Μπανιάν—Ένα Δέντρο Γίνεται Δάσος

ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΗ ΤΟΥ ΞΥΠΝΑ! ΣΤΗΝ ΙΝΔΙΑ

ΕΝΑ δάσος συνήθως αποτελείται από πολλά δέντρα. Αλλά υπάρχει κάποιο δάσος που αποτελείται μόνο από ένα δέντρο. Το μπανιάν είναι πολύ ασυνήθιστο δέντρο, το οποίο μπορεί να απλωθεί ώσπου να καλύψει έκταση 20 και πλέον στρεμμάτων! Πώς αρχίζει να μεγαλώνει; Πώς εξακολουθεί να αναπτύσσεται ώσπου να μπορεί στην κυριολεξία να ονομαστεί δάσος;

Το μπανιάν ανήκει στην τάξη των ανθοφόρων φυτών που λέγεται Ουρτικώδη και στην οικογένεια Μορεΐδες, η οποία περιλαμβάνει περίπου 800 είδη συκιάς. Το μπανιάν, ή συκιά της Βεγγάλης, αρχίζει την πολυετή ζωή του από ένα σπόρο ο οποίος περιέχεται σε περιττώματα πιθήκων, πουλιών ή νυχτερίδων που είχαν φάει τον καρπό του μπανιάν.

Στα κλαδιά κάποιου δέντρου-ξενιστή, οι σπόροι βλαστάνουν, και οι ρίζες ακμάζουν στην οργανική ύλη που συσσωρεύεται στις σχισμές. Η υγρασία βοηθάει τις ρίζες του νέου δέντρου να αναπτυχτούν γρήγορα· παχαίνουν γύρω από τον κορμό του δέντρου «θύματος», αναπτύσσονται προς τα κάτω και φτάνουν στο έδαφος. Καθώς δυναμώνουν και μεγαλώνουν, πνίγουν το δέντρο-ξενιστή, δίνοντας το όνομα συκιά-στραγγαλιστής σε αυτό το είδος του φυτού.

Τώρα το μπανιάν είναι έτοιμο να εξαπλωθεί. Δεν αναπτύσσονται μόνο οι ρίζες από τη βάση του μητρικού κορμού, αλλά καθώς τα κλαδιά επεκτείνονται οριζόντια, εναέριες ρίζες ξεκινούν από αυτά, πέφτουν προς το έδαφος και γαντζώνονται στο χώμα. Η δημιουργία ενός δάσους άρχισε.

Το μπανιάν, το οποίο υπάρχει στην τροπική Αφρική και στην Ινδία, έχει μεγάλα, επίπεδα φύλλα και χρησιμεύει σαν ομπρέλα που παρέχει σκιά σε ανθρώπους και ζώα. Ένα δέντρο στην Ινδία είναι τόσο αχανές ώστε λέγεται ότι μπορεί να παράσχει καταφύγιο σε πάνω από 20.000 άτομα! Ο καρπός δεν τρώγεται από τους ανθρώπους, και το ξύλο του μπανιάν είναι μαλακό και πορώδες· ωστόσο, μια λευκή, κολλώδης ουσία που λέγεται ιξός, η οποία βγαίνει από το ξύλο, χρησιμοποιείται για να πιάνονται πουλιά.

Πόσο ζει το μπανιάν; Ένα δέντρο στην πολιτεία Άντρα Πραντές υπολογίζεται ότι είναι πάνω από 600 ετών· άλλα αξιοπρόσεκτα, προστατευόμενα δέντρα είναι πολύ πάνω από 250 ετών. Και η ανάπτυξη και η εξάπλωση ενός μπανιάν συνεχίζεται.

Κατά τα λεγόμενα, το μεγαλύτερο γνωστό μπανιάν βρίσκεται στη Σρι Λάνκα. Έχει 350 μεγάλους κορμούς και πάνω από 3.000 μικρότερους κορμούς, όλους προσκολλημένους σε ένα μητρικό δέντρο. Στην Ινδία πρόσφατα μέτρησαν ένα δέντρο, που έχει πάνω από 1.100 στηρικτικές ρίζες και σχηματίζει ένα θολωτό σκέπασμα 20 και πλέον στρεμμάτων, και διαπίστωσαν ότι είναι το μεγαλύτερο σε εκείνη τη χώρα. Το φρουρούν διαρκώς τέσσερις ένοπλοι άντρες για να το προφυλάξουν από βλάβη. Άλλο ένα από τα διάσημα μπανιάν στην Ινδία βρίσκεται κοντά στο Μπάνγκαλορ, καλύπτει 12 στρέμματα και οι κάτοικοι της πόλης το προτιμούν για πικνίκ. Ένα ακόμα επιβλητικό δέντρο υπάρχει στο πάρκο άγριων ζώων Ράνταμπορ. Αυτό το δέντρο, που αναφέρεται στα συγγράμματα ενός Μογγόλου αυτοκράτορα πριν από 500 χρόνια, παρέχει σκιά σε πουλιά, νυχτερίδες, φίδια, σκίουρους και ορδές μικρών ζώων και εντόμων, εκτός του ότι είναι τόπος παιχνιδιού και κυνηγιού για τις τίγρεις και τα άλλα αρπακτικά του πάρκου.

Ίσως, όμως, το γνωστότερο μπανιάν στην Ινδία είναι το 240 ετών δέντρο που βρίσκεται στους Εθνικούς Βοτανικούς Κήπους στην Καλκούτα. Έχει ύψος πάνω από 24 μέτρα, καλύπτει έκταση 12 στρεμμάτων και έχει πάνω από 1.800 εναέριες ρίζες και μια αχανή κορυφή με περιφέρεια 420 μέτρα. Σκέτο δάσος!

Η Θρησκεία και το Μπανιάν

Από την αρχαιότητα οι άνθρωποι λάτρευαν τα δέντρα. Το μπανιάν δεν αποτελεί εξαίρεση· θεωρείται ιερό στην Ινδία ακόμη και σήμερα. Τα ιερά δέντρα υποτίθεται ότι αντιπροσωπεύουν συγκεκριμένες θεότητες—στην περίπτωση του μπανιάν, τον θεό Βισνού. Όταν φυτεύουν, ποτίζουν και περιποιούνται ένα δέντρο, τότε θεωρούν ότι αποδίδουν λατρεία στη θεότητά του.

Επίσης, στις αρχαίες πολυνησιακές κοινωνίες το μπανιάν θεωρούνταν ιερό. Οι θρησκευτικές τελετές λάβαιναν χώρα σε μια ορθογώνια πλατεία, ή τοχούα, γύρω από την οποία ήταν χτισμένα τα σπίτια. Στο ένα άκρο της πλατείας υπήρχε συνήθως κάποιος ναός με ένα ιερό μπανιάν, στα κλαδιά του οποίου κρεμούσαν τα συσκευασμένα οστά των επιφανών νεκρών της φυλής.

Οι Ευρωπαίοι ήταν οι πρώτοι που έδωσαν όνομα σε αυτό το ισχυρό δέντρο. Στον Περσικό Κόλπο και στην Ινδία, οι πρώτοι Ευρωπαίοι ταξιδιώτες είδαν ότι ο αχανής θόλος του δέντρου, που έμοιαζε με ομπρέλα, παρείχε σκιά κάτω από την οποία οι έμποροι άπλωναν την πραμάτεια τους για να την προστατέψουν από το καύμα του ήλιου. Στο σύστημα των καστών στην Ινδία, οι έμποροι προέρχονταν από την κύρια διαίρεση που ονομαζόταν Βαϊσία, και μια υποκάστα, οι μπανιά, ήταν σημαντικοί πωλητές σιτηρών και άλλων εδώδιμων προϊόντων. Παρατηρώντας ότι ο μπανιά πουλούσε τα προϊόντα του κάτω από το σκιερό δέντρο, αυτοί οι ξένοι ονόμασαν το δέντρο μπανιάν.

Εκείνη την εποχή, οι μπανιά συνήθως φορούσαν μια βαμβακερή φανέλα με κρυφές τσέπες για τα χρήματά τους. Αυτή η δροσερή και εύκολη στο πλύσιμο φανέλα ήταν τόσο διαδεδομένη στους εμπόρους μπανιά ώστε το ίδιο όνομα δόθηκε στο ρούχο, και αργότερα χρησιμοποιήθηκε για όλες τις αντρικές φανέλες. Αυτό το όνομα χρησιμοποιείται ακόμη για τις αντρικές φανέλες στην Ινδία, και η συνήθεια των μπανιά να φοράνε αυτό το ρούχο όταν εργάζονται επιζεί μέχρι σήμερα.

Ας Ανέβουμε σε ένα Μπανιάν

Θα θέλατε να ανεβείτε στο κέντρο ενός μπανιάν; Θα μπορούσατε αν κάποτε επισκεπτόσασταν το Χάιντεραμπαντ στη νότια Ινδία. Κοντά στο Αεροδρόμιο Μπέγκουμπετ, σε μικρή απόσταση από το κέντρο της πόλης, υπάρχει το Ματσάν, ένα εστιατόριο που έχει κατασκευαστεί στα γερά κλαδιά ενός μπανιάν και του γειτονικού του φίκου του ιερού, που είναι επίσης είδος συκιάς. Ανεβείτε από τη χοντρή σχοινένια σκάλα και από τις εξέδρες που υπάρχουν κατά διαστήματα. Το οικοδόμημα στο οποίο βρίσκεστε είναι φτιαγμένο από μπαμπού, φύλλα κοκκοφοίνικα και σχοινιά. Η πυραμιδοειδής σκεπή από μπαμπού σας προστατεύει από τον ήλιο και τη βροχή καθώς μπαίνετε στην ψηλότερη από τις δύο τραπεζαρίες, οι οποίες βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα. Τώρα είστε 9 μέτρα πάνω από το έδαφος. Χαριτωμένα καλαμένια έπιπλα και ντόπια εκθέματα στους τοίχους κάνουν πιο έντονη την αίσθηση ότι βρίσκεστε σε δάσος.

Όταν κάθεστε, σας φέρνουν το μενού που λέγεται Μόγλι, ένα όνομα γνωστό στους αναγνώστες των ιστοριών του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ οι οποίες περιέχονται στο Βιβλίο της Ζούγκλας. Αυτό προσθέτει επίσης στην ατμόσφαιρα του δάσους. Τώρα συγκεντρωθείτε στη μοναδική εμπειρία να τρώτε ένα γεύμα στη μέση ενός μπανιάν. Απολαύστε μερικές ινδικές λιχουδιές, όπως τα πικάντικα μπιριάνι, για τα οποία φημίζεται το Χάιντεραμπαντ, τα κεμπάμπ και πολλά άλλα πιάτα.

Όταν τελειώσετε το γεύμα σας, κατεβείτε προσεκτικά από τη σχοινένια σκάλα, δείτε το μικρό καταρράκτη και τη λιμνούλα με τους λωτούς, και βγείτε από αυτό το μοναδικό εστιατόριο που είναι γαντζωμένο στον αχανή θόλο του μπανιάν—του δέντρου που μπορεί να απλώνεται και να απλώνεται και να απλώνεται ώσπου ένα δέντρο να γίνει δάσος.

[Εικόνες στη σελίδα 15]

Ένα μπανιάν έχει μεγαλώσει και έχει γίνει δάσος

Πάνω: Κοντινή άποψη ενός μπανιάν στους Εθνικούς Βοτανικούς Κήπους, στην Καλκούτα

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Δέντρο μπανιάν στους Εθνικούς Βοτανικούς Κήπους, στην Καλκούτα

[Εικόνα στη σελίδα 16]

Ματσάν, ένα εστιατόριο πάνω σε ένα δέντρο μπανιάν, στο Χάιντεραμπαντ