Αναζητώντας την Καλή Ζωή

«Καθώς ο εικοστός αιώνας προχωρούσε, η καθημερινή ζωή πολλών ανθρώπων . . . άλλαζε λόγω των επιστημονικών και τεχνολογικών εξελίξεων».—Η Ιστορία του Εικοστού Αιώνα, Έκδοση Οξφόρδης (The Oxford History of the Twentieth Century).

ΜΙΑ από τις μεγαλύτερες αλλαγές αυτού του αιώνα σχετίζεται με τον πληθυσμό. Κανένας άλλος αιώνας δεν γνώρισε τέτοια κατακόρυφη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Στις αρχές του 19ου αιώνα ο πληθυσμός έφτασε περίπου το ένα δισεκατομμύριο, και το 1900 άγγιξε περίπου τα 1,6 δισεκατομμύρια. Το 1999 ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε τα έξι δισεκατομμύρια! Ολοένα και μεγαλύτερο μέρος αυτού του αυξανόμενου πληθυσμού αναζητά τα λεγόμενα καλά πράγματα της ζωής.

Η πρόοδος της ιατρικής και η μεγαλύτερη διαθεσιμότητα της ιατρικής περίθαλψης συνέβαλαν σε αυτή την αύξηση του πληθυσμού. Σε μέρη όπως η Αυστραλία, η Γερμανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ιαπωνία, η μέση αναμενόμενη διάρκεια ζωής ήταν μικρότερη από 50 χρόνια στις αρχές του αιώνα, αλλά τώρα έχει ξεπεράσει τα 70 χρόνια. Εντούτοις, αυτή η θετική τάση είναι λιγότερο εμφανής σε άλλα μέρη. Οι κάτοικοι τουλάχιστον 25 χωρών εξακολουθούν να έχουν αναμενόμενη διάρκεια ζωής 50 χρόνια ή και λιγότερα.

“Τι Κάνατε Παλιότερα;”

Οι νεαροί απορούν μερικές φορές για το πώς τα κατάφερναν οι πρόγονοί τους χωρίς αεροπλάνα, κομπιούτερ, τηλεοράσεις—πράγματα που γενικά σήμερα οι κάτοικοι των πλουσιότερων χωρών τα θεωρούν δεδομένα ή ακόμη και απαραίτητα. Λόγου χάρη, σκεφτείτε πώς άλλαξε τη ζωή μας το αυτοκίνητο. Εφευρέθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, αλλά το περιοδικό Τάιμ (Time) σχολίασε πρόσφατα: «Το αυτοκίνητο είναι μια από τις ανακαλύψεις που σημάδεψαν τον 20ό αιώνα από την αρχή ως το τέλος του».

Το 1975 υπολογίστηκε ότι ένας στους δέκα Ευρωπαίους εργαζομένους θα έμενε άνεργος αν χάνονταν ξαφνικά τα αυτοκίνητα. Εκτός από τις προφανείς συνέπειες στην ίδια την αυτοκινητοβιομηχανία, θα έκλειναν τράπεζες, εμπορικά κέντρα, ντράιβ-ιν εστιατόρια και άλλες επιχειρήσεις οι οποίες εξαρτώνται από πελάτες που μετακινούνται με το αυτοκίνητο. Αν δεν υπήρχε η δυνατότητα να φτάσουν τα προϊόντα των αγροτών στην αγορά, τα δίκτυα διανομής τροφίμων θα παρέλυαν. Όσοι εργάζονται στις πόλεις και ζουν στα προάστια δεν θα μπορούσαν να πάνε στην εργασία τους. Οι αυτοκινητόδρομοι που διασχίζουν την ύπαιθρο θα έπεφταν σε αχρηστία.

