Πέντε Κοινές Σοφιστείες—Μην Εξαπατηθείτε απ’ Αυτές!

«ΜΗΔΕΙΣ ας μη σας απατά με ματαίους λόγους».a Αυτή η συμβουλή δόθηκε περίπου πριν από 2.000 χρόνια και εξακολουθεί να ισχύει μέχρι τις μέρες μας. Σήμερα, βομβαρδιζόμαστε από πειστικές φωνές: από αστέρες του κινηματογράφου που διαφημίζουν καλλυντικά, από πολιτικούς που προάγουν ο καθένας την πολιτική του, από εμπόρους που προωθούν προϊόντα, από κληρικούς που εξηγούν δόγματα. Πολύ συχνά, αυτές οι πειστικές φωνές αποδεικνύονται απατηλές —τίποτα παραπάνω από μάταια λόγια. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι γενικά παρασύρονται από τέτοια λόγια.

Συχνά αυτό συμβαίνει επειδή οι άνθρωποι αποτυγχάνουν να διακρίνουν την αλήθεια από τη σοφιστεία. Τα άτομα που σπουδάζουν λογική χρησιμοποιούν τη λέξη «σοφιστεία» για να περιγράψουν οποιαδήποτε απόκλιση από το μονοπάτι της ορθής λογίκευσης. Για να το θέσουμε απλά, σοφιστεία είναι ένα παροδηγητικό ή εσφαλμένο επιχείρημα, του οποίου το συμπέρασμα δεν στηρίζεται σε προηγούμενες δηλώσεις, δεν έχει βάση. Παρ’ όλα αυτά, οι σοφιστείες μπορεί να είναι πολύ πειστικές γιατί κάνουν δυνατή έκκληση στα αισθήματα—όχι στη λογική.

Ένα κλειδί που θα σας βοηθήσει να μην εξαπατηθείτε είναι το να γνωρίζετε πώς λειτουργούν οι σοφιστείες. Ας ρίξουμε, λοιπόν, μια ματιά σε πέντε κοινές σοφιστείες, σκοπός της οποίας θα είναι να βελτιώσουμε τη θεόδοτη ‘δύναμη της λογικής’ μας.—Ρωμαίους 12:1, ΜΝΚ.

ΣΟΦΙΣΤΕΙΑ ΝΟΥΜΕΡΟ 1

Επίθεση Κατά του Ατόμου Μ’ αυτό το είδος σοφιστείας προσπαθεί κανείς να διαψεύσει ή να καταρρίψει ένα εντελώς έγκυρο επιχείρημα ή μια εντελώς έγκυρη δήλωση, κάνοντας μια άσχετη επίθεση κατά του ατόμου που τα παρουσιάζει.

Σκεφτείτε ένα παράδειγμα από την Αγία Γραφή. Ο Ιησούς Χριστός προσπάθησε κάποτε να διαφωτίσει άλλους σχετικά με τον επερχόμενο θάνατό του και την ανάστασή του. Αυτά τα πράγματα ήταν καινούρια και δυσνόητα για τους ακροατές του. Αλλά αντί να σκεφτούν τα οφέλη των διδασκαλιών του Ιησού, μερικοί επιτέθηκαν στον ίδιο τον Ιησού λέγοντας: «Είναι δαιμονισμένος και τρελός· γιατί τον ακούτε;»—Ιωάννης 10:20, ΝΔΜ· παράβαλε Πράξεις 26:24, 25.

Πόσο εύκολο είναι να χαρακτηρίσουμε κάποιον «ανόητο», «τρελό» ή «απληροφόρητο», επειδή αυτός ή αυτή λέει κάτι που εμείς δεν θέλουμε να ακούσουμε. Μια παρόμοια τακτική είναι το να επιτίθεται κανείς ύπουλα εναντίον του ατόμου χρησιμοποιώντας υπονοούμενα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτής της τακτικής είναι: «Αν πράγματι καταλάβαινες το ζήτημα, δεν θα είχες αυτή την άποψη» ή «Το πιστεύεις αυτό απλώς και μόνο επειδή σου είπαν να το πιστεύεις».

Αλλά ενώ οι επιθέσεις κατά των ατόμων, είτε είναι ύπουλες είτε όχι, μπορεί να φοβίζουν και να πείθουν, ποτέ δεν διαψεύδουν αυτό που έχει ειπωθεί. Γι’ αυτό να είστε άγρυπνοι σε σχέση μ’ αυτή τη σοφιστεία!

ΣΟΦΙΣΤΕΙΑ ΝΟΥΜΕΡΟ 2

Προσφυγή στην Αυθεντία Αυτή η μορφή προφορικού εκφοβισμού επιτυγχάνεται με τη χρήση επίσημων δηλώσεων που έχουν κάνει άνθρωποι οι οποίοι υποτίθεται ότι είναι ειδήμονες ή διάσημοι. Βέβαια, είναι απόλυτα φυσικό να ανατρέχουμε για συμβουλή σε άτομα που ξέρουν περισσότερα από ό,τι εμείς. Αλλά, η προσφυγή στην αυθεντία δεν στηρίζεται πάντα στην ορθή λογίκευση.

Υποθέστε ότι ο γιατρός σας σάς λέει: «Πάσχεις από ελονοσία». Εσείς ρωτάτε: «Πώς το ξέρεις, γιατρέ;» Πόσο παράλογο θα ήταν να πει ο γιατρός: «Κοίτα να δεις, εγώ είμαι γιατρός. Ξέρω πολύ περισσότερα γι’ αυτά τα πράγματα από ό,τι εσύ. Βασίσου στα λόγια μου, έχεις ελονοσία». Μολονότι η διάγνωσή του είναι προφανώς σωστή, το σκεπτικό του ότι πάσχετε από ελονοσία, απλώς επειδή το λέει αυτός, είναι εσφαλμένο. Θα ήταν πολύ πιο σωστό να συζητήσει τα γεγονότα: τα συμπτώματά σας, τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος, κτλ.

Άλλο ένα παράδειγμα εκφοβισμού μέσω προσφυγής στην αυθεντία περιγράφεται στα εδάφια Ιωάννης 7:32-49. Εκεί μαθαίνουμε ότι αξιωματούχοι της αστυνομίας στάλθηκαν για να συλλάβουν τον Ιησού Χριστό. Όμως, εντυπωσιάστηκαν τόσο πολύ από τη διδασκαλία του, ώστε αντί να τον συλλάβουν είπαν στους ανωτέρους τους: «Ουδέποτε ελάλησεν άνθρωπος ούτω, καθώς ούτος ο άνθρωπος». Απαντώντας, οι εχθροί του Ιησού είπαν: «Μήπως και σεις επλανήθητε; Μήπως τις εκ των αρχόντων επίστευσεν εις αυτόν ή εκ των Φαρισαίων;» Παρατηρήστε ότι δεν έκαναν ούτε μια προσπάθεια για να αντικρούσουν τη διδασκαλία του Ιησού. Μάλλον, οι Ιουδαίοι ηγέτες χρησιμοποίησαν το επιχείρημα ότι, επειδή οι ίδιοι ήταν αυθεντίες, «ειδήμονες» στο Νόμο του Μωυσή, θα έπρεπε να αγνοήσει κανείς ό,τι έλεγε ο Ιησούς.

Είναι ενδιαφέρον ότι οι κληρικοί σήμερα καταφεύγουν σε παρόμοιες μεθόδους όταν δεν μπορούν να αποδείξουν από την Αγία Γραφή διδασκαλίες όπως η Τριάδα, η αθανασία της ψυχής και ο πύρινος άδης.

Οι αβάσιμες προσφυγές στην αυθεντία αφθονούν σήμερα στις διαφημίσεις, όπου διασημότητες συχνά κάνουν δηλώσεις για τομείς εντελώς άσχετους με την ειδικότητά τους. Ένας επιτυχημένος παίχτης του γκολφ σάς ενθαρρύνει να αγοράσετε ένα φωτοτυπικό μηχάνημα. Ένας επαγγελματίας ποδοσφαιριστής διαφημίζει ψυγεία. Μία Ολυμπιονίκης γυμνάστρια συστήνει κάποια μάρκα δημητριακού για το πρωινό σας. Πολλοί δεν κάθονται να σκεφτούν ότι τέτοιες «αυθεντίες» προφανώς γνωρίζουν λίγα ή τίποτα για τα προϊόντα που διαφημίζουν.

Πρέπει, επίσης, να συνειδητοποιήσετε ότι ακόμη και εκείνοι που είναι πράγματι ειδήμονες—όπως και οποιοσδήποτε άλλος άνθρωπος—μπορεί να είναι προκατειλημμένοι. Ένας ερευνητής με πολλά διπλώματα μπορεί να ισχυρίζεται ότι το κάπνισμα δεν είναι βλαβερό. Αλλά αν αυτό το άτομο εργάζεται σε κάποια καπνοβιομηχανία, δεν εγείρονται υποψίες για τις «έγκυρες» δηλώσεις του;

ΣΟΦΙΣΤΕΙΑ ΝΟΥΜΕΡΟ 3

‘Κάνε Ό,τι Κάνουν οι Πολλοί’ Εδώ γίνεται έκκληση στα αισθήματα, στις προκαταλήψεις και στα πιστεύω των πολλών. Στους ανθρώπους γενικά αρέσει να προσαρμόζονται. Τείνουμε να δειλιάζουμε μπροστά στη σκέψη ότι θα μιλήσουμε εναντίον μιας κυριαρχούσας γνώμης. Αυτή η τάση, δηλαδή το να θεωρούμε τη γνώμη των πολλών αυτόματα ορθή, χρησιμοποιείται με επιτυχία στη σοφιστεία του «κάνε ό,τι κάνουν οι πολλοί».

Για παράδειγμα, μια διαφήμιση σ’ ένα δημοφιλές περιοδικό των Η.Π.Α. έδειχνε μερικούς χαμογελαστούς ανθρώπους που ο καθένας τους απολάμβανε ένα ποτήρι ρούμι. Μαζί με τη διαφήμιση υπήρχε και το σλόγκαν: «Να Τι Συμβαίνει. Όλοι οι άνθρωποι στην Αμερική τώρα πίνουν το [τάδε] ρούμι». Αυτή είναι μια ολοφάνερη χρήση του «κάνε ό,τι κάνουν οι πολλοί».

Αλλά μήπως το γεγονός ότι οι άλλοι μπορεί να σκέφτονται ή να κάνουν κάτι σημαίνει ότι πρέπει να κάνετε κι εσείς το ίδιο; Κι εκτός αυτού, η δημοφιλής γνώμη δεν είναι αξιόπιστο βαρόμετρο της αλήθειας. Στο πέρασμα των αιώνων, όλα τα είδη ιδεών έχουν γίνει αποδεκτά από το κοινό, απλώς και μόνο για να αποδειχτούν εσφαλμένα αργότερα. Παρ’ όλα αυτά, η σοφιστεία του «κάνε ό,τι κάνουν οι πολλοί» επιμένει. Το ενθουσιώδες κάλεσμα, ‘Όλοι το κάνουν αυτό!’ παρακινεί άτομα να παίρνουν ναρκωτικά, να διαπράττουν μοιχεία, να κλέβουν τους εργοδότες τους και να γίνονται φοροφυγάδες.

Το γεγονός είναι ότι δεν κάνουν όλοι αυτά τα πράγματα. Αλλά ακόμη κι αν τα έκαναν, αυτός δεν θα ήταν λόγος για να κάνετε κι εσείς τα ίδια. Η συμβουλή που δίνεται στο εδάφιο Έξοδος 23:2 είναι ένας καλός γενικός κανόνας διαγωγής: «Δεν θέλεις ακολουθήσει τους πολλούς επί κακώ».

ΣΟΦΙΣΤΕΙΑ ΝΟΥΜΕΡΟ 4

Η Λογίκευση του ‘Ή το Ένα Ή το Άλλο’ Αυτή η σοφιστεία περιορίζει τις πολλές επιλογές σε δυο μόνο. Για παράδειγμα, σ’ ένα άτομο μπορεί να πουν: ‘Ή θα δεχτείς μετάγγιση αίματος ή θα πεθάνεις’. Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά συναντούν συχνά αυτό το είδος λογίκευσης, εξαιτίας της βασισμένης στην Αγία Γραφή απόφασής τους να ‘απέχουν από αίμα’ οποιασδήποτε μορφής. (Πράξεις 15:29) Ποιο είναι το αδύνατο σημείο αυτής της λογίκευσης; Αποκλείει άλλες υπαρκτές πιθανότητες. Τα γεγονότα δείχνουν ότι υπάρχουν εναλλακτικές θεραπείες και οι περισσότερες εγχειρήσεις μπορούν να πραγματοποιηθούν με επιτυχία χωρίς αίμα. Επιδέξιοι γιατροί συχνά κάνουν επεμβάσεις περιορίζοντας την αιμορραγία στο ελάχιστο. Άλλη μια πιθανότητα είναι η χρήση μη αιματούχων υγρών, εκτατικών του πλάσματος του αίματος.b Επιπλέον, πολλοί έχουν δεχτεί μεταγγίσεις αίματος και έχουν πεθάνει. Επίσης, πολλοί αρνήθηκαν να δεχτούν αίμα και επέζησαν. Ολόκληρη αυτή η λογίκευση του ‘ή το ένα ή το άλλο’ παρουσιάζει κενά.

Έτσι, όταν βρεθείτε αντιμέτωπος με τη λογίκευση του ‘ή το ένα ή το άλλο’ ρωτήστε τον εαυτό σας: ‘Υπάρχουν πράγματι μόνο δυο πιθανές επιλογές; Μήπως υπάρχουν κι άλλες;’

ΣΟΦΙΣΤΕΙΑ ΝΟΥΜΕΡΟ 5

Υπεραπλούστευση Σ’ αυτή την περίπτωση, μια δήλωση ή ένα επιχείρημα αγνοεί ορισμένους παράγοντες, υπεραπλουστεύοντας κάποιο περίπλοκο ζήτημα.

Δεν υπάρχει τίποτα το εσφαλμένο στο να απλουστεύουμε ένα περίπλοκο ζήτημα—ορισμένοι καλοί διδάσκαλοι το κάνουν αυτό συνεχώς. Αλλά μερικές φορές ένα ζήτημα απλουστεύεται σε σημείο που να διαστρεβλώνεται η αλήθεια. Για παράδειγμα, μπορεί να διαβάσετε: ‘Η ραγδαία αύξηση του πληθυσμού είναι η αιτία της φτώχειας στις αναπτυσσόμενες χώρες’. Υπάρχει κάποιο στοιχείο αλήθειας σ’ αυτή τη δήλωση, αλλά δεν λαμβάνονται υπόψη άλλοι σημαντικοί παράγοντες, όπως η κακή διαχείριση από τους πολιτικούς, η εμπορική εκμετάλλευση, και οι καιρικές συνθήκες.

Η υπεραπλούστευση, έχει προκαλέσει πολλές παρανοήσεις σε σχέση με το Λόγο του Θεού, την Αγία Γραφή. Σκεφτείτε για παράδειγμα την αφήγηση στα εδάφια Πράξεις 16:30, 31. Εκεί, ένας δεσμοφύλακας έκανε μια ερώτηση σχετικά με τη σωτηρία. Ο Παύλος απάντησε: «Πίστευσον εις τον Κύριον Ιησούν Χριστόν, και θέλεις σωθή». Από αυτό πολλοί συμπέραναν ότι απλώς το να δεχτούμε διανοητικά τον Ιησού είναι το μόνο που χρειαζόμαστε για να σωθούμε.

Αυτή είναι μια περίπτωση υπεραπλούστευσης. Πράγματι, η πίστη στον Ιησού ως τον Λυτρωτή μας είναι ουσιώδης. Αλλά είναι επίσης αναγκαίο να πιστέψουμε αυτά που δίδαξε και πρόσταξε ο Ιησούς, δηλαδή να αποκτήσουμε πλήρη κατανόηση των Βιβλικών αληθειών. Αυτό φαίνεται από το ότι, αργότερα, ο Παύλος και ο Σίλας ‘ελάλησαν προς [το δεσμοφύλακα] τον λόγον του Ιεχωβά και προς πάντας τους εν τη οικία αυτού’. (Πράξεις 16:32) Η σωτηρία περιλαμβάνει επίσης και υπακοή. Ο Παύλος το έδειξε αυτό όταν έγραψε αργότερα ότι ο Ιησούς «κατεστάθη αίτιος σωτηρίας αιωνίου εις πάντας τους υπακούοντας εις αυτόν».—Εβραίους 5:9.

Μια αρχαία παροιμία λέει: ‘Όποιος είναι άπειρος πιστεύει σε κάθε λόγο, αλλά ο διορατικός εξετάζει τα βήματά του’. (Παροιμίαι 14:15, ΜΝΚ) Έτσι, μην ξεγελιέστε από σοφιστείες. Μάθετε να διακρίνετε τη βάσιμη επίθεση κατά των λόγων που λέγονται από την αβάσιμη επίθεση εναντίον προσωπικοτήτων. Μην εξαπατάστε από τις αβάσιμες προσφυγές στην «αυθεντία», από τις παροτρύνσεις να ‘κάνετε ό,τι κάνουν οι πολλοί’, από τη λογίκευση του ‘ή το ένα ή το άλλο’ ούτε από την καταφανή υπεραπλούστευση—ειδικά όταν περιλαμβάνεται κάτι τόσο ζωτικό όσο η θρησκευτική αλήθεια. Να εξετάζετε όλα τα γεγονότα ή, όπως το θέτει η Αγία Γραφή, ‘να βεβαιώνεστε για όλα τα πράγματα’.—1 Θεσσαλονικείς 5:21, ΜΝΚ.

[Υποσημειώσεις]