Προϊόντα μιας Χρήσης—Μετά Πού τα Πετάμε;

ΤΟ ΝΑ κλείσουμε τα μάτια στην κρίση των σκουπιδιών και στους παράγοντες που συμβάλλουν σ’ αυτήν σημαίνει ότι αγνοούμε τις συνήθειες της καταναλωτικής κοινωνίας. Για παράδειγμα, μήπως διαπιστώνετε ότι οι χάρτινες πετσέτες είναι μια πιο ελκυστική λύση για την κουζίνα απ’ ό,τι οι υφασμάτινες; Μήπως αντικαθιστάτε τις λινές πετσέτες με χαρτοπετσέτες την ώρα του φαγητού; Αν έχετε μωρά που χρειάζονται ακόμη πάνες, μήπως χρησιμοποιείτε πάνες μιας χρήσης αντί για υφασμάτινες; Μήπως βρίσκετε τις ξυριστικές και τις φωτογραφικές μηχανές μιας χρήσης τόσο βολικές που να μην μπορείτε παρά να τις αγοράσετε; Πολύ λίγα νεαρά άτομα σήμερα έχουν γράψει ποτέ με στυλογράφο· αυτός έχει προ πολλού αντικατασταθεί από τα στυλό διαρκείας, μερικά από τα οποία είναι εξ ολοκλήρου μιας χρήσης και άλλα έχουν ανταλλακτικό μιας χρήσης. Οι επιχειρήσεις παραγγέλνουν στυλό διαρκείας κατά χιλιάδες. Οι διαφημιστές τα χαρίζουν κατά εκατομμύρια.

Είδη εστιατορίου που παίρνονται σε πακέτο, όπως τσάι, καφές, αναψυκτικά, μιλκ σέικ και χάμπουργκερ, δεν δίνονται πια σε χάρτινα ποτήρια και σε χάρτινους δίσκους. Τα πλαστικά σκεύη από πολυστυρόλιο έχουν αχρηστέψει τα αντίστοιχα χάρτινα. Χρησιμοποιούνται πλαστικά μαχαίρια, πηρούνια και κουτάλια, που πετιούνται στα σκουπίδια μετά από μια χρήση. Το πλήθος και η ποικιλία των ειδών μιας χρήσης δεν έχουν τέλος. «Έχουμε γίνει μια κοινωνία εθισμένη στα προϊόντα μιας χρήσης», είπε ο διευθυντής του Τμήματος Στερεών Απορριμμάτων της Πολιτείας της Νέας Υόρκης. «Απλώς, πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας».

Τι μπορεί να λεχθεί για τα πλαστικά μπουκάλια γάλατος αντί για γυάλινα· για τα παπούτσια από πλαστικό αντί από δέρμα και ελαστικό· για τα αδιάβροχα από πλαστικό αντί από αδιάβροχες φυσικές ίνες; Μερικοί αναγνώστες ίσως να αναρωτιούνται πώς ζούσε ο κόσμος πριν από τον αιώνα του πλαστικού. Προσέξτε, επίσης, τις ατέλειωτες σειρές των προϊόντων σε μεγάλες συσκευασίες, που κραυγάζουν να τα αγοράσετε από τα ράφια των σούπερ μάρκετ και απ’ οπουδήποτε πουλιούνται τυποποιημένα προϊόντα. Ο αιώνας των κομπιούτερ—τα οποία τυπώνουν δισεκατομμύρια σελίδες χαρτί—αυξάνει έναν ήδη μεγάλο σωρό χαρτιού που έχει γίνει ψηλός σαν βουνό.

Σε ποιο βαθμό είμαστε πρόθυμοι να χάσουμε τις ανέσεις μας για να ανακουφιστούμε κάπως από το αυξανόμενο πρόβλημα των σκουπιδιών; Όπως υπολογίζεται, οι Αμερικανοί και μόνο πετάνε κατά μέσο όρο κάθε μέρα στους σκουπιδοτενεκέδες τους 4,3 εκατομμύρια στυλό μιας χρήσης και 5,4 εκατομμύρια ξυριστικές μηχανές μιας χρήσης· ωστόσο δεν φαίνεται πιθανό να δεχτεί αυτή η κοινωνία να πάει μισό αιώνα πίσω και να αφήσει τα πλαστικά και τα προϊόντα μιας χρήσης που προσφέρει η υψηλή τεχνολογία, ακόμη κι αν το τίμημα που πληρώνουμε γι’ αυτές τις ευκολίες είναι συγκλονιστικό.

Το ίδιο μπορεί να λεχθεί για τις πάνες μιας χρήσης. «Περισσότερες από 16 δισεκατομμύρια πάνες που περιέχουν, όπως υπολογίζεται, 2,8 εκατομμύρια τόνους κοπράνων και ούρων πετιούνται κάθε χρόνο στις χωματερές της χώρας οι οποίες ολοένα και λιγοστεύουν», ανέφερε η εφημερίδα Δε Νιου Γιορκ Τάιμς (The New York Times). Οι πάνω από 4.275.000 τόνοι πεταμένες πάνες ίσως μας βοηθήσουν να δούμε την πραγματικότητα. «Είναι ένα τέλειο παράδειγμα», είπε στην Ουάσινγκτον ένας ειδικός για τα στερεά απορρίμματα, «χρησιμοποίησης ενός προϊόντος μιας χρήσης που κοστίζει περισσότερο από το αντίστοιχο προϊόν πολλών χρήσεων, που είναι πιο επικίνδυνο για το περιβάλλον και που συμβάλλει στην εξάντληση μη ανανεώσιμων πόρων». Είναι πρόθυμοι οι γονείς να υπομείνουν τις δυσκολίες που περιλαμβάνονται στο να πλένουν τις πάνες του μωρού τους ή να τις δίνουν στο καθαριστήριο; Πολλά άτομα δεν μπορούν καν να σκεφτούν πώς θα ήταν ο κόσμος χωρίς πάνες μιας χρήσης.

Οι πάνες μιας χρήσης έχουν γίνει για τους περιβαλλοντολόγους σύμβολο του όλου προβλήματος των σκουπιδιών. «Και το χειρότερο», γράφει το περιοδικό Νέα των Η.Π.Α. και Παγκόσμιες Ειδήσεις (U.S.News & World Report), «είναι ότι όλες οι πάνες που έχουν κατασκευαστεί από το 1961, τότε που πρωτοεμφανίστηκαν, υπάρχουν ακόμη· πρέπει να περάσουν περίπου 500 χρόνια για να διαλυθούν».

Όμως, οι ειδικοί για το περιβάλλον και οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι λένε ότι πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειές μας αν δεν θέλουμε να θαφτούμε ζωντανοί μέσα στα ίδια μας τα σκουπίδια. Τα μοντέρνα προϊόντα μιας χρήσης μπορεί να είναι μεγάλη εξυπηρέτηση για τους καταναλωτές, αλλά είναι βόμβα για τους σκουπιδότοπους όλης της γης. Η ζωή των πεταμένων πλαστικών δεν φαίνεται να φτάνει στο τέλος της. Αντίθετα με ό,τι πιστεύεται γενικά, τα 160 εκατομμύρια κιλά χαρτί που πετιούνται κάθε μέρα από τους Αμερικανούς, καθώς και μια άγνωστη ποσότητα χαρτιού παγκόσμια, δεν διαλύονται ούτε εξαφανίζονται για πολλά χρόνια, ακόμη και κάτω από τόνους σκουπιδιών στις χωματερές. Εφημερίδες που έμειναν θαμμένες σε χωματερές επί 35 χρόνια, όταν ξεθάφτηκαν, ήταν το ίδιο ευανάγνωστες όσο την ημέρα που τυπώθηκαν.

Το Πρόβλημα της Ανακύκλωσης

Έχει γραφτεί ότι υπάρχουν τέσσερις μόνο τρόποι για να αντιμετωπιστούν τα σκουπίδια: «Θάψτε τα, κάψτε τα, ανακυκλώστε τα ή μη δημιουργείτε τόσο πολλά ευθύς εξαρχής». Τα θαμμένα σκουπίδια στις χωματερές δεν παρουσιάζουν απλώς μια ενοχλητική ασχήμια γι’ αυτούς που είναι αναγκασμένοι να ζουν στη γύρω περιοχή, αλλά μπορεί επίσης να αποτελέσουν εστία κινδύνου για την υγεία. Καθώς τα απορρίμματα αποσυντίθενται στις χωματερές, παράγουν ένα άχρωμο, άοσμο και εύφλεκτο αέριο που ονομάζεται μεθάνιο. Αν το μεθάνιο αφεθεί ανεξέλεγκτο, μπορεί να διαφύγει υπόγεια μακριά από τη χωματερή, να καταστρέψει τη βλάστηση, να διεισδύσει σε κοντινά κτίρια και να εκραγεί αν αναφλεχτεί. Σε μερικές περιπτώσεις έχει προκαλέσει θάνατο. Τα υπόγεια υδροφόρα στρώματα απειλούνται καθώς επικίνδυνες χημικές ουσίες διαποτίζουν το έδαφος και μολύνουν τα αποθέματα πόσιμου νερού.

Το πρόβλημα ανακύκλωσης, κυρίως, του δημοσιογραφικού χαρτιού έγκειται στις τεράστιες ποσότητές του. «Οι διαθέσιμες ποσότητες άχρηστων εφημερίδων είναι τόσο μεγάλες όσο ποτέ άλλοτε», είπε ένας εκπρόσωπος του Αμερικανικού Ινστιτούτου Χαρτιού. «Οι χαρτοβιομηχανίες και τα πρακτορεία διανομής εφημερίδων έχουν πάνω από ένα εκατομμύριο τόνους εφημερίδες στις αποθήκες τους, ποσότητα που αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο της ετήσιας παραγωγής. Θα έρθει κάποια στιγμή που ο αποθηκευτικός χώρος θα καλυφτεί εντελώς». Ως αποτέλεσμα αυτής της χαρτοπλημμύρας, πολλές πόλεις, που εισέπρατταν για το χαρτί τους 40 δολάρια (περ. 6.700 δρχ.) τον τόνο πριν από ένα χρόνο, πληρώνουν τώρα σε ιδιωτικές εταιρίες 25 δολάρια (περ. 4.200 δρχ.) τον τόνο για να το μεταφέρουν—είτε για να αποτεφρωθεί είτε για να πεταχτεί στις χωματερές.

Τι μπορεί να λεχθεί για τα πλαστικά; «Οι βιομηχανίες πλαστικών κάνουν αγώνα για να προωθήσουν την ανακύκλωση, πιο πολύ επειδή φοβούνται ότι, διαφορετικά, θα απαγορευτούν τα ευρέως διαδεδομένα προϊόντα τους», έγραψε το περιοδικό Νέα των Η.Π.Α. και Παγκόσμιες Ειδήσεις. Τα πλαστικά μπουκάλια, λόγου χάρη, μπορούν να μετατραπούν σε ίνες κατάλληλες για πολυεστερικούς τάπητες, για μόνωση σε χοντρά μπουφάν και για ένα σωρό άλλα πράγματα. Οι βιομηχανίες, πάντως, ανησυχούν δικαιολογημένα για την αγορά τους. Μερικές περιοχές έχουν ήδη θεσπίσει νόμους που απαγορεύουν τη χρήση και την πώληση όλων των προϊόντων από πολυστυρόλιο και PVC (χλωριούχο πολυβινύλιο) στα καταστήματα λιανικής πώλησης τροφίμων. Η απαγόρευση περιλαμβάνει τις πλαστικές σακούλες για ψώνια, τα ποτήρια και τους δίσκους από πολυστυρόλιο, καθώς και τα κουτιά από πολυστυρόλιο που χρησιμοποιούνται για τα χάμπουργκερ στα εστιατόρια ταχείας εξυπηρέτησης.

Υπολογίζεται ότι πάνω από το 75 τοις εκατό των στερεών απορριμμάτων που παράγουν οι δήμοι στις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ανακυκλώσιμα. Όμως, λόγω της αδιαφορίας του κοινού και λόγω της ανεπαρκούς τεχνολογίας, δεν επιτυγχάνεται τώρα αυτό το ποσοστό. «Η ανακύκλωση μπαίνει τώρα σε μια πολύ επικίνδυνη περίοδο», είπε ένας ειδικός στην ανακύκλωση. «Πολλές κυβερνήσεις θα δυσκολευτούν να ξεπεράσουν την κρίση».

Μερικοί αξιωματούχοι λένε ότι η λύση είναι το κάψιμο των σκουπιδιών σε τεράστιους δημοτικούς κλίβανους αποτέφρωσης. Αλλά κι έτσι υπάρχει πρόβλημα. Οι περιβαλλοντολόγοι προειδοποιούν ότι, καθώς τα πλαστικά και άλλα απορρίμματα αποτεφρώνονται, απελευθερώνουν στην ατμόσφαιρα τοξικές χημικές ουσίες, περιλαμβανομένης και διοξίνης. «Μπορείτε απλώς να θεωρήσετε έναν κλίβανο αποτέφρωσης ως εργοστάσιο διοξίνης», είπε ένας διακεκριμένος περιβαλλοντολόγος. «Οι κλίβανοι αποτέφρωσης παράγουν επίσης τόνους στάχτη που συχνά είναι μολυσμένη με μόλυβδο και κάδμιο», ανέφερε το περιοδικό Νιούζγουικ (Newsweek). Όσοι κατοικούν κοντά σε περιοχές στις οποίες προτείνεται η εγκατάσταση κλιβάνων αποτέφρωσης υψώνουν κραυγές διαμαρτυρίας. Κανείς δεν θέλει κλίβανους στη γειτονιά του. Τους βλέπουν σαν μια επικίνδυνη απειλή για την υγεία και το περιβάλλον. Έτσι, η κρίση των σκουπιδιών οξύνεται συνεχώς. Έχει κανείς την απάντηση;