Για να επιταχυνθεί η παραγωγή αυτοκινήτων και να μειωθεί το κόστος, στις αρχές του αιώνα μας εμφανίστηκαν οι γραμμές συναρμολόγησης που είναι σήμερα κοινές στις περισσότερες βιομηχανίες. (Οι γραμμές συναρμολόγησης κατέστησαν δυνατή τη μαζική παραγωγή και άλλων προϊόντων, όπως οι οικιακές συσκευές.) Στις αρχές του αιώνα το αυτοκίνητο ήταν ένα παιχνίδι των πλουσίων σε λίγες μόνο χώρες, αλλά σήμερα αποτελεί το μέσο μεταφοράς του κοινού ανθρώπου στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Όπως το έθεσε ένας συγγραφέας, «η ζωή στα τέλη του 20ού αιώνα είναι σχεδόν αδιανόητη χωρίς αυτοκίνητα».

Το Κυνήγι των Απολαύσεων

Παλιότερα οι άνθρωποι ταξίδευαν μόνο όπου χρειαζόταν. Αλλά τον 20ό αιώνα, τα πράγματα άλλαξαν—κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες. Με την αύξηση των προσοδοφόρων επαγγελμάτων και τη μείωση της εβδομάδας εργασίας σε 40 ώρες ή λιγότερο, οι άνθρωποι είχαν τα χρήματα και το χρόνο για να ταξιδεύουν. Τώρα πια ταξίδευαν όπου ήθελαν. Τα αυτοκίνητα, τα λεωφορεία και τα αεροπλάνα διευκόλυναν την αναζήτηση ψυχαγωγίας σε μακρινά μέρη. Ο μαζικός τουρισμός έγινε τεράστια επιχείρηση.

Σύμφωνα με τον Άτλαντα του 20ού Αιώνα—Έκδοση Τάιμς (The Times Atlas of the 20th Century), ο τουρισμός «είχε βαθιά επίδραση τόσο στις χώρες προορισμού όσο και στις χώρες προέλευσης των τουριστών». Μερικές φορές αυτή η επίδραση είναι αρνητική. Πολύ συχνά οι τουρίστες συντελούν στην καταστροφή των ίδιων των αξιοθέατων που πηγαίνουν να δουν.

Τώρα οι άνθρωποι είχαν, επίσης, περισσότερο χρόνο για να ασχοληθούν με τον αθλητισμό. Πολλοί άρχισαν να αθλούνται, ενώ άλλοι αρκέστηκαν στο να γίνουν φανατικοί, ενίοτε βίαιοι, οπαδοί των αγαπημένων τους ομάδων και αθλητών. Με την εμφάνιση της τηλεόρασης, σχεδόν όλοι μπορούσαν να παρακολουθούν τα αθλητικά γεγονότα. Τα τοπικά και τα διεθνή αθλητικά γεγονότα άρχισαν να προσελκύουν εκατοντάδες εκατομμύρια ενθουσιώδεις τηλεθεατές.

«Ο αθλητισμός και ο κινηματογράφος καθόρισαν σε γενικές γραμμές τη μορφή της βιομηχανίας της μαζικής ψυχαγωγίας, η οποία αποτελεί τώρα έναν από τους μεγαλύτερους εργοδότες του κόσμου αλλά και έναν από τους πλέον κερδοφόρους τομείς», λέει Ο Άτλας του 20ού Αιώνα—Έκδοση Τάιμς. Οι άνθρωποι ξοδεύουν κάθε χρόνο δισεκατομμύρια δολάρια για τη διασκέδασή τους, στην οποία περιλαμβάνονται και τα τυχερά παιχνίδια—που πολλοί τα θεωρούν προσφιλή μορφή ψυχαγωγίας. Παραδείγματος χάρη, σύμφωνα με μια έρευνα που έγινε το 1991, τα τυχερά παιχνίδια αποτελούσαν τη 12η κατά σειρά μεγέθους βιομηχανία στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, με ετήσιο τζίρο τουλάχιστον 57 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 17 τρισ. δρχ.).

Όταν αυτού του είδους η ψυχαγωγία έγινε κάτι το συνηθισμένο, οι άνθρωποι άρχισαν να αναζητούν καινούριες συγκινήσεις. Ο πειραματισμός τους με τα ναρκωτικά, λόγου χάρη, έγινε τόσο διαδεδομένος ώστε στα μέσα της δεκαετίας του 1990 τα κέρδη από το εμπόριο ναρκωτικών υπολογίστηκε ότι έφταναν τα 500 δισεκατομμύρια δολάρια (περ. 150 τρισ. δρχ.) το χρόνο, πράγμα που, σύμφωνα με μια πηγή, καθιστούσε αυτό το εμπόριο «την πιο επικερδή επιχείρηση του κόσμου».

«Διασκεδάζουμε Μέχρι Θανάτου»

Με τη βοήθεια της τεχνολογίας, ο κόσμος έγινε ένα παγκόσμιο χωριό. Οι πολιτικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές επηρεάζουν τώρα τους ανθρώπους όλου του κόσμου σχεδόν αυτοστιγμεί. «Είναι αλήθεια ότι συνέβησαν σοβαρότατες ανακατατάξεις και σε άλλες εποχές», είπε το 1970 ο καθηγητής Άλβιν Τόφλερ, συγγραφέας του βιβλίου Αγωνία για το Μέλλον (Future Shock), και πρόσθεσε: «Αλλά αυτές οι κρίσεις και οι ανακατατάξεις παρέμεναν εντός των ορίων μιας κοινωνίας ή μιας ομάδας όμορων κοινωνιών. Χρειαζόταν να περάσουν ολόκληρες γενιές, ακόμη και αιώνες, για να επεκταθούν οι συνέπειές τους πέρα από αυτά τα όρια. . . . Σήμερα το δίκτυο των κοινωνικών δεσμών είναι τόσο στενά συνυφασμένο ώστε οι συνέπειες των τρεχόντων γεγονότων εξαπλώνονται αμέσως σε όλο τον κόσμο». Η δορυφορική τηλεόραση και το Ιντερνέτ έχουν συμβάλει, επίσης, στον επηρεασμό των ανθρώπων παγκόσμια.

Μερικοί λένε ότι η τηλεόραση είναι το μέσο που έχει ασκήσει τη μεγαλύτερη επιρροή στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Ένας συγγραφέας σχολίασε: «Μολονότι μερικοί επικρίνουν το περιεχόμενό της, κανείς δεν αμφισβητεί τη δύναμη της τηλεόρασης». Αλλά η τηλεόραση δεν είναι καλύτερη από τα άτομα που παράγουν τα προγράμματά της. Συνεπώς, έχει τη δύναμη να επηρεάζει όχι μόνο προς το καλό αλλά και προς το κακό. Μολονότι διάφορα προγράμματα με ρηχό περιεχόμενο, που βρίθουν από βία και ανηθικότητα, προσφέρουν σε μερικούς ανθρώπους αυτό που θέλουν να βλέπουν, δεν έχουν καταφέρει να βελτιώσουν τις ανθρώπινες σχέσεις, πολύ συχνά δε τις έχουν επιδεινώσει.

Ο Νιλ Πόστμαν, στο βιβλίο του Διασκεδάζουμε Μέχρι Θανάτου (Amusing Ourselves to Death), αναφέρει έναν ακόμη κίνδυνο: «Το πρόβλημα δεν είναι ότι η τηλεόραση μας προσφέρει διασκεδαστικά πράγματα, αλλά ότι παρουσιάζει το καθετί ως διασκεδαστικό . . . Άσχετα με το τι προβάλλεται ή από ποια σκοπιά προβάλλεται, κυριαρχεί η άποψη ότι αυτό είναι για τη διασκέδαση και την ψυχαγωγία μας».

Καθώς οι άνθρωποι έδιναν μεγαλύτερη σημασία στις απολαύσεις, οι πνευματικές αξίες και η ηθική κατέρρεαν. «Σε μεγάλο μέρος του κόσμου, η οργανωμένη θρησκεία έχασε τη δύναμή της τον 20ό αιώνα», λέει Ο Άτλας του 20ού Αιώνα—Έκδοση Τάιμς. Καθώς η πνευματικότητα παρήκμαζε, το κυνήγι των απολαύσεων απέκτησε πολύ μεγαλύτερη σημασία από αυτήν που του άρμοζε.

«Ό,τι Λάμπει . . .»

Πολλές θετικές αλλαγές σημάδεψαν τον 20ό αιώνα, αλλά, όπως λέει το ρητό, «Ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός». Μολονότι έχει προκύψει ατομικό όφελος από την παράταση της διάρκειας ζωής, η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού έχει δημιουργήσει τεράστια νέα προβλήματα. Το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ (National Geographic) σχολίασε πρόσφατα: «Ανάμεσα σε όλα τα ζητήματα που αντιμετωπίζουμε στο κατώφλι της νέας χιλιετίας, ο υπερπληθυσμός είναι το πιο καίριο».

Τα αυτοκίνητα είναι χρήσιμα και απολαυστικά, αλλά ταυτόχρονα θανατηφόρα, εφόσον υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο χάνουν τη ζωή τους σε όλο τον κόσμο 250 εκατομμύρια άτομα σε τροχαία δυστυχήματα. Επίσης, τα αυτοκίνητα αποτελούν βασικό παράγοντα μόλυνσης. Οι συγγραφείς του βιβλίου 5.000 Μέρες για να Σώσουμε τον Πλανήτη (5000 Days to Save the Planet) λένε ότι η μόλυνση «είναι τώρα παγκόσμια και καταστρέφει ή υποσκάπτει τη βιωσιμότητα των οικοσυστημάτων από τον έναν πόλο ως τον άλλον», και εξηγούν: «Τώρα πια δεν προξενούμε απλώς βλάβες στα οικοσυστήματα, αλλά διαταράσσουμε εκείνες ακριβώς τις διαδικασίες που κάνουν τη Γη κατάλληλο μέρος για τις ανώτερες μορφές ζωής».

Κατά τον 20ό αιώνα, η μόλυνση αποτελεί ένα πρόβλημα που ήταν σχεδόν άγνωστο στους προηγούμενους αιώνες. «Μέχρι πρόσφατα, κανείς δεν πίστευε ότι οι ανθρώπινες ενέργειες θα μπορούσαν να επηρεάσουν τον κόσμο σε παγγήινη κλίμακα», λέει το περιοδικό Νάσιοναλ Τζεογκράφικ. «Τώρα μερικοί επιστήμονες πιστεύουν ότι, για πρώτη φορά στη γραπτή ιστορία, λαβαίνουν χώρα τέτοιες αλλαγές». Κατόπιν προειδοποιεί: «Οι συνολικές επιπτώσεις των ανθρώπινων ενεργειών είναι τέτοιες ώστε θα μπορούσαν να υπάρξουν μαζικές εξαφανίσεις ειδών ζωής μέσα σε μία ανθρώπινη γενιά».

Πράγματι, ο 20ός αιώνας είναι μοναδικός. Οι άνθρωποι, που ευνοήθηκαν με πρωτοφανείς ευκαιρίες για να απολαύσουν μια καλή ζωή, διαπιστώνουν ότι αυτή καθαυτή η ζωή κινδυνεύει!

[Πίνακας/Εικόνες στη σελίδα 8, 9]

(Για το πλήρως μορφοποιημένο κείμενο, βλέπε έντυπο)

1901

Ο Μαρκόνι στέλνει το πρώτο υπερατλαντικό ραδιοσήμα

1905

Ο Αϊνστάιν δημοσιεύει την ειδική θεωρία της σχετικότητας

1913

Ο Φορντ θέτει σε λειτουργία τη γραμμή συναρμολόγησης του αυτοκινήτου «Μοντέλο Τ»

1941

Εμφανίζεται η εμπορική τηλεόραση

1969

Ο άνθρωπος περπατάει στη σελήνη

Ο μαζικός τουρισμός γίνεται μεγάλη βιομηχανία

Το Ιντερνέτ γίνεται εξαιρετικά δημοφιλές

1999

Ο παγκόσμιος πληθυσμός φτάνει τα έξι δισεκατομμύρια