Το Βάφτισμα του Χλοδοβίκου—1.500 Χρόνια Καθολικισμού στη Γαλλία

«ΣΤΟ όνομα του Πάπα, μπουμ», έγραφε το μήνυμα που συνόδευε μια αυτοσχέδια βόμβα η οποία ανακαλύφτηκε σε κάποια γαλλική εκκλησία που επρόκειτο να επισκεφτεί ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄ το Σεπτέμβριο του 1996. Αυτό ήταν ένα ακραίο παράδειγμα της αντίδρασης που χαρακτήρισε την πέμπτη επίσκεψή του στη Γαλλία. Ωστόσο, περίπου 200.000 άτομα πήγαν στη γαλλική πόλη Ρενς εκείνο το έτος για να γιορτάσουν μαζί με τον πάπα την 1.500ή επέτειο της μεταστροφής του Φράγκου Βασιλιά Χλοδοβίκου στον Καθολικισμό. Ποιος ήταν αυτός ο βασιλιάς του οποίου το βάφτισμα χαρακτηρίστηκε ως το βάφτισμα της Γαλλίας; Και γιατί έχει προξενήσει τόση αντιλογία αυτός ο επετειακός εορτασμός;

Η Εξασθενημένη Αυτοκρατορία

Ο Χλοδοβίκος (ή αλλιώς Κλόβις), ο οποίος γεννήθηκε περίπου το 466 Κ.Χ., ήταν γιος του Χιλδερίκου Α΄, βασιλιά των Σάλιων Φράγκων. Μετά την υποταγή τους στους Ρωμαίους το 358 Κ.Χ., επιτράπηκε σε αυτή τη γερμανική φυλή να εγκατασταθεί στην περιοχή που καταλαμβάνει το σημερινό Βέλγιο υπό τον όρο ότι θα υπερασπίζονταν τα σύνορα και θα παρείχαν στρατιώτες για το ρωμαϊκό στρατό. Η επακόλουθη στενή επαφή με τον τοπικό γαλατορωμαϊκό πληθυσμό οδήγησε στο σταδιακό εκρωμαϊσμό εκείνων των Φράγκων. Ο Χιλδερίκος Α΄ ήταν σύμμαχος των Ρωμαίων, πολεμώντας εναντίον άλλων γερμανικών φυλών που έκαναν εισβολές, φυλών όπως ήταν οι Βησιγότθοι και οι Σάξονες. Έτσι κέρδισε την ευγνωμοσύνη του γαλατορωμαϊκού πληθυσμού.

Η ρωμαϊκή επαρχία της Γαλατίας εκτεινόταν από τον ποταμό Ρήνο, στα βόρεια, μέχρι τα Πυρηναία, στα νότια. Ωστόσο, μετά το θάνατο του Ρωμαίου στρατηγού Αέτιου το 454 Κ.Χ., παρουσιάστηκε ένα κενό εξουσίας στη χώρα. Επιπλέον, η πτώση του Ρωμύλου Αυγουστύλου, του τελευταίου αυτοκράτορα της Ρώμης, το 476 Κ.Χ. καθώς και το τέλος του δυτικού τμήματος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας επέφεραν μεγάλη πολιτική αστάθεια στην περιοχή. Ως εκ τούτου, η Γαλατία έμοιαζε με ώριμο φρούτο έτοιμο να πέσει στα χέρια μιας από τις φυλές που βρίσκονταν μέσα στα σύνορά της. Δεν προξενεί έκπληξη το ότι ο Χλοδοβίκος άρχισε να επιδιώκει την επέκταση των συνόρων του βασιλείου του αφότου διαδέχθηκε τον πατέρα του. Το 486 Κ.Χ., νίκησε τον τελευταίο εκπρόσωπο της Ρώμης στη Γαλατία σε μια μάχη κοντά στην πόλη Σουασόν. Με αυτή τη νίκη απέκτησε τον έλεγχο όλων των εδαφών ανάμεσα στον ποταμό Σομ, στα βόρεια, και στον ποταμό Λίγηρα, στην κεντρική και δυτική Γαλατία.

Ο Άνθρωπος που θα Γινόταν Βασιλιάς

Ανόμοια με άλλες γερμανικές φυλές, οι Φράγκοι είχαν παραμείνει ειδωλολάτρες. Ωστόσο, ο γάμος του Χλοδοβίκου με τη Βουργουνδή πριγκίπισσα Κλοτίλδη επηρέασε βαθιά τη ζωή του. Η Κλοτίλδη, ως ένθερμη Καθολική, επιδίωκε ακούραστα τη μεταστροφή του συζύγου της. Σύμφωνα με την ιστορία που κατέγραψε τον έκτο αιώνα Κ.Χ. ο Γρηγόριος της Τουρώνης, το 496 Κ.Χ. στη διάρκεια της μάχης του Τολμπιάκ (Τσούλπιχ, Γερμανία) εναντίον της φυλής των Αλαμαννών, ο Χλοδοβίκος υποσχέθηκε να εγκαταλείψει την ειδωλολατρία αν ο Θεός της Κλοτίλδης τού έδινε τη νίκη. Παρ’ όλο που τα στρατεύματα του Χλοδοβίκου βρίσκονταν στα πρόθυρα της ήττας, ο Αλαμαννός βασιλιάς σκοτώθηκε και ο στρατός του παραδόθηκε. Κατά την άποψη του Χλοδοβίκου, ο Θεός της Κλοτίλδης τού είχε δώσει τη νίκη. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Χλοδοβίκος βαφτίστηκε από τον «Άγιο» Ρεμίγκιο στον καθεδρικό ναό της Ρενς στις 25 Δεκεμβρίου 496 Κ.Χ. Ωστόσο, μερικοί πιστεύουν ότι αυτό είναι πιο πιθανό να έλαβε χώρα σε μεταγενέστερη ημερομηνία, γύρω στο 498 με 499 Κ.Χ.

Οι προσπάθειες που κατέβαλε ο Χλοδοβίκος για να καταλάβει το βασίλειο της Βουργουνδίας στα νοτιοανατολικά απέτυχαν. Ωστόσο, η εκστρατεία του εναντίον των Βησιγότθων στέφθηκε με επιτυχία όταν, το 507 Κ.Χ., τους νίκησε στο Βουιγιέ, κοντά στο Πουατιέ, μια νίκη που του έδωσε τον έλεγχο του μεγαλύτερου τμήματος της νοτιοδυτικής Γαλατίας. Σε αναγνώριση αυτής της νίκης, ο αυτοκράτορας της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Αναστάσιος απένειμε τιμητικά στον Χλοδοβίκο το αξίωμα του ύπατου. Ο Χλοδοβίκος απέκτησε έτσι υψηλότερη θέση από όλους τους άλλους δυτικούς βασιλιάδες και η διακυβέρνησή του νομιμοποιήθηκε στα μάτια του γαλατορωμαϊκού πληθυσμού.

Αφού έθεσε υπό την εξουσία του την περιοχή που κατείχαν οι Φράγκοι του Ρήνου προς ανατολάς, ο Χλοδοβίκος έκανε το Παρίσι πρωτεύουσά του. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του, ενίσχυσε το βασίλειό του παρέχοντας έναν γραπτό νομικό κώδικα, το Σάλιο Νόμο, και συγκαλώντας μια εκκλησιαστική σύνοδο στην Ορλεάνη για να καθορίσει τις σχέσεις μεταξύ Εκκλησίας και Κράτους. Όταν πέθανε, πιθανώς στις 27 Νοεμβρίου 511 Κ.Χ., ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος των τριών τετάρτων της Γαλατίας.

Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα (The New Encyclopædia Britannica) χαρακτηρίζει τη μεταστροφή του Χλοδοβίκου στην Καθολική πίστη «αποφασιστική στιγμή στην ιστορία της δυτικής Ευρώπης». Γιατί ήταν τόσο σημαντική η μεταστροφή αυτού του ειδωλολάτρη βασιλιά; Η σπουδαιότητα έγκειται στο ότι ο Χλοδοβίκος επέλεξε τον Καθολικισμό αντί του Αρειανισμού.

Αντιλογία Γύρω από τον Αρειανισμό

Περίπου το 320 Κ.Χ., ο Άρειος, κληρικός στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, άρχισε να διαδίδει ριζοσπαστικές ιδέες σχετικά με την Τριάδα. Ο Άρειος αρνούνταν ότι ο Γιος ήταν ομοούσιος με τον Πατέρα. Ο Γιος δεν μπορούσε να είναι Θεός ή ίσος με τον Πατέρα, εφόσον είχε αρχή. (Κολοσσαείς 1:15) Όσον αφορά το άγιο πνεύμα, ο Άρειος πίστευε ότι ήταν πρόσωπο αλλά κατώτερο και από τον Πατέρα και από τον Γιο. Αυτή η διδασκαλία, η οποία έγινε πολύ δημοφιλής, προκάλεσε σφοδρή εναντίωση στους κόλπους της εκκλησίας. Το 325 Κ.Χ., στη Σύνοδο της Νίκαιας, ο Άρειος εξορίστηκε και οι διδασκαλίες του αποδοκιμάστηκαν.a

Ωστόσο, αυτό δεν τερμάτισε την αντιλογία. Η δογματική κρίση συνεχίστηκε επί 60 περίπου χρόνια, με τους αυτοκράτορες που ακολούθησαν να προσχωρούν είτε στη μια παράταξη είτε στην άλλη. Τελικά το 392 Κ.Χ., ο Αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ έκανε τον ορθόδοξο Καθολικισμό με το δόγμα του περί Τριάδας κρατική θρησκεία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στο μεταξύ, οι Γότθοι είχαν μεταστραφεί στον Αρειανισμό από τον Ουλφίλα, έναν Γερμανό επίσκοπο. Και άλλες γερμανικές φυλές υιοθέτησαν γρήγορα αυτή τη μορφή «Χριστιανοσύνης».b

Τον καιρό του Χλοδοβίκου, η Καθολική Εκκλησία στη Γαλατία ήδη βρισκόταν σε κρίση. Οι Αρειανοί Βησιγότθοι προσπαθούσαν να καταπνίξουν τον Καθολικισμό αρνούμενοι να επιτρέψουν την αντικατάσταση των επισκόπων που πέθαιναν. Επιπλέον, η εκκλησία ταλανιζόταν από δύο παπικά σχίσματα, με τους κληρικούς των αντίπαλων φατριών να αλληλοσκοτώνονται στη Ρώμη. Προκαλώντας περαιτέρω σύγχυση, μερικοί Καθολικοί συγγραφείς είχαν προβάλει την ιδέα ότι το έτος 500 Κ.Χ. θα σηματοδοτούσε το τέλος του κόσμου. Έτσι, η μεταστροφή του Φράγκου κατακτητή στον Καθολικισμό θεωρήθηκε αίσιο γεγονός, προάγγελος «της νέας χιλιετίας των αγίων».

Ποια ήταν, όμως, τα κίνητρα του Χλοδοβίκου; Αν και δεν μπορούν να αποκλειστούν τα θρησκευτικά κίνητρα, σίγουρα είχε κατά νου πολιτικούς στόχους. Επιλέγοντας τον Καθολικισμό, ο Χλοδοβίκος κέρδισε την εύνοια του κατά κύριο λόγο Καθολικού γαλατορωμαϊκού πληθυσμού και την υποστήριξη της ισχυρής εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Αυτό του έδωσε ένα αποφασιστικό πλεονέκτημα απέναντι στους πολιτικούς του αντιπάλους. Η Νέα Εγκυκλοπαίδεια Μπριτάνικα παρατηρεί ότι «η κατάκτηση της Γαλατίας [από τον Χλοδοβίκο] μετατράπηκε σε πόλεμο απελευθέρωσης από το ζυγό των μισητών Αρειανών αιρετικών».

Ποιος Ήταν ο Πραγματικός Χλοδοβίκος;

Πριν από τον εορτασμό του 1996, ο αρχιεπίσκοπος της Ρενς, Ζεράρ Ντιφουά, περιέγραψε τον Χλοδοβίκο ως «το σύμβολο μιας προσεκτικά μελετημένης και υπεύθυνης μεταστροφής». Ωστόσο, ο Γάλλος ιστορικός Ερνέστ Λαβίς σχολίασε: «Η μεταστροφή του Χλοδοβίκου δεν άλλαξε καθόλου το χαρακτήρα του. Η καλοσυνάτη και ειρηνική ηθική του Ευαγγελίου δεν άγγιξε την καρδιά του». Ένας άλλος ιστορικός είπε: «Στη θέση του Οντίν [ενός νορβηγικού θεού], επικαλέστηκε τον Χριστό και παρέμεινε ο ίδιος». Ο Χλοδοβίκος αποφάσισε να εδραιώσει τη διακυβέρνησή του σκοτώνοντας συστηματικά όλους τους αντιπάλους του που είχαν βλέψεις στο θρόνο, κάτι που θυμίζει τον τρόπο με τον οποίο ενήργησε ο Κωνσταντίνος ύστερα από την αποκαλούμενη μεταστροφή του στη Χριστιανοσύνη. Ο Χλοδοβίκος εξολόθρευσε «όλους τους συγγενείς του μέχρις έκτου βαθμού».

Μετά το θάνατο του Χλοδοβίκου, άρχισε να δημιουργείται ένας μύθος γύρω από το πρόσωπό του με αποτέλεσμα να μετατραπεί από αμείλικτος πολεμιστής σε επιφανή άγιο. Η αφήγηση του Γρηγορίου της Τουρώνης, η οποία γράφτηκε σχεδόν έναν αιώνα αργότερα, θεωρείται ως μια συνειδητή προσπάθεια να εξομοιωθεί ο Χλοδοβίκος με τον Κωνσταντίνο, τον πρώτο Ρωμαίο αυτοκράτορα που αποδέχτηκε τη «Χριστιανοσύνη». Επίσης, αναφέροντας ότι ο Χλοδοβίκος ήταν 30 χρονών όταν βαφτίστηκε, ο Γρηγόριος φαίνεται ότι προσπαθεί να τον παραλληλίσει με τον Χριστό.​—Λουκάς 3:23.

Αυτή η προσπάθεια συνεχίστηκε και τον ένατο αιώνα από τον Ανκμάρ, τον επίσκοπο της Ρενς. Σε μια εποχή κατά την οποία οι καθεδρικοί ναοί ανταγωνίζονταν για προσκυνητές, η βιογραφία που έγραψε για τον προκάτοχό του, τον «Άγιο» Ρεμίγκιο, αποσκοπούσε πιθανώς στο να μεγαλώσει τη φήμη της εκκλησίας του και να την κάνει πιο πλούσια. Στην αφήγησή του, ένα λευκό περιστέρι έφερε ένα μπουκαλάκι με λάδι για να χριστεί ο Χλοδοβίκος κατά το βάφτισμά του—μια ξεκάθαρη αναφορά στο χρίσμα του Ιησού με άγιο πνεύμα. (Ματθαίος 3:16) Με αυτόν τον τρόπο ο Ανκμάρ συνέδεσε τον Χλοδοβίκο, τη Ρενς και τη μοναρχία, και δέχτηκε την αντίληψη ότι ο Χλοδοβίκος ήταν ο χρισμένος του Κυρίου.c

Ένας Αμφιλεγόμενος Εορτασμός

Ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας Σαρλ ντε Γκολ είπε κάποτε: «Κατ’ εμέ, η ιστορία της Γαλλίας αρχίζει με τον Χλοδοβίκο, τον οποίο επέλεξε ως βασιλιά της Γαλλίας η φυλή των Φράγκων, από όπου προέρχεται η ονομασία της Γαλλίας (France)». Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι με αυτή την άποψη. Ο εορτασμός της 1.500ής επετείου του βαφτίσματος του Χλοδοβίκου προξένησε αντιλογία. Σε ένα έθνος όπου η Εκκλησία και το Κράτος έχουν χωριστεί επίσημα από το 1905, πολλοί επέκριναν τη συμμετοχή του Κράτους σε έναν, κατά τη γνώμη τους, θρησκευτικό εορτασμό. Όταν το δημοτικό συμβούλιο της Ρενς ανακοίνωσε ότι σχεδίαζε να πληρώσει για την εξέδρα που θα χρησιμοποιούνταν στη διάρκεια της επίσκεψης του πάπα, ένα σωματείο κατάφερε να ανατρέψει την απόφαση αυτή στο δικαστήριο ως αντισυνταγματική. Άλλοι θεώρησαν ότι η εκκλησία προσπαθούσε να επιβάλει και πάλι την ηθική και την κοσμική της εξουσία στη Γαλλία. Κάτι που περιέπλεξε ακόμη περισσότερο τον εορτασμό ήταν η οικειοποίηση του Χλοδοβίκου ως συμβόλου του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου καθώς και φονταμενταλιστικών Καθολικών ομάδων.

Άλλοι επέκριναν τον εορτασμό από ιστορική άποψη. Το βάφτισμα του Χλοδοβίκου, είπαν, δεν μετέστρεψε τη Γαλλία στον Καθολικισμό, εφόσον αυτή η θρησκεία ήταν ήδη στερεά θεμελιωμένη ανάμεσα στο γαλατορωμαϊκό πληθυσμό. Ισχυρίστηκαν επίσης ότι ούτε και το βάφτισμά του σηματοδοτεί τη γέννηση της Γαλλίας ως έθνους. Υποστήριξαν ότι η γέννηση του έθνους είναι πιο ορθό να τοποθετηθεί στη διαίρεση του βασιλείου του Καρλομάγνου το 843 Κ.Χ., πράγμα που καθιστά τον Κάρολο τον Φαλακρό, και όχι τον Χλοδοβίκο, πρώτο βασιλιά της Γαλλίας.

1.500 Χρόνια Καθολικισμού

Πώς τα πάει σήμερα ο Καθολικισμός στη Γαλλία, έπειτα από 1.500 και πλέον χρόνια κατά τα οποία αυτή η χώρα θεωρείται «η μεγαλύτερη κόρη της Εκκλησίας»; Μέχρι το 1938, η Γαλλία είχε το μεγαλύτερο αριθμό βαφτισμένων Καθολικών στον κόσμο. Τώρα βρίσκεται στην έκτη θέση, πίσω από χώρες όπως οι Φιλιππίνες και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Παρ’ όλο δε που υπάρχουν 45 εκατομμύρια Καθολικοί στη Γαλλία, μόνο 6 εκατομμύρια παρακολουθούν τακτικά τη Θεία Λειτουργία. Μια πρόσφατη έρευνα μεταξύ των Γάλλων Καθολικών αποκάλυψε ότι το 65 τοις εκατό «αδιαφορούν για τις διδασκαλίες της Εκκλησίας γύρω από τα σεξουαλικά ζητήματα» και ότι για το 5 τοις εκατό από αυτούς ο Ιησούς «δεν σημαίνει τίποτα». Τέτοιες αρνητικές τάσεις έκαναν τον πάπα να ρωτήσει στη διάρκεια της επίσκεψής του στη Γαλλία το 1980: «Γαλλία, τι έχεις κάνει με τις υποσχέσεις που έδωσες κατά το βάφτισμά σου;»

[Υποσημειώσεις]

[Χάρτης στη σελίδα 27]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

ΣΑΞΟΝΕΣ

Ποταμός Ρήνος

Ποταμός Σομ

Σουασόν

Ρενς

Παρίσι

ΓΑΛΑΤΙΑ

Ποταμός Λίγηρας

Βουιγιέ

Πουατιέ

ΠΥΡΗΝΑΙΑ

ΒΗΣΙΓΟΤΘΟΙ

Ρώμη

[Εικόνα στη σελίδα 26]

Το βάφτισμα του Χλοδοβίκου όπως απεικονίζεται σε ένα χειρόγραφο του 14ου αιώνα

[Ευχαριστίες]

© Cliché Bibliothèque nationale de France, Paris

[Εικόνα στη σελίδα 28]

Γλυπτό που απεικονίζει το βάφτισμα του Χλοδοβίκου (στο κέντρο) στο εξωτερικό του Καθεδρικού Ναού της Ρενς

[Εικόνα στη σελίδα 29]

Η επίσκεψη του Ιωάννη Παύλου Β΄ στη Γαλλία για τον εορτασμό του βαφτίσματος του Χλοδοβίκου προκάλεσε αντιλογία