκε το 1991, ανέφερε ότι «η επιστημονική εξέταση των ανθρώπινων οστών που βρέθηκαν κάτω από τα θεμέλια του Κόκκινου Τοίχου δεν φάνηκε να δείχνει ότι υπάρχει κάποια σχέση με τον απόστολο Πέτρο». Κατά αρκετά περίεργο τρόπο, στην επόμενη έκδοση (αργότερα το 1991), η φράση αυτή εξαφανίστηκε και προστέθηκε ένα καινούριο κεφάλαιο με τίτλο «Βεβαιότητα: Ο Πέτρος στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου».

Ερμηνεία των Ευρημάτων

Είναι φανερό ότι τα ευρήματα επιδέχονται ερμηνεία και ότι αυτά λένε διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Πράγματι, οι πιο έγκυροι Καθολικοί ιστορικοί αναγνωρίζουν ότι «τα ιστορικά προβλήματα που αφορούν αυτό καθαυτό το μαρτύριο του Πέτρου στη Ρώμη, καθώς και τον τόπο ταφής του, είναι αμφιλεγόμενα». Τι αποκαλύπτουν τα ευρήματα;

Το ναΐδιο, σύμφωνα με εκείνους που επιδιώκουν να υπερασπιστούν την Καθολική παράδοση, είναι το «τρόπαιον» στο οποίο αναφέρεται κάποιος Γάιος, ένας ιερέας που έζησε στις αρχές του τρίτου αιώνα. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο της Καισάρειας, έναν εκκλησιαστικό ιστορικό του τέταρτου αιώνα, ο Γάιος είπε ότι μπορούσε να ‘δείξει το τρόπαιο του Πέτρου στο Λόφο του Βατικανού’. Οι υποστηρικτές της παράδοσης ισχυρίζονται ότι ο απόστολος θάφτηκε εκεί, κάτω από το μνημείο που έγινε γνωστό ως το «τρόπαιον του Γάιου». Άλλοι, όμως, ερμηνεύουν τα αποτελέσματα των ανασκαφών εντελώς διαφορετικά, τονίζοντας ότι οι πρώτοι Χριστιανοί έδιναν λίγη σημασία στην ταφή των νεκρών τους, και ότι, ακόμη και αν ο Πέτρος είχε θανατωθεί εκεί, το να παραλάβουν το σώμα του θα ήταν εξαιρετικά απίθανο. (Βλέπε πλαίσιο, σελίδα 29).

Υπάρχουν εκείνοι οι οποίοι δεν συμφωνούν για το ότι το «τρόπαιον του Γάιου» (αν αυτό είναι εκείνο που βρέθηκε) είναι τάφος. Αυτοί υποστηρίζουν ότι πρόκειται για μνημείο το οποίο ανεγέρθηκε προς τιμήν του Πέτρου κατά τα τέλη του δεύτερου αιώνα, καθώς και ότι αργότερα «κατέληξε να θεωρείται ταφικό μνημείο». Όμως, σύμφωνα με τον θεολόγο Οσκάρ Κουλμάν, «οι ανασκαφές του Βατικανού δεν προσδιορίζουν καθόλου τον τάφο του Πέτρου».

Τι θα πούμε για τα οστά; Θα πρέπει να αναφερθεί ότι η προέλευση των οστών εξακολουθεί να αποτελεί αίνιγμα. Εφόσον τον πρώτο αιώνα υπήρχε μια ειδωλολατρική νεκρόπολη σε αυτό που τώρα αποτελεί το Λόφο του Βατικανού, πολλά ανθρώπινα λείψανα ήταν θαμμένα σε αυτή την περιοχή, και πολλά από αυτά έχουν ήδη ανακαλυφτεί. Η ελλιπής επιγραφή (που πιθανώς χρονολογείται από τον τέταρτο αιώνα), η οποία σύμφωνα με ορισμένα άτομα προσδιορίζει το χώρο όπου βρέθηκαν τα λείψανα ως τον τάφο του αποστόλου, μπορεί, στην καλύτερη περίπτωση, να αναφέρεται «στην υποτιθέμενη παρουσία των οστών του Πέτρου». Επιπλέον, πολλοί επιγραφολόγοι έχουν τη γνώμη ότι η επιγραφή θα μπορούσε μάλιστα να σημαίνει: «Ο Πέτρος δεν είναι εδώ».

Μια ‘Αναξιόπιστη Παράδοση’

«Οι αρχαίες και πιο αξιόπιστες πηγές δεν αναφέρουν τον τόπο όπου μαρτύρησε [ο Πέτρος], αλλά ανάμεσα στις μεταγενέστερες και λιγότερο αξιόπιστες πηγές υπάρχει ουσιαστική συμφωνία ότι πρόκειται για την περιοχή του Βατικανού», λέει ο ιστορικός Ντ. Γ. Ο’ Κόνορ. Επομένως, η αναζήτηση για τον τάφο του Πέτρου στο Βατικανό βασίστηκε σε αναξιόπιστες παραδόσεις. «Όταν τα λείψανα απέκτησαν μεγάλη σημασία», επιβεβαιώνει ο Ο’ Κόνορ, «οι Χριστιανοί έφτασαν στο σημείο να πιστεύουν ειλικρινά ότι το [τρόπαιο] του Πέτρου πραγματικά φανέρωνε την ακριβή τοποθεσία του τάφου του».

Αυτές οι παραδόσεις αναπτύχτηκαν παράλληλα με την αντιγραφική ευλάβεια για τα λείψανα. Από τον τρίτο και τον τέταρτο αιώνα και έπειτα, διάφορα εκκλησιαστικά κέντρα χρησιμοποιούσαν λείψανα, και αληθινά και πλαστά—και όχι χωρίς οικονομικό όφελος—στον αγώνα που έκαναν προκειμένου να επιτύχουν «πνευματική» υπεροχή και να προωθήσουν τη δική τους εξουσία. Για αυτόν το λόγο, πεπεισμένοι ότι τα λείψανα του Πέτρου είχαν θαυματουργικές δυνάμεις, διάφοροι προσκυνητές ταξίδευαν στον υποτιθέμενο τάφο του. Στο τέλος του έκτου αιώνα, οι πιστοί συνήθιζαν να ρίχνουν προσεκτικά ζυγισμένα κομμάτια ύφασμα πάνω στον «τάφο». «Είναι αξιοσημείωτο», ανέφερε μια αφήγηση εκείνης της εποχής, «το γεγονός ότι, αν η πίστη του αιτούντα είναι σταθερή, όταν πάρει πίσω το ύφασμα από τον τάφο, αυτό θα είναι γεμάτο θεϊκή αρετή και θα ζυγίζει περισσότερο από ό,τι προηγουμένως». Αυτό φανερώνει το επίπεδο της ευπιστίας που υπήρχε εκείνον τον καιρό.

Στο διάβα των αιώνων, μύθοι σαν και αυτόν καθώς και εντελώς αβάσιμες παραδόσεις συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη του γοήτρου της Βασιλικής του Βατικανού. Ωστόσο, εγέρθηκαν και διιστάμενες απόψεις. Το 12ο και το 13ο αιώνα, οι Βαλδένσιοι καταδίκαζαν αυτές τις ακρότητες και, με την Αγία Γραφή στο χέρι, εξηγούσαν ότι ο Πέτρος ποτέ δεν είχε πάει στη Ρώμη. Αιώνες αργότερα, διάφοροι υπέρμαχοι της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης διατύπωσαν παρόμοια επιχειρήματα. Το 18ο αιώνα, διάσημοι φιλόσοφοι θεώρησαν αυτή την παράδοση αβάσιμη, τόσο από ιστορική όσο και από Γραφική άποψη. Την ίδια γνώμη εκφράζουν ικανοί λόγιοι, Καθολικοί και άλλοι, μέχρι και σήμερα.

Πέθανε στη Ρώμη ο Πέτρος;

Ο Πέτρος, ένας ταπεινός Γαλιλαίος ψαράς, σίγουρα δεν έτρεφε την άποψη ότι είχε το πρωτείο ανάμεσα στους πρεσβυτέρους της Χριστιανικής εκκλησίας του πρώτου αιώνα. Απεναντίας, αποκάλεσε τον εαυτό του ‘συμπρεσβύτερο’. (1 Πέτρου 5:1-6) Η ταπεινή προσωπικότητα του Πέτρου βρίσκεται σε αντίθεση με την επιδεικτικότητα που περιβάλλει τον υποτιθέμενο τάφο του, όπως μπορεί να δει ο κάθε επισκέπτης της Βασιλικής του Βατικανού.

Προκειμένου να αποδείξει την υπεροχή της πάνω στις άλλες Χριστιανικές θρησκείες, η Καθολική Εκκλησία έχει επιδιώξει να επικυρώσει τη ‘μεταγενέστερη και λιγότερο αξιόπιστη’ παράδοση η οποία δηλώνει ότι ο Πέτρος έμεινε κάποιο διάστημα στη Ρώμη. Όμως, παραδόξως, άλλες αρχαίες παραδόσεις προσδιορίζουν τον τόπο ταφής του, όχι στο Βατικανό, αλλά κάπου αλλού στη Ρώμη. Ωστόσο, γιατί να μην προσκολληθούμε στα γεγονότα που είναι καταγραμμένα στην Αγία Γραφή, τη μοναδική πηγή που παρέχει πληροφορίες από πρώτο χέρι σχετικά με τον Πέτρο; Από το Λόγο του Θεού γίνεται σαφές ότι, υπακούοντας στις οδηγίες που έλαβε από το κυβερνών σώμα της Χριστιανικής εκκλησίας στην Ιερουσαλήμ, ο Πέτρος επιτέλεσε το έργο του στο ανατολικό τμήμα του αρχαίου κόσμου, περιλαμβανομένης και της Βαβυλώνας.—Γαλάτες 2:1-9· 1 Πέτρου 5:13· παράβαλε Πράξεις 8:14.

Όταν έγραψε στους Χριστιανούς στη Ρώμη, γύρω στο 60-61 Κ.Χ., ο απόστολος Παύλος χαιρέτησε περίπου 30 μέλη εκείνης της εκκλησίας χωρίς να αναφέρει καν τον Πέτρο. (Ρωμαίους 1:1, 7· 16:3-23) Κατόπιν, ανάμεσα στο 60 και στο 65 Κ.Χ., ο Παύλος έγραψε έξι επιστολές από τη Ρώμη, αλλά ο Πέτρος δεν αναφέρεται σε αυτές—πράγμα που αποτελεί ισχυρή έμμεση απόδειξη για το ότι ο Πέτρος δεν βρισκόταν εκεί.a (Παράβαλε 2 Τιμόθεο 1:15-17· 4:11). Η δραστηριότητα του Παύλου στη Ρώμη περιγράφεται στο τέλος του βιβλίου των Πράξεων αλλά, και πάλι, δεν γίνεται καμιά αναφορά στον Πέτρο. (Πράξεις 28:16, 30, 31) Συνεπώς, μια αντικειμενική εξέταση των Βιβλικών αποδείξεων, απαλλαγμένη από κάθε προκατειλημμένη άποψη, μπορεί να οδηγήσει μόνο στο συμπέρασμα ότι ο Πέτρος δεν κήρυξε στη Ρώμη.b

Το «πρωτείο» του πάπα βασίζεται σε αναξιόπιστες παραδόσεις και διαστρεβλωμένη εφαρμογή των γραφών. Ο Ιησούς, και όχι ο Πέτρος, είναι το θεμέλιο της Χριστιανοσύνης. ‘Ο Χριστός είναι η κεφαλή της εκκλησίας’, λέει ο Παύλος. (Εφεσίους 2:20-22· 5:23) Τον Ιησού Χριστό έστειλε ο Ιεχωβά για να ευλογήσει και να σώσει όλους εκείνους που έχουν πίστη.—Ιωάννης 3:16· Πράξεις 4:12· Ρωμαίους 15:29· βλέπε επίσης 1 Πέτρου 2:4-8.

Όλοι εκείνοι, λοιπόν, που ταξιδεύουν προς αυτό που ειλικρινά πιστεύουν ότι είναι ο τάφος του Πέτρου προκειμένου να ‘συναντήσουν το διάδοχό του’ αντιμετωπίζουν το πρόβλημα του αν θα αποδεχτούν ‘αναξιόπιστες παραδόσεις’ ή θα πιστέψουν στον αξιόπιστο Λόγο του Θεού. Εφόσον οι Χριστιανοί θέλουν να είναι η λατρεία τους αποδεκτή από τον Θεό, ‘αποβλέπουν έντονα στον Τελειοποιητή της πίστης τους, τον Ιησού’, καθώς και στο τέλειο παράδειγμα που εκείνος άφησε για να το ακολουθούμε.—Εβραίους 12:2· 1 Πέτρου 2:21.

[Υποσημειώσεις]

[Πλαίσιο στη σελίδα 29]

«Οι ανασκαφές δεν έχουν αποκαλύψει συγκεκριμένες ενδείξεις για την ύπαρξη κάποιου τάφου κάτω από το Ναΐδιο· μάλιστα ούτε μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο ότι η Χριστιανική κοινότητα πήρε ποτέ από τους εκτελεστές το σώμα του Αγίου Πέτρου για να το θάψει. Σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, το σώμα κάποιου που ήταν ξένος (περεγκρίνους), και ο οποίος ενώπιον του νόμου ήταν κοινός εγκληματίας, θα μπορούσε κάλλιστα να ριχτεί στον Τίβερη. . . . Επιπλέον, δεν θα υπήρχε το ίδιο ενδιαφέρον για τη διατήρηση λειψάνων σε αυτή την αρχαία εποχή όπως υπήρχε αργότερα, όταν η πίστη στο επικείμενο τέλος του κόσμου είχε εξασθενήσει και η λατρεία των μαρτύρων είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνισή της. Επομένως, η πιθανότητα του να μην είχε παραληφθεί το σώμα του Αγίου Πέτρου για ταφή είναι πραγματική».—Ο Τάφος του Αγίου Πέτρου και οι Ανασκαφές του Βατικανού (The Shrine of St. Peter and the Vatican Excavations), των Τζόσλιν Τόινμπι και Τζον Γουόρντ Πέρκινς